Burmuin bat kubo batean

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ibiltzen ari dela uste duen burbuin bat kubo batean

Filosofian, burbuin bat kubo batean (ingelesez: brain in a vat, BIV, ingeleseko siglen arabera); ezagutza, errealitatea, egia, adimena, kontzientzia edota esanahiaren giza kontzepzioetatik zenbait ezaugarri definitzeko asmoarekin, agertoki gisa erabilia izan da esperimentu mental ugaritan. Hilbert Harmanek[1] sortua, Hillary Putnamek agertokia baliatu zuen Rene Descartesen deabru gaiztoaren bertsio modernizatu bat eratuz. Zintzientzia fikziozko tematika jarraiki, zientzialiari ero batek pertsona baten garuna bere gorputzetik atera eta bizitza berma dezakeen likidoz beteriko kubo batean ontziratzen du, burbuineko neuronak kableen bitartez superordenagailu batera konektatuz, garun batek bere baitan jasotzen dituen bulkada berdinak lortuz. Ordenagailuak errealitatea simulatzen du ( garunak izango dituen berezko erantzunak barne), horrela garun “gorpuzgabeak”, garun “gorpuztua” duen pertsona bat bezalaxe era ohikoan jarraituko du esperientziak izaten[2].Mundu errealeko objektuekin edo gertaerekin inolako lotura errealik izan gabe. Agertoki hau adibidetzat jarriz, Putnamen arabera hemen azalarazten den ideia (BIV) faltsua edo zentzugabea da. Horrela, esternalismo semantiko bezala ezagutzen den teoria ezarriko du giltzarritzat. Teoria honen arabera eta internalismo semantikoarekin kontrajarriz, termino baten esanahaia , bere osotasunean edo hein handi batean bada ere, hiztunaz kanpoko faktoreek zehazten dute. Zabala eta garrantzitsua  izan da argumentu honen inguruan oinarritu den literatura, hainbat izan baitira Putnamen argumentuan inspiratutako fikziozko lanak, besteak beste Matrix frankizia.

Bertsio intuitiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Putnamen argudioa[3] erreferentziaren teoria kausalean oinarritzen da, honako honen arabera objektu espazial bat deskribatzen duen hitz batek zentzua du, baldin eta informazioa daraman kausazko harreman bat badu adierazten duenarekin. Demagun "ontziratutako" burmuin baten mundu osoa konektatuta dagoen simulazio digital batek egindako manipulazio elektrikoek osatzen dute. Gauzak horrela, kontuan izan dezagun esaldi hau: "Upelean aurkitzen den burbuina naiz" (BIV). Ez bazara garun bat upel batean, esaldia faltsua da definizioz. Kubo batean aurkitzen den garuna baldin bazara, orduan "garuna" eta "kubo" terminoek ez dute beraiekin izandako kausazko interakizoen bitartezko informaziorik daramaten benetako garunik edota upelik adieraziko. Izan ere, definizioz, erabilgarri dagoen interakzio bakarra simulazio digitala da, eta ez da informazio-eramailea. Erreferentziaren teoria kausalaren arabera, erreferentzia horiek ez dute esanahi erreferentzialik. Beraz, "burbuin bat kubo bateana” (BIV)  faltsua da edo ez du zentzurik.[4]

(BIV) erabilerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Agertoki honen erabilerarik ohikoena eszeptizismo filosofikoaren eta solipsismoaren aldeko argudio gisa da [5]. Bertsio sinple bat honako hau da: Kuboan dagoen garunak, garezur batean dauden bulkada berberak eman eta jasotzen dituenez, eta horiek bere ingurunearekin elkarreragiteko modu bakarra direnez, ezin da esan, garun horren ikuspegitik, burezur batean edo upel batean dagoen.

Hala ere, lehenengo kasuan, pertsonaren sinesmen gehienak egiazkoak izan daitezke (adibidez, kalean ibiltzen ari dela edo izozkia jaten ari dela uste badu); bigarren kasuan, berriz, sinesmenak faltsuak dira. Argumentuak dioen bezala, batek ezin badu jakin kuban dagoen garuna den, orduan ezin du jakin bere sinesmen gehienak erabat faltsuak izan daitezkeen. Printzipioz, upel batean norbera garuna dela baztertzea ezinezkoa denez, ezin da arrazoi onik egon norberak sinesten dituen gauzak sinesteko; argumentu eszeptiko batek baieztatuko luke norberak ezin dituela ezagutu, ezagutzaren definizioarekin arazoak planteatuz. Beste filosofo batzuek sentipenera eta esanahiarekin duten harremanera jo dute galdetzeko ea kuba bateko burmuinak benetan engainatuta dauden [6], eta, horrela, pertzepzioari, metafisikari eta hizkuntzaren filosofiari buruzko gai zabalagoak planteatu dituzte.

Duela gutxi, filosofo garaikide askok uste dute errealitate birtualak eragin larria izango duela giza autonomian, kubo batean aurkitzen den garuna bezalaxe. Baina beste iritzi bat da errealitate birtualak ez duela gure egitura kognitiboa suntsituko eta ez digula errealitatearekiko lotura kenduko. Alderantziz, RVak mundua ikusteko proposamen berriak, pertzepzio berriak eta perspektiba berriak izateko aukera emango digu[7] .

Eztabaida filosofikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gorputzik gabeko garuna (BIV) esperimentu mental baliagarritzat har badaiteke ere, bere baliozkotasunaren inguruko hainbat eztabaida filosofiko daude. Eztabaida horiek ondorioztatzen badute esperimentu mentala sinesgaitza dela, ondorio posible bat litzateke ez gaudela esperimentuaren aurretik geunden ezagutzatik, egiatik, kontzientziatik, errepresentaziotik eta abarretik hurbilago.

Argumentua biologiatik[aldatu | aldatu iturburu kodea]

BIV-ren esperimentu mentalaren aurkako argudio bat ideia honetatik eratortzen da: “garun bat kubo batean” ez da – eta ezin da izan – garun haragitu baten (hau da, pertsona batean dagoen garun baten) antzekoa biologikoki. BIVa gorpuzgabea denez, ondorioztatzen da ez duela garun haragitu baten antzeko biologiarik. Hau da, BBIk ez du loturarik gorputzaren eta garunaren artean, eta, ondorioz, ez da ez neuroanatomikoa, ez neurofisiologikoki, garun haragitu baten antzekoa[8][9] Hori horrela bada, ezin dugu esan BBIk garun haragitu baten antzeko esperientziak izan ditzakeenik, garunak ez baitira berdinak. Hala ere, balizko makinak ere horrelako sarrerak erreplika ditzakeela argudiatu liteke.

Externalismoaren argumentua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bigarren argumentua garunera iristen diren estimuluei buruzkoa da. BIVan, garunak makina baten estimuluak jasotzen ditu. Garun haragitu batean, ordea, garunak gorputzean dauden sentsoreen estimuluak jasotzen ditu (ukimenaren, dastamenaren, usaimenaren eta abarren bidez), eta horiek kanpoko ingurunetik sartzen dira. Argudio horren arabera, BIVak irudikatzen duenaren eta garun korporizatuak adierazten duenaren artean aldea dagoela ondoriozta daiteke. Hainbat filosofok, horien artean Uriah Kriegelek,[10] Colin McGinnek,[11] eta Robert D. Rupertek[12], eztabaida honi ekin diote, oraindik konpondu gabe dagoena, hala ere  badu adarrik gogamenaren filosofiako eztabaidetan, irudikapen, kontzientzia, eduki, kognizio eta kognizioari buruz, besteak beste[13].

Argumentua inkoherentziatik[aldatu | aldatu iturburu kodea]

BIVren aurkako hirugarren argudioa inkoherentziaren norabide batetik dator, Hilary Putnam filosofoak aurkeztu zuena. Hau argumentu transzendental bat erabiliz frogatzen saiatzen da, non pentsamenduaren esperimentuaren inkoherentzia auto-ezeztapena dela dioen oinarrian dagoen ilustratzen saiatzen den[14] Horretarako, Putnamek lehenengo erlazio bat ezarri zuen, batzuetan "kausazko lotura" bezala aipatzen dena, eta "kausazko murriztapen" bezala ezagutzen dena [15][2]. Erlazio hau gehiago definitzen da, erreferentzia ezin dela onartu iradoki zuen erreferentziaren teoria baten bidez, eta hitzak ez daude berez lotuta irudikatzen duenarekin. Erreferentziaren teoria hori, geroago, esternalismo semantiko gisa ezagutuko zen. Kontzeptu hau are gehiago ilustratzen da Putnamek tximu batek Hamlet kasualitatez tekleatzen duen eszenatoki bat ezartzen duenean; hala ere, horrek ez du esan nahi tximinoa obrari buruz ari denik, tximinoak ez baitu Hamleten berri eta, beraz, ezin baitu horri buruz hitz egin. [Jarraian, "Lur bikiaren" adibidea eskaintzen du, bi banako berdinek, bata Lurrean eta bestea Lurraren kopia berdin batean, egoera mental bera eta pentsamendu berberak izan ditzaketela frogatzeko, eta, hala ere, bi gauza ezberdini buruz aritzeko[16]. Adibidez, jendeak katuetan pentsatzen duenean, bere pentsamenduen erreferentea Lurrean dauden katuak izango lirateke.

Hala ere, “Lur bikiko” pertsonen bikiak, pentsamendu berberak dituzten arren, ez lirateke Lurreko katuez ari, Lur bikiko katuez baizik. Hori kontuan hartuta, idatzi garun "puru" bat upel batean, hau da, inoiz ez da existitu simulazio kanpoan, eta ezin izango luke egia esan ere garun bat zela upel batean. Izan ere, BIVak, "garuna" eta "upela" esaten duenean, simulazioaren barruko objektuei bakarrik egin diezaieke erreferentzia, ez simulaziotik kanpo dauden eta harremanik ez duten gauzei. Putnam erlazio honi "kausazko lotura" deitzen zaio, batzuetan "kausazko murrizketa" [2][15] deitzen zaiona. Beraz, esaten duena frogagarriki faltsua da. Bestela, hiztuna ez bada berez BIV bat, orduan baieztapena ere faltsua da. Beraz, ondorioztatzen du "garun bat kubo batean naiz" baieztapena nahitaez faltsua eta autogezurtatzailea dela[16] . Argudio hori asko aztertu da literatura filosofikoan argitaratu zenetik. Putnamen erreferentziaren teoriaren hutsune potentzial bat da "bahitua" den Lurraren garun bat, upel batean jarria eta simulazio baten mende dagoena, Putnamen zentzuan errealak diren garun eta upelei erreferentzia egiten jarraitzea, eta, beraz, zuzen esatea upel batean burmuin bat dela putnamiar erreferentziaren teoriaren arabera[17] [18]. [Hala ere, VBI "purua" okerra dela dioen nozioa eta hari eusten dion erreferentziaren teoria oraindik ere eragingarriak direla adimenaren, hizkuntzaren eta metafisikaren filosofian [18][19]. Anthony L. Bruecknerrek Putnamen argudioaren luzapen bat formulatu du, hutsune hori baztertzen duena disquotational printzipio bat erabiliz. Hurrengo bi ataletan aztertuko da.

Putnamen argumentuaren berreraikuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Putnamen argudioarekin sortu den arazo bat da bere premisek enuntziatu metalinguistikoa baino ez dutela inplikatzen, alegia, "nire enuntziatuak, 'kubo batean dagoen garun bat naiz', faltsuak direla". Hala ere, eszeptiko batek objektu-hizkuntzaren enuntziatua frogatzea eska dezake "BIV bat naiz". [20][21] Arazo horri aurre egiteko, filosofo batzuk Putnamen argudioa berreraikitzeko lanari ekin diote. Anthony L. Brueckner eta Crispin Wright bezalako filosofo batzuek printzipio diskotazionalak erabiltzen dituzten ikuspegiak hartu dituzte [21][15], eta Ted A. Warfield bezalako beste batzuek autoezagutza eta priori kontzeptuetan zentratzen diren ikuspegiak hartu dituzte [22].

