Ludwig Boltzmann

Ludwig Boltzmann
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Ludwig Eduard Boltzmann
Jaiotza	Viena, 1844ko otsailaren 20a
Herrialdea	Austria-Hungariako Inperioa
Bizilekua	Austriar Inperioa
Heriotza	Duino-Aurisina, 1906ko irailaren 5a (62 urte)
Hobiratze lekua	Vienna Central Cemetery (en)
Heriotza modua	suizidioa: urkatzea
Familia
Ezkontidea(k)	Henriette Boltzmann (en)
Seme-alabak	ikusi Henriette Boltzmann (en) Ida Boltzmann (en)
Hezkuntza
Heziketa	Vienako Unibertsitatea
Hezkuntza-maila	Doktoretza
Tesi zuzendaria	Jožef Stefan
Doktorego ikaslea(k)	Paul Ehrenfest (en) Lise Meitner Gustav Herglotz (en) Philipp Frank (en) Hermann von Lewinski (en)
Hizkuntzak	alemana
Ikaslea(k)	ikusi Paul Ehrenfest (en) Marian Smoluchowski (en) Friedrich Hasenöhrl (en)
Jarduerak
Jarduerak	fisikaria, kimikaria, unibertsitateko irakaslea, matematikaria, filosofoa eta fisikari teorikoa
Lantokia(k)	Viena Graz Munich eta Leipzig
Enplegatzailea(k)	Vienako Unibertsitatea Grazko Unibertsitatea Leipzigeko Unibertsitatea Municheko Unibertsitatea  (1890 -  1894)
Lan nabarmenak	ikusi Boltzmannen konstantea Stefan-Boltzmann legea Stefan-Boltzmann konstantea Boltzmann equation (en) Boltzmann distribution (en) Boltzmannen entropia-lege
Jasotako sariak	ikusi Bavarian Maximilian Order for Science and Art  (1899) honorary doctorate of the University of Oslo Honorary doctor of the University of Oxford Foreign Member of the Royal Society  (1899ko ekainaren 1a)
Kidetza	Royal Society Saxon Academy of Sciences and Humanities (en) Suediako Zientzien Errege Akademia Zientzien Bavariar Akademia San Petersburgoko Zientzien Akademia Frantziako Zientzien Akademia Hungariako Zientzien Akademia Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Linzeen Akademia Austriako Zientzien Akademia Prusiako Zientzien Akademia Arteen eta Zientzien Herbehereetako Errege Akademia Saxon Academy of Sciences and Humanities (en) XL izeneko Zientzien Akademia Nazionala Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala Accademia delle Scienze di Torino

Ludwig Boltzmann (Viena, 1844ko otsailaren 20a - Tybein, 1906ko irailaren 5a) Austriar fisikaria izan zen.

Ekarpen zientifikoa

Gasen teoria zinetikoaren sortzaileetako bat da. 1868an, Maxwellen banaketa-legea frogatu zuen, eta entropia nozio abstraktuaren azalpena eman zuen, probabilitatearekin erlazionatuz eta termodinamikan sartuz (1877). Gorputz beltzaren igorpen-ahalmen osoa tenperaturaren laugarren berreturarekiko proportzionala dela frogatu zuen. Lege hori Stefanek aurkitu zuen lehenago, esperientzia bidez.

Perspektiba atomikoan aitzindari

Teoria zinetikoaren oinarrietako bat atomoen izaeran datza, eta XIX. mendean, Boltzmannek lan egin zuen garaian, atomo ikustezinak egiazkoak ote ziren zalantzan jartzen zutenak asko ziren. Zientzialari askok idatzi zuten garai hartan materia guztia atomo izeneko partikula txiki eta elementalez osatua zegoela, baina haien argudioak zirkunstantzialak ziren oraindik. Inork ezin zuen esan zehazki zer zen atomo bat. Arrazoi horiengatik, atomoak espekulazio argiak besterik ez zirela defendatzen zuten kritikoek, ez zientifikatzeko modukoak; eta horietako bat Boltzmannen aurkari intelektual handia izan zen, Ernst Mach, zeinak 1897ko urtarrilean, Vienako Zientzien Akademia Inperialaren bilera batean esan zuen berak ez zuela atomoan sinesten, hain zuzen ere Boltzmannek emandako hitzaldi baten ondorengo eztabaidan.

Hain zuzen ere atomoen egitatearen alde tinkoen egin zuenetakoa izan zen Boltzmann. Austriarrak ulertu zuen gas bat atomo bilduma bizi gisa irudikatuz gero, haren ezaugarri asko azal zitezkeela horrela. Atomoen etengabeko mugimenduak tenperatura eta presio bezala ezagutzen diren propietateak sortuko lituzke. Gas bero hedatzen demeam, atomoen portaera ulertuz azal daiteke hori, eta horrek azaltzen ahal zuen, garai industrial praktiko hartan,gas beroak pistoi bat bultzatzeko duen gaitasuna, lurrun-makina batean adibidez, eta ondorioz energia nola bihur zitekeen lan mekaniko.

Perspektiba atomiko berri horren bilaketan, gainera, Boltzmannek kontzeptu teoriko guztiz berriak sartu zituen fisikan. Atomoak hain ugariak direnez eta mugimendu hain aldakorra dutenez, estatistika eta probabilitate teknikak erabili behar izan zituen atomoen jarduera kolektiboa irudikatzeko. Atomoak funtsean ausaz mugitzen diren arren, Boltzmannek aurkitu zuen haien ondorio kolektiboei buruzko iragarpen zehatzak egin zitzakeela; atomo indibidualen ekintza desordenatuek bolumenean portaera ordenatua sor zezaketela frogatu zuen. Frogatu zuen fisikaren legeak probabilitate-oinarri baten gainean eraiki zitezkeela, eta hala ere fidagarriak izan. Lege zientifikoek ziurtasun absolutuak behar zituztela uste zuten fisikarientzat, anatema izan ziren ideia hauetako batzuk.

Bizitza pertsonala eta akademikoa

Ludwig Boltzmannen aita zerga-funtzionarioa zen, eta familia katolikoa ziren. Henriette von Aigentlerrekin ezkondu zen, zeinak Henriette Boltzzmann izena erabili zuen; hiru alaba izan zituzten: Henriette (1880), Ida (1884) eta Else (1891), eta seme bat, Arthur Ludwig (1881).

Boltzmann Vienako Unibertsitatean doktoratu zen 1866an, Josef Stefanek zuzendutako gasen teoria zinetikoari buruzko tesiarekin. Doktoretza lortu ondoren, Stefan irakaslearen laguntzaile bihurtu zen.

Postu eta hirien artean etengabe mugitzen

Gero Grazen irakatsi zuen, eta Austriatik kanpo Heidelbergen eta Berlinen ere irakatsi zuen eta bizi izan.

1869an Boltzmann fisika teorikoko katedradun izendatu zuten Grazen. Lau urte eman zituen kargu horretan, eta 1873an Vienan matematikako katedra eskuratu zuen. Ez zen denbora luzez egon inon, eta hiru urteren buruan Grazera itzuli zen, oraingoan fisika esperimentaleko katedrara.

1894an, Boltzmann Vienara itzuli zen, oraingoan Josef Stefan bere maisua hil zenean hutsik geratu zen fisika teorikoko katedra hartzera. Hala ere, hurrengo urtean Ernst Mach izendatu zuten Vienako Historiaren eta Zientziaren Filosofiaren katedradun, eta antagonistatzat zuelarik Boltzamennek, berriz deseroso sentitu zen. Berriro ospa eginez, 1900. urtean Boltzmann Leipzigera joan zen bizitzera, Machekin lan egitea gustatzen ez zitzaiolako, baina han ere Wilhelm Ostwald kontrario zientifiko indartsua zuen, nahiz eta pertsonalki elkarren artean errespetu handiagoa zegoen. Hala eta guztiz ere, Ostwaldekin izandako eztabaida zientifikoek jota, Boltzmannek bere buruaz beste egiten saiatu zen Leipzigen.

1901ean, Mach Vienatik erretiratu zen osasun txarragatik, eta, horregatik, Boltzmannek Vienat uzteko zuen arrazoia joana zen. 1902an Vienara itzuli zen fisika teorikoko bere aulkira, bere kanpoan zen tartean bete ez zena.

Depresioaren ertzean

Boltzmannek, erdi txantxetan esan ohi zuen hainbeste mugitzeko arrazoia zela inauterietako dantzaldien artean jaio zela, larri eta hilzorian egon zelarik haurtxoa. Baina bizitoki eta jardun akademikoan egin zituen salto eta zalantza ugarietan, bere izaeran zorionaren eta tristuraren arteko gorabehera zeuden funtsean, aldarte goibel eta euforikoak tartekatzen ziren bere nortasunean, eta bere itxura fisikoa, ile kizkurrekoa eta gizena izanik, bere nortasunarekin bat zetorrela zirudien. Emazteak "maitagarri potolo" deitzen zion.

20. mendearen hasieran Boltzmannen intuizio atomikoak egiaztatzen eta finkatzen joan ziren, baina berak apenas nabaritu zuen pertsonalki bindikazio hori. Alderantziz, sentitzen zuen barne etsipena areagotu egin zen. "Ez zait ezer gehiago ateratzen", esan zion Stefan Meyer kideko fisikariari. Fisika izan zen bere bizitzako ardatza, baina ez zuen horretan jarraitu. Idazki eta hitzaldietan argi eta garbi utzi zuen etorkizunerako idazten ari zela, itxaropena galdua zuela bere garaikideek etsaitasuna alde batera utzi eta bere obra gogo irekiz jasoko zutena. Fisikari belaunaldi berri batentzat ari zen, antzinakoen zama filosofikoek zamatu gabekoentzat bere iritziz, eta ez zen jabetu ere egin hain zuzen urte horietan ari zela fisika biratzen bere ikuspegietara.

Ikusmena ere galtzen joan zen, non ezin baitzuen bere kabuz irakurri eta betikoa afizioa, pianoa jotzea, oso zaila bilakatu zitzaion.

Heriotza

Ikuspegi negatibo horrekin, aurrekari suizidak izanda, depresioan erortzen hasi zen, eta 1906. urtean, familiarekin kostaldera egindako opor bidaia batean, osteratxo batean bakarrik aldendu eta bere buruaz beste egin zuen.

Boltzmannen teorema, bere monumentu eta hilobian, Vienan.

Vienan lurperatu zuten Boltzmann baina hilobia utzikeriak kaltetu zuen urte gutxian. 1929an, zientzialarien eta beste batzuen ahaleginari esker, Boltzmannen hilkutxa bere kokapen zaharretik atera zuten (operazio zaila, goiam lurperatutako pertsonaren familiak ez baitzuen ahaidea molestatzen utziko, eta zulo bat egin behar izan baitzen angelu batetik Boltzmannem goroua berreskuratzeko), eta Vienako Hilerri Nagusiko leku berri batean lurperatu zuten. 1933an, monumentu bat eraiki zen, Boltzmannen busto batez apaindua, bere formula ezagunena du epitafio nagusi gisa (S = k log W).

Ondorengotza zientifiko eta intelektuala

Boltzmannen heriotza ia kointzidentala izan zen fisikaren annus mirabilis esan izan denarekin, Albert Einstein gaztearen 3 artikulu zientifiko funtsezkoen argitalpenarekin, zeinak 1905. urtean gertatu ziren, Boltzmann hil baino lehentxeago.

19. mendean energetizismoan boladan egon zelarik teorikoa zinetikoaren aurrean, haren ordezkari nagusietako batek, Wilhelm Ostwaldek, Boltzmannen bizitza osoko lagun eta antagonistak, laster egin zuen uko bere iritzi antiatomikoei, eta 1908an, Kimika Orokorraren Eskema testuliburu sarreran, zuzenketa egin zuen eta atomoen existentzian zuen sinesmena adierazi zuen. Energetizismoa eztabaida zientifikotik desagertu zen, besterik gabe.

Bibliografia

• Lindley, David (2001). Boltzmann's atom: the great debate that launched a revolution in physics (Free Press, New York). isbn: 9780684851860

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Ludwig Boltzmann

• Datuak: Q84296
• Multimedia: Ludwig Boltzmann / Q84296