Lankide:Suna no onna/Proba orria
Beheko taula honetan agertzen direnak lagin bat besterik ez dira:
| Izena | Kokapena | Tamaina | Garaiera | Kultura/Garaia | Oharrak |
|---|---|---|---|---|---|
Puyo Q125663703
|
San Vicente, Urraulbeiti | 0,8ha
(8.600 m2) |
490-496 m | Antzinako Burdin Aroa, Amaierakoa eta Erromatarra. Erdi Arokoa (induskatutako herri hustua) | Armendariz (2008): 21. zenbakia. |
| MuruQ110258296
|
Santsoain eta eta 17. patzuergoa, Urraulbeiti | 2,5 ha (25.500 m2: 7.500 goiko barrutia eta 18.000 behekoa) | 665-690 m | Burdin Aroa zehastasunik gabe | Erromatar konkistarekin, badirudi bertako jendea "Caserío de Muruko " deituriko lekura joan zela.
Armendariz (2008): 22. zenbakia |
| IRUÑERRIA | |||||
| ArtikagainQ125678854
|
Antsoain eta Artika (Berrioplano) | 1,8 ha (18.000 m2 (azalera erbilgarria)) | 525-562 m | Antzinako Burdin Aroa eta Amaierakoa | Armendariz (2008): 23. zenbakia |
| Alto de Santa Cruz edo Arangurengo erromatar kanpalekua | Aranguren | 3 ha
(30.000 m2) |
660-663 m | Erromatar kanpalekua da (castra), ez herri gotortua | Armendariz (2008): 24. zenbakia |
| GazteluQ125141056
|
Aranguren | 1,3 ha | 565-586 m | Antzinako Burdin Aroa- Burdin Aro Amaiera eta Aro Moderno (baseliza) | Armendariz (2008): 25. zenbakia. |
| BelaskoainQ125703991
|
Beraskoain | 1,6 ha
(16.000 m2) |
430-442 m | Burdin Aroa | Armendariz (2008): 27. zenbakia. |
| Sardeako gaztelua/Larragetako haitzaQ124460242
|
Berriobeiti | 3,5ha
(35.000m2) |
600-661m | Burdin Aroa | Armendariz (2008): 28. zenbakia.
Erdi Aroko gaztelua eta garai modernoko baseliza ere izan ditu. |
| SantixustiQ125703991
|
Gendulain (Zizur) | 2 ha (20.000 m2) | 29 | ||
| 30
| |||||
| Urri edo EurriQ17625576
|
Ibiriku, Eguesibar | 3,2 ha oro har
(32.400m2) 1,7 ha barrukoa 1,5 ha kanpokoa |
625-666 m | Burdin Aroa I, II eta Erromatartzea | Armendariz (2008): 31. zenbakia. |
| 32 | |||||
| RaboserasQ125762556
|
Monteagudo | 415-423 m | Antzinako Burdina eta Amaierako | Armendarizek bere tesia idatzi zuenean, herriaren aztarnen eremua zabortegi moduan erabiltzen zen harrobi izan ondoren.
Armendariz (2008): 31. zenbakia. |
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Euskara Pirinioetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara Pirinioetan, euskal hizkuntzak Pirinoetako mendi-lerroan eta hurbileko lurraldetan utzitako aztarnen multzoa da, toponimian, egungo bertako hizkeran eta pertsona historikoen izenetan, bai eta denboran atzera eginez, Antzinaroko inskripzioetan edo erromatar iturri klasikoetan jaso ziren hiri, herri eta leinuen izenetan.
Euskararen hedadura askoz zabalagoa zen historian atzerantz joan ahala eta Pirinioak hedadura horren ardatza izan dira. Hala ere, noiz, non eta noraino zehazki erakustea ez da gauza erraza. Aragoien, Lleidan eta Andorran, adibidez, euskal toponimoak daude.
Askok ezin direla erraz azaldu gaurko euskara erabiliz, baina esan daiteke gehienak itxuraz argi eta garbi euskal jatorrikoak direla. Halaber, izen batzuetan, zalantzak egon daitezke jatorria idenfikatzerakoan. Helburua da, beraz, begirada batean Pirinioetako euskal toponimoen sarritasuna eta kokapena erakustea[1].
Toponimo euskaldunen nabarmen pilatzen dira Aragoiko Cinco Villas eta Jazetania eskualdeetan, Nafarroako ekialdetik hurbil daudenak. Horretaz gain, Oska hiritik hurbil badira batzuk ere. Azken horretan ezaguna da euskaraz hitz egitea galarazi zela XIV. mendean (1349), lege agindu honetan:
[…] nuyl corredor non sia usado que faga mercaderia ninguna que conpre nin venda entre ningunas personas favlando en algaravia, ni en abraych ni en basquenç, et qui lo fara, pague por coto XXX solidos.
Are gehiago, badirudi toponimoak bereziki naroak direla Sobrarbe Aragoiko eskualdean (Ribargorza-n edo Gállego- Garaian baino ageriagoak) eta harrigarriro, Pallars Sobirà Lleidako eskualdean. Izan ere, Joan Coromines hizkuntzalari katalanak datu hori nabarmendu zuen eta proposatu zuen euskal hiztunek eremu horretan mendebalderago baino luzaroago iraun zutela (Behe Erdi Arora arte).
Atzizkien kontua dela eta, hiru (eta euren eratorriak) azpimarratzen ditu Asier Gabnikagojeazkoak:
- *-ose > -ués / -uey / -ué / -uy / -ós Baskonia osoan zehar hedatuta, batez ere ugaria Nafarroa (-ués, -oz, -otz, -oze, -otze), Ipar Euskal Herrian (-oz, -oze, -otz) eta Gaskonian (-ós, -òs, -osse, -òssa).
- *-ese > -iés Aurrekoarekin oso antzekoa, baina baliteke gaurko euskal -za atzizkiarekin lotuta egotea.
- *-doni > -dun / -dú / -tui / -uy (EH -dun, -doi, -dui, -di) Horietako batzuk agertu zaizkigu (Berdún, Gordún, Salardú) eta hizkuntzalari batzuen ustetan -dunum keltiarretik eratorri dira, baina euskal eremuan kokatuta daudenez beste azalpen bat ere eduki lezakete. Joseba Abaitua hizkuntzalariak, ordea, atzizki hori muinoa edo gotorlekua esan nahi duen "-dun" hitz zeltarekin lotzen du[1][2].
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b (Ingelesez) Gabikagojeazkoa, Asier. (2016-08-28). «Euskararen lorratzak Pirinioetan – Eurasiatik – Cultures from Europe & Asia» Eurasiatik (Noiz kontsultatua: 2023-09-13).
- ↑ (Frantsesez) Bullet, Jean-Baptiste. (1759). Mémoires sur la langue Celtique..par Jean Baptiste Bullet. Daclin (Noiz kontsultatua: 2023-09-13).
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- (Ingelesez) Lopez-Mugartza Iriarte, Juan Karlos. (2008). «Euskera, language of the Pyrenees: the case of Ansó (Aragon) and Roncal (Navarre)» Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo 42(2): 303-336..
- (Gaztelaniaz) Alvarez Enparantza, J.L. «TXILLARDEGI». (1997). «La aportación de Joan Coromines a la filología vasca» Fontes linguae vasconum: Studia et documenta 29. urtea, 74 Zk.: 85-91. ISSN 0046-435X ISSN 0046-435X..
- Salaberri Zaratiegi, Patxi. 2011. "Pirinioetako euskal toponimoak: direnak eta diratekeenak", in: Pirinioetako hizkuntzak: oraina eta lehena: Euskaltzaindiaren XVI. Biltzarra, 2011, Nafarroako Unibertsitate Publikoa - Euskaltzaindia. ISBN: 978-84-95438-76-8, 1019-1048 or.
- (Gaztelaniaz) Redondo, Maite. (2021-06-15). «¿Hasta dónde llegaban las fronteras del euskera hace más de dos mil años?» Noticias de Navarra.
- (Gaztelaniaz) Lacasta Estaun, Gartzen. (1994). «El euskera en el alto Aragón» Cuadernos de Sección. Hizkuntza eta Literatura (Donostia: Eusko Ikaskuntza) 12: 141-278. ISSN 0212-3223..
- (Gaztelaniaz) Altuna, Aitzol. (Enzunza). «El euskera en Aragón» Nabarralde.
- (Gaztelaniaz) Latiegi Eraso, Bixente. (2002). «El euskera en la Huesca de los siglos XIV al XVII» Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País 58 lib., 1 Zk: 5-28. ISSN 0211-111X..
- (Gaztelaniaz) Latiegui Eraso, Vicente. (2002). «Sobre Salvatierra de Esca, Aragón y el euskera» Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País 58,1: 5-28..
- (Gaztelaniaz) Gorrotxategi Txurruka, Joakin. (1985). «Historia de las ideas acerca de los ·limites geograficos del vasco antiguo» Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo: International journal of basque linguistics and philology 19 lib., 2 Zk.: 571-594. ISSN 0582-6152..
- (Gaztelaniaz) Frago Gracia, Juan Antonio. (1985). «Relaciones de sustrato y de adstrato entre el léxico vasco y el del romance navarroaragonés» Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo: International journal of basque linguistics and philology 19 lib., 2 Zk.: 571-594. ISSN 0582-6152..
- (Gaztelaniaz) «El vascuence en el Condado de Ribagorza (1) El vascuence en el condado.» la darsena del desguace.
- (Gaztelaniaz) SELFA SASTRE, MOISÉS. (2000). «Toponimia de origen euskérico en Ribagorza: el Valle Medio del Ésera (Huesca)» Fontes linguae vasconum: Studia et documenta 32. urtea, 84. Zk.: 289-300. ISSN 0046-435X..
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baskoien hiriak CAMPO REAL/FILLERA (Sos/Sangüesa) Biblio: http://oppidaimperiiromani.blogspot.com/2009/04/campo-realfillera-sos-del-rey.html eta https://aespa.revistas.csic.es/index.php/aespa/article/view/41