Indiako ozeanoa-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{Ur eremu infotaula
| izena              = Indiako ozeanoa
| bertoko_izena      =
| irudia             = Indiako ozeanoa.png
| irudia_tamaina     = 250px
| irudia_oina        = 
| dn                 = 20
| mn                 = 0
| sn                 = 0
| de                 = 80
| me                 = 0
| se                 = 0
| N                  = S
| kodea2             = 
| kokapena           = 
| ozeano             =
| eskualdea          =
| kontinente         = [[Afrika]], [[Asia]], [[Ozeania]], [[Antartika]]
| azalera            = 75.000.000 km²
| luzera             = 
| zabalera           = 8.333 km
| sakonera           = batez bestekoa: 4.210 m<br />handiena: 7.450 m
}}
'''Indiako ozeanoa'''<ref>{{erreferentzia|abizena=  |izena=  |url= http://www.euskaltzaindia.eus/dok/eaeb/arauak/Araua_0052.pdf |izenburua= Euskaltzaindiaren 52. araua: Munduko geografiako zenbait izen (mendiak, ibaiak, itsasoak) |bilduma =  | argitaletxea= euskaltzaindia.eus |sartze-data= 2016-7-25}}</ref> [[Ekialdeko Afrika]], [[Ekialde Hurbila|Ekialde Ertaina]], [[Hegoaldeko Asia]] eta [[Australia|Australiako]] kostaldeak bustitzen dituen [[Munduko Ozeanoa|Munduko Ozeanoaren]] zatia da. Azaleraz, hirugarren ozeanorik handiena da, eta [[Lurra|planetaren]] azaleraren % 20 inguru hartzen du. [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoarekin]] mugakide da 20° ekialde [[Meridiano|meridianoarekin]] ([[Agulhas lurmuturra]]); [[Ozeano Barea|Barearekin]], 147° hegoaldetik, eta, [[Ozeano Australa|Antartikoarekin]], 60° hegoaldetik. Indiako Ozeanoko punturik iparraldekoena, [[Persiar golkoa|Persiar golkoan]] dago, 30° latitudetik iparraldera, gutxi gorabehera. Ozeanoak 10.000&nbsp;km inguru zabalera du [[Afrika]] eta [[Australia|Australiako]] hegoaldeko punten artean; ozeanoaren azalera 68.556.000&nbsp;km² da, [[Itsaso Gorria]] eta [[Persiar golkoa]]<ref name=":0" >CIA (ed.). «[https://web.archive.org/web/20200705130748/https://www.oratlas.com/libro-mundial/oceano-indico/geografia Océano Índico - Geografía]». ''Libro Mundial de Hechos''. Archivado desde el original el 5 de julio de 2020. Consultado el 23 de febrero de 2017.</ref> barne, eta bolumena 292.131.000 km³ dela kalkulatzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=Julia J.|abizena=Gotthold|izenburua=Indian Ocean|argitaletxea=Clio Press|hizkuntza=en|abizena2=Gotthold|izena2=Donald W.|data=1988|url=https://books.google.com/books?id=ujoRAAAAYAAJ&q=292,131,000+cubic+kilometers&dq=292,131,000+cubic+kilometers&client=firefox-a&pgis=1&hl=eu|isbn=978-1-85109-034-1|sartze-data=2024-08-12}}</ref>.

Ozeanoaren uharteak dira: [[Madagaskar]] (munduko laugarren uharterik handiena), [[Komoreak]], [[Seychelleak]], [[Maldivak]], [[Maurizio]] eta [[Sri Lanka]]; Indonesia ertzean du. [[Asia]] eta [[Afrika|Afrikaren]] arteko igarobide gisa erabiltzen da, eta horrek gatazka-gune bihurtu du. Hala ere, XIX. mendearen hasierara arte, [[Britainiar Inperioa|ingelesek]] lur perimetralaren gehiengoa kolonizatu zuten arte, ez du inork arrakastaz menderatu. Indiako Ozeanoari, Indiako kostaldeak bustitzen dituelako deritzo horrela.

