Buster Keaton

Wikipedia, Entziklopedia askea
Buster Keaton

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakJoseph Frank Keaton
JaiotzaPiqua (Kansas)1895eko urriaren 4a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaBeverly Hills
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaWoodland Hills1966ko otsailaren 1a (70 urte)
Hobiratze lekuaForest Lawn Memorial Park (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: birikako minbizia
Familia
AitaJoe Keaton
AmaMyra Keaton
Ezkontidea(k)Natalie Talmadge  (1921eko maiatzaren 31 -  1932ko uztailaren 25a)
Eleanor Keaton (en) Itzuli  (1940 -  1966)
Seme-alabak
Hezkuntza
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakzinema aktorea, zinema ekoizlea, idazlea, film-muntatzailea, gidoilaria, komediantea, stunt performer (en) Itzuli, telebista-aktorea, antzerki aktorea, Mimoa, film-zuzendaria, aktorea eta errealizadorea
Altuera165 zentimetro
Jasotako sariak
InfluentziakHarold Lloyd eta Roscoe Arbuckle
Izengoitia(k)Frigo
Zerbitzu militarra
Adar militarraAmeriketako Estatu Batuetako Armada
40th Infantry Division (en) Itzuli
Parte hartutako gatazkakLehen Mundu Gerra

busterkeaton.com
IMDB: nm0000036 Allocine: 2598 Rottentomatoes: celebrity/buster_keaton Allmovie: p96995 TCM: 99741 TV.com: people/buster-keaton
Find a Grave: 565 Edit the value on Wikidata

Joseph Francis Buster Keaton (Piqua, Kansas, AEB, 1895eko urriaren 4a - Woodland Hills, Kalifornia, AEB, 1966ko otsailaren 1a) zinema mutu komikoaren zuzendari eta aktore estatubatuar garrantzitsuenetarikoa izan zen. Bere ezaugarri garrantzitsuenetarikoa bere aurpegi adierazgabea izan zen, bere akrobaziekin batera. Buster (suntsitzaile) izenordea, bere babeslea izan zen Harry Houdinik ezarri zion, hiru urte zituela eskailera batetik erori eta ezer gertatu ez zitzaiola ikusi zuenean.

Hastapenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zinema asmatu zen urte berdinean jaio zen Keaton, vaudevillen hezia, eta hiru urte zituenetik bere gurasoekin ("Hiru Keatondarrak") antzezten hasi zen. Bere gurasoek Mohawk Medicine Companykoak ziren, Houdini bezala, eta kasualidadea medio, Kansasen zeuden Buster jaio zenean. Bere aita kazetari izan zen Mendebaldean, eta Myra bere emaztearekin batera, akrobazien ikuskizun bat gauzatzen zuen. Hau, nahiko harrigarria omen zen, non Keaton txikia eszenatokiko alde batetik bestera jaurtia izan ondoren zapaldua izaten zelako. Esketxaren izena "Giza-Espartzua" zen, eta honen ondorioz Buster zauritugabea izaten zela ziurtatzeko, orduko autoritateengatik galdekatuak izan ziren bere gurasoak.

Zinema[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzerkigintzan izen pixka bat hartzen ari zela, Keaton, orduan hasiberria zen Zinemarengatik interesa erakusten hasi zen. Probatzea erabaki, eta Fatty Arbuckleren taldera gehitu zen. Arbuckleri, Busterrek zuen fisikoari esker egiten zituen akrobazia komikoek atentzioa deitu, eta bere pelikuletako bigarren aktore bezala jarri zuen.

Busterrek, Winter Garden Theatretik asteko 250 dolar ordaintzeko proposamen bati uko egin zion, 40 dolarretako pelikulak egiteko. Orduan, Keaton eta Fatty lagun bikainak egin ziren, eta 1917an hauen lehen filma etorri zen: The Butcher Boy, 1917. Ordutik, Keaton zinemaren teknika aztertzen hasi zen: pelikula motak, objetiboak, eta beste zenbait aspektu.

