Alejo Carpentier

Wikipedia, Entziklopedia askea
Alejo Carpentier

cultural attaché (en) Itzuli

1966 -
enbaxadore

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakAlejo Carpentier Valmont
JaiotzaLausana, 1904ko abenduaren 26a
Herrialdea Kuba
 Frantzia
HeriotzaParisko 7. barrutia, 1980ko apirilaren 24a (75 urte)
Hobiratze lekuaColón Cemetery, Havana (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: minbizia
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
frantsesa
errusiera
Jarduerak
Jarduerakidazlea, kazetaria, saiakeragilea, musikologoa, literatura-kritikaria, diplomazialaria, unibertsitateko irakaslea eta argitaratzailea
Lantokia(k)Habana
Paris eta Caracas
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
Mugimenduasurrealismoa
magic realism (en) Itzuli
IMDB: nm0139489 Discogs: 3133720 Find a Grave: 7761429 Edit the value on Wikidata

Alejo Carpentier Valmont (Lausana, 1904ko abenduaren 26a - Paris, 1980ko apirilaren 24a) kubatar eta frantses idazle bat izan zen, eragin nabarmena izan zuena Latinoamerikako literaturaren goraldian. Kritikaren arabera, XX. mendeko funtsezko idazleetako bat izan zen gaztelaniaz, eta Latinoamerikako literatura berrikuntzaren egileetako bat, batez ere, errealitatea birsortzeko irudimenaren dimentsio eta alderdi ugari erabiltzen baitzituen, estilo landu baten bitartez «errealitate zoragarri» bat lortzeko.

Kazetari lanak ere egin zituen, bere bizitzaren zati handi batean; eta musikologoa izan zen, musika ikerketak eta kontzertu ugari antolatu baitzituen, besteak beste; orobat, jarduera literarioren ondorioz lortu zuen ospea.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luzaroan uste izan bazen Habanan jaioa zela, bertara aldatu baitzen familia bera jaio eta gutxira. Alabaina, jaiotza agiria Suitzan aurkitu zuten, Carpentier hil eta urte batzuetara; orduan frogatu zen Lausanan (Suitza) jaioa zela.[1] Aita Georges Julien Álvarez Carpentier arkitekto frantsesa izan zuen, eta ama Catherine «Lina» Valmont or Blagoobrasoff, errusiar jatorriko hizkuntza irakaslea. Haurtzaroa mestizaje kultural sakon batek markatu zuen.

Carpentier jaio eta familia Habanara joan zen bizi izatera, aitak kultura hispanikoarekiko interesa baitzuen eta Europako gainbeheratik ihes egiten lagunduko zion herrialde gazte batean bizitzeko irrikaz baitzegoen.[2] Hala, Carpentier nekazari kubatar zuri eta beltzen ondoan hazi zen, «gaizki elikatutako gizonak, miseriaz beteak, behar baino lehenago zahartutako emakumeak; gaizki elikatutako haurrak, gaixotasunez beteak».[3] Errealitate hori gero bere lanetan islatuko zen.

Haurtzaroa Errepublika Neokolonialaren lehen urteekin batera bizi izan zuen. Garai hartan, eskolak Espainiako iragan kolonialari begira zeuden, «Espainian XIX. mendearen amaieran indarrean zeuden eta erabiltzen ziren liburuen arabera»,[4] beste material eguneraturik ez zegoelako.

Hamaika urte zituela, gurasoekin batera landetxe batera joan zen bizi izatera, Loma de Tierra herrian, Habanatik gertu, El Cotorro banaketan.[5] Hamazazpi urte bete arte, gurasoak arduratu ziren beraren heziketaz. Aitak literatura eta musika irakasten zizkion, eta horrek eragin handia izan zuen gaztearengan, garai hartatik bi gai horietarakoa joera izan baitzuen. Urte haietan, aitak etxetik alde egin zuenez, Carpentierrek ikasketak utzi behar izan zituen, amari laguntzeko lanean hasi zen.[6]

Kubako heziketa aroaren ostean, Parisera joan zen bigarren hezkuntzaren zati bat osatzeko, Janson de Sailly lizeoan, non, musikaren teoriako ikastaroak hartuta, beraren hitzetan «piano jole onargarria» izatera iritsi baitzen.[7][8] 1917an Habanako bigarren hezkuntzako institutuan sartu zen, musika teorian ikasten jarraitzeko. 1920an hiri horretako arkitektura eskolan ikasketak hasi zituen, nahiz gero utzi egin zituen.[9]

1920ko hamarkadaren hasieran politikan parte hartzen hasi zen, batez ere 1923an «Beteranoen eta Patrioten iraultza zapuztuan».[10] Parte hartu zuen taldeak ez ziren zehazki alderdi politikoei lotuak, baizik eta artearen inguruan eratuak, baina, hala ere, bazuten helburu politikorik, eta borroka egin zuten Gerardo Machadoren diktaduraren aurka eta kapitalismo estatubatuarraren aurka.[10]

Kubako bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1921ean hasi zen kazetari ikasketak egiten, lanbide horretan eman baitzuen bizitza osoa.[11] Lehen lan literarioak Habanako La Discusión egunkariaren «Obras famosas» atalean argitaratu zituen, funtsean, lan ezagunen laburpenak. Urte hartan behin betiko utzi zituen unibertsitate ikasketak eta Frantziara joan zen berriro. Bi urte geroago, 1923an, musika eta antzerki kritikako artikuluak argitaratu zituen La Discusión eta El Heraldo de Cuba egunkarietan. Egoera ekonomikoa egonkortu zuen urte haietan, eta Hispania aldizkari komertzialeko erredakzio buru izatera iritsi zen. Oinetakoen historia bat idatzi zuen Oinetakoen Fabrikatzaileen Batasunerako, eta Social aldizkariko moda atalean argitaratu zituen kolaborazioak, «Jacqueline» ezizenarekin.[7]