==Etimologia==
{{Irudi multzo | align = left | width = 180
 | image1 = Resized-inu-afrmap-4004357-recto-master.png
 | caption1 = 1747ko Afrikako mapa, Indiako Ozeanoarekin, Ekialdeko Ozeanoa deitua.
 | image2 = 1658 Jansson Map of the Indian Ocean (Erythrean Sea) in Antiquity - Geographicus - ErythraeanSea-jansson-1658.jpg
 | caption2 = Janssoniusen 1658ko itsas mapa, Indiako ozeanoa, India eta Arabia irudikatzen dituena.
}}
Indiako ozeanoa gutxienez 1515etik ezagutzen da gaur egungo izenarekin, Oceanus Orientalis Indicus (Indiako Ekialdeko Ozeanoa) forma latindarra baieztatzen denean, horrela deitua India bertan proiektatzen delako. Lehen, Ekialdeko Ozeano izenez ezagutzen zen; izena XVIII. mendearen erdialdean erabiltzen zen oraindik (ikus mapa), [[Ozeano Atlantikoa|Mendebaldeko Ozeanoari]] (Atlantikoa) kontrajarrita eta [[Ozeano Barea]] susmatu aurretik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Indian Ocean {{!}} Etymology of the name Indian Ocean by etymonline|hizkuntza=en|url=https://www.etymonline.com/word/Indian%20Ocean|aldizkaria=www.etymonline.com|sartze-data=2024-08-12}}</ref>.

Aitzitik, XV. mendean, Indiako ozeanoko esploratzaile txinatarrek Mendebaldeko Ozeanoa deitzen zioten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>. Ozeanoa Indiako Ozeanoa eta Indiar Ozeanoa izenez ere ezagutua izan da hainbat hizkuntzatan{{Erref behar}}.

[[Antzinako Grezia|Antzinako Greziako]] geografian, greziarrek ezagutzen zuten Indiako Ozeanoko eskualdeari [[Eritrea|Eritrear ]] itsasoa deitzen zioten<ref>{{Erreferentzia
 | egilea= Anonymous 
 | izenburua= Periplus of the Erythraean Sea
 | urtea= 1912 }}</ref>.

==Historia==
[[Fitxategi:Silk route.jpg|thumb|Ekonomikoki garrantzitsuak ziren [[Zetaren bidea]] (gorria) eta espezien ibilbide komertzialak (urdina) blokeatu zituen [[Otomandar Inperioa|Otomandar inperioak]] 1453. urtera arte, [[Bizantziar Inperioa]] erori zenean. Horrek esplorazioa leherrarazi zuen, eta Afrika inguruan itsas ibilbide berri bat aurkitu zen, [[Esplorazioen Aroa]] eragin zuena.]]
[[Fitxategi:Map of the Periplus of the Erythraean Sea.jpg|thumb|''Eritrea itsasoan zeharreko bidaia''ren mapa]][[Fitxategi:1658 Jansson Map of the Indian Ocean (Erythrean Sea) in Antiquity - Geographicus - ErythraeanSea-jansson-1658.jpg|thumb|XVII. mendeko Indiako ozeanoaren itsas-mapa]]
Munduko lehen zibilizazioak Indiako Ozeanoaren inguruan garatu ziren, [[Tigris]], [[Eufrates]], [[Nilo]] eta [[Indus|Indo]] ibaien haranetan zehar: [[Mesopotamia|Mesopotamian]] ([[Sumer|Sumerez]] hasita), [[Antzinako Egipto|antzinako Egipton]] eta [[Indiako azpikontinentea|Indiako azpikontinentean]] ([[Indus haraneko zibilizazioa|Indo haraneko kulturaz]] hasita). Beste zibilizazio batzuk ere sortu ziren [[Persiar Inperioa|Persian]] ([[Elam|Elametik]] aurrera), [[Armenia|Armenian]] ([[Urartu|Urartutik]] aurrera), eta, geroago, [[Hego-ekialdeko Asia|Asiako hego-ekialdean]] (Funanetik aurrera).

