Lankide:AmaiaE10/Proba orria

Geografia

Miranda de Arga Nafarroako erdialdean kokatua dago, Erriberriko merindadean. Udalerriak 60,1 kilometro koadroko azalera du, eta honako mugak ditu: iparraldean Berbintzana, ekialdean Tafalla, hegoaldean Faltzes eta mendebaldean Lerin.

Flora eta fauna

Inguruko landaredia mediterraneo motakoa da, eta arteek osatzen dute nagusiki. Arteen azalera oso txikia da, ekintza antropogenikoa dela eta.

Arga ibaia

Arga ibaiak, Aragoiren ibaiadarrak, bi eremu bereizitan banatzen du udalerria: eskuinaldeko ertz estua, non hiri-multzoa dagoen, izaera malkartsua duena, eta ezkerreko ertza, laua eta ureztaketarako oso egokia.

Historia

Miranda Nafarroako Erresuman

Antso III.a Nagusiaren erregealdian Iruñeko Erresumak penintsulan zuen nagusitasunak Mirandako inbasore musulmanak behin betiko kanporatzea ekarri zuen. Nafarroako Erresumak, gainera, bere garai bikainena ekarri zion Mirandari, bere eliza eta sail ureztatua eraikitzea ahalbidetu ziona. Gotorleku baten ezarpena eta errege nafarren errekonozimendua ere berreraiki ziren, foruak eta kaparetasun kategoria eta gorteetan jartzearen bidez. Hala ere, Miranda herriak ere garai txarrak bizi izan zituen, XIV. mendeko gerra eta epidemien ondorioz.

Miranda II. Errepublikan

Nafarroan eta Espainiako gainerako herrialdeetan bezala, nekazaritzaren arazoa Bigarren Errepublikarako konpondu gabe geratu zen, nekazaritza-erreforma baten zain, nahiz eta erreforma onartu eta gauzatu, ez zituen espero ziren emaitzak izango. Hala ere, 10 eta 20ko hamarkadetan sortutako haztegiak herrian sozialismoa eta anarkismoa bezalako ideologia obreristak sartzea ahalbidetu zuen. Mirandako Zentro Katolikoa eta Kasino Nagusia, non mirandarrek gaurkotasuneko gaiei buruz eztabaidatzen zuten, alderdi eta sindikatuen sorreraren abiapuntua ere izan ziren, Errepublikan zehar Mirandako bizitza politikoan parte hartuko zutenak. 1932an, Alderdi Errepublikano Erradikal Sozialista sortu zen Mirandan, 205 afiliaturekin, eta 1935ean Union Republicana bihurtu zen. 1932an UGTko Lurraldeko Langileen Atala ere sortu zen Mirandan. Bestalde, Kasino Nagusiak CEDAren eskuineko alderdiaren jarraitzaileak biltzen zituen. Mirandako hauteskundeek, 1931tik 1936ra, zatiketa hori nabarmendu zuten. 1931n, botoen ia % 50 eskuineko blokeen eta alderdi errepublikar-sozialistaren artean banatu ziren, eta 1933tik aurrera eskuineko alderdien alde egin zuten.

Gerra Zibilaren hasierarekin batera, Mirandako nekazaritza arazoak konpontzeko aukerak zapuztu egin ziren. Altxamendu frankistaren garaipenarekin Nafarroan ez zen gerra fronterik izan, eta horrek ez zuen eragotzi indarkeria atzeguardian. Bando nazionalaren errepresioak Mirandari ere eragin zion, 28 bizilagun fusilatu baitzituzten. 2013an, errepresaliatuen eta fusilatuen omenezko monolito bat eraiki zen Mirandan. Horien artean, Mirandako hiru zinegotzi hautetsi zeuden: Manuel Tápiz Amézqueta, Arcadio Ibáñez Sesma eta Justo Sesma Zaratiegui. Udaletxean jarritako plaka batekin gogoratzen dira, beste kargu publiko eta udal langile errepresaliatuekin batera.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera

Estatistikako Institutu Nazionalak (EIN) 10 urtean behin argitaratzen dituen 1897tik 2001era bitarteko udal-errolden araberako biztanle-kopurua. 1897tik 1991ra bitarteko biztanleria zuzenbidezko biztanleria da, 2001ekoa biztanleria egoiliarra eta 2017ko biztanleria udal-erroldari dagokiona.

Sinbologia

Armarria

Armarria 1512ko otsailaren 21ean eskaini zuten Nafarroako errege-erreginek, Joanes Albretekoa eta Katalina Foixkoa, Tuteran egindako agiri baten bidez.

Miranda de Arga herriak gaur egun erabiltzen duen armarria, gaztelua bi lehoik eusten dute. Horrela ageri da Nafarroako Jauregiko beirateetan, hala ere, tronuaren aretokoa ez da zuzena.

