Bilboko gudua (1937)-en iturria ikusi

{{Gerra infotaula
| izena = Bilboko gudua
| frontea = [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Euskal Herriko frontea]]
| guda = [[Espainiako Gerra Zibila]]
| irudia = [[Fitxategi:Frente del Norte - Spanish Civil War (March-Sept 1937).svg|300px]]
| oina =  [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibileko]] [[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|iparraldeko frontea]] [[1937]]an.
| data = [[1937]]ko [[udaberri]]a
| lekua = [[Bilbo]] ([[Bizkaia]]) {{koord|43|15|N|2|55|W|type:event}}
| emaitza = [[Frankismo|Frankisten]] garaipena
| gudulari1 = [[Fitxategi:Bandera del bando nacional 1936-1938.svg|25px]] Altxatutakoak<br />{{banderaikur|Alemania|nazi}} [[Hirugarren Reicha|III. Reicha]]<br />{{banderaikur|Italia|1861}} [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako Erresuma]] ([[Corpo Truppe Volontarie|CTV]])
| gudulari2 = {{banderaikur|EH}} [[Eusko Gudarostea]]<br />{{banderaikur|Espainia|1931}} [[Espainiako Bigarren Errepublika|Espainiako II. Errepublika]]
| komandante1 = [[Fitxategi:Bandera del bando nacional 1936-1938.svg|25px]] [[Fidel Dávila Arrondo|Fidel Dávila]]<br />[[Fitxategi:Bandera del bando nacional 1936-1938.svg|25px]] [[Jose Soltxaga]]<ref name= Thomas /><br/>{{banderaikur|Alemania|nazi}} [[Wolfram von Richthofen]]
| komandante2 = {{banderaikur|EH}} [[Jose Antonio Agirre]]<br />{{banderaikur|EH}} [[Alberto Montaud]]<br/>{{banderaikur|Espainia|1931}} [[Mariano Gamir]]
| indarra1 = 60.000 (Armada [[Frankismo|frankista]])<br />[[Kondor Legioa]] 15.000 soldadu [[italia]]r
| indarra2 = 50.000 [[gudari]]
| galera1 = Armada [[Frankismo|frankista]]: ezezagunak<br />[[Corpo Truppe Volontarie|CTV]]: 105 hildako eta 427 zauritu
| galera2 = Ezezagunak
}}
'''Bilboko gudua''' [[1937]]ko [[udaberri]]an [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Espainiako Gerra Zibilean]] [[Bilbo|izen bereko hiriburuan]] eginiko gudua izan zen. [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublika]]<nowiki/>ren [[Legutioko gudua|Legutioko erasoa]]<nowiki/>k huts egin ondoren, apiril amaieran Eibar-Elgetako frontea hautsi eta eskuindar kolpisten hurrengo helburua Bilbo azpiratzea bihurtu zen.

Hala ere, Bilboren kontrako mehatxua eta erasoak irailean bertan hasi ziren, [[Emilio Mola|Mola]]<nowiki/>ren abiazioaren bidez. Bitarte horretan, hiria [[Eusko Jaurlaritza]]<nowiki/>ren egoitza bihurtu eta gerra giroan murgildu zen, errefuxiatu ugariren helmuga bilakatuta, baita tentsio handien topaleku ere. Bilboren galera azken euskal gotorlekuaren akabera izan zen, eta [[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Iparraldeko frontearen]] erorketa iragarri zuen.

== Aurrekariak ==
[[Bilbo]] zen [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublikako]] Gobernuak [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] mendebaldeko hiru lurraldeei ([[Bizkaia]], [[Araba]] eta [[Gipuzkoa]]) emandako autonomia-erkidegoaren hiriburua, eta han zuen egoitza lehendabiziko [[Eusko Jaurlaritza]]k. Hiru lurraldeek autonomia lortu zutenerako, hasia zen dagoeneko estatu kolpea, [[1936]]ko [[uztailaren 17]] eta [[uztailaren 18|18an]] hasitakoa.

[[1936]]ko [[irail]]ean [[Eusko Jaurlaritza]]k [[Eusko Gudarostea]] sortu zuen, eta Errepublikaren alde borrokatzen ari ziren ideologietako batailoiak batu zituen. Gudarosteak [[Bizkaia]] eta mendebaldeko [[Gipuzkoa]] defenditu zituen,<ref name= Thomas>{{en}} [[Hugh Thomas]], ''The Spanish Civil War'', ([[2001]]), 397. orr.</ref><ref name= Jackson>{{en}} [[Gabriel Jackson]], ''The Spanish Republic and the Civil War, 1931-1939'' ([[1965]]), 384. orr.</ref> [[Emilio Mola|Molak]] zuzendutako Tertzio [[Karlismo|Karlisten]] aurka. Irail horretan bertan, baina, 25ean, gerrako Bizkaiko hegazkinen lehen bonbardaketa erori zen Bilbo gainera, eta herritarren hilketa nabarmena eragin. Kolpisten kontrako haserrea eta samina sua bezala zabaldu ziren.