Egiptoko lehen dinastian (K.a.&nbsp;3000), espedizioak bidali zituzten Indiako Ozeanoan zehar nabigatzera, ustez egungo [[Somalia|Somaliaren]] parte den [[Punt|Punt-eraino]] bidaiatuz. Itzultzen ziren ontziek [[Urre|urrea]] eta [[mirra]] zekarten. [[Mesopotamia]] eta [[Indus haraneko zibilizazioa|Indo haranaren]] arteko merkataritzaren lehen adibide ezaguna (K.a.&nbsp;2500) Indiako Ozeanoaren inguruan garatu zen. Litekeena da K.a.&nbsp;III. milurtekoaren amaierako, [[Fenizia|feniziarrak]] ere bertan jardutea, baina ez zuten lekukotzarik utzi.

Itsaso bare samarra da Indiakoa, eta, horri esker, [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoa]] edo [[Ozeano Barea|Barea]] baino lehenago ireki zen merkataritzara. [[Montzoi|Montzoien]] zikloak ezagutzea erabilgarria izan zen marinelentzat: mendebaldera montzoien garaian hasieran, eta, hilabete batzuek itxaron ondoren, ekialdera itzuliz; horrela, [[Indonesia]]tik [[Madagaskar]]raino joan ziren antzinako [[malgaxe]]ak. [[I. mendea|I.]] eta [[II. mende]]an [[Erromatar Inperioa|Erromatar inperio]] eta Indiako hegoaldeko artean merkataritza ezarri zen.

[[Eudoxo Knidokoa]] izan zen Indiako Ozeanoa zeharkatu eta [[Indiako historia|Indiaraino]] nabigatu zuen lehen [[Greziar|greziarra]], K.a.&nbsp;II.&nbsp;mendean edo K.a.&nbsp;I.&nbsp;mendean. [[Hippalo|Hippaloz]] diote [[Arabia|Arabiatik]] Indiarainoko bide zuzena aurkituko zuela garai hartan. K.a.&nbsp;II-I.&nbsp;mendeetan harreman komertzial ugariak garatu ziren [[Egipto (erromatar probintzia)|Egipto erromatarraren]] eta India hegoaldeko Txera, [[Txola]] eta Pandyetako [[Tamil]] erresumen artean. Aurreko herri [[Indonesiako historia|indonesiarrek]] bezala, mendebaldeko marinelek montzoia erabili zuten ozeanoa gurutzatzeko. ''Περίπλους τῆς Ἐρυθράς Θαλάσσης''-ren (Eritrea Itsasoan zeharreko Periploa) egile ezezagunak, zeina I. eta II.&nbsp;mendeen artean idatzi zela uste den, ibilbide hori deskribatzen du, baita [[Afrika|Afrikako]] eta [[India|Indiako]] kostetan zehar K.a.&nbsp;70. urtearen inguruan dauden portu eta salgaiak ere.

1405etik 1433ra, [[Zheng He]] almirante txinatarrak [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] flota handiak gidatu zituen Mendebaldeko Ozeanoan (Indiako Ozeanoaren izen txinatarra) zehar egindako hainbat bidaiatan, eta [[Ekialdeko Afrika|Afrika ekialdeko]] kostaldeko herrialdeetara iritsi zen. (Ikus [[Zheng He]] erreferentzia gisa).

