Marta plana

Marta plana
Mota	akordio

Marta plana Francoren erregimenak Eliza katolikoarekin eta Australiako Gobernuarekin batera tratua eginda, ehunka euskal emakumezko bidali zituen Australiara, 1960ko hamarkadan. Han lana eginaraztea eta aurretik hara bidalitako gizonezkoekin ezkonaraztea zen bidaia haien benetako helburua. 'Marta plana' deitu zioten, eta 2023an El avión de las novias dokumentalean jaso zuten.

Martha Plana edo Operación Marta

Martha Plana (Operación Marta izenez ere ezaguna) akordio informala izan zen, 1957an Espainiako eta Australiako gobernuen artean sinatua, Australian emakume ezkongabeak, espainiarrak eta katolikoak Australiako Bigarren Mundu Gerraren ondorengo immigrazio-ekimen ugarien parte gisa eramateko diseinatua.

Bi herrialdeen artean harreman diplomatiko formalik ez zegoenez, akordio "informala" izan zen. Akordioa Immigrazio Katolikoaren Batzorde Federaleko zuzendari nazional George Crennan monsinoreak osatu zuen.

Oro har, 1960tik 1963ra Marta Planeko taldeek "800 emakume ezkongabe inguru joan ziren Australiara. Ignacio Garciak Operación Canguro: the Spanish Migration Scheme, 1958-1963 (2002) lana argitaratu zuen. Garcíak bere lanean azaltzen duenez:

"Bidaiariak Australiara etxeko langile lan egitera joaten zirela uste zuten emigratzen zuten emakumeak ziren, baina, egia esan, Espainiako biztanleria migratzailearen sexuak orekatu behar zituzten. Australiako Immigrazio Sailak gizon migratzaileak bultzatu zituen senar-emazteak Australiara etor zitezen izenda zitzaten. Izan ere, migratzaile ezkongabe batzuk beren burua hiltzen ere joan ziren bakardadeagatik eta emakume bat ez lortzeagatik (García, 2002, 1. or. 104)

Marta Planaren aurkikuntza

Natalia Ortiz Zeberiok, Hegoaldeko Gales Berriko Unibertsitateko irakasle eta ikertzaile donostiarrak. 1990 hamarkadaren erdian joan zen Australiara. Inmigrazioari buruzko tesia prestatzen ari zela egin zuen topo Marta planarekin:

«Gizonezkoek egindako bidaiei buruz bazegoen lan bat eginda, dokumentazioa eta datuak zeudelako, baina emakumezkoei buruz ez zegoen ezer. Plan baten parte izan ziren, eta haietako gehienek ez zekiten, oraintxe jakin dute. Francoren erregimenak, Eliza katolikoaren laguntzaz eta Australiako Gobernuarekin tratua eginda, 700 emakumezko baino gehiago eraman zituen Australiara 1960 eta 1963 artean. Horietako asko euskal herritarrak ziren. Marta plana jarri zioten izena, eta aurretik hara bidalitako gizonezkoekin, gehienak azukre kanabera moztera joandakoekin, ezkonaraztea zen helburua.

Ikerketa

Ikerlanaren emaitza dira Javier Castrorekin batera 2023ko El avión de las novias dokumentala eta liburua ere. Kostatako lana izan da, elizak ez baitzuen hegaldietan joandakoen izenik eman nahi izan, ezta Australiako Gobernuak ere. Hegaldien kopuruaren eta dataren berri baino ez zen lortu: hamahiru hegaldi izan ziren guztira, 1960tik 1963ra; eta hegaldietan iritsi zirenen kopurua: 700 inguru. Hortik aurrerakoa ikerketen eta elkarrizketen bidez lortu zuen. 120 testigantza inguru lortu zituen. Natalia Ortizek helbide elektronikoan jarraitzen du informazioa biltzen, ‘Marta’ haiena edo ondorengoena.

El avión de las novias dokumentalean jasotako Marta delakoen zenbait testigantza:

«Australiako medikuak etorri ziren, sano geundela ikusi nahi baitzuten».

«Okerrena, biluzarazi gintuztela izan zen. Dena begiratzen zuten, ziurtatu nahi baitzuten ez geneukala ezer ‘apurtuta’, ez geundela haurdun...».

«Etxeko lanak egiteko bi urteko kontratu bat geneukan. Itxuraz, aitzakia bat zen, gobernuaren asmoa Australiako populazioa handitzea baitzen. Hango mutilek bazekiten elizara joaten ginela, eta haraxe joaten ziren autoan, neska ezkongabe eta espainiar baten bila...».

Elizak propaganda eginda errekrutatzen zituen neska gazteak. Emakume oso elizkoiak eta katolikoak eraman nahi zituztenez, parrokietan, publikazio erlijiosoetan konbentzitzen zituzten. Bi urterako lan kontratu bat sinatu zuten, printzipioz Australiako familietan etxeko lanak egiteko, eta bi urteren ostean bueltatu zitezkeela esan zieten. Australiara joan aurretik Madrilera eraman zituzten Alcobendasko komentu batean ‘prestatzeko’. Prestaketa horren arduradunak Ekintza Catoliko/Accion Catolica-ko emakumezkoak ziren. Sukaldaritza, ingeles apur bat, portaera, eta «balio kristauak» ziren ikasi beharrekoak.

Australiara iritsi arte denak egoten ziren batera eta gustura, dena berria baitzen. Baina Australiara iristean banandu egiten zituzten, bata Sydneyko punta batera, eta bestea bestera. Ez zituzten behartu, baina egoeraz, bakardadeaz… baliatu ziren. Herri txikietatik zetozen, ez zuten bertako hizkuntza hitz egiten, ez zuten ezer ulertzen...

Gazteleraz emandako eliza eta sermoietan elkartzen ziren eta elizak berak ondorenerako antolatzen zizkien dantzaldietan ezagutzen zuten elkar. Mutil asko Kanguru planean kainabera moztera erorritakoak ziren. Bai neskak, bai mutilak bakarrik zeudenez, erraza zen ezkontza planak egitea. Marta horietako asko kanabera ebakitzaileekin ezkondu ziren, baina beste asko artzainekin, igeltseroekin edo basamutilekin.

Kanguru plana

Erregimen frankistak eta Australiako Gobernuak lortutako akordio baten emaitza izan zen Marta plana. Baina plan horren aurretik, lehen akordioa gizonezkoen eskulanari buruzkoa izan zen: Kanguru plana. Gizonezko haiei ere —euskal herritar asko tartean— bi urterako zihoazela esan zieten, eta bi urteren ostean itzultzeko aukera izango zutela. Itsasontzian joan ziren, 1956 eta 1959 artean. Australiarrek eskulan ona eta merkea nahi zuten, gizon indartsuak. Baina denborak aurrera egin ahala, haietako asko hasi ziren aberriratzeko eskatzen, oso bakarrik sentitzen zirela esaten... Suizidioren bat ere egon zen. Hortxe sortu zen emakumezkoak eramateko ideia. Ez dago kopuruari eta halakoei buruzko akordiorik idatzita. Zegoen akordio bakarra zen 35 urtez azpiko emakumezkoak izan behar zutela, ezkongabeak —inork ez zien galdetu amak ziren eta haietako batzuk ama ezkongabeak ziren— eta katolikoak».

Marta izenaren arrazoia

Konnotazio erlijiosoa dauka. Marta Betaniakoa Bibliako pertsonaia bat da: Lazaroren arreba eta Maria Betaniakoaren ahizpa, eta Lukasen eta Joanen ebanjelioetan agertzen da. Jesusekin joan zen Kalbarioraino. Maria zen intelektuala eta Jesusen hizketaldiak entzuten zituena, eta Marta zen garbitu, jaso eta etxeko lanak egiten zituena. The Handmaid's Tale telesaileko emakume zerbitzariei ere horrelaxe deitzen zaie: Marthas.

Espainiarrak espainiarrekin ezkondu

Ortiz ikerlariak 700 esperientziatik gorako horietan denetarik egon zela esan zuen: senargaiarengana joan zirenak, ahalordez ezkontzera joandakoak, eta benetan zertara zihoazen ez zekitenak. Azken horietakoak ziren gehienak, uste baitzuten bi urte lanean egon ondoren itzuli egingo zirela.

Francoren erregimenaren helburua espainiarrak espainiarrekin ezkontzea zen, eta Australiako Gobernuarena ere bai, kanpotik etorritakoak australiarrekin nahasterik ez baitzuen nahi.

Taldeak

Espainiako 18 gaztek osatu zuten Marta Planaren lehen taldea. Melbournera (Victoria) iritsi zen, Melbourneko aireportura hain zuzen, 1960ko martxoaren 10ean. Doan izan zuten hegazkina, baina 2 urte baino lehenago itzuli nahi izanez gero, itzuli egin behar zuten diru hori (urteetako lana). Itzulerako hegazkina euren poltsikotik ordaindu behar zutenez, zaila egin zitzaien itzultzea.

Zazpi talde iritsi ziren Australiako Melbourneko aireportura:

• 1960ko martxoaren 10a: 18 emakume gazte.
• 1960ko ekainaren 10a: 23 emakume gazte.
• 1960ko abenduaren 17a: 23 emakume gazte.
• 1961eko martxoaren 13a: 60 emakume gazte.
• 1961eko ekainaren 14a: 57 emakume gazte.
• 1961eko ekainaren 24a: 64 emakume gazte.
• 1963ko otsailaren 2a: 60 emakume gazte.

Albiste faltsuak

GRAPE-PICKERS WORK IN NUDE

                                     MILDURA, Sunday.    Five young married Spanish women, in the nude, have been
picking grapes at a vineyard at Merbein. But the location of the
vineyard has been one of the best-keep secrets of the district
and the women are believed to have left the area.
   Merbein Police had heard of the nude grape-pickers but did
not know the whereabouts of the property.
   The Commonwealth Employment Service, which brought the
Spanish women to Sunraysia, with other harvest workers, also
heard of the nude grape-pickers but officers did not know
which grower was employing the nudists.
   The district employment officer, Mr. Rex Carter, said: "Quite
a few Spaniards came here this season but they were split into
groups.
   "Each of the four employment officers in the district shared
in the distribution of the Spaniards," he said.
   The Spanish women, working as pickers, came with their
husbands, but the five nudists apparently worked together
on one block and their husbands worked on one or another
of the blocks.
   No official report about the nudists has been made to police,
"but we have heard about them", the officer-in-charge of
Merbein Police Station, Sen.-Const. M. O'Donnell, said today.
   "It sounded a bit strange to us because we always had the
idea that Spanish women were very modest types", he said.
                   The Canberra Times, 4 March 1963.

Sydney Sun Herald

1963ko martxoaren 3an, igandea, Sydney Sun-Heraldek artikulu bat argitaratu zuen ("berri faltsua"), "Mahatsak biltzen dituzten neska biluziak" izenekoa —antza denez, Milduratik zetorrena, Victoria bezperan—, eta hauxe zioen: "Espainiako bost gazte biluzik aritu dira lanean hemengo mahasti batean, beroari aurre egiteko".

Garcíaren arabera (2002, 71. or.), "eztabaida sutsuak izan ziren artikulua hori zela eta, Benigno Martin aitak masa eman ondoren Albion St-en, Sydneyn".

El Canberra Times

Prentsa viktoriarrean jakinarazi ez zen arren, artikulua errepikatu egin zen, estilo-aldaketa batzuekin (oso txikiak), hurrengo egunean The Canberra Times, nazioaren hiriburuko egunkarian (testu osoa eskuinean).

Molnarren marrazki bizidunak

Merbein gaiari Molnarren bi karikatura editorialen orrialde bat eskaini zioten 1963ko martxoaren 6an Sydney Morning Herald-en.

PIKATZAILE BILUZIEN LANA

MILDURA, igandea.

Espainiako bost emakume gazte ezkondu, biluzik, izan dira Merbeingo mahasti batean mahatsak biltzen. Baina

mahastia barrutiko sekretu onenetakoa izan da eta uste da emakumeek alde egin dutela. Merbeingo poliziak ehiztari biluziei buruz entzuna zuen, baina ez daki jabetza non dagoen. Commonwealtheko Enplegu Zerbitzuak Emakume espainiarrak Sunraysiara, uztako beste langile batzuekin, baita Pikatzaile biluziekin entzun zuen, baina ofizialek ez zekiten nekazariak nudistak erabiltzen zituen. Barrutiko enpleguko funtzionario Rex Carter jaunak esan zuen: "Hainbat espainiar etorri ziren hona denboraldi honetan, baina taldeak. Barrutiko lau enplegu ofizialetako bakoitzak parte hartu zuen espainiarren banaketan. Espainiako emakumeak, biltzaile lanetan, beren familiarekin etorri ziren. Baina bost nudistek elkarrekin lan egin zuten, itxuraz, bloke batean eta bere senarrek bloke batean edo bestean lan egiten zuten "Poliziari ez zaio nudistei buruzko txosten ofizialik aurkeztu, baina haiei buruz entzun dugu", esan du gaur Sen.-Eraik. M. O'Donnellek, Merbeingo komisariako zuzendariak. "Arraro samarra da guretzat, beti baikeunden Espainiako emakumeak oso apalak zirelakoan- gaineratu zuen. The Canberra Times, 1963.03.04)

Espainiako kontsul orokorra

Sydney Morning Heraldek, 1963ko martxoaren 5ean, Australiako Espainiaren Kontsul Orokorra, José Luis Díaz, Mildurara joan zela jakinarazi zuen. Merbein bi poliziarekin batera hainbat mahasti ikuskatu zituen barrutian. Díaz jaunak jakin zuen tartean zeuden emakume guztiek "arropa asko erabiltzen zutela Espainiako ohiko erara", eta erabat sinetsita zegoela "Espainiako emakume biluziei buruzko txostena ez zela egia".

Omenaldiak

• 2023ko martxoaren 10ean, lehen Marta hegaldia joan zeneko 60 urte bete berritan, Bizkaiko Gernikan omenaldia egin zieten. Gernikaz gain, Australiako Sydney, Melbourne, Perth eta Camberra hirietan egin ziren antzeko omenaldiak. Bertan Espainiako agintariek ehun emigrante ingururi edo haien ondorengoei diploma eta gutuna eman zizkieten.

Gernika

Bizkaiko Gernika-Lumo herrian omenaldia egin zieten frankismo garaian Australiara lanera –eta ezkontzera, beraiek askotan jakin gabe– bidalitako emakumeei. Espainiar Estatuko 700 bat bidali zituzten ‘Marta plana’-ren baitan, Elizaren bultzadaz. Horietako asko euskal herritarrak ziren. Martxoaren 3an lehen hegazkin taldea joan zeneko 60 urte bete ziren. Emakume horiek omendu zituzten Gernikan, euren «ausardia» aitortuz. Udaletxeko osoko bilkuren aretoan egin zieten aitorpena eta une horretan Gernikan, Iruñean eta Getxon bizi ziren zazpi emakumek hartu zuten parte ekitaldian. Marta emakumeek diploma, intsignia eta lore-sorta jaso zituzten. Bertan izan ziren, halaber, José Julio Rodríguez Hernández, Espainiako Itzulera Politiken eta Hiritartasunaren atzerriko zuzendariorde nagusia; Gorka Álvarez Aramburu, Lakuako Atzerriko Euskal Komunitaterako zuzendaria; José María Gorroño, Gernikako alkatea; eta Boomerang Australia Elkarteko eta Euskal Australiar Elkarteko ordezkariak.

Bibliografia

 

• Garcia, Ignacio (2002), Operación Canguro: the Spanish Migration Scheme, 1958-1963, Jamison Center, ACT: Spanish Heritage Foundation.
• Mason, Robert (2018), The Spanish Anarchists of Northern Australia: Revolution in the Sugar Cane Fields, Cardiff : University of Wales Press. ISBN 1-786-83308-5
• Munday, Winifred (1960), "Valentina: Maid from Spain: She's One of the Family Now", The Australian Women's Weekly, (Wednesday, 24 August 1960), p.7.
• Ortiz, Natalia 2019), "Home Sweet Home" and the Myth of Returning Among Spanish Migrants in Australia: An exegesis submitted in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Creative Arts, Faculty of Arts and Social Sciences, University of Technology Sydney, February 2019.
• Rowland, Noni, "The Lsughing Senoritas", The Australian Women's Weekly, (Wednesday, 16 August 1961), p.6.
  also see: The Weekly Round, The Australian Women's Weekly, (Wednesday, 18 October 1961), p.2.
• Tao, Kim (2018), The 60th anniversary of the Spanish migration agreement, Australian National Maritime Museum, 6 August 2018.
• Totoricagëna Egurrola, Gloria (2008), Australia : Vasconia and the Lucky Country, Victoria-Gasteiz [Spain]: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco. ISBN 8-445-72791-5
• Expertly Domestic, The Good Neighbour, (Friday, 1 September 1961), pp.4-5.
• Immigration History from Spain to Victoria, Museums Victoria, 2017.
• Migrants Plead for Girls, The (Sydney) Sun-Herald, (Sunday, 14 February 1960), p.23.
• New Australians Wed Local Girls, The Biz, (Wednesday, 21 November 1956), p.25.
• What People are Doing: Information Letter for Spanish, The Canberra Times, (Tuesday, 20 July 1961), p.5.

Kanpo estekak

• Bideoa: Natalia Ortiz ETB1 "Hubo bastante secretismo alrededor de la 'Operación Marta' y su verdadero propósito"

• Datuak: Q85793504