Uztailaren 28
Uztailaren 28a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta bederatzigarren eguna da, 210.a bisurteetan. 156 egun falta dira urtea amaitzeko.
Gertaerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1936 – Donostian frankistak errendiarazi zituzten Loiolako kuartelean milizianoek, hamar eguneko borrokaldien ostean.
- 1979 – ETAk, bi polizia nazional erail zituen Bilbon.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2000 – Ipar Irlandako preso politiko guztiak aske utzi zituzten. Ostiral Santuko Akordioaren puntuetako izan zen eta preso errepublikar zein unionistak kalera atera ziren.
- 2001 – Alejandro Toledo aukeratu zuten Peruko presidente, zortzi hilabete lehenagoko Alberto Fujimoriren aurkako mozio-zentsura baten ondoren.
- 2011 – Hego Korean euriteek eragindako lubizietan berrogei pertsona hil ziren.
Arte eta kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1980 – Luis de Uranzu Kultur Taldea (LUKT) sortu zen Irunen
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1954 – On the Waterfront (Itsasaurrean) filma estreinatu zen, Elia Kazanek zuzendu eta Marlon Brando, Karl Malden, Lee J. Cobb, Rod Steiger eta Eva Marie Saint aktoreek antzeztu zuten.
- 1959 – North by Northwest (Ipar Ipar-Mendebaldea) filma estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta Cary Grant, Eva Marie Saint, James Mason, Jessie Royce Landis eta Martin Landau aktoreek antzeztu zuten.
- 1982 – An Officer and a Gentleman (Ofiziala eta Zalduna) filma estreinatu zen, Taylor Hackford estatubatuar zinema zuzendariak zuzendu eta Richard Gere, Debra Winger eta Louis Gossett, Jr. aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2018ko Frantziako Tourreko 20. etapa Senperen hasi eta Ezpeletan amaitu zen. Etapak 31 kilometro zituen eta banakako erlojupekoa izan zen. Tom Dumoulin (Sunweb) herbeheretarrak irabazi zuen.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jaiotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1769 – Joachim Labrouche, Donibane Lohizuneko alkate eta ontzijabea (h. 1853).
- 1805 – Nazario Karrikiri, nafar bankari eta enpresaburua (h. 1884).
- 1857 – Tomás Zubiria, bilbotar ingeniari eta enpresaburua (h. 1932).
- 1884 – Nazario Oleaga, euskal legegile eta euskaltzalea (h. 1961).
- 1887 – Maddi Ariztia, euskal idazlea (h. 1972).
- 1891 – Jose Tomas Uruñuela, arabar musikagilea, musikologoa eta dantzako maisua (h. 1963).
- 1906 – Luis Arellano, euskal abokatu eta politikaria, Zaragozan (h. 1969).
- 1911 – Federico Etxebarria Uribe, bilbotar margolaria (h. 2004).
- 1935 – José María Iraburu, nafar teologo eta Iruñeko eliz presbiteroa.
- 1936 – Ignacio Gogortza, gipuzkoar apaiz katolikoa, Coronel Oviedoko gotzaina.
- 1943 – Daniel Poulou, UMPko lapurtar politikaria, Urruñako auzapez ohia.
- 1948 – Iñaki Esnaola, gipuzkoar abokatua eta Herri Batasunako politikari ohia.
- 1950 – Teófilo Serrano, nafar ingeniari eta politikaria.
- 1958 – Miren Aranoa, nafar politikaria, Buenos Airesen.
- 1961 –
- Iñaki Bijandi, bizkaitar txirrindulari ohia.
- Nieves Ibeas, aragoiar politikari eta unibertsitateko irakaslea, Gasteizen.
- Aitor Mazo, bilbotar aktorea eta zinema zuzendaria (h. 2015).
- 1965 – Mariló Montero, nafar kazetari eta telebista aurkezlea.
- 1966 – Delphine Ernotte, lapurtar ingeniaria, France Télévisions taldearen presidentea.
- 1967 - Xabier Lasa Gorraiz, nafar politikaria, idazlea, itzultzailea eta unibertsitateko irakaslea.
- 1973 – Gonzalo Etxague, euskal idazlea, Madrilen.