1497an, [[Vasco da Gama]] nabigatzaile portugaldarrak [[Esperantza Oneko lurmuturra]] gainditzea lortu zuen, eta Indiara eta, geroago, [[Ekialde Urruna|Ekialde Urrunera]] nabigatzen zuen lehen europarra izango zen. Europako ontziek, kanoi astunez armaturik, berehala menderatu zuten merkataritza. [[Portugal]] nagusitasuna lortzen saiatu zen, [[Itsasarte|itsasarteetan]] eta portu garrantzitsuetan [[Gotorleku|gotorlekuak]] ezarriz, eta merkataritza eta aurkikuntza menderatu zituen Afrikako eta Asiako kostaldeetan zehar XVII.&nbsp;mendearen erdialdera arte. Geroago, Europako beste potentzia batzuek kendu zituzten portugaldarrak. [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Indietako Konpainiak]] (1602-1798) Ekialdearekiko merkataritzaren kontrola bilatu zuen Indiako Ozeanoaren bitartez. [[Frantzia|Frantziak]] eta [[Britainia Handia|Britainia Handiak]] merkataritza konpainiak ezarri zituzten inguruan, eta [[Espainia|Espainiak]] merkataritza operazio garrantzitsua ezarri zuen [[Filipinetako Konpainia|Filipinetan]] eta Barean. 1815 inguruan, Britainia Handia Indiako Ozeanoko potentzia nagusia bihurtu zen.

1869an, [[Suezko kanala]] irekitzeak Europaren ekialdearenganako interesa berpiztu zuen, baina nazio bakar batek ere ez zuen arrakastarik izan merkataritzaren domeinua ezartzean. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerraz]] geroztik, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] alde egin behar izan zuen eskualdetik, eta Indiak, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunak]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuek]] ordezkatu zuten. Azken biak beren hegemonia ezartzen saiatu ziren, lekuak negoziatuz beren itsas baseetarako. Garapen bidean zeuden eta ozeanoa inguratzen zuten herrialdeak, ordea, «bake eremu»{{Erref behar}} bat izan zedin saiatu ziren, nabigazio bideak libreki erabili ahal izateko. [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBk]] [[base militar]] bat mantentzen dute [[Diego García (uhartea)|Diego Garciaren atoloian]], Indiako Ozeanoaren erdian.

[[2004]]ko [[abenduaren 26]]an [[2004ko Indiako ozeanoko lurrikara|tsunami]] handi batek 226.000 lagun hil zituen, eta beste milioi bat etxe gabe utzi zituen.