1923an, «Hamahiruen Protestako» kide izan zen, Talde Minorista batera.[12] Talde horren sortzaileetako bat izan zen, eta, kideek intelektual eta apolitiko gisa deskribatu bazuten ere, aktiboki parte hartu zuen orduko gobernuaren aurka. Geroago, elkarte hori «Falange de Acción Cubana» sartu zen, «Beteranoen eta Patrioten Elkartearen» matxinada zapuztua antolatu zuena.[13]

1924tik 1928ra bitartean, Carpentier Carteles aldizkariko erredaktore lanetan aritu zen.[14] 1926an, kazetarien biltzar batera joan zen Mexikora, bertako gobernuak gonbidatuta. Han Diego Rivera ezagutu zuen, eta harekin adiskidetasun handia lotu zuen. Garai hura oso garrantzitsua izan zen bere nortasun artistikoaren eraketan; Habanako auzo guztiak ezagutu zituen, eta Habana Zaharreko arkitektura koloniala eta giroa ezagutu zituen. Elementu horietan, gerora, bere saiakera eta eleberri asko girotuko zituen.[7] 1920-1928 bitarteko lanek erakusten dute Kubako abangoardian buru-belarri sartua zela, abangoardiako pertsonaia nagusiekiko adiskidetasuna landuz.[15] Carpentierrek bere musika ezagutzak zabaldu zituen Amadeo Roldán konpositore eta biolin jolea entzunez.[16]

1927an, Talde Minoristak plazaratutako agiriari atxiki zitzaion; zazpi hilabetez espetxeratu zuten, «ideia komunistak» zabaltzea leporatuta. Denbora hartan, Ecué-Yamba-Ó! eleberriaren lehen bertsioa idatzi zuen. Baldintzapeko askatasunean, 1928ko martxoan, Habanako kazetarien kongresu batean parte hartu zuen, non ezagutu baitzuen Robert Desnos frantses poeta. Hark lagundu zion Machadoren erregimen zapaltzailetik ihes egiten: pasaportea eta egiaztagiriak eman zizkion, eta ontzi batean lekua aurkitu zion, Frantziara alde egiteko.[17]

Frantziako bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carpentier Frantzian bizi izan zen 1928tik 1939ra.[18] Herrialde horretan eman zuen denborak aberastu egin zuen bere mundua, eta aukera eman zion literatura teknika eta adierazpen funtzio berriez jabetzeko.[19] Mugimendu surrealista aparretan zegoela iritsi ziren, besoak zabalik hartu zuten.[20] Frantzian, adiskidetasun estu bat lotu zuen Arturo Uslar Pietri eta Miguel Angel Asturias idazleekin. Haiekin izandako eztabaidetatik Latinoamerikako literaturaren sentsibilitate berri bat sortu zen, geroago errealismo magiko deituko zena, Uslar Pietrik asmatutako terminoa, 1920ko hamarkadan, Franz Roh historialari alemanak idatzitako artikulu bat irakurri ondoren; geroago, 1949an, Carpentierrek «amerikar errealitate zoragarri» deitu zuen, El reino de este mundo eleberriaren aitzinsolasean.[21][22]

Valence hirian jarri zen bizi izatera, Drôme departamentuan, eta olerkiak edo musikari buruzko kolaborazioak argitaratu zituen bertako aldizkarietan eta Kubako aldizkarietan. Hiriko musika zirkuluetan buru-belarri murgildu zen, kolaborazioak eginda Darius Milhaud konpositore frantziarrarekin, Heitor Villa-Lobos brasildarrarekin eta Alejandro García Caturla kubatarrarekin. Talde horrek olerkiak, libretoak eta testuak sortu zituen, hala nola Poèmes des Antilles, nuevos cantos sobre textos de Alejo Carpentier con música de M.F. Gaillard. Carpentierrek, halaber, Ensayos convergentes artikulu sorta idatzi zuen 1928an.[17]

Desnos lagun zuela, Carpentier mugimendu surrealistan sartzen hasi zen, bere lanetan nabarmen eragingo zuen mugimenduan.[23] Haren lehen bi ipuin labur, «El estudiante» eta «El milagro del ascensor», estilo surrealistari jarraituta idatzi zituen.[24] Bere lanik ezagunenak gaztelaniaz idatzi zituen arren, Carpentier frantsesez ere idazteko gai zen. Adibidez, «Histoire de Lunes» ipuina idatzi zuen frantsesez, eta, entzuleen arabera, elkarrizketak ematen zituen edo frantsesez edo gaztelaniaz.[25] Carpentierrek Révolution surréaliste mugimenduan lagundu zuen eta Louis Aragon, Tristan Tzara, Paul Eluard poetak eta Giorgio de Chirico, Yves Tanguy eta Pablo Picasso margolariak ezagutu zituen.[23]