- 1976 – Iker Flores, nafar txirrindularia.
- 1978 – Jon Hernández, gipuzkoar politikari eta historialaria.
- 1982 –
- Joseba Arriaga, bizkaitar futbolaria.
- Amaia Olabarrieta, bizkaitar futbolaria.
- 1993 – Arrate Agirre, arabar saskibaloi jokalaria.
- 1994 – Iñaki Artola, gipuzkoar esku huskako pilotaria.
- 1997 – Olatz Ruiz de Gordejuela, gipuzkoar biolin-jotzailea.
- 1998 –
- Maria Eraunzetamurgil, gipuzkoar saskibaloi-jokalaria.
- Beñat Iturbe, euskal aktorea.
- 2002 – Tessy Ebosele, nigeriar-arabar atleta, jauzi hirukoitzean 20 urtez azpiko Munduko txapeldunordea, Marokon.
- 2003 – Asier Pérez Moreno, nafar futbolaria.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1165 – Ibn al-Arabi, andalustar filosofo, teosofo eta mistikoa (h. 1240).
- 1458 – Jacopo Sannazaro, italiar poeta eta humanista (h. 1530).
- 1783 – Pierre Claude François Delorme, Neoklasizismoko margolari eta irarle frantziarra (h. 1859).
- 1804 – Ludwig Feuerbach, alemaniar filosofoa eta moralista (h. 1872).
- 1812 – Józef Ignacy Kraszewski, poloniar idazlea (h. 1887).
- 1827 – José Oliver y Hurtado, espainiar historialari, arkeologo eta apaiz katolikoa (h. 1887).
- 1840 –
- Edward Drinker Cope, estatubatuar paleontologoa (h. 1897).
- Ramón de Errazu, euskal jatorriko mexikar arte bildumagilea (h. 1904).
- 1845 – Émile Boutroux, frantziar filosofoa eta filosofiaren historialaria (h. 1921).
- 1854 – Guillermo Tell Villegas Pulido, Venezuelako presidentea (h. 1949).
- 1859 – Berthe Marx, frantziar pianista eta musikagilea (h. 1925).
- 1866 – Helen Beatrix Potter, britainiar idazlea (h. 1943).
- 1867 – Gustaf Komppa, finlandiar kimikaria (h. 1949).
- 1870 – Henri Jaspar, Belgikako lehen ministroa (h. 1939).
- 1872 – Albert Sarraut, Frantziako lehen ministroa (h. 1962).
- 1874 – Ernst Cassirer, alemaniar filosofoa (h. 1945).
- 1879 – Gabriel Miró, espainiar idazlea (h. 1930).
- 1884 – Gerard Manley Hopkins, ingeles olerkaria (h. 1889).
- 1887 – Marcel Duchamp, frantziar-estatubatuar artista eta xakelaria (h. 1968).
- 1902 –
- Albert Namatjira, australiar margolaria, Australiako arte indigenaren aitzindaria (h. 1959).
- Karl Popper, austriar jatorriko britainiar filosofoa (h. 1994).
- 1903 – Silvina Ocampo, gaztelaniazko eta frantsesezko argentinar idazlea (h. 1993).
- 1904 – Pavel Alekseievitx Txerenkov, errusiar fisikaria, Txerenkov erradiazioaren aurkizailea eta 1958ko Fisikako Nobel Saria (h. 1990).
- 1905 – William Stephen Finsen, hegoafrikar astronomoa (h. 1979).
- 1907 – Earl Tupper, estatubatuar enpresario eta asmatzailea, Tupperwarearen asmatzailea (h. 1983).
- 1909 – Malcolm Lowry, ingeles idazlea (h. 1957).
- 1915 – Charles Hard Townes, estatubatuar fisikaria, 1964ko Fisikako Nobel Saria (h. 2015).
- 1917 – Gloria Fuertes, espainiar poeta (h. 1998).
- 1918 – Penaia Ganilau, Fijiko azken gobernadore orokorra eta lehenbiziko presidentea (h. 1993).
- 1922 – Jacques Piccard, suitzar ozeanografo eta ingeniaria (h. 2008).
- 1923 – Xia Peisu, txinatar informatikaria, "Txinako Zientzia konputazionalaren Ama" (h. 2014)
- 1925 – Baruch Blumberg, estatubatuar medikua, 1976ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2011).
- 1927 –
- John Ashbery, estatubatuar poeta, AEBetako poetarik esanguratsuenetakoa (h. 2017).
- David Viñas, argentinar eleberrigilea (h. 2011).
- 1928 – Angélica Gorodischer, argentinar idazlea (h. 2022).
- 1929 – Jacqueline Bouvier Kennedy, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. 1994).
- 1930 – Claude Boujon, haur eta gazte literaturako idazle eta ilustratzaile frantziarra (h. 1995).
- 1931 – Karl-Friedrich Haas, alemaniar atleta (h. 2021).
- 1934 –
- Montserrat Cornet, kataluniar idazlea.
- Ron Flowers, ingeles futbolaria (h. 2021).
- 1935 – Lisa Gastoni, italiar aktorea.
- 1938 –
- Luis Aragonés, espainiar futbol jokalari eta entrenatzailea (h. 2014).
- Alberto Fujimori, Peruko presidentea.
- Chuan Leekpai, Thailandiako lehen ministroa.
- 1939 – Abdul Fattah Ismail, Hego Yemengo estatuburua (h. 1986).
- 1940 – Hérard Abraham, Haitiko presidentea (h. 2022).
- 1941 – Riccardo Muti, italiar orkestra-zuzendaria.
- 1942 – Meave Leakey, britainiar-kenyar paleoantropologoa, lehen hominidoen bilakaeran aditua.
- 1943 – Richard Wright, ingeles musikari, abeslari eta teklatu-jotzailea, Pink Floyd taldeko kide sortzailea (h. 2008).
- 1944 – Jean-Marie Leblanc, Frantziako Tourreko zuzendari ohia.
- 1948 –
- Andrés Aberasturi, espainiar kazetaria.
- Ruud Geels, herbeheretar futbolaria (h. 2023).
- 1949 –
- Jorge D'Alessandro, argentinar futbol jokalarari eta entrenatzaile ohia.
- Rik Van Linden, flandriar txirrindulari ohia.
- 1950 – Tapley Seaton, Saint Kitts eta Nevisko 4. gobernadore orokorra (h. 2023).
- 1951 –
- Santiago Calatrava, espainiar arkitekto, eskultore eta ingeniaria.
- Alfredo Pérez Rubalcaba, espainiar politikaria (h. 2019).
- 1952 – Maha Vajiralongkorn, Thailandiako erregea.
- 1954 –
- Hugo Chávez, Venezuelako presidentea (h. 2013).
- Gerd Faltings, alemaniar matematikaria.
- 1958 –
- Esperança Bias, mozambiketar politikaria.
- Terry Fox, kanadar kirolaria eta minbiziaren ikerketa-ekintzailea (h. 1981).
- 1959 – William T. Vollmann, estatubatuar idazle, kazetari eta gerrako korrespontsala.
- 1962 –
- Pablo Carbonell, espainiar abeslari, umorista eta aktorea.
- José Luis Navarro, espainiar txirrindulari ohia.
- 1963 – María Pagés, espainiar flamenko-koreografoa.
- 1965 – Pedro Troglio, argentinar futbolari ohia.
- 1966 – Jesús Cifuentes, espainiar abeslari eta musikaria.
- 1969 – Alexis Arquette, estatubatuar aktore, kabaret-artista, marrazkilari underground eta ekintzaile transexuala (h. 2016).
- 1971 –
- Abu Bakr al-Baghdadi, bere burua kalifa izendatu zuen Estatu Islamikoko irakiar terrorista (h. 2019).
- Ray Fernández, kubatar musikaria.
- 1972 –
- Walter Bénéteau, frantziar txirrindularia (h. 2022).
- Elizabeth Berkley, estatubatuar aktorea.
- 1974 –
- Carmen Ruiz, espainiar aktorea.
- Alexis Tsipras, Greziako lehen ministroa.
- 1975 – Leonor Watling, espainiar aktore eta abeslaria.
- 1977 –
- Emanuel Ginobili, argentinar saskibaloi jokalaria.
- Aleksandar Živković, serbiar futbolari ohia.
- 1979 –
- Mireia Boya, okzitaniar-kataluniar ingurumen hezitzailea eta politikaria.
- Shahzoda, uzbekistandar abeslaria eta aktorea.
- 1983 –
- Juan Guaidó, venezuelar ingeniari eta politikaria.
- Maria Toledo, espainiar kantautore eta piano-jotzailea, flamenko garaikidearen ikonoa.
- 1984 – John David Washington, estatubatuar futbol amerikar jokalari ohia eta aktorea.
- 1989 – Ami Otaki, japoniar futbolaria.
- 1991 –
- Kantemir Balagov, errusiar zinemagilea.
- Chanel Terrero, hispano-kubatar abeslaria, aktorea eta dantzaria.
- 1993 –
- Harry Kane, ingeles futbolaria.
- Cher Lloyd, britainiar abeslaria.
- 1998 – Nelly Korda, estatubatuar golflaria.
Heriotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1916 – Heraclio Fournier González, espainiar kartagilea, Naipes Heraclio Fournier enpresa Gasteiztarraren sortzailea, Frantzian (j. 1849).
- 1936 –
- David Carlos Bergara, nafar apaiz eskolapioa, Huescan fusilatua (j. 1907).
- León Carrasco, gipuzkoar militarra, eraila (j. 1879).
- 1966 – Marcelino Usatorre, bizkaitar miliziano komunista, Moskun (j. 1902).
- 1970 –
- Dominique Soubelet, lapurtar apaiza eta euskal idazlea (j. 1897).
- Antonio Valverde, gipuzkoar margolaria, grabatzailea, publizista, industrialaria eta euskal idazlea (j. 1915).
- 1980 – Mixel Labéguerie, euskal abeslaria eta politikaria, Euskal Kantagintza Berriaren aita, Tolosa Okzitania (j. 1921).
- 1984 – Tomas Perez Revilla, Tomason, GAL erakundeak jarritako lehergailu batek larriki zauritu ondoren.
- 2000 – Felix Iñurrategi, gipuzkoar mendizalea, Gasherbrum II mendian (j. 1967).
- 2018 – Fernando Tirapu, nafar futbolaria (j. 1951).
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 450 – Teodosio II.a, Ekialdeko Inperio Erromatarreko agintaria (j. 401).
- 1057 – Viktor II.a, Aita santua.
- 1458 – Joan II.a Ziprekoa, Zipreko erregea (j. 1418).
- 1460 – Margarida Borràs, Valentziako emakume transexuala, bere genero identitatearen ondorioz urkatua eta egun Valentzian LGBT eskubideen defentsarako ikonoa.
- 1540 – Thomas Cromwell, ingeles politikaria.
- 1655 – Cyrano de Bergerac, frantziar dramaturgoa (j. 1619).
- 1667 – Abraham Cowley, ingeles olerkaria (j. 1618).
- 1723 – Mariana Alcoforado, portugaldar erlijioso eta idazlea (j. 1640).
- 1741 – Antonio Vivaldi, italiar musikagilea (j.1678).
- 1750 – Johann Sebastian Bach, alemaniar musikagilea (j. 1685).
- 1794an, gillotinatuak:
- Georges Couthon, frantziar politikari eta iraultzailea (j. 1755).
- Maximilien Robespierre, frantziar iraultzailea (j. 1758).
- Louis de Saint-Just, Frantziako Iraultzako protagonista (j. 1767).
- 1802 – Giuseppe Sarti, italiar musikagilea (j. 1729).
- 1808 – Selim III.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1761).
- 1818 – Gaspard Monge, frantziar matematikaria, geometria deskribatzailearen asmatzailea (j. 1746).
- 1835 – Édouard Mortier, Frantziako lehen ministroa (j. 1768).
- 1842 – Clemens Brentano, alemaniar olerkari eta eleberrigilea (j. 1778).
- 1844 – Josef Bonaparte, korsikar abokatua, diplomatikoa eta politikaria, Napoleon Bonaparteren anai zaharra (j. 1768).
- 1849 – Karlos Alberto Sardiniakoa, Sardiniako erregea (j. 1798).