Fattyrekin beste bost pelikula egin eta gero, talde guztia Kaliforniara joan zen eta bertan ezagutu zuen Natalia Talmadge ezaguna. Nataliarekin ezkondu ostean, beste bi alditan ezkondu zen, Mae Scribbensekin 1933an eta Eleanor Harrisekin 1940an.

Film luzeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1918an Lehen Mundu Gerrarako deitua izan zen, eta Frantzian zazpi hilabete eman zituen bertako tropentzako ikuskizunak egiten. Infekzio baten ondorioz, erdi gor itzuli zen Estatu Batuetara. Fatty bere lehen film luzea prestatzen ari zen, eta Joseph Schenckek bere produkzio-etxea eskaini zion bere pelikulak egin ahal izateko. Kasualitatez, garai hartan justuan Fattyk zinema oso gutxi egiten zuen, besteak beste Virginia Rappe aktorearen heriotz eta bortxaketaz leporatua izan zelako.

Arrakasta[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1921 eta 1923 urteen artean, The Saphead film luzea eta 19 film labur grabatu zituen Busterrek. Ekoizlez aldatu zuenean, 1923 eta 1928 urteen artean, beste 10 film luze grabatu zituen. Urte hauetan, bere pelikulen gaineko kontrol osoa izan zuen, eta nahiz eta produkzio-etxeko akzio bat bera ere ez izan, Busterrek lokomotora zaharrak, edo trasatlantikoak eska zitzakeen. Honen guztiaren ondoren, bere pelikulen sormenaren kontrola galdu zuen.

Hainbat komedia serietan parte hartzeak ospea eta arrakasta ekarri zion, eta goia 20. hamarkadan heldu zuen. Bere hasierako arrakastak mundu osotik zabaldu zion ospea, soilik Charlie Chaplin eta Harold Lloyd bezalakoen atzetik, nahiz eta hauekin harreman estua izan, hala nola, beste hainbat artista ezagunekin, Douglas Fairbanks eta Rodolfo Valentinorekin adibidez.

Film ezagunenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Buster Keatonen pelikula ezagunen artean, Our Hospitality (1923), Sherlock Jr. (1924), The Navigator (1924), Seven Chances (1925), The General (1926), Steamboat Bill Jr. (1928) eta The Cameraman (1928) daude.

The General[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «The General (1926ko filma)»

The General filmari buruz, Estatu Batuetako Gerra Zibila, Gone with the Wind pelikulak baino hobeto islatzen zuela esan zioten. "Batzuk nobeletara jotzen duten bitartean, beste batzuk Historiara jotzen dute argumentu bila" erantzun zuen Keatonek.

Pelikula, William Pittenger idazlearen benetako gertaera batean oinarritzen zen: Batasunaren soldaduen Tren konfederatu baten bahiketa. Hollywoodetik hegoaldeko soldadu protagonista txartzat har zezaketelakoan, Keatonek ikuspegia aldatu zion istorioari. Pelikula osoan zehar, gagentzako lekurik ez da ageri azalean, garaiko film guztietan bezala, gidoia ongi josia zegoelako. Oregongo basoetan grabatu zen, eta lokomotoraren suarengatik, suteak piztu ziren bertako basoetan. Efektu espezialen aldetik, film harrigarria izan zen, lokomotora amildegi batetik erortzerakoan adibidez.

Pelikulan, gizon mehe, bakarti, txiki eta hauskorra bere lokomotora eta maite duen neskaren bila ageri da. Gaur egun, zinemaren artelan handienetarikoen artean dagoen film honek izugarrizko porrot komertziala izan zuen orduan.

Amaiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Keatonen zoritxarrerako, honen produkzio unitate MGMk 1928an hartu zuen, eta ondorioz Jimmy Duranterekin egindako hainbat film arrakastatsu -penagarri, Busterren iritziz - egin zituzten. Soinua irudiarekin ezkondu zenean, Keatonek alkoholari ekin zion gainditu ezina zitzaion egoerari aurre egiteko. Egindako guztia galdu eta 1930eko hamarkada ezkutatuta eman zuen MGMren hainbat filmentzako gagak idazten - tartean Marx anaien ezagunetariko batzuk -.

Billy Wilderren Sunset Boulevarden (1950), eta Limelight (1952) pelikulan, bere azken agerraldiak egin zituen, zinemaren gloria zahar bat eta Chaplin bezala hain zuzen ere. Orduan, jendeak arreta gehiago eskaini zion bere lan harrigarriari, eta telebistarako iragarkiak eta zuzeneko emankizunekin hasi zen. Beste agerraldi interesgarri bat, Around the World in Eighty Days (1956) pelikulakoa izan zen, Cantinflasekin batera. Bertan tren bateko gidari bezala agertzen da (The General pelikularen omenez).

Bere azken agerraldia, 1965eko Veneziako Mostran izan zen, bere azken lana aurkezten: Film (Alan Schneider). Bertan, estraineko aldiz drama bat antzeztu zuen, eta publikoaren aldetik goraipatua izan zen. Bost hilabete beranduago, 70 urte zituela, Los Angeleseko bere etxean hil zen.

Filmografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Roscoe "Fatty" Arbucklerekin egindako film laburrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen film luzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zuzendari gisa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Film Laburrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Film luzeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Filmen zuzendaria eta izenburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Filmen zuzendaria eta itzuli bada beste hizkuntza batera (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera) beste izenburu batekin taula honetan ikus daiteke:

Urtea Filma Zuzendaria Beste izenburu batzuk
1917 Coney Island Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: Fatty en la feria frantsesez: Fatty à la fête foraine katalanez: Coney Island (pel·lícula de 1917)
1917 The Butcher Boy Roscoe Arbuckle frantsesez: Fatty boucher
1917 Oh Doctor! Roscoe Arbuckle frantsesez: Fatty docteur
1917 His Wedding Night Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: Noche de bodas frantsesez: La Noce de Fatty
1917 The Rough House Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: Tres pies al gato frantsesez: Fatty chez lui
1917 A Country Hero Roscoe Arbuckle frantsesez: Fatty m'assiste
1917 A Reckless Romeo Roscoe Arbuckle frantsesez: Fatty en bombe
1918 Out West Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: El sheriff frantsesez: Fatty bistro
1918 The Bell Boy Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: El botones frantsesez: Fatty groom
1918 The Cook Roscoe Arbuckle frantsesez: Fatty cuisinier katalanez: The cook (pel·lícula de 1918)
1918 Good Night, Nurse! Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: Buenas noches, enfermera frantsesez: Fatty à la clinique
1918 Moonshine Roscoe Arbuckle frantsesez: La Mission de Fatty
1919 Back Stage Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: Keaton entre bastidores frantsesez: Fatty cabotin
1919 The Hayseed Roscoe Arbuckle gaztelaniaz: Fatty cartero frantsesez: Un garçon séduisant
1920 Neighbors Edward F. Cline frantsesez: La Voisine de Malec katalanez: Neighbors (pel·lícula de 1920)
1920 One Week Edward F. Cline gaztelaniaz: Una semana frantsesez: La Maison démontable katalanez: Una setmana
1920 The Garage Roscoe Arbuckle frantsesez: Le Garage infernal
1920 Convict 13 Edward F. Cline gaztelaniaz: Convicto 13 frantsesez: Malec champion de golf
1920 The Round-Up George Melford katalanez: The Round-Up (pel·lícula de 1920)
1920 The Saphead Herbert Blaché frantsesez: Ce crétin de Malec katalanez: Ingenu i afortunat
1920 The Scarecrow Edward F. Cline gaztelaniaz: The Scarecrow (película de 1920) frantsesez: L'Épouvantail
1921 The Playhouse Buster Keaton frantsesez: Frigo fregoli
1921 The Boat Buster Keaton frantsesez: Frigo capitaine au long cours katalanez: The Boat (pel·lícula de 1921)
1921 Hard Luck Edward F. Cline gaztelaniaz: Pamplinas nació el día 13 frantsesez: La Guigne de Malec katalanez: Hard Luck (pel·lícula de 1921)
1921 The Goat Buster Keaton frantsesez: Malec l'insaisissable katalanez: The Goat (pel·lícula de 1921)
1921 The Haunted House Edward F. Cline frantsesez: Malec chez les fantômes katalanez: The Haunted House (pel·lícula de 1921)
1921 The High Sign Buster Keaton frantsesez: Malec champion de tir
1922 The Frozen North Buster Keaton frantsesez: Frigo l'esquimau
1922 Seeing Stars
1922 The Blacksmith Buster Keaton frantsesez: Malec forgeron
1922 The Electric House Buster Keaton gaztelaniaz: La casa eléctrica frantsesez: Frigo à l'Electric Hotel
1922 My Wife's Relations Buster Keaton frantsesez: Le Neuvième mari d'Eléonore
1922 Day Dreams Buster Keaton gaztelaniaz: Sueños imposibles frantsesez: Grandeur et Décadence katalanez: Day Dreams (pel·lícula de 1922)
1922 Cops Edward F. Cline frantsesez: Frigo déménageur katalanez: Cops (pel·lícula)
1922 The Paleface Buster Keaton frantsesez: Malec chez les Indiens katalanez: The Paleface (pel·lícula de 1922)
1923 Three Ages Buster Keaton gaztelaniaz: Las Tres Edades frantsesez: Les Trois Âges katalanez: Les tres edats
1923 Our Hospitality Buster Keaton gaztelaniaz: La ley de la hospitalidad frantsesez: Les Lois de l'hospitalité katalanez: La nostra hospitalitat
1923 The Love Nest Edward F. Cline frantsesez: Frigo et la Baleine
1923 The Balloonatic Buster Keaton frantsesez: Malec aéronaute
1924 The Navigator Donald Crisp gaztelaniaz: El navegante frantsesez: La Croisière du Navigator
1924 Sherlock, Jr. Buster Keaton gaztelaniaz: El moderno Sherlock Holmes frantsesez: Sherlock Junior katalanez: Sherlock Jr.
1925 Go West Buster Keaton gaztelaniaz: El rey de los cowboys frantsesez: Ma vache et moi katalanez: Go West (pel·lícula de 1925)
1925 Seven Chances Buster Keaton frantsesez: Les Fiancées en folie
1926 The General Buster Keaton gaztelaniaz: El maquinista de La General frantsesez: Le Mécano de la « General » katalanez: El maquinista de la General
1926 Battling Butler Buster Keaton gaztelaniaz: El boxeador frantsesez: Le Dernier Round
1927 College James W. Horne gaztelaniaz: El colegial frantsesez: Sportif par amour katalanez: College (pel·lícula de 1927)
1928 The Cameraman Edward Sedgwick frantsesez: L'Opérateur
1928 Steamboat Bill Jr. Charles Reisner frantsesez: Cadet d'eau douce
1929 The Hollywood Revue of 1929 Charles Reisner frantsesez: Hollywood chante et danse
1929 Spite Marriage Edward Sedgwick gaztelaniaz: El comparsa frantsesez: Le Figurant
1930 Doughboys Edward Sedgwick gaztelaniaz: Reclutas frantsesez: Buster s'en va-t-en guerre
1930 De frente, marchen Edward Sedgwick
1930 Free and Easy Edward Sedgwick gaztelaniaz: Easy Go frantsesez: Le Metteur en scène
1931 Parlor, Bedroom and Bath Edward Sedgwick gaztelaniaz: Pobre Tenorio frantsesez: Buster se marie
1931 Wir schalten um auf Hollywood Frank Reicher
1931 Buster se marie Claude Autant-Lara
1931 The Stolen Jools William C. McGann frantsesez: Les Bijoux volés
1931 Sidewalks of New York Jules White gaztelaniaz: Calles de Nueva York frantsesez: Buster millionnaire
1932 Speak Easily Edward Sedgwick frantsesez: Le Professeur
1932 The Passionate Plumber Edward Sedgwick gaztelaniaz: El amante improvisado frantsesez: Le Plombier amoureux
1933 What! No Beer? Edward Sedgwick gaztelaniaz: Queremos cerveza frantsesez: Le Roi de la bière
1934 The Gold Ghost Buster Keaton frantsesez: Shérif malgré lui
1934 Le Roi des Champs-Élysées Max Nosseck gaztelaniaz: El rey de los Campos Elíseos
1934 Allez Oop Buster Keaton gaztelaniaz: Más dificil todavía frantsesez: L'Horloger amoureux
1935 The Timid Young Man Mack Sennett
1935 Tars and Stripes Buster Keaton frantsesez: Héros de la marine
1935 La Fiesta de Santa Barbara Louis Lewyn
1935 Palooka from Paducah Charles Lamont
1935 The E-Flat Man Charles Lamont
1935 The Invader Adrian Brunel gaztelaniaz: Un joven tímido frantsesez: Un baiser SVP
1935 One Run Elmer Buster Keaton frantsesez: Les Rivaux de la pompe
1935 Hayseed Romance Charles Lamont frantsesez: Romance dans le foin
1936 Mixed Magic Buster Keaton frantsesez: Le Magicien
1936 Three on a Limb Charles Lamont frantsesez: Trois prétendants
1936 Blue Blazes Buster Keaton frantsesez: L'As du feu
1936 Grand Slam Opera Buster Keaton frantsesez: Chef d'orchestre malgré lui
1936 The Chemist Al Christie frantsesez: Le Chimiste
1937 Love Nest on Wheels Buster Keaton frantsesez: La Roulotte d'amour
1937 Ditto Charles Lamont frantsesez: Dito
1937 Jail Bait Charles Lamont gaztelaniaz: Me voy a la cárcel frantsesez: Candidat à la prison
1939 Mooching Through Georgia Jules White
1939 Pest from the West Del Lord
1939 Hollywood Cavalcade Irving Cummings gaztelaniaz: La cabalgata de Hollywood
1940 Li'l Abner Albert S. Rogell gaztelaniaz: El pequeño Abner
1940 The Villain Still Pursued Her Edward F. Cline frantsesez: Boire et Déboires
1940 His Ex Marks the Spot Jules White
1940 Screen Snapshots Series 19, No. 6 Ralph Staub
1940 New Moon Robert Z. Leonard gaztelaniaz: Luna llena frantsesez: L'Île des amours
1940 The Spook Speaks Jules White
1940 Nothing But Pleasure Jules White
1940 Pardon My Berth Marks Jules White
1940 The Taming of the Snood Jules White gaztelaniaz: Four-Thirds Off
1941 So You Won't Squawk Del Lord
1941 General Nuisance Jules White gaztelaniaz: The Private General
1941 So You Won't Squawk! Jules White
1943 Forever and a Day René Clair gaztelaniaz: Siempre y un día frantsesez: Et la vie recommence
1944 San Diego, I Love You Reginald Le Borg gaztelaniaz: Linda y tenaz frantsesez: San Diego I Love You
1945 That Night with You William A. Seiter
1945 She Went to the Races Willis Goldbeck
1945
1945 That's the Spirit Charles Lamont gaztelaniaz: ¡Ahí va el espíritu! frantsesez: L'esprit fait du swing
1946 Boom in the Moon Jaimec gaztelaniaz: El moderno Barba Azul frantsesez: Pan dans la lune
1949 In the Good Old Summertime Robert Z. Leonard gaztelaniaz: En aquel viejo verano frantsesez: Amour poste restante
1949 The Lovable Cheat Richard Oswald frantsesez: Le Faiseur
1950 Some of the Best: Twenty-Five Years of Motion Picture Leadership
1950 Wonderful Times Erik Ode
1950 Sunset Boulevard Billy Wilder frantsesez: Boulevard du crépuscule
1951 ¡Qué tiempos aquellos!
1952 Tutto il mondo ride Ignazio Ferronetti
1952 Limelight Charlie Chaplin gaztelaniaz: Candilejas frantsesez: Les Feux de la rampe
1952 Paradise for Buster Del Lord
1953 L'incantevole nemica Claudio Gora gaztelaniaz: La encantadora enemiga frantsesez: Pattes de velours
1954 Jail Bait Ed Wood gaztelaniaz: La cara oculta
1954 The Awakening Michael McCarthy
1956 Around the World in 80 Days Michael Anderson gaztelaniaz: La vuelta al mundo en ochenta días frantsesez: Le Tour du monde en quatre-vingts jours euskaraz: « Around the World in Eighty Days » katalanez: La volta al món en vuitanta dies galizieraz: A volta ao mundo en oitenta días
1958 Ça c'est du cinéma Mack Sennett
1960 The Adventures of Huckleberry Finn Michael Curtiz gaztelaniaz: Las aventuras de Huckleberry Finn frantsesez: Les Aventuriers du fleuve
1960 When Comedy Was King Robert Youngson
1962 Nickelodeon Days
1963 The Triumph of Lester Snapwell James Calhoun
1963 It's a Mad, Mad, Mad, Mad World Stanley Kramer gaztelaniaz: El mundo está loco, loco, loco frantsesez: Un monde fou, fou, fou, fou euskaraz: « It's a Mad » katalanez: El món és boig, boig, boig
1963 30 Years of Fun Robert Youngson
1964 MGM's Big Parade of Comedy Robert Youngson gaztelaniaz: The Big Parade of Comedy
1964 Pajama Party Don Weis gaztelaniaz: El Club del Pijama
1964 Film Alan Schneider
1965 Sergeant Deadhead Norman Taurog gaztelaniaz: El Sargento Calamidad frantsesez: Deux Cinglés à l'armée
1965 Due Marines e un Generale Luigi Scattini gaztelaniaz: Guerra a la italiana frantsesez: Deux Bidasses et le Général katalanez: Guerra a la italiana
1965 Beach Blanket Bingo William Asher gaztelaniaz: Diversión en la playa
1965 The Railrodder Gerald Potterton gaztelaniaz: El ferroviario katalanez: El ferroviari
1965 How to Stuff a Wild Bikini William Asher gaztelaniaz: Como rellenar un bikini
1966 A Funny Thing Happened on the Way to the Forum Richard Lester frantsesez: Le Forum en folie katalanez: Golfus de Roma
1970 4 Clowns Robert Youngson
1976 That's Entertainment, Part II Gene Kelly gaztelaniaz: Hollywood, Hollywood frantsesez: Hollywood, Hollywood katalanez: Això és l'espectacle
1990 Buster's Bedroom Rebecca Horn frantsesez: La Chambre de Buster
2004 Come inguaiammo il cinema italiano - La vera storia di Franco e Ciccio Daniele Ciprì gaztelaniaz: How We Got the Italian Movie Business Into Trouble: The True Story of Franco and Ciccio frantsesez: Come inguaiammo il cinema italiano
2015 Eisenstein in Guanajuato Peter Greenaway gaztelaniaz: Eisenstein en Guanajuato frantsesez: Que viva Eisenstein!

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: en:Buster Keaton
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Buster Keaton Aldatu lotura Wikidatan