1933an amaitu zuen Ecué-Yamba-Ó! lehen eleberria eta Frantziatik atera zen tarte labur baterako, Madrilen denboraldi bat egiteko. Bide batez, Toledo bisitatu zuen, hurrengo urtean itzuli zen berriro, Federico García Lorcak Yerma antzezlanaren estreinaldira gonbidatu zuenean Madrilera. Parisera itzulita, Espainiako errealitateari buruzko artikulu sorta bat idatzi zuen, Toledo hartuta Espainiaren arte erreferentetzat. Arte barrokoaren aldeko grinak bultzatuta, Toledoko katedraleko Transparente lanarekin miretsita gelditu zen, «erreal zoragarria» kontzeptuaren jatorri bihurtzeraino; horrek arrasto sakona utzi zuen El Siglo de las luces edo Concierto barroco eleberrietan. Miresmen bera sentitu zuen Cuencako naturagatik («Coloradoko Arroila Handiaren erreplika perfektua»). 1935eko udaberrian ezagutu zuen hiria, bere lagun Alfredo Lam margolarirekin batera, ibilbide artistikoan zein politikoan gauza asko partekatu baitzituzten biek.[26]

1936an, Machadoren erregimena erori ondoren, bidaia bat egin zuen Kubara. Parisera itzulita, ez Espainiara gehiago joan Francoren matxinadak eragindako gerra hasi zen arte.[23] 1937ko udan, Kulturaren Defentsarako Idazleen Nazioarteko II. Biltzarrean parte hartu zuen Carpentier, Kubako ordezkaritzaren barruan. Gerraren eragin sozialak eraman zuen «España bajo las bombas» izeneko lau kronika grinatsu idaztera, non bere emozioa erakutsi baitzuen Guadalajarako gudu zelaien aurrean eta Minglanillako herrikideen adorearen aurrean.[26]

Carpentierrek denbora asko eman zuen Frantzian, 1932-1939 bitartean, eta Frantziako irratietan lan egin zuen, soinu efektuekin eta musikaren sinkronizazioarekin.[23] Foniric Estudioetako zuzendari izatera iritsi zen eta bertan irrati programen produkzioa zuzendu zuen teknikarik modernoenekin. Bertan, Walt Whitman, Edgar Allan Poe, Langston Hughes, Louis Aragon eta beste batzuen poemen grabazioak zuzendu zituen.[27]

Herrialde hartan igarotako denborak lagundu zuen idazle gisa identitate bat eratzen; bere hitzetan: «testurak ikusten irakatsi [zion], amerikar bizitzaren alderdiak ikusi gabeak [...] Natibismo horren atzean zerbait gehiago zegoela; testuinguruak, alegia: testuinguru telurikoa eta testuinguru epiko politikoa: bien arteko harremana aurkitzen duenak eleberri amerikarra idatziko du».[28] Frantzian eman zuen denboraren amaieran, Carpentierrek «amerikar mundua adierazteko gogoa sutsu» sentitzen zuela aitortu zuen. «Amerikak nebulosa handi gisa ageri zen, ulertzen saiatzen zena, zeren intuizio ilun batengatik bazekien lana hemen garatu behar zela, erabat amerikarra izango zela».[28]

Bidaia Haitira eta Mexikora[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1943an Haitira joan zen bere emazte Lilia Estebanekin eta Louis Jouvet antzerki zuzendariarekin batera; amerikar mundua ezagutzeko bidai bat izan zen, «erreal zoragarria» ezagutzekoa. Esperientzia horren emaitza izan zen El reino de este mundo obra (argitalpena: 1949, Mexiko). Gero, , 1944an, Mexikora joan zen; han, musika ikerketa mamitsuak egin eta argitaratu zituen, Fondo de Cultura Económica argitaletxeak eskatuta, besteak beste, La música en Cuba (1945).[29]

1945-1959 bitartean, bere burua erbesteratu zuen Caracasen (Venezuela). Kritikari batzuen ustez, etapa hura «bere bizitzaren aro emankorrena» izan zen, bere aurreko gorabeheretan ikasitako guztia islatzen baitu, ikertzaile, kazetari, musika kritikari eta ipuin editore bezala.[30] 1948ko martxoan amaitu zuen El reino de este mundo eleberria, 1949ko udaberrian Mexikon argitaratua. Lan hori izan zen, azken hamabost urtetan, amaitzera iritsi zen eleberri bakarra.[31] Zenbait kritikariren iritziz, eleberrian heldutasun nabarmena dago material narratiboen hautaketan eta hobekuntza estilistikoan, hastapeneko lanen aldean.[32]

Bizitza Venezuelan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1945-1959 bitartean, bere burua erbesteratu zuen Caracasen (Venezuela). Kritikari batzuen ustez, etapa hura «bere bizitzaren aro emankorrena» izan zen, bere aurreko gorabeheretan ikasitako guztia islatzen baitu, ikertzaile, kazetari, musika kritikari eta ipuin editore bezala.[30] 1948ko martxoan amaitu zuen El reino de este mundo eleberria, 1949ko udaberrian Mexikon argitaratua. Lan hori izan zen, azken hamabost urtetan, amaitzera iritsi zen eleberri bakarra.[31] Zenbait kritikariren iritziz, eleberrian heldutasun nabarmena dago material narratiboen hautaketan eta hobekuntza estilistikoan, hastapeneko lanen aldean.[32]

Caracasen beste hiru eleberri handi osatu zituen oso-osorik: Los pasos perdidos (1952), Venezuelako geografian inspiratua; El acoso (1956); eta El siglo de las luces (1958an amaitua baina 1962an argitaratua).[33] Gainera, herrialde horretako egonaldia baliatu zuen Amerikako kontinentearen izaera hobeto ezagutzeko. 1947an, herrialdearen barnealdera joan zen, Ciudad Bolivarreraino. Ibilbidean, San Carlos de Río Negrora iritsi zen, Amazoniaren barruan, non jatorrizko amerikar tribu batzuk ezagutu baitzituen.[31] Carpentierrek geroago kontatuko zuenez, bidaia hartan sortu zen «Los pasos perdidos eleberriaren lehen ideia. Amerika da adin desberdinak batera dauden kontinente bakarra».[8] Liburu horrekin irabazi zuen Parisko kritikak emandako atzerriko liburu onenaren saria.[33]

Baita ere, garai hartan La aprendiz de bruja (1956) bere antzezlan bakarra idatzi zuen.[34][35]

El acoso (1956) eleberriak terrorista talde etsaien arteko istorio odoltsu bat aurkezten du, Machado diktadorearen erorketaren ondorengo garai nahasietan izandako gertaerek inspiratua. El siglo de las luces, berriz, Venezuelako kostaldean Santa Fe golkora (Sucre) egindako bidaia batek inspiratu zuen.[32] Carpentierrek azaldu zuenez, nahiz eta eleberria 1958an bukatu, 1962ra arte ez zen argitaratu, «ukituak behar zituelako, eta Kubako bizitzan edo gizartean gertatzen ari ziren aldaketa zirraragarriegia iruditu zitzaidan, beste ezertan pentsatzeko».[8] Carpentierrek zioenez, «Kubako Iraultzaren garaipenak pentsarazi zidan denbora gehiegi egon nintzela nire herritik kanpo».[8] Behin betiko Kubara itzultzeko planak egin zituen orduan, eta Los pasos perdidos obraren eskubide zinematografikoak saldu zizkion nazioarteko partzuergo bati.[36]

Venezuelan egon zen bitartean idatzi zituen Carpentierrek bere ipuin gehienak, eta kritikari batzuek diote oso litekeena dela beste leku batzuetan idatzitako ipuinek, hala nola «Los advertidos» edo «El derecho de asilo», iturri gisa Venezuelako gaiak, pasadizoak eta pertsonaiak izatea.[30]

Kazetaritza lan handi bat ere egin zuen Venezuelan, bi mila artikulu eta kronika argitaratu baitzituen literatura eta musika gaiei buruz, «Letra y solfa» zutabean El Nacional egunkarian, 1950-1959 artean. Bestalde, Carpentierrek bestelako artikulu, saiakera eta erreportaje asko argitaratu zituen egunkari bererako eta Venezuelako, Kubako nahiz beste herrialde batzuetako argitalpenetarako.[30] aldi berean, literatura irakatsi zuen Venezuelako Unibertsitate Zentralean, eta Caracaseko publizitate agentzia baterako lan egin zuen, Arturo Uslar Pietriren mailako beste intelektual batzuekin batera.[33][37]

Literatura eta bizitza El reino de este mundo obraren ondoren[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carpentier 1959an itzuli zen Kubara, eta hiriburuan bizi izan zen berriro.[38] 1962an, Kubako Editorial Nazionalaren zuzendari exekutiboa izan zen; gobernu iraultzaileak sortutako organo bat zen, goi mailako kultura eta hezkuntza arloko erakunde askoren argitarapenak bideratzeko ―besteak beste, Hezkuntza Ministerioa, Unibertsitateen Kontseilu Nazionala, Kubako Zientzia Akademia, Gazteen Argitaletxea eta Kulturaren Kontseilu Nazionala (Kubako Idazle eta Artisten Batasuna, Artxibategi Nazionala, Liburutegi Nazionala, Unesco, ICAIC eta Casa de las Américas)―.[36] Halaber, Carpentier Idazle eta Artisten Batasuneko presidenteorde izan zen, literatura kritika egin zuen Gaceta de Cuba aldizkarian eta atzerriko argitalpenetan kolaboratu zuen, hala nola Sur, Ínsula eta Les Langues Modernes aldizkarietan.[39]

El siglo de las luces Mexikon argitaratu zen 1962an.[38] Carpentier Kubaren Pariseko enbaxadako ministro kontseilari izendatu zuten.[39] Parisen, Literatura y conciencia política en América Latina entsegua argitaratu zuen; Tientos y diferencias obraren entseguak bildu zituen, La ciudad de las columnas izan ezik.[39]

Carpentierrek «La cultura en Cuba y el mundo» kultura programa bat zuzendu zuen 1964an, Radio Habanan, gai nagusiak Latinoamerikako eleberria eta musika zirelarik. 1964ko amaieran, Tientos y diferencias saiakera bilduma argitaratu zuen Mexikon.[39] 1965ean, Carpentierrek El año 59 liburua amaitu zuen; liburuaren ekintza Habanan garatzen da eta Kubako Iraultzan inspiratuta dago.[40]

1972an, El derecho de asilo, Concierto barroco eta El recurso del método argitaratu ziren Bartzelonan. 1974an, omenaldi handi bat jaso zuen Kuban, 70 urte bete zituenean. Hurrengo urtean, 1975ean, Habanako Unibertsitateak Honoris causa doktore izendatu zuen Hispaniar Hizkuntza eta Literatura sailean; Alfonso Reyes nazioarteko saria jaso zuen; eta Simone et Cino del Duca Fundazioaren saria eman zioten,[41] zeinaren diru Kubako Alderdi Komunistari laga baitzion.[42]

1976an, Honorary Fellow titulua eman zion Kansasko Unibertsitateko Espainiako eta Hispanoamerikako Ikasketa Elkarteko Zuzendaritza Kontseiluak. Kubako Botere Popularraren Batzar Nazionaleko diputatu hautatu zuten. 1978an, Miguel de Cervantes Espainiako literatura sari gorena eman zioten. Sariaren ordainsari materiala Alderdi Komunistari eman zion.[43]

1979an, La consagración de la primavera eleberria argitaratu zuen. El arpa y la sombra eleberri historikoa Mexikon, Espainian eta Argentinan argitaratu zen aldi berean. Azken horrengatik, Atzerritarren Medicis saria jaso zuen, frantsesaz besteko idazleentzako Frantziako sari gorena.[44]