===Esplorazioen kronologia laburra===
Indiako Ozeanoaren esplorazioan eta nabigazioan, batez ere mendebaldekoentzat, hauek dira gertakari aipagarrienak:
* K.a. II.&nbsp;mendea: [[Eudoxo Knidokoa]] [[Greziar|greziarra]] Indiara doa itsasoz. [[Klaudio Ptolomeo]] [[Geografoa|geografoak]], garai berean, Indikon Pelagos («Indiako itsasoa») izendatzen du, eta, geroago, [[Plinio Zaharra|Plinio Zaharrak]] Oceanus Indicus («Indiako ozeanoa») izenez.
* I.-IV.&nbsp;mendeak: Indonesiako lehen [[Austronesiar|austronesiarrak]] iristen dira eskualdera, bereziki Madagaskar uhartera. [[Ekialdeko Afrika|Ekialdeko Afrikarekin]] harremanak sortzen dira, non landa daitezkeen Asiako landareak sartzen diren ([[Bananondo|bananondoa]], taroa, [[Dioscorea|nyama]], etab.).
* VII.&nbsp;mendea: Budismoaren garapena [[Sumatra]] eta [[Java (uhartea)|Java]] uharteetan. Zenbait monje budista txinatarren bidaiak (besteak beste, [[Yi Jing]]), Indiara itsas bidetik.
* 860: Javako inskripzio batek, etxeko langileen zerrenda batean, Jenggi izena aipatzen du, hau da, «Zeng», [[Ekialdeko Afrika|Afrika ekialdeko]] kostaldeko biztanleen izen arabiarra.
* 945-46: ''Indiako Mirariak'' liburu arabiarrak kontatzen du, ezen [[Mozambike uhartea|Mozambikeko]] kostaldera «Txinaren aurrez aurre dauden uharteetatik (hau da, gaur egungo [[Indonesiako geografia|Indonesiatik]]) Wak-Wakez beteriko milako ontzi» iristen direla produktuak eta esklaboak bilatuz.
* IX.&nbsp;mendea: [[Txola|Txola dinastiak]], hegoaldeko Indian, [[Sri Lanka|Zeilan uhartea]] konkistatu, eta [[Srivijaya|Srivijayako erresumaren]] aurkako erasoak bultzatzen ditu [[Sumatra|Sumatra uhartean]].
* XIII.&nbsp;mendea: pertsiar [[Xiraz|xiraziarrak]] [[Komoreak|Komoreak uhartedira]] iristen dira.
* 1295: [[Marco Polo]] [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] sartzen da itsasoz.
* XIV.&nbsp;mendea: [[Ibn Battuta]] [[Marokoar|marokoarra]], [[Delhiko Sultanerria|Delhiko sultanerriaren]] [[Enbaxadore|enbaxadorea]] Txinan, [[Sumatra|Sumatran]] izan da bisitan. 1328. eta 1339. urteen artean, [[Wang Dayuan]] txinatarrak zenbait bidaia egiten ditu [[Arabia|Arabiara]] (gero, [[Egipto|Egiptora]] eta [[Maroko|Marokora]]) eta [[Ekialdeko Afrika|Afrika ekialdera]] (gaur egungo [[Tanzania|Tanzaniara]]).
* 1400: Sumatrako printze batek [[Malakako Sultanerria|Malaka]] sortzen du [[Malaysiako penintsula|Malaysiako penintsulan]].
* 1421-22: [[Zheng He]] almirante txinatarraren seigarren bidaia, [[Ekialdeko Afrika|Afrika ekialdera]].
* 1488: [[Bartolomeu Dias|Bartolomeu Diasek]] [[Esperantza Oneko lurmuturra]] gainditzen du.
* 1497: [[Vasco da Gama|Vasco de Gama]] Indiaraino iristen da.
* 1500: Europarren lehen iritsiera Madagaskarrera ([[Diogo Dias]]).
* 1507ko otsailaren 9a: Diogo Dias portugaldarrak [[Réunion|Réunion uhartea]] aurkitzen du.
* 1510: Portugalek, [[Afonso de Albuquerque|Afonso de Albuquerqueren]] agindupean, [[Goa]] (India) bereganatzen du.
* 1511: Albuquerquek Malaka konkistatzen du.
* 1770: [[James Cook]] ingelesa [[Australia|Australiara]] iristen da.
* 1772: [[Yves Joseph Kerguelen-Trémarec|Yves Joseph Kerguelen-Trémarec-ek]] [[Kerguelen uharteak|Kerguelen uharteak]] aurkitzen ditu.
* 1820: [[Antartika|Antartikaren]] aurkikuntza.
* 1869: [[Suezko kanala|Suezko kanalaren]] irekitzea.

== Geografia ==
[[Fitxategi:Indian Ocean bathymetry srtm.png|250px|thumb|Indiako ozeanoaren mapa batimetrikoa]]
Ozeano gaztea izateagatik (lehen [[Madagaskar]], [[India]] eta [[Australia]] lotuta zeuden), urpeko mendilerroak daude; haien artean: berrogeita hamar gradukoa (90° E meridianoan iparraldetik hegoalderantz), edota Chagos-Laccadivekoa ([[Lakadiveak|Lakshadweep]], [[Maldivak]] eta Chagos uhartek lotzen); gainera, [[Maskareinak]] lautada[[Madagaskar]] ekialdetik [[Rodrigues]] uharteraino (2.000 km), eta hegoaldean [[Kerguelen uharteak]] nolabaiteko azpikontinentea.

===Azalera eta mugak===
Indiako ozeanoaren mugek, [[Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa|Nazioarteko Erakunde Hidrografikoak]] (IHO ingelesez) 1953an marraztu zituen gisa, [[Ozeano Australa|Antartikoko ozeanoa]] barne hartzen zuten, baina ez iparraldeko ertzeko bazterreko itsasoak; 2000. urtean, IHOk Antartikoko ozeanoa bereizita mugatu zuen, eta horrek Indiako ozeanoaren hegoaldeko 60º S-ko urak ez zituen barne hartu, baina bai iparraldeko bazterreko itsasoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref><ref name=":1" >{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>. Hegoaldetik, Indiako ozeanoa 20° E meridianoak mugatzen du Atlantikotik, zeina [[Agulhas lurmuturra|Agulhas lurmuturretik]] hegoalderantz doan; Ozeano Baretik, berriz, hegoalderantz doan 146° 49' E meridianoak, [[Tasmania|Tasmaniako]] punturik hegoaldekoenetik. Indiako ozeanoaren iparralderen dagoen eremua (bazterreko itsasoak barne) 30° N-ra dago, gutxi gorabehera, [[Persiar golkoa|Persiar golkoan]]<ref name=":1" />.

Indiako ozeanoak 68.556.000 km² estaltzen ditu, [[Itsaso Gorria]] eta [[Persiar golkoa|Persiar Golkoa]] barne, baina Antartikoko ozeanoa edo munduko ozeanoen % 19,5 alde batera utzita. Bolumena 292.131.000 km³ da edo munduko ozeanoen bolumenaren % 19,8; sakonera, batez beste, 3.741 metro da, eta gehienezko sakonera 7.258 metro<ref name=":0" />

Indiako Ozeano guztia ekialdeko hemisferioan dago, eta bere erdigunea (90° E meridianoa) 90° E meridianoaren dortsaletik igarotzen da.

===Zenbakiak===
; Kosta lerroa
: 66.526 km<ref name=":0" /> 
; Gehienezko altuerak
: Punturik baxuena: Javako lubakia, 7.258 m<ref name=":0" />
: Punturik garaiena: Itsas maila, 0 m<ref name=":0" />
; Porturik garrantzitsuenak
: [[Kalkuta]], [[Chennai]] eta [[Mumbai]] [[India|Indian]]
: [[Kolonbo]] [[Sri Lanka|Sri Lankan]]
: [[Durban]] eta [[Richards Bay]] [[Hegoafrika|Hegoafrikan]]
: [[Jakarta]] [[Indonesia|Indonesian]]
: [[Fremantle]] [[Australia|Australian]]

===Herrialdeak eta itsasbazterrak===
Kostaldea ordu-noranzkoari jarraiki, Indiako Ozeanoan kostaldea duten estatuak eta lurraldeak (etzanez) ([[Itsaso Gorria]] eta [[Persiar golkoa|Persiar golkoa]] barne) hauek dira:

====Afrika====
{{Div col|colwidth=15em}}
* {{flagicon|ZAF}} [[Hegoafrika]]
* {{flagicon|MOZ}} [[Mozanbike]]
* {{flagicon|MDG}} [[Madagaskar]]
* {{flagicon|FRA}} [[Frantzia]] ([[Reunion]])
* {{flagicon|MUS}} [[Maurizio]]
* {{flagicon|FRA}} [[Frantzia]] ([[Mayotte]])
* {{flagicon|COM}} [[Komoreak]]
* {{flagicon|TZA}} [[Tanzania]]
* {{flagicon|SEY}} [[Seychelleak]]
* {{flagicon|KEN}} [[Kenia]]
* {{flagicon|SOM}} [[Somalia]]
* {{flagicon|DJI}} [[Djibuti]]
* {{flagicon|ERI}} [[Eritrea]]
* {{flagicon|SUD}} [[Sudan]]
* {{flagicon|EGY}} [[Egipto]]
{{Div col end}}

====Asia====
{{Div col|colwidth=15em}}
* {{flagicon|EGY}} [[Egipto]]
* {{flagicon|ISR}} [[Israel]]
* {{flagicon|JOR}} [[Jordania]]
* {{flagicon|SAU}} [[Saudi Arabia]]
* {{flagicon|YEM}} [[Yemen]]
* {{flagicon|OMA}} [[Oman]]
* {{flagicon|UAE}} [[Arabiar Emirerri Batuak]]
* {{flagicon|QAT}} [[Qatar]]
* {{flagicon|BHR}} