Txipironer

Egurrezko txipironer ontzia, 5,80 m, 3 zilindroko 21 hp-ko diesel motor batez hornitua, 2024an eraikia, Socoako portuan argazkia.

Txipironer bat edo batel edo batteleku edo traineru edo "gazolina" euskal kostaldeko kostaldeko arrantza-unitate tradizional txikienetako bat da. Jatorriz egurrez egina, 4,50 eta 8 metro bitarteko luzera duena, bere lerroak Euskal Herriko ontzigintzaren tradizio luzearen ezaugarriak dira. Lehenengo maniobrak belaz eta arraunez. Arraun-propultsio horrek ahaleginaren ekonomian eta haren optimizazioaren bilaketan eragina izan zuen eta kostaldeko nabigazio-ontzien arkitekturan eragin handia izan zuen. Forma luze, estu, arin eta sakonera gutxiko itsasontziak ekoizten zituen. Itsasontzi hauek 20. mendearen hasieran hartu zuten motorra 1920tik aurrera. Tripulazioa bost gizonek osatzen dute.

Aurrekariak

Udako - Pasaian 1960an eraikitako zurezko txipironera - 5,6 × 1,6 × 0,5

Donostiaren 1352ko zigilua, ondo ezarritako ontzigintzaren tradizioa erakusten duen euskal ontzia.

Poliesterrezko txipironierra Ciboure

Euskal ontzigintzaren ohikoa den egurrezko txipontzi berri baten popa-zutoin alderantzikatua oso nabarmena.

Aspalditik daude arrantza-ontzi txikiak (1353an idatzitako Bermeoko Ermandadearen ordenantzetan garrantzi ertainekotzat aipatzen dira battelak). Eraikuntza mota hori gutxienez XIII. mendetik dokumentatu da. Izan ere, Parisko artxibo nazionaletan Donostiako zigiluaren argizari-aztarna ikus daiteke, 1297. urteko dokumentu batean.

Erabilera

Txipiroiak (txibiak), antxoak, txintxarra eta legatza arrantzatzeko asko erabiltzen da. Tretza, mailasare txikiak eta krustazeoentzako nasak ere arrantzatzeko ere balio du. Batzuk, zubi estalia ez dutenez, ohikoa edo oso gomendagarria ez den arren, itsasotik urrundu egiten dira udako egun onetan, hegalaburra arrantzatzera, kostatik 10-15 mila ingurura hurbiltzen denean.

Eraikuntza

Itsasontzi hau egurrez eraiki zen, 1970eko hamarkadaren erdialdera arte, Hondarribiko Olaciregui, poliesterrezko zuntzezko eraikuntzara pasa ziren eta berrogeita hamar urtetan egurrezko txirbildun lisadore guztiak ordezkatu zituzten. Ezaugarri nagusiak mantendu zituzten oraindik. Baina alderantzizko popa-zutaren ezaugarri nagusia ezin da poliester molde batean erreproduzitu, kroskoa ez litzatekeelako orduan desmoldagarria izango. Egurrezko eraikuntzak bakarrik ematen du popa-zutoinari alderantzizko forma oso nabarmena ematea, eta horrek egurrezko battelekuari atzeko eraikuntzaren dotoretasun oso berezia ematen dio, tipikoki euskalduna. Baionatik Bermeora arteko portuetan euskal kostalde osoan ikus ditzakegu ehunka poliesterrezko txirbil plantxatzaile, elkarren ondoan lerrokatuta eta egurrezko gutxi batzuk baino ez dira geratzen portu horietan.

Hala ere, ontzirik gabeko txalupa izaten jarraitzen du, eta horrek ohikoa ez den ezaugarri berezia ematen dio, are lasaiago dauden beste kostalde batzuetan eta are gehiago Bizkaiko Golkoa bezalako itsaso zakar batean. Zuntz eraikitakoek ere ez dute estalkirik unitate arraro batzuk izan ezik, oso gutxitan kabina txiki bat jartzen da motorraren kanpaiaren atzean, unitate handiagoen itxura emanez.

Zura fabrikatzea

Txipironer baten lerroak oso ezaugarriak dira, baina hala ere aldakuntza kopuru jakin bat onartzen dute. Bere kroskoaren forma honela defini daiteke: Branka, oro har, zuzena da, pixka bat irtena eta oso tulipa-formakoa, alboak apur bat fragatatuta, txopa estutua, alderantzizko txopa oso nabarmena, xafla positiboa nahiko nabarmena da. Oholak oso txikituta daude. Altzairuzko babes-bukadura (tradizionalki brontzez egindako banda leuna) gilaren azpian kokatzen da, zurtoinetik popa-zutoinera arte. Batez ere haien tamaina da itsasontzi hauek bereiztea ahalbidetzen duena. Jakitea krosko luzeenek aldaketa teknikoak eragin dituztela, hala nola marko korrituak eta akazia bero-tolestuan dauden beste batzuen arteko txandakatzea. Bere egitura pichpin (korapilorik gabeko egur biguna, zeinaren gogortasuna ia hariztiarena ia iristen den) edo iparraldeko pinuez, haritzezko armazoi eskaladun (zerratuta) eta lurrunez berotutako akazia-zoru batez osatuta dago, errazago tolestu eta errematxatuta berotzeko. oholak (teknika hau zuraren lerroa errespetatzen duena da) eta haritz-gila bat. Haritz zatiak kontu handiz aukeratzen dira, egur-zuntzek hortik aterako den piezaren kurbei jarrai ditzaten

Ezaugarri formal hauek bakarrik aplikatzen zaizkie Euskal Herriko hainbat itsasontziri, eta horien luzera 4,50 metrotik 20 metro pasatxora aldatzen da. Ontzi-multzo horren barruan daude: batteleku, batel, traineru, trainerilla, lera, lera eta beste hainbat arrantza-unitate. Gaur egun, Labourden ordezkari gutxi geratzen dira: Baionako Patchikua eta “Aïrosa” gisa sailkatutako sardina arraina-atunontzia-argia Donibane Lohitzun portuan, 1954 Zurezko txipironer eraikin tradizionala erabat desagertu ondoren, Albaola elkarteak, Gipuzkoako Pasaiako portua lantegian, baita Euskal Batel Eroak elkartea ere Lekeitio, Egurrezkoa elkartea eta Itsas Begia elkartea eta Marin obra, Donibane Lohizun-Ziburu. Gixune, Les Escumayres Talasta elkartea

Txipironeroak edo batelak gasolinazko motor txikiekin hornitzen ziren lehen (hortik "gazolin" ezizena) gero diesel motorrekin. Horretarako laginketa handitu, zabalera handitu eta giltza lodi bat gehitzeak helize-ardatzaren igarotzea ahalbidetzen zuen. Atzeko bizkarrean masta txiki bat altxatzen da eta bere boma finkoa, gehienetan altzairu herdoilgaitzez egina, [[tape-cul] izeneko bela triangeluar finko bat daramana. Bere funtzioa ez da dirudien bezala gidatzea, ibiltzea ekiditeko eta haizeari aurre egiteko baizik, bai nabigatzean, bai arrantzan aritzean motorra geldituta. Posizio-argiak, nabigazio-argiak, radar islatzailea eta irrati-antena instalatu ohi dira bertan. Chipiron saltzaile batzuk ere ikus ditzakegu kabina txiki batekin. Horretan euskal kostaldeko arrantza-unitate handienak imitatzen dituzte. Baina ohikoagoa da Kantabriako portuetan euskal portuetan baino.

2023an, Fontarabieren portuan kabina txiki bat duen poliesterrezko txipironer txikia. Horrela, euskal kostaldeko arrantza-unitate handienak imitatzen ditu

Berritzea

Egurrezko chipiron ontzia, 5,80 m, 3 zilindroko 21 hp-ko diesel motor batez hornitua, 2024an eraikia, Socoako portuan argazkia.

Egurrezko chipiron eraikuntza tradizionala erabat desagertu ondoren, euskal itsas arotz bat birmanifaktu eta lehena kaleratuko du 2024an. Elkano izenekoa, 6 metroko luzera, 21 zaldiko hiru zilindroko diesel motor batek bultzatuta. 2024ko maiatzean Pasaiako itsas jaialdian inauguratu zutenhttps.

Ikus, gainera

• Batel
• Batteleku
• Trainerilla
• Traineru

Kanpo estekak

• Datuak: Q125542502