Monumentuak

Monumentu erlijiosoak

• Jasokundearen eliza (XIII-XIV. mendeak).
• Gazteluko Andre Mariaren ermita (XVII. mendea).
• Kristoren ermita.
• San Juan ermita.
• Aingeruaren ermita.
• Vergalijo ermita.

Monumentu zibilak

• Colomotarren Jauregia, gaur egungo Hiribilduko Udaletxea ("dorreen Etxea" izenez ere ezaguna - XVII-XVIII. mendeak).
• Erlojuaren dorrea (XVI. mendea).
• Torreoia (bigarren karlistaldian eraikitako defentsa-dorrea).
• Noria.
• Arga ibaiaren gaineko zubia (jatorri gotikoa).
• Karrantzako etxea.
• Ponpa (antzinako eraikina abeltzaintzarako ura ateratzeko).
• Cabueseko errota (Vergalijoko biztanleei argia ematen zien antzinako eraikina).
• Mirandako errota (Miranda Argako biztanleei argia ematen zien antzinako eraikina).
• Mendiaren Ataria (hirira sartzeko zubi zaharra).

Kultura

Jaiak

• Herriko jaiak: Miranda de Argako herriko jaiak abuztuaren 23an hasten dira, eta Udalak eta herriko elkarteek Mirandako herritar guztiei eta bisitariei zuzendutako jarduerez betetako astea izaten da.
• San Benito jaiak: Martxoaren 21etik hurbilen dagoen asteburuan, Mirandan San Benito eguna ospatzen da. Mozorroek, musikak eta era guztietako jarduerek betetzen dituzte Mirandako kaleak hiru egunez.
• Gazte jaiak: Uztailaren erdialdera, Mirandako Gazte Elkarteak bere jaiak antolatzen ditu, kontzertuak, bazkari herrikoiak, musika kaleetan zehar eta herriko gazteei zuzendutako bestelako ekitaldiak programatuz.
• Landa Munduaren jaia: Uztaileko hirugarren igandero, Mirandak antzinako ohiturak berpizten ditu, antzinako lanbide eta eszenen erakustaldiekin, merkatuarekin, kaleko animazioekin, bisita gidatuekin eta abar.
• Euskararen Eguna: Euskararen Lagunak elkarteak urtero maiatzeko azken larunbatean ospatzen du, Mirandan euskal kultura sustatzeko asmoz. Dantzaz, azoka txikiz, bazkari herrikoiz eta kontzertuz jositako jaieguna da.
• Ehiza Eguna: Urriaren 12tik hurbilen dagoen larunbatean, duela hamarkada batzuetatik, Ehizaren Eguna ospatzen da. "Gazteluko Ama Birjina" izeneko ehiztarien elkarteak hainbat jarduera antolatzen ditu, hala nola herri bazkaria eta arratsaldean, bigantxak askatzea.
• Montebajo-ko erromeria: Maiatzeko lehen asteburuan mirandarrek ohiko erromeria ospatzen dute Montebajora, non kuadrilla txiki eta nagusiek janariaz eta edariaz gozatzen duten zelai erdian.

Kirola

• Herriko futbol taldea Castillo C.F. da, eskualde-maila lehenetsian diharduena.
• Miranda de Argako BTT/Running taldeak kirol horien praktika sustatzen du. Horretarako, hainbat kirol-ekitaldi antolatzen ditu: lasterketak, aldizkako entrenamendu-irteerak, BTT geralekuak, etab.
• 2013tik, urtero, abenduaren 31n, Miranda de Argako San Silvestre lasterketa egiten da herriko kaleetan zehar.

Mirandar ospetsuak

• Bartolomé de Carranza (1503 - Erroma, 1576). Toledoko artzapezpikua eta Felipe ii.aren aitortzailea. Karlos V.a enperadorea ordezkatu zuen Trentoko Kontzilioan, eta Inkisizioak prozesu ospetsu baten objektu izan zen.
• Juan Antonio Zelaya y Vergara (1712ko maiatzaren 9a - Popayán, 1776ko martxoaren 14a), militar, diplomatiko eta politiko espainiarra. Guayakilgo lehen gobernadorea izan zen (1764 - 1772), 1764ko azaroaren 10ean hiria suntsitu zuen Su Handian. 1765ean Quitoko auzoak matxinatu ziren. Quitoko Entzutegiko bitarteko burua (1765eko maiatzaren 17a). Popayango Real Casa de la Monetaren gobernadore eta superintendentea (1770eko apirilaren 1a).
• Chuchin Ibañez (1967 - Miranda Arga, -). Mexikar musikaria, 24 diskoren egilea.