Jainkotiar komedia

Jainkotiar komedia
Jatorria
Egilea(k)	Dante Alighieri
Sorrera-urtea	1320
Izenburua	La Divina Commedia, Divine Comedy eta Božanstvena komedija
Ezaugarriak
Genero artistikoa	epopeia
Hizkuntza	toskanera eta italiera
Deskribapena
Fikzioa
Kontakizunaren tokia	Infernu, garbitoki eta zeru
	ikusi Agustin Hiponakoa, Agamemnon, Adam, Hades, Alberto Handia, Anfiarao, Anfisbena, Anaxagoras, Anastasio II.a, Anselmo Canterburykoa, Antaeus (en) , Antenor (en) , Aristoteles, Arnaut Daniel (en) , Atila, Akiles, Beda, Benedikto Nursiakoa, Bernart Clairvauxkoa, Maria, Bonaventura Bagnoregiokoa, Guido Bonatti (en) , Bonifazio VIII.a, Severino Boezio, Briareo, Marko Bruto, Virgilio, William II of Sicily (en) , Kasio, Gaius Scribonius Curio (en) , Galeno, Harpia, Guido I da Montefeltro (en) , Guido Guinizelli (en) , Hektor, Henrike VII.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa, Heraklito, Gerion, Hipokrates, Homero, Horazio, Godofredo Bouillongoa, Gratian (en) , Hugh of Saint Victor (en) , David, Dante Alighieri, Deidamia (en) , Demokrito, Dido, Diogenes Sinopekoa, Diomedes (en) , Dionisio Areopagokoa, Dionisio I.a Sirakusakoa, Dioskorides, Dultzino, Euklides, Euripides, Ezekias, Helena Troiakoa, Averroes, Avizena, Jephthah (en) , Josue, Jesus Nazaretekoa, Joan XXI.a, Joan Krisostomo, Joanes Bataiatzailea, Joakim Fiorekoa, Isidoro Sibiliakoa, Juda Iskariote, Judas Makabearra, Ifigenia, Cavalcante de' Cavalcanti (en) , Kaifas, Kain, Kako, Kalkas, Kapaneo, Charles Martel of Anjou (en) , Zerbero, Kleopatra VII.a, Klemente V.a, Konstanza I.a Siziliakoa, Kornelia Afrikarra, Cunizza da Romano (en) , Latino, Lino, Lukano, Junio Bruto, Luzifer, Alexandro Handia, Zizeron, Minos, Minotauro, Myrrha (en) , Moises, Muhammad, Neso, Nikolas III.a, Publio Ovidio Nason, Odiseo, Paulo Orosio, Orfeo, Paris, Pentesilea, Peter Damian (en) , Petrus Comestor (en) , Petrus Lombardus, Petri, Pirro Epirokoa, Platon, Pluto, Polinizes, Beatrice Portinari (en) , Klaudio Ptolomeo, Rahab (en) , Rabanus Maurus, Roberto Guiscard, Errolan, Saladin I.a, Sammu-ramat, Seneka, Siger Brabantekoa, Sinon (en) , Sokrates, Sordello de Mantoue (en) , Publio Papinio Estazio, Tais (hetera), Tydeus (en) , Trajano, Tristan and Iseult (en) , Ottaviano degli Ubaldini (en) , Ruggieri degli Ubaldini (en) , Farinata degli Uberti (en) , Ugolino della Gherardesca (en) , Tales, Filis, Phlegyas (en) , Folquet de Marseille (en) , Tomas Akinokoa, Frantzisko Asiskoa, Francesca da Rimini (en) , Frederiko II.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa, Karonte, Kiron, Julio Zesar, Zelestino V.a, Ciacco (en) , Elektra, Elio Donato, Enpedokles, Eneas, Eriniak, Eteokles, Justiniano I.a, Jaculus, Jason, Camilla (en) , Lavinia, Lukrezia, Julia Zesaris, Marcia (en) , Zenon Eleakoa, Paolo Malatesta (en) , Tegghiaio Aldobrandi (en) , Iacopo Rusticucci (en) , Megera, Alekto, Tisifone, Piccarda (en) , Pierre de La Broce (en) , Giotto di Bondone eta Enrico degli Scrovegni (en) ;

Jainkotiar komedia (italieraz: La divina commedia) Dante Alighieri italiarrak 1308 eta 1321 artean idatzitako poema epikoa da. Literatura italiarraren lan gorena^[1]^[2] eta literatura unibertsalaren lan handienetako bat da, mendebaldeko literaturako kanonaren parte^[3]. Heriotzaren ondorengo bizitzari buruzko irudimenezko ikuspegia Erdi Aroko mundu-ikuskeraren adierazgarri da, XIV. mendean Mendebaldeko Elizan azaltzen zen bezala. Idatzi zuen hizkuntza toskanarra italiera estandarizatu gisa ezartzen lagundu zuen. Hiru zati ditu: Inferno, Purgatorio eta Paradiso.

Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.