Argumentu hautakorra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Putnamen argumentu transzendentalaren lehen berreraikuntzetako bat, baina eragin handikoa, Anthony L. Bruecknerrek iradoki zuen. Bruecknerren berreraikuntzaren arabera: "(1) Edo BIV bat naiz (kubo-ingelesez hitz egiten duena) edo ez naiz BIV bat (ingelesez hitz egiten duena). (2) BIV bat banaiz (kubo-ingelesez), orduan "BIV bat naiz" esamoldeak egiazkoak dira BIV bat izatearen zentzumen-inpresioak baditut. (3) BIV bat banaiz (kubo-ingelesez), orduan ez dut BIV bat izatearen zentzumen-inpresiorik. (4) BIV bat banaiz (kubo-ingelesez), orduan nire "BIV bat naiz" esamoldeak faltsuak dira. (2), (3)] (5) BIV bat ez banaiz (ingelesez), orduan "BIV bat naiz" esamoldeak egiazkoak dira BIV bat banaiz. (6) BIV bat ez banaiz (ingelesez), orduan nire "BIV bat naiz" esamoldeak faltsuak dira. (5)] (7) Nire esamoldeak "BIV bat naiz" faltsuak dira. [(1), (4), (6)] "[21]Garrantzitsua da adieraztea, premisa horiek Putnamen argudioa hobeto definitzen duten arren, orain arte ez dutela erakusten" BIV bat ez naizela "; izan ere, premisek" nire enuntziatuak 'BIV' faltsuak "direla adierazten duten enuntziatua dakarten arren, oraindik ez dute esan nahi" BIV bat ez naizela ". Putnamen ondoriora iristeko, Bruecknerrek bere argumentua indartzen du "Nire enuntziatuak 'ez naiz BIV' egia dira BIV bat ez banaiz" printzipio diskotazionala erabiliz. Baieztapen hori justifikatuta dago; izan ere, printzipio diskotazionalerako tokenek duten metalenguajean, "ez naiz BIV bat" enuntziatuen objektu-lengoaiaren tokenak ere badaude [21].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Harman, Gilbert. (2015-12-31). Thought.  doi:10.1515/9781400868995. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  2. ↑ a b c Brueckner, Tony. (2015-12-31). «Putnam on brains in a vat» The Brain in a Vat (Cambridge University Press): 19–26. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  3. ↑ Grau, Christopher, ed. (2005). Philosophers explore The Matrix. Oxford University Press ISBN 978-0-19-518106-7. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  4. ↑ Brueckner, Tony. (2015-12-31). «Putnam on brains in a vat» The Brain in a Vat (Cambridge University Press): 19–26. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  5. ↑ Klein, Peter D.. «Epistemology» Routledge Encyclopedia of Philosophy (Routledge) (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  6. ↑ Bouwsma, O. K.. (1949-03). «Descartes' Evil Genius» The Philosophical Review 58 (2): 141.  doi:10.2307/2181388. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  7. ↑ (Ingelesez) Cogburn, Jon; Silcox, Mark. (2014-12). «Against Brain-in-a-Vatism: On the Value of Virtual Reality» Philosophy & Technology 27 (4): 561–579.  doi:10.1007/s13347-013-0137-4. ISSN 2210-5433. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  8. ↑ «Why Consciousness Cannot Be Physical and Why It Must Be» Consciousness Revisited (The MIT Press) 2008 (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  9. ↑ Thompson, Evan; Cosmelli, Diego; University of Arkansas Press. (2011). «Brain in a Vat or Body in a World? Brainbound versus Enactive Views of Experience:» Philosophical Topics 39 (1): 163–180.  doi:10.5840/philtopics201139119. ISSN 0276-2080. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  10. ↑ Kriegel, Uriah, ed. (2013-10-01). Current Controversies in Philosophy of Mind.  doi:10.4324/9780203116623. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  11. ↑ McGinn, Colin. (2004-03-25). «Inverted First‐Person Authority» Consciousness and its Objects (Oxford University PressOxford): 196–219. ISBN 0-19-926760-X. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  12. ↑ RUPERT, ROBERT D.. (2013-10-01). «The Sufficiency of Objective Representation» Current Controversies in Philosophy of Mind (Routledge): 180–195. ISBN 978-0-203-11662-3. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  13. ↑ SHAPIRO, LAWRENCE. (2013-10-01). «When Is Cognition Embodied?» Current Controversies in Philosophy of Mind (Routledge): 73–90. ISBN 978-0-203-11662-3. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  14. ↑ Jiaming, CHEN. (2008). «The empirical foundation and justification of knowledge» Frontiers of Philosophy in China 3 (1): 67–82.  doi:10.1007/s11466-008-0005-y. ISSN 1673-3436. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  15. ↑ a b c (Ingelesez) Wright, Crispin. (1992-06-01). «IV—On Putnam's Proof that We are not Brains-in-a-Vat» Proceedings of the Aristotelian Society 92 (1): 67–94.  doi:10.1093/aristotelian/92.1.67. ISSN 1467-9264. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  16. ↑ a b Brueckner, Tony. (2015-12-31). Goldberg, Sanford C. ed. «Putnam on brains in a vat» The Brain in a Vat (Cambridge University Press): 19–26.  doi:10.1017/cbo9781107706965.002, isbn 9781107706965, retrieved 23 september 2021. ISBN 978-1-107-06967-1. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  17. ↑ (Ingelesez) Tymoczko, Thomas. (1989-11). «In defense of Putnam's brains» Philosophical Studies 57 (3): 281–297.  doi:10.1007/BF00372698. ISSN 0031-8116. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  18. ↑ (Ingelesez) Heil. (John). A Conpanion to Analytic Philosophy. Blacwell Publishers, 404-412 or..
  19. ↑ Pritchard, Duncan. (2022-07-04). «Putnam on Radical Scepticism: Wittgenstein, Cavell, and Occasion- Sensitive Semantics» Engaging Putnam (De Gruyter): 263–288. ISBN 978-3-11-076921-0. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  20. ↑ Brueckner, Anthony L.. (1986-03). «Brains in a Vat» The Journal of Philosophy 83 (3): 148.  doi:10.2307/2026572. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  21. ↑ a b c d Warfield, Ted A.. (1995-09). «Knowing the World and Knowing Our Minds» Philosophy and Phenomenological Research 55 (3): 525.  doi:10.2307/2108437. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).
  22. ↑ Warfield, Ted A.. (1995-09). «Knowing the World and Knowing Our Minds» Philosophy and Phenomenological Research 55 (3): 525.  doi:10.2307/2108437. (Noiz kontsultatua: 2024-04-10).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Burmuin_bat_kubo_batean&oldid=9798528"(e)tik eskuratuta