1980ko apirilaren 24an hil zen Parisen, eginkizun diplomatikoak betetzen ari zela. Haren gorpuzkiak La Habanako nekropoli nagusia den Colon hilerrian lurperatu zituzten.[45]

Estiloa eta gaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carpentier ezaguna izan zen «erreal zoragarria» eta neobarrokoa Latinoamerikan sartu zituen lehen idazleetako bat izan zelako.[46]

Bere idatzien estilo barrokoagatik eta «erreal zoragarriaren» teoriagatik ezaguna, bere lanik ezagunenetakoak izan ziren Écue-Yamba-O! (1933; euskaraz: Aintza Jaunari) afrokubatar folkloreaz eta mitologiaz, El reino de este mundo (1949) eta Los pasos perdidos (1953)

Écue-Yamba-O! eleberrian etnologiari buruzko ikuspegi bat izan zuen. Lan horretan, kultura afrokubatarraren gaia aurkeztu zuen. Estatu Batuen mendekotasun politika kritikatu zuen, eta liburuko argazkien ondorioz, lana antropologikotzat hartzen da, ez fikzio huts gisa. Teoria batzuek diote irudi bildumak (ez gizakienak) eragin surrealista islatzen duela, baita kulturaren ikuspegia ere.[47] El reino de este mundo Haitiko iraultzari buruzko eleberriaren hitzaurrean, deskribatu zuen «erreal zoragarriaren» ikuspena deskribatu zuen, kritikari batzuek errealismo magikoaren sinonimotzat hartzen dutena, nahiz eta beste batzuek ez datozen bat horrekin, eta Miguel Ángel Asturias edo Gabriel García Márquez idazleen gogoetekin alderatzen duten.[48]

Carpentierrentzat musika oso garrantzitsua zen, bere liburuetan era askotan ageri da. Adibidez, El reino de este mundo afrokubatar errealitateari buruzko eleberriaren testuari erritmoa eta musikaltasuna emateko, Carpentierrek kreolera erabiltzen du. Baliabide hori liburuan funtsezkoak diren bi eszenetan aurkitzen dugu.[49]

Carpentierren idatziak biografikoak ez badira ere, bere lanetan argi ikus daitezke bere bizitzako gertaeren eraginak. Gainera, beraren ikuspuntuak eta iritziak pertsonaien eta argumentuen bidez hauteman daitezke.[50]

Los pasos perdidos eleberrian, oihaneko bidaia batera eramango gaitu protagonistak, iniziazioko barneratze batera, musikaren jatorria aurkitzeko, antzinako tresna eta hizketa modu zaharretan. Oihanean naturaren soinu guztiak entzuten ditugu, pertsonaia pixkanaka mundu horretan sartzen den heinean, eta biztanleekin erlazionatzen da, nahiz eta azkenean integrazio hori nahiko azalekoa den.[51]

Carpentierren lanetako gai asko mestizaje kulturalaren inguruan kokatzen dira, eta hori funtsezkoa da Latinoamerikako izaeraren ordezkari gisa.[52] Lan goiztiarretan, Carpentierrek asko idatzi zuen beltzei buruz eta kosmosaren inguruan gizakiak izandako esperientziari buruz.[53][54] Interes handia izan zuen afrokubatar kultura eta musikan, eta hori argi ikusten da bere lanetan. Histoire de Lunes frantsesez idatzitako ipuinean ere afrokubatar kulturaren gaia agertzen da.[55] Gizaki zuria, Carpentierren lanetan gutxitan agertzen bada ere, lau erakunde zapaltzaileren ordezkari da Latinoamerikan: espetxea, eliza, esklabotza eta atzerritar inperialismoa.[53] Estilo horren bidez, Carpentierren poesiaren Afrikako erritmoak hobeki ulertzen dira.[54]

Bidaia ere oso garrantzitsua da Carpentierren obretan.[56] Bere lan guztietan, bidaia bat egiten duten edo mugitzen ari diren pertsonaiak daude, eta hori, agian, Carpentierren bizitza bidaiariaren ondorio bat da.[57]

Alejo Carpentier eta «erreal zoragarria»[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreal zoragarriaren ideia 1948an El Nacional egunkarian argitaratutako artikulu batean aipatu zuen lehenengoz Carpentierrek.[58] Hurrengo urtean, El reino de este mundo eleberriaren hitzaurrean agertu zen. Oraindik desadostasunak daude literatura ikertzaileen artean, hain zuzen ere, zein alde dagoen erreal zoragarriaren eta errealismo magikoaren artean, alderik bada.[59]

Carpentierrek erreal zoragarria horrela deskribatu zuen: «Askatasunaren irrikaz milaka gizakik Mackandalen botere likantropikoetan sinetsi zuten lur bat zapaltzen nuen nik, fede kolektibo horrek mirari bat egin zezan exekuzio egunean... Urrats bakoitzean, erreal zoragarria aurkitzen nuen».[60][61] Hitzaurrearen amaieran, Carpentierrek galdera bat egiten zien irakurle izango zirenei: «baina zer da Amerikaren historia guztia, erreal zoragarriaren kronika ez bada?».[62] Horrela, bere kontzeptua hedatu zuen Latinoamerika osora eta ez eremu nazional batera.[63] El reino de este mundo eleberrian, erreal zoragarriak historiaren beste ikuspegi bat osatzen du, ez da nahitaez fikzioa.[64]

«Errealismo magiko» Franz Roh alemaniar arte kritikariak 1925ean sortutako kontzeptu bat da, postexpresionismoaren osteko mugimendu estetiko bat izendatzeko.[65] Zenbait eztabaidaren ondoren, izendapen hori Hispanoamerikako sorkuntza literarioei aplikatzen hasi zitzaien.[66] (Mundu honetako erresuma 1949an argitaratu zen lehen aldiz). Hala, Juan Barroso VIII kritikariak honela definitu zuen errealismo magikoa: «Errealismo magikoa konbinazio bat da errealitatea zehaztasunez eta xehetasunez islatzen duten gaiena, teknika jakin batzuk erabilita: nahiz kausaltasun legeekin hausten duten, gaiak lanaren unitate osoaren barruan egoki mugatzen dituzte. Jorratutako gaiak amerikarrak direnean, «erreal zoragarriaren» aldaera eskaintzen zaigu».[67]

Ondorengoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carpentierren lanek eragin sakon bat izan dute literaturaren eta kulturaren munduan. Bere eleberri eta idatzi asko goi mailakoak izateaz gain, kritikaren arabera latinoamerikar literaturaren generoa zabaldu egin zen Carpentierren eraginez. Izan ere, Latinoamerikako esperientziaren ikuspegia begiratu berriekin aldatzen saiatu zen Carpentier, barne zelarik beraren funtsa kultural konplexuaren esperientzia ere. Ikerlari batzuen iritziz, Carpentierrek ikuspegi berria eskaini zuen Latinoamerikako iragan kolonialaz.[68]

Carpentierren mundu nobelistikoak unibertso bat sortu zuen, non «arazo berak behin eta berriz errepikatzen baitira, egoera ezberdinetan, beti garai desberdinetan, beti leku aldagarrietan».[69] Haren lanek gizakiaren kontzeptua sortu zuten, beti gauza bera eleberrigilearentzat, eta denbora ilusio hutsa da, gizakiak denborarik gabeko denboran bizi diren unibertsoan. Carpentierrek sortzen dituen pertsonaiak «gaurko pertsonaiak, baina baita atzokoak eta seguruenik biharkoak ere» dira, atzoko iraultzetan parte hartzen zutenak, baina biharko iraultzak ere izan zitezkeenak.[69] Haren lanetan gai historiko eta pertsonal askotarikoen aurkezpena ikus dezakegu, norbanakoaren eta gizartearen arloetan planoak gainjarriz. Denboraren eta historiaren ikuspegi hori da Carpentierrek latinoamerikar literaturari egin zion ekarpen garrantzitsuenetako bat. Mendebaldeko kulturaren deskribapena ere autorearen ezaugarri nagusietako bat da, bere liburuek eragina izan baitute eremu horretan.[69] Haren eragina nabarmena da Amerika osoko autoreengan. Horren adibide dira, besteak beste, José Donoso txiletarra eta bere El obsceno pájaro de la noche eleberria; Fernando del Paso mexikarra eta Noticias del Imperio eleberria; Germán Espinosa kolonbiarra eta La tejedora de coronas eleberria; eta zenbait idazle kubatar garaikide, horien artean, Leonardo Padura eta Fernando Velazquez Medina.

1999az geroztik, urtero «Alejo Carpentier eleberri, ipuin eta saiakera saria» ematen dute Kuban, Kubako Liburuaren Institutuak, Editorial Letras Cubanas eta Nicolás Guillén Fundazioak. Sarituen iragarpen publikoa abenduaren 26an egiten da beti, Carpentierren jaiotegunean, hain zuzen.[70]

Alejo Carpentier euskaraz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carpentierren lanetatik bi artikulu argitaratu dira euskaraz, «Historiarik gabeko bidaia baten kronikak» izenburuaz, Koldo Izagirrek euskaratuta.[71] Bi kronika horiek Habanako Carteles aldizkarian aldizkarian argitaratu ziren, 1934ko urtarrilaren 7an eta 14an, «Crónicas de un viaje sin historia, Burdeos a Fuenterrabía camino de Madrid» izenburuaz.[72]

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eleberriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • ¡Écue-Yamba-O! (1933)
  • El reino de este mundo (1949)
  • Los pasos perdidos (1953)
  • El acoso (1956)
  • El siglo de las luces (1962)
  • Concierto barroco (1974)
  • El recurso del método (1974)
  • La consagración de la primavera (1978)
  • El arpa y la sombra (1979)

Ipuinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • El sacrificio (1923)
  • Histoire de Lunes (1933, frantsesez)
  • Viaje a la semilla (1944)
  • Oficio de tinieblas (1944)
  • Los fugitivos (1946)
  • Guerra del tiempo. Tres relatos y una novela (1958): Viaje a la semilla, Semejante a la noche, El camino de Santiago eta El acoso, lehen argitalpenean. Hurrengo argitaraldietan, beste bi gehitu ziren: Los fugitivos eta Los advertidos.
  • Cuentos (1976): El camino de Santiago, Los advertidos, Semejante a la Noche, Viaje a la semilla, Los fugitivos, Oficio de tinieblas eta El derecho de asilo.

Entseguak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • La música en Cuba (1946)
  • Tristán e Isolda en tierra firme (1949)
  • Tientos y diferencias (1964)
  • Literatura y conciencia en América Latina (1969)
  • La ciudad de las columnas (1970)
  • América Latina en su música (1975)
  • Letra y solfa (1975)
  • Razón de ser (1976)
  • Afirmación literaria americanista (1979)
  • Bajo el signo de Cibeles. Crónicas sobre España y los españoles (1979)
  • El adjetivo y sus arrugas (1980)
  • El músico que llevo dentro (1980)
  • La novela latinoamericana en vísperas de un nuevo siglo y otros ensayos (1981)
  • Conferencias (1987)

Opera libretoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Manita en el suelo; musika: Alejandro García Caturla.

Musika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carpentier idazle gisa ezaguna izan zen arren, musikologo saiatu bat ere izan zen.[73] Musika oso presente zegoen familian; amona pianista zuen, amak pianoa jotzen zuen eta aita biolontxelo jolea izan zen.[74] Carpentierrek musikaren teoria ikasi zuen Parisko Liceo Jason de Saillyn eta Habanako Bigarren Hezkuntzako Institutuan; «piano jole onargarria» zen, beraren hitzetan.[9] Frantzian, Carpentier Pariseko musika zirkuluetan sartu zen, eta konpositore askorekin lan egin zuen. Hala, zenbait musika lanen olerkiak, libretoak eta testuak sortu zituen:[17]

  • Yamba-Ó, tragedia burleskoa, M.F. Gaillarden musika, Théâtre Berizan estreinatua, Paris, 1928.
  • Poèmes des Antilles, neuf chants sur les texts de Alejo Carpentier, M.F. Gaillarden musika, Edition Martine, Paris, 1929.
  • Blue, Poema, M.F. Gaillarden musika, Edition Martine, Paris.
  • Passion Noire, hamar bakarlarirentzako kantata, abesbatza mistoa eta kantariak, M.F. Gaillarden musika, Parisen estreinatua, 1932ko uztaila.
  • Dos poemas afrocubanos, Mari-Sabel y Juego Santo, ahotserako eta pianorako, A.G. Caturlaren musika.Edition Maurice Senart, Paris, 1929.

Filmografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • El recursos del método, zuzendari Miguel Littín, Mexiko, Kuba, Frantzia, 1978, izen bereko eleberriaren egokitzapena (1974).[75]
  • El siglo de las luces, zuzendari Humberto Solás, Kuba, 1992, izen bereko eleberriaren egokitzapena (1962).[76]
  • Cortázar: Apuntes para un documental, zuzendari Eduardo Montes Bradley, Argentina, 2001 (parte hartze txikia).[77]

Sariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Belnap 1993, 236-234. orr. .
  2. ↑ Leante 1964, 30-33. orr. .
  3. ↑ Velayos Zurdo 1985, 16. orr. .
  4. ↑ Carpentier 1976, 13. orr. .
  5. ↑ Palermo 1972, 10. orr. .
  6. ↑ Carpentier 1994, 13. orr. .
  7. ↑ a b c Müller-Bergh 1967, 11. orr. .
  8. ↑ a b c d Leante 1964, 33. orr. .
  9. ↑ a b Janney 1981, 20. orr. .
  10. ↑ a b Janney 1981, 21. orr. .
  11. ↑ Velayos Zurdo 1985, 54. orr. .
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «La Protesta de los Trece y el Grupo Minorista en su centenario» La Jiribilla (web.archive.org) 2023-03-28 (Noiz kontsultatua: 2024-05-07).
  13. ↑ Müller-Bergh 1967, 12. orr. .
  14. ↑ Collard & Maeseneer 2004, 7. orr. .
  15. ↑ Müller-Bergh 1967, 14. orr. .
  16. ↑ Müller-Bergh 1967, 15. orr. .
  17. ↑ a b c Müller-Bergh 1967, 16. orr. .
  18. ↑ Janney 1981, 69. orr. .
  19. ↑ Fornet 2006, 154. orr. .
  20. ↑ Velayos Zurdo 1985, 57. orr. .
  21. ↑ (Gaztelaniaz) Vázquez, M. Ángeles. (2007). «Arturo Uslar Pietri» Centro Virtuall Cervantes - Rinconete (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-05-09).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «Uslar Pietri y el realismo mágico» Noticias de Salamanca (web.archive.org) 2017-10-15 (Noiz kontsultatua: 2024-05-09).
  23. ↑ a b c d Müller-Bergh 1967, 17. orr. .
  24. ↑ Birkenmaier 2006, 27. orr. .
  25. ↑ Henighan 1999, 1009. orr. .
  26. ↑ a b (Gaztelaniaz) «El desconocido fervor de Alejo Carpentier por Toledo y Cuenca» ABC Toledo (web.archive.org) 2016-11-30 (Noiz kontsultatua: 2024-05-10).
  27. ↑ Müller-Bergh 1967, 18. orr. .
  28. ↑ a b Leante 1964, 32. orr. .
  29. ↑ Müller-Bergh 1967, 19. orr. .
  30. ↑ a b c d Márquez Rodríguez 2004, 9. orr. .
  31. ↑ a b c Müller-Bergh 1967, 20. orr. .
  32. ↑ a b c Müller-Bergh 1967, 21. orr. .
  33. ↑ a b c Carpentier 1994, 16-17. orr. .
  34. ↑ (Gaztelaniaz) Plá Cortés, Angélica A.. (2014). «La aprendiz de bruja: paradigma de lo mestizo en la obra de Alejo Carpentier» repositorio.colmex.mx (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  35. ↑ (Gaztelaniaz) Carpentier, Alejo. (2002). La aprendiz de bruja; Concierto barroco; El arpa y la sombra. México: Siglo Veintiuno Editores ISBN 978-9682316708. OCLC .904486092.
  36. ↑ a b Müller-Bergh 1967, 22. orr. .
  37. ↑ (Gaztelaniaz) Socorro, Milagros. (2016-05-08). «Alejo Carpentier y Pérez Jiménez en la misma foto» Prodavinci.
  38. ↑ a b Velayos Zurdo 1985, 140. orr. .
  39. ↑ a b c d Müller-Bergh 1967, 23. orr. .
  40. ↑ (Gaztelaniaz) Rojas, Rafael. (2021-08-31). «La correspondencia de Alejo Carpentier y Arnaldo Orfila» Rialta (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  41. ↑ (Frantsesez) «Prix et subventions» Fondation Simone et Cino Del Duca (web.archive.org) 2024-02-21 (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  42. ↑ (Gaztelaniaz) «Alejo Carpentier» Fundación Cultural Miguel Hernández (web.archive.org) 2023-12-03 (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  43. ↑ (Gaztelaniaz) de la Hoz, Pedro. (2023-004-02). «De cuando Carpentier premió a su pueblo» Granma (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  44. ↑ (Frantsesez) «Prix : Médicis Etranger» Babelio. (web.archive.org) 2023-10-04 (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  45. ↑ Gómez López, César O.. (2013-07-15). «Cementerio de Colón. Tumba de Alejo Carpentier» Flickr (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  46. ↑ Wakefield 2004, 1. orr. .
  47. ↑ Birkenmaier 2006, 54-80. orr. .
  48. ↑ (Gaztelaniaz) Nomo Ngamba, Monique. (2016). «El ‘Realismo Mágico’ y lo ‘Real Maravilloso’: dos visiones de la literatura postcolonial» Intercambio/Échange 1. zk.: 106-116..  doi:10.21001/ie.2016.1.09. ISSN 2462-6627. (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  49. ↑ Birkenmaier 2006, 107. orr. .
  50. ↑ Pancrazio 2004, 34. orr. .
  51. ↑ (Gaztelaniaz) Ferrada Alarcón, Ricardo. (2018). «Texto e identidad en Los pasos perdidos» Discurso crítico e invención literaria: huellas y trazos de la cultura entre dos siglos (Ariadna Ediciones): 153-164. ISBN 979-1036524660. (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  52. ↑ Velayos Zurdo 1985, 25. orr. .
  53. ↑ a b Janney 1981, 10. orr. .
  54. ↑ a b Velayos Zurdo 1985, 47. orr. .
  55. ↑ Birkenmaier 2006, 39. orr. .
  56. ↑ (Gaztelaniaz) Millares, Selena. (1999). «Alejo Carpentier, en el reino de la paradoja» Anales de Literatura Hispanoamericana (web.archive.org) 28. bol., 2. zk.: 1005-1023. or.. ISSN 210-4547. (Noiz kontsultatua: 2024-05-12).
  57. ↑ Velayos Zurdo 1985, 27. orr. .
  58. ↑ Paz Soldán 2008, 35. orr. .
  59. ↑ Daniel 1982, 129. orr. .
  60. ↑ (Gaztelaniaz) Carpentier, Alejo. (2015). El reino de este mundo. Barcelona: Austral, 9. or. ISBN 978-8432224959. OCLC .1283142393.
  61. ↑ (Gaztelaniaz) Hurtado Heras, Saúl. (2003). «Mackandal, el mito: la reconstrucción de la historia en El reino de este mundo, de Alejo Carpentier» La Colmena, Revista de la Universidad Autónoma del Estado de México 39. z.: 16-24. or.. ISSN 1405-6313. OCLC .1364426121.
  62. ↑ (Gaztelaniaz) Carpentier, Alejo. (2015). El reino de este mundo. Barcelona: Austral, 12. or. ISBN 978-8432224959. OCLC .Barcelona.
  63. ↑ Barrera 2003, 36. orr. .
  64. ↑ Birkenmaier 2006, 134. orr. .
  65. ↑ (Gaztelaniaz) Roh, Franz. (1927). «Realismo mágico, post expresionismo: problemas de la pintura europea más reciente» Revista de Occidente (Madrid) OCLC .1379344008.
  66. ↑ (Ingelesez) Echevarría, Roberto Gonzalez; Pupo-Walker, Enrique. (1996-09-13). The Cambridge History of Latin American Literature. Cambridge University Press ISBN 978-0521340700. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  67. ↑ Barroso 1977, 65. orr. .
  68. ↑ Janney 1981, 9. orr. .
  69. ↑ a b c Mocega-González 1980, 13. orr. .
  70. ↑ (Gaztelaniaz) «XXIV Premio de novela, cuento y ensayo Alejo Carpentier 2024 (Cuba)» Escritores.org (web.archive.org) 2023-12-04 (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  71. ↑ Carpentier, Alejo. (1934). «Historiarik gabeko bidaia baten kronikak» ekarriak.armiarma.eus (Itzulpena: Koldo Izagirre. Euskarari ekarriak) (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  72. ↑ (Gaztelaniaz) García Carranza, Araceli. (2005). Presencia de España en la obra de Alejo Carpentier: una aproximación bibliográfica complementaria y crítica. Santiago: Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico ISBN 978-8497504968. OCLC .1400995462.
  73. ↑ Velayos Zurdo 1985, 28. orr. .
  74. ↑ Velayos Zurdo 1985, 29. orr. .
  75. ↑ Littin, Miguel. (1979-03-07). El recurso del método. Conacite Uno, France 3, Instituto Cubano del Arte e Industrias Cinematográficos (ICAIC) (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  76. ↑ Le Siècle des Lumières. Ekran, France 3, Instituto Cubano del Arte e Industrias Cinematográficos (ICAIC) 1993-03-02 (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  77. ↑ Montes-Bradley, Eduardo. (2002-12-05). Cortázar: Apuntes para un documental. Contrakultura Films (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alejo_Carpentier&oldid=9793149"(e)tik eskuratuta