- 1869 – Carl Gustav Carus, alemaniar margolari, sendagile eta naturalista {j. 1789).
- 1895 –
- Jan Kappeyne van de Coppello, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1822).
- Jean Alexandre LeMat, frantziar medikua, LeMat errebolberraren asmatzailea (j. 1821).
- 1899 – Antonio Guzmán Blanco, Venezuelako presidentea (j. 1829).
- 1922 – Jules Guesde, frantziar politikaria (j. 1845).
- 1923 – Flora Murray, eskoziar emakumezko mediku aitzindaria eta sufragista (j. 1869).
- 1925 – Léon Augustin Lhermitte, frantziar margolaria (j. 1844).
- 1928 – Édouard-Henri Avril, frantziar margolari komertziala eta Paul Avril izengoitiaz literatura-erotiko ilustratzailea (j. 1849).
- 1930 – Allvar Gullstrand, suediar oftalmologo eta optikaria, 1911ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1862).
- 1932 – Marga Gil Roësset, 27ko Belaunaldiko eskultorea, ilustratzailea eta poeta (j. 1908).
- 1934 – Marie Dressler, kanado-estatubatuar aktorea (j. 1868).
- 1942 – Flinders Petrie, britainiar arkeologo eta egiptologoa (j. 1853).
- 1945 – Pedro María Vera y Zuria, mexikar elizgizona (j. 1874).
- 1948 – Mikola Podvoiski, ukrainar jatorriko boltxebikea (j. 1880).
- 1957 –
- Edith Abbott, estatubatuar ekonomista, gizarte-langilea, hezitzailea eta idazlea (j. 1876).
- Genaro Riestra, asturiar politikaria (j. 1905).
- 1962 – Mariano Gamir, espainiar jenerala (j. 1877).
- 1968 – Otto Hahn, alemaniar fisikaria eta kimikaria, 1944ko Kimikako Nobel Saria (j. 1879).
- 1979 – George Seaton, estatubatuar antzerkigile, zinema gidoilari, zuzendari eta ekoizle, eta antzerki zuzendaria (j. 1911).
- 1992 – Rafael Medina Vilallonga, andaluziar politikari eta abokatua (j. 1905).
- 1995 – Susie Cooper, zeramika diseinatzaile ingelesa (j. 1902).
- 1998 – Zbigniew Herbert, poloniar poeta, saiakeragile eta antzerkigilea, Poloniako XX. mendeko poeta handienetako bat (j. 1924).
- 2002 – Archer Martin, britainiar kimikaria, 1952ko Kimikako Nobel Saria (j. 1910).
- 2004 –
- Francis Crick, britainiar biologo eta irakaslea, 1962ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1916).
- Tiziano Terzani, italiar kazetari eta idazlea, gerra-berriemailea (j. 1938).
- 2007 – Isidore Isou, errumaniar-frantziar idazlea (j. 1925).
- 2015 – Edward Natapei, Vanuatuko presidente eta lehen ministroa (j. 1954).
- 2016 –
- Émile Derlin Zinsou, Dahomeyko presidentea (j. 1918).
- Mahasweta Devi, bengaliar-indiar idazle eta aktibista (j. 1926).
- 2017 – Liudmila Txernikh, errusiar astronomoa (j. 1935).
- 2019 –
- Eduardo Gómez Manzano, espainiar telebista, zinema eta antzerkiko komedia aktorea (j. 1951).
- Ruth de Souza, brasildar aktorea (j. 1921).
- 2020 –
- Gisèle Halimi, tunisiar-frantziar abokatua, idazlea eta ekintzaile feminista (j. 1927).
- Diana Russell, hegoafrikar aktibista eta idazle feminista (j. 1938).
- 2021 –
- Roberto Calasso, italiar idazle eta editorea (j. 1941).
- Dusty Hill, estatubatuar musikaria, abeslaria eta abestigilea, ZZ Top taldeko kidea (j. 1949).
- 2023 – Martin Walser, alemaniar idazlea (j. 1927).
Jaiak eta urteurrenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Sehaska egutegiko izendegia: Peru/Peruri eta Aramotz.
- Hepatitisaren Mundu Eguna
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Urteko hilak | ||
---|---|---|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua |