Paula Painén Calfumán
| Paula Painén Calfumán | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Padre Las Casas, 1931ko urtarrilaren 23a (93 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | Mapudunguna gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | ipuin-kontalaria |
Paula Painén Calfumán (Padre Las Casas, Araucaniako eskualdea, 1931ko urtarrilaren 23a). maputxeen kulturaren ordezkaria da, eta weupife edo epewtufe lanbidean luzaroan diharduena. 2010ean, Kulturaren eta Arteen Kontseilu Nazionalak Txileko Giza Altxor Bizi gisa onartu zuen, mapudungún, maputxeen herriko jatorrizko hizkuntza, erabiltzen eta zaintzen egindako lanagatik.[1]
Mapuche Emakumearen Etxeko kide izan zen, eta ehun-artisautzako piezak egiten aritu zen. Gainera, Txileko mintegi eta topaketetan maputxeen kulturaren dibulgatzaile gisa parte hartu du.
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1931n jaio zen Antonio Rapimán komunitatean, Licancon, Padre Las Casas herrian, Temucotik gertu, Araucaniako IX. Eskualdean. Gurasoekin eta aitona-amonekin batera hazi zen, lurra lantzen eta animaliak elikatzen.
10 urte inguru zituela, Painének epewtufeko lanbidea ikasi zuen amonari esker. Amonak mapudungún besterik ez zuen hitz egiten, eta ipuinak kontatzen zituen familiako rukan janaria prestatzeko erabiltzen zuten sutondoan.[2] Gogoratzen duenez, emakumeak ehungintzan aritzen ziren bitartean, komunitateko helduek ipuinak kontatzen zizkieten komunitateko gazteei.[3]
Kultura grafoa denez, mendeetan metatutako maputxe ezagutzaren zati handi bat ahozkotasunaren bidez transmititzen da. Epew-ak izaki fantastikoen kontakizun edo alegiak dira. Mapudungun hizkuntzaren adierazpen artistikoa izateaz gain, haien edukiek filosofia eta mundu-ikuskera maputxea dute, eta metaforen bidez transmititzen diren irakaskuntzak, portaera-arauak eta izaerak ematen dituzte.[4]
Bere bizitzan zehar, Painének bere erkidegoko epewtufe esperimentatuenetako bat delako nabarmendu da, 50 epew inguru memorizatu eta jatorrizko hizkuntzan kontatzeko gai delako.[2]Juan Ñanculef ikerlari, historialari eta kimche maputxeak honela deskribatu zuen Painen: "originalean geratzen zaigun azken diskoa da". Horregatik, Txileko mapudungun hizkuntzaren zaintzaile eta dibulgatzaile luzeena ere bada.[5]
1986an, Sonia Montecino antropologo eta idazle txiletarrarekin batera, "El zorro que cayó del cielo y otros relatos" liburua argitaratu zuen. Gaztelaniara itzulitako 17 epew-eko bilduma da.
2012an, Oscar Moser Hezkuntza Esparruan aritu zen lanean, Padre Las Casasen, "Portadores de tradición" programaren barruan. Kultura eta Arteen Kontseilu Nazionalaren ekimena da, Txileko haurrak eta gazteak kultura-ondare ez-materialari eta tokiko tradizioei buruz hezteko eta sentsibilizatzeko.[6][7]
Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Txileko Giza Altxor Bizia (2010)
- Padre Las Casasen alaba ospetsua, IX. Araucania Eskualdea (2022)
Liburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Montecino, Sonia (1986). El zorro que cayó del cielo y otros relatos de Paula Painén. Santiago (Txile), 1986.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Fredes, Iván. (21-11-2010). «Reconocen como "tesoro vivo" a narradora de "epew" o fábulas mapuche» El Mercurio.
- ↑ a b «Las que conservan la memoria» El Quinto Poder 2017-11-06.
- ↑ Consejo Nacional de la Cultura y Las Artes. (marzo de 2012). «Tesoros Humanos Vivos» Paula Painén Calfuman: El don de narrar la historia Mapuche.
- ↑ «Puel Mapu We Dungvn :. Portal del pueblo mapuche del Puel Mapu » Epew - Cuentos» web.archive.org 2007-09-28.
- ↑ «SIGPA - Paula Painen Calfuman» www.sigpa.cl.
- ↑ «Programa Portadores de Tradición transmite identidad regional a estudiantes» www.cultura.gob.cl.
- ↑ «Impulsan plan para enseñar tradiciones locales en colegios» La Tercera 2012-05-12.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q118501776