Lankide:Marialertxundi/Proba orria
| Marialertxundi/Proba orria | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | 1961ko maiatzaren 3a |
| Herrialdea | Turkiarra |
| Jarduerak | |
Txantiloi:Leyla Zana Leyla Zana[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Leyla Silvan, Leyla Zana bezala ezagutua (Silvan, Diyarbakır, 1961ko maiatzaren 3an) idazle eta politikari kurdu turkiarra da, ideia feministak eta progresistak ditu eta Turkia federal baten barnean Kurdistan autonomo bat defendatzen du. Herritarren Alderdi Demokratikoa ordezkatuz Turkiako Nazio Biltzarraren diputatua izan zen 2015eko ekainatik aurrera. 1994tik 2004ra espetxeratua izan zen bere aktibismo politikoarengatik. Hala ere, aldez aurretik 1991tik 1994 aparteko diputatua izan zen.
1995ean Europako Parlamentuak Sakharow Sariarekin saritu zuen, baina Leylak ezin izan zuen bere saria eskuratu espetxetik atera izan arte 2004an. Bestalde, 1944an Rafto Saria ere eskuratu zuen. Izan ere, Rafto Fundazioak Leyla saritu nahi izan zuen berak Turkian burututako borroka baketsuarengatik; Herri kurduaren eskudideen aldarrikapena burutu izateagatik, hain zuzen ere.
Jardunbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Silvan jaio zen, Diyarbakirtik gertu. 14 urte zituenean bere lengusu Medhi Zanarekin ezkondu zen, hau Diyabakirko alkatea izan zen 1975ean. Izan ere, Turkiako 1980ko esatatu-kolpean bere senarra espetxeratu ondoren Leylak atxilotu politikoen amnistiaren alde egiteari ekin zion.
Leylak 23 urtekin hasi zituen ikasketak eta Lehen eta hiru urtetan Bigarren hezkuntzako ziurtagiriak lortu zituen.
90eko hamarkadaren hasieran Yeni Ülke aldizkarian kolaboratu zuen.
Jardunbide politikoa eta aktibista[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1991ko urrian, Turkiako parlamentuan satu zen lehenego emakume kurdua izan zen[1]. Giza eskubideen eta herri kurduaren eskubideen aldeko aktibismoak ospe handia eman zioten Turkiako populazio kurduaren artean. Diyarbarkir barrutiko diputatu izatea lortu zuen DEHAP (Herritarren Alderdi Demokratikoa) alderdiaren botoen% 84rekin.
Turkiako Batzar Nazionalean "gatazka kurdu" deiturikoa modu irekian planteatu zuen lehen diputatu hautatua izan zen Zana. 1991ko azaroaren 6an sartu zen eta zin egin zuen debekatutako bandera kurduaren koloreetako diadema jantzita eta galarazitako hizkuntza kurduaz baliatuta: "herri turkiarren eta kurduen arteko kofradiaren izenean".[2]
1994ko martxoan, Demokrazia Alderdiko kide gisa, AEBetan izandako diskurtso eztabaidatuaren ostean, bere inmunitate parlamentarioa deuseztatu zioten. Honekin batera traizio eta separatismoaz akusatu eta atxilotu zuten, baita Kurdistango Langileen Alderdiko (PKK) kide izatea leporatu zioten ere. Hatip Dicle, Orhan Doğan eta Selin Sadak bere alderdikideekin batera.
1994ko abenduaren 8an, hamabost urteko zigorra ezarri zioten "traizioz" eta "legez kanpoko erakunde batekoa" izatea leporatu zioten, baina berak beti akusazio hauek ezeztatu zituen.[2]
Hurrengo urtean, 1995ean alegia, Europako Parlamentuak Sakharow Sariarekin saritu zuen. Izan ere, EBak behin eta berriz eskatu zion Turkiako gobernuari Zana askatzea. 2000. urtean, Javier Corcueraren The Back of the World filmak hiru erreportajeetako bat eskaini Zion Zanaren historiari, atzerri-mailan bere ospea handituz.
2001ean, Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Turkiaren gobernuaren aurka egin zuen, Zana preso politikoa izendatzen. Hala ere, momentu horretan Turkiak ez zuen Zana askatu .Azkenean ,2004an libre utzi zuten.
2005ean Europako Auzitegiak 9.000 euroko kalte-ordaina eskatu zioten Turkiako gobernuari Zana indemnizatzeko. Urte horretan bertan, Zanak Herri Mugimendu Demokratikoaren (DTH) sorkuntzan parte hartu zuen, hau Demokrazia Popularraren Alderdiarekin (DEHAP) batu zen Alderdi Popular Demokratikoa (DTP) sortuz, gaur egun Zanak parte hartzen duen alderdia da hain zuzen ere.
Leylak Turkia federal baten barnean Kurdistan autonomo bat defendatzen duenez, 2008ko apirilean bi urteko kartzela zigorra ezarri zioten "propaganda terrorista" banatzeagatik.Urte bereko abenduan beste hamarkada bateko kartzela zigorra ere ezarri zioten "terrorismoarengatik". 2009ko uztailaren 28an, beste auzitegi batek 15 hilabeteko kartzela zigorra ezarri zionk. Azkenean hiru zigorrak bertan behera geratu ziren.[2]
2011ko ekainaren 12an parlamentura itzuli zen. Independiente gisa hautatu zuten berriro, alderdi bateko kide izateko debekua zela eta. Gatazka kurduaren konponbide politiko baten defendatzailea da eta 2012an Recep Tayyip Erdoğan bilde zen, geroago presidente izango zenareki, eta Leylak publikoki Recepren itxura defendatu zuen gatazka kurduari konponbide bat bilatzeko. Hala ere, erabaki hau sektore kurdu batzuk gogor kritikatu zuten. Gainera, bere ekimenak PKKren eta Turkiako gobernuaren arteko negoziazio prozesuaren oinarri izan zen.[2]
2016ko maiatzean, Turkiako parlamentuak prozedura judiziala irekia zituzten diputatuei parlamentu immunitatea ezartzea onartu zuen. [3]2016ko azaroan, Zana berriro atxilotu zuten BDP / HDPko beste diputatu batzuekin batera, PKK-rekin lotura izatea leporatu zietelako eta 2017ko otsailean berriro atxilotu eta laster askatu zuten.
Herritarren Alderdi Demokratikoa salatu zuten PKKren ordezkari politikoa izateagatik. Formazioak gertaera hau ezetatzen du eta herrialdeko disidentziarekin amaitzeko tresna dela bermatzen du.
Sariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1994, Premio Rafto
- 1995, Sakharov Saria
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «Professor Birman to receive Sakharov Prize for human rights» Physics Today 2010-10-09 doi:. ISSN 1945-0699. (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) «Turquía arresta brevemente a la Premio Sajarov Leyla Zana» ELMUNDO 2017-02-08 (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
- ↑ (Frantsesez) «Turquie: la levée de l'immunité parlementaire approuvée, le parti prokurde menacé» ladepeche.fr (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).