Danteren Jainkotiar komedia: Bidaia bat infernua, purgatorioa eta paradisuan barrena

Poemak "arimaren egoera heriotzaren ondoren" jorratzen du, eta "jainkozko justiziaren irudi bat aurkezten du, behar diren zigor edo sari gisa aplikatuta", eta Dantek Infernurako, Purgatoriorako eta Zerurako egindako bidaiak deskribatzen ditu^[4]. Alegorikoki, poemak arimak Jainkoarenganako bidaia irudikatzen du, bekatua (Infernua) ezagutu eta errefusatzetik hasita, eta, ondoren, kristau-bizitza penitentziarioa (Purgatorio), arimak Jainkoarenganako igoera (Paradiso). Erdi Aroko teologian eta filosofia katolikoan inspiratzen da Dante, batez ere Tomas Akinokoaren Summa Theologica eratorritako filosofia tomistan^[5]. Horregatik, Jainkotiar Komediari "Summa bertsotan" izena eman zaio^[6].

Poeman, Dante erromesak hiru gida ditu lagun: Virgilio, giza arrazoia adierazten duena^[7], eta Inferno osoan eta Purgatorio osoan zehar gidatzen duena; Beatriz, jainkozko errebelazioa, teologiaz, graziaz eta fedeaz gain^[8], eta Purgatorioaren bukaeratik aurrera gidatzen duena; eta Bernart Clairvauxkoak, kontenplazioa eta Mariaren eraspena irudikatzen duena.

Egitura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru zati, hiru mundu ditu Danteren Komediak: Infernua, purgatorioa eta paradisua. Danteren beraren bidaia kontatzen da hiru erreinuetan barrena. Denera astebete irauten duen bidaia bat da, 1300. urteko Aste Santuetan kokatua.

Infernua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Danteren Infernua»

Infernuan bederatzi zirkulutatik pasatzen da Dante, bakoitzak bekatu bat gorpuzten du. Bekaturik txikienetik hasten da, eta okerrenarekin amaitu:

Linboa edo bataiatu gabekoen zirkulua.
Lizunen, haragikoien zirkulua.
Litxarreroena, golosoena.
Xuhur, Zikoitz eta xahutzaileena.
Odolbero eta alferrena.
Heretikoena.
Biolentoena.
Iruzurgileena.
Traidoreena.

Purgatorioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mendi bat da eta Dantek eta Virgiliok kanpoaldetik igotzen dute. Zazpi maila ditu mendiak, erlaitz bakoitza bekatu kapital bat da. Kasu honetan, bekatu larrienetik hasi eta arinenekin amaitzen da:

Harrokeria.
Inbidia.
Hira edo sumina.
Nagikeria.
Diruzalekeria
Sabelkoikeria.
Lizunkeria edo haragikeria

Paradisua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hirugarren blokean bederatzi zeru ageri dira, nukleoaren inguruan biraka dabiltzan zeru kontzentrikoak dira. Paradisuan bizi direnak izpiritu santuak dira. Ez dute giza irudirik, ez dira giza irudira eginiko izpirituak, ez dira itzalak, ez dira sugarrak, argiak baizik. Paradisuko santu guztiak argiak dira, intentsitate desberdinekoak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Norwich, John Julius, ed. (1989). The Italians: history, art, and the genius of a people. Portland House : Distributed by Crown Publishers ISBN 978-0-517-67419-2. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ (Ingelesez) Ergang, Robert Reinhold. (1967). The Renaissance [by Robert Ergang. ] (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ Bloom, Harold. (1994). The Western canon : the books and school of the ages. New York : Harcourt Brace ISBN 978-0-15-195747-7. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ Dante Alighieri; Longfellow, Henry Wadsworth; Bondanella, Peter; Doré, Gustave. (2003). The inferno. Barnes & Noble ISBN 978-1-59308-051-8. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ Dinsmore, Charles Allen. (1902). The teachings of Dante. Boston, New York, Houghton, Mifflin and company (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ (Ingelesez) Fordham College Monthly. Fordham University 1921 (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ Approaches to teaching Dante's Divine comedy. New York, N.Y. : Modern Language Association of America 1982 ISBN 978-0-87352-477-3. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
↑ (Ingelesez) Lansing, Richard. (2010-09-13). The Dante Encyclopedia. Routledge ISBN 978-1-136-84972-5. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q40185
Multimedia: The Divine Comedy / Q40185

[1] Norwich, John Julius, ed. (1989). The Italians: history, art, and the genius of a people. Portland House : Distributed by Crown Publishers ISBN 978-0-517-67419-2. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[2] (Ingelesez) Ergang, Robert Reinhold. (1967). The Renaissance [by Robert Ergang. ] (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[3] Bloom, Harold. (1994). The Western canon : the books and school of the ages. New York : Harcourt Brace ISBN 978-0-15-195747-7. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[4] Dante Alighieri; Longfellow, Henry Wadsworth; Bondanella, Peter; Doré, Gustave. (2003). The inferno. Barnes & Noble ISBN 978-1-59308-051-8. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[5] Dinsmore, Charles Allen. (1902). The teachings of Dante. Boston, New York, Houghton, Mifflin and company (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[6] (Ingelesez) Fordham College Monthly. Fordham University 1921 (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[7] Approaches to teaching Dante's Divine comedy. New York, N.Y. : Modern Language Association of America 1982 ISBN 978-0-87352-477-3. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[8] (Ingelesez) Lansing, Richard. (2010-09-13). The Dante Encyclopedia. Routledge ISBN 978-1-136-84972-5. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]