[[Gudari]]ek tinko eutsi zioten etsaiari zazpi [[hilabete]]z, baina [[1937]]ko [[udaberri]]aren hasieran, altxatutakoek [[Madril]] konkistatzeko asmoa alde batera utzi eta [[Bilbo]] bereganatzea bilakatu zen helburu nagusia. [[Saibigaingo gudua|Saibigainen]], [[Intxortetako gudua|Intxortetan]], [[Bermeoko gudua|Bermeon]], [[Sollubeko gudua|Solluben]] eta [[Bizkargiko Gudua|Bizkargin]] garaitu ondoren, kolpistek [[Bilbo]] setiatu zuten. Mendebaldeko [[Bizkaia]] baino ez zitzaien geratu errepublikazaleei.

== Bilboko Burdin Hesia ==
{{sakontzeko|Bilboko Burdin Hesia}}
[[Fitxategi:Nido de ametralladoras del Cinturón de Hierro de Bilbao, en las peñas de Santa Marina (1937).jpg|thumb|[[Bilboko Burdin Hesia|Burdin Hesiko]] metrailadore habia [[Mikoleta]]n]]
[[Fitxategi:Bilboko portuaren bonbardaketa.jpg|thumb|Portuaren bonbardaketa 1937ko ekainaren 5ean]]
[[Bizkaia]] galtzea saihesteko asmotan, [[Eusko Jaurlaritza]]k ''Bilboko Burdin Hesia'' izeneko defentsa lerro estatikoa eraikitzeari ekin zion, [[Alberto Montaud|Alberto Montaud Noguerol]] jeneralaren agindupean. Burdin Hesia 70 [[zentimetro]]ko lodierako hormigoi indartuaz eginiko 180 [[bunker]]gunek osatuta zegoen. [[Luzuero|Argizagin]] oraindik ageri dira bunker horietako zenbait. Lubaki txikiak ere bazituzten, gehienetan bi lerrotan jarriak.

Burdin Hesiaren defentsa eraginkortasuna gero eta kritikatuagoa da. Mota horretako defentsa lerro estatikoa, [[Lehen Mundu Gerra|Lehenengo Mundu Gerran]] [[Frantzia]]ko agintari militarrek erabili zuten, eta [[Europa]]ko armadetako estatu nagusi gehienen gustukoa zen garai hartan, baina dagoeneko defentsa sistema zaharkitua zen, orduan sortu berriak ziren hegazkin bidezko erasoei aurre egiteko ez baitzen aproposa.<ref name=MikelArizaleta>Mikel ARIZALETA: [https://web.archive.org/web/20111124164714/http://www.gara.net/paperezkoa/20070827/35258/es/El-pacto-Santona «El "pacto" de Santoña»], ''Gara'', 2007-08-27.</ref><ref>Josu CHUECA: [http://www.berria.info/36ko_gerra/index.php?alb_id=58 «Burdin Gerrikoa puskatuta»]{{Apurtutako esteka|date=urtarrila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ''36ko Gerra orain''.</ref><ref name=ImanolVilla>Imanol VILLA: [https://web.archive.org/web/20120113084902/http://www.elcorreo.com/vizcaya/prensa/20070211/vizcaya/cinturon-hierro_20070211.html «El Cinturón de Hierro»], ''El Correo'', 2007-02-11.</ref>

Gainera, Bilboko Burdin Hesia fetitxe modukoa izan zen: eusko gudariek uste osoa zuten menperaezina zela, eta frankistei aurre egin gabe atzera egin zuten, defendatzeko egokiagoak ziren hainbat posizio utzita, Burdin Hesian babes egokiagoa izango zutelakoan. Eusko Gudarosteko ofizial izandako [[Joseba Elosegi]]k gogor kritikatu du Burdin Hesia egin izanak eusko armadari eragindako kaltea.<ref>Iñaki EGAÑA: ''Diccionario histórico-político de Euskal Herria'', Txalaparta, 1996. Ikus [http://books.google.es/books?id=CYMd8V4u2kEC&pg=PA146&lpg=PA146&dq=alejandro-goikoetxea+traidor&source=bl&ots=E-dxu7b6q8&sig=bXPICJoZlSfk9pduvedfsMlTGEM&hl=eu&ei=voraTaHVNoe08QPLoKiEBQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDQQ6AEwBA 146. orrialdea].</ref>

== Bilboren erortzea ==
Bilboko Burdin Hesia egiteko lanak zuzentzen aritu zen [[Alejandro Goikoetxea]] ingeniaria [[Francisco Franco|Francoren]] aldera aldatu zen [[1937]]. urtean. Burdin Hesiaren xehetasun guzti-guztiak ezagutzen zituenez, euskotarren aldetik Goikoetxeari leporatu izan zaio hain sendoa zela uste zuten hesi hura hain erraz erori izana, eta haren atzetik Bilbo eta Euskadiko azken lurrak ere erori izana. Horrenbestez, Alejandro Goikoetxea traidoretzat gogoratu izan da [[eusko abertzaletasun|eusko abertzaleen]] artean.<ref>[https://web.archive.org/web/20080907155048/http://www.uztarria.com/azpeitia/ziberteka/liburuak/09e_Azpeitiarrak_Espainiako_Gerran/09b «Jesus Urbieta: "Gerraz oso oroitzapen txarrak ditut baina ahaztu egin behar da, beti ere idealei eutsiz"»], ''Uztarria''.</ref><ref>Iñaki ANASAGASTI: [http://ianasagasti.blogs.com/mi_blog/2009/08/desaparece-el-tren-de-un-traidor.html «Desaparece el tren de un traidor»], Iñaki Anasagastiren bloga, 2009-10-08.</ref> Hala ere, badirudi haren traizioak frankistei ez ziela askorik balio izan Burdin Hesia gainditu eta Bilbo konkistatzeko, ordurako ondo-ondo ezagunak baitzituzten defentsa sistema zaharkitu horren xehetasun gehienak, hegazkinetatik egindako argazkiei esker.<ref name=MikelArizaleta/><ref name=ImanolVilla/>

Hala, bada, altxatutakoen buruek bazekiten [[Gaztelumendi]]ko sektorean Burdin Hesiak defentsa-lerro bakarra zuela. [[Hilabete]] geroago, alderdi horretatik erasoa jo eta Burdin Hesia hautsi zuten. Faxistek eraso indartsua egin zuten, Bilboko defentsak bonbardatzeko hegazkinak erabilita. Horrela, [[ekainaren 19]]an Bilbo okupatu zuten.

Dena den, artean eusko indarrek izan zuten esperantzarako arrazoirik. Ekainaren hasieran, [[Lezo Urreztieta]]ren zuzendaritzapean (1936ko irail amaieran egin zuen bezala), Panama banderako itsasontzi batek matxinoen [[Bilboren itsas blokeoa]] hautsi eta armategi bat porturatu zuen. Portuan, albistearen oihartzuna bozkarioz zabaldu zen, kalitate handiko txekiar eta alemaniar armak heldu ziren: 200 metraileta, hegazkinen kontrako kanoiak, 10.000 errifle, eta 20 milioi bala, besteak beste.<ref>{{Liburu erref|hizkuntza=|izenburua=The Tree of Gernika|urtea=2009 (1938)|abizena=Steer|izena=George L.|orrialdea=292|orrialdeak=|argitaletxea=Faber and Faber Ltd.|ISBN=978-0-571-25513-9}}</ref>

[[Ekainaren 13]]ko gauean, [[Eusko Jaurlaritza]]k herritar gehienak hiritik atera zituen. Armada [[Frankismo|frankistak]], [[Kondor Legioa]]k lagundurik, eraso bortitza egin eta posizio errepublikarrak suntsitu zituen. Mardaras izeneko tenientea izan zen azken erorietako bat, [[Artxanda]] defenditzen ari zela hila. [[Ekainaren 18]]an Ulibarri jeneralak azken gudarosteak atera zituen hiritik eta [[1937]]ko [[ekainaren 19]]an [[Bilbo]] faxistek bereganatu zuten. Errepublikarrek hiriko zubiak suntsitu bazituzten ere, hiria zutik utzi zuten, bere lantegiak barne. Izan ere, nahiz eta Errepublikako gobernuak industriaguneak suntsitzeko agindu, [[Ezkerraldea|Ezkerraldeko]] industria osorik eta ukitu gabe uztea erabaki zuen Jaurlaritzak, [[Euskal Herriko ekonomia|Euskal ekonomiarentzat]] ezinbestekoa zena.

== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|3}}

== Ikus, gainera ==
* [[Espainiako Gerra Zibila Donostian (1936)]]
* [[Bilboren itsas blokeoa]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Eusko Gudarosteak parte hartutako guduak]]
[[Kategoria:Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Bilboko historia]]
[[Kategoria:Euskal Herriko setioak]]
[[Kategoria:Espainiako Gerra Zibileko guduak]]
[[Kategoria:1937ko gatazkak]]
[[Kategoria:1937 Euskal Herrian]]