Dominga Neculmán
| Dominga Neculmán | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Padre Las Casas, 1937 |
| Herrialdea |  Txile |
| Talde etnikoa | Maputxea |
| Heriotza | 2022ko abenduaren 5a (84/85 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania Mapudunguna |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | zeramikaria |
| Jasotako sariak | ikusi
|
Dominga Neculmán Mariqueo (Padre Las Casas, Araucanía, 1937-2022) maistra zeramista maputxe edo wizüfe izan zen, eta Txileko Giza Altxor Bizi izendatu zuten 2011n, maputxeen buztingintzako teknika tradizionala menperatu eta zabaldu zuelako.[1]
Arte horren kultore gisa egindako ibilbideari esker, nazioarteko erakusketetan parte hartu ahal izan zuen Txinan, Europan eta Ameriketako Estatu Batuetan. 1986an Lorenzo Berg saria jaso zuen, nazioko eta nazioarteko artisautzako adierazlerik onenak saritzen dituena.[2]
Wizüfe lanbidearen eta mapudungún hizkuntzaren dibulgatzaile gisa parte hartu zuen Txileko katedra, lantegi eta hainbat establezimendutan. Futa Koyam ere zuzendu zuen bere komunitateko helduentzat.
2022an Padre Las Casasen <i>alaba ospetsu</i> izendatu zuten ofizialki.[3]
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1937an jaio zen, Juan Mariqueo maputxeen komunitatean, Haritz Huacho herrian, Padre Las Casasen, IX. Araucania eskualdean. Amonarekin eta amarekin batera hazi zen. Wizüfe lanbidean eta buztinez egindako ontzi eta zeramiketan aritzen ziren.
Txikitatik, Neculmanek lanbide hori ikasteko interesa sentitu zuen, baina amak ez zion irakatsi lan oso sakrifikatua eta zikina zela esanez.[2] Horrela, Domingak witral ehun-teknikak ikasi zituen ardi-artilea erabiliz.
Ama 33 urterekin hil ondoren, Neculmanek buztingintzarekiko interesa berreskuratu zuen eta bere teknika hobetzen hasi zen komunitateko beste artisauekin batera. 1986an, bere buztingintzako piezengatik nazio mailako Lorenzo Berg saria eman zioten, artisau onenari saria.[4]
Maputxe teknika tradizionala menderatzeak, bere lanen diseinu- eta kalitate-aniztasunaz gain, ikertzaileen eta akademikoen arreta piztu zuen, eta nazioarte mailan zeramika maputxearen erreferente nagusi bihurtu zen.
2011n, Txileko Giza Altxor Bizia izendatu zuten. Urte horretan bertan, Temucoko Unibertsitate Katolikoko Arte Departamentuko (UC Temuco), Lorena Villegas, Juana Pérez eta Rodrigo Gallardo akademikoek “Dominga Neculman: Arcilla tierra viva” ikerketa argitaratu zuten, Dominga artisauak bere bizitzan egindako lana eta teknika biltzen dituena.
Neculmanek bere lanbidea zabaltzeko lan egin zuen, UC Temucoko Cerámica Mapuche Katedran parte hartuz. Maputxeen hizkuntza zaintzen eta zabaltzen ere jardun zuen, eta ikasketa-etxe bereko Kultura Arteko Pedagogia Elebidunean mapudungun klaseak eman zituen.[5]
2022ko martxoan, ofizialki izendatu zuten Padre Las Casasen alaba ospetsu, Paula Painén epewtufearekin batera (Txileko Giza Altxor Bizia, 2010).[3] Urte horretako abenduaren 5ean hil zen, 87 urte zituela. Hura hil ondoren, Araucaniako Lehendakaritzako Eskualde Ordezkaritzak bi egun eman zituen eskualdeko dolua egiteko.[6]
Antzinako maputxe-buztingintzako legatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Maputxeen herrian zeramista edo wizüfe lanbidea historikoki emakumeekin lotuta egon da. Teknika honen erregistroak Kristo ondorengo 500. urtekoak dira Txileko hegoaldeko erdialdeko haranetan eta gaur egun Argentina den lurraldearen zati batean.
Dominga Neculman-en lanak lehen erkidegoetako emakumeek garatutako teknikak betikotzen ditu. Emakume horiek ontziak edo metaweak sortu zituzten, eta hiru diseinu nagusiren artean sailka daitezke: ketrumetawe (edo pitxer ahatea), metawe (edo pitxer bakuna heldulekuarekin), eta challa (edo lepoa luzatuta eta bi helduleku dituen eltzekaria).[7]
Pascual Coñaren kontakizunen arabera, maputxeen gizartean emakumeek metawea egiten zuten hainbat erabileratarako: likidoentzako ontzia, elikagaien edukiontzia, eta opariak gizarte-bileretan trukatzeko. Hileta-zeremonietan eta erritu-protokoloetan ere erabiltzen ziren.Antzinako zeramika maputxea irudikapen zoomorfoen bidez bereizten da.
Besteak beste, oiloa (edo akhawala), maputxeek hegaztia etxekotu zutelako historiaurreko garaietatik. Gaur egun ere, metaweak erabiltzen dituzte komunitate garaikideek Ngillatún eta antzeko zeremonietan.
Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Txileko Giza Altxor Bizia (2011)
- Padre Las Casasen alaba ospetsua (2022)
Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Villegas, Lorena; Pérez, Juana; Gallardo, Rodrigo (2011). Dominga Neculmán: Arcilla tierra viva. Temuco, Chile.
- Gedda, Juan Carlos (1998), Documental “Dominga Neculmán, alfarera mapuche”, Serie televisión Al Sur del Mundo.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Maputxe herria
- Giza Altxor Biziak
- Txileko Giza Altxor Biziak
- Kultur ondare ez-materiala Txilen
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Consejo Nacional de la Cultura y Las Artes. (marzo de 2012). «Tesoros Humanos Vivos» Dominga Neculmán: Alfafera mapuche.
- ↑ a b «SIGPA - Dominga Neculmán Mariqueo» www.sigpa.cl.
- ↑ a b Municipalidad de Padre Las Casas » Paula Painén y Dominga Neculmán son declaradas “Hijas Ilustres de Padre Las Casas”. .
- ↑ Neculman, Dominga. (2019-01-23). Epu Alka Metawe. .
- ↑ Gómez, María José. (4 de diciembre de 2022). Quién fue Dominga Neculman, la alfarera mapuche reconocida como “Tesoro Humano Vivo” por la Unesco. Chile.
- ↑ Decretaron dos días de duelo regional por deceso de Dominga Neculmán. Malleco, Región de la Araucanía. Chile 6 de diciembre de 2022.
- ↑ Alvarado, Margarita. (2004). «Widün, el mundo mapuche de la arcilla» El lenguaje de los dioses: arte, chamanismo y cosmovisión indígena en Sudamérica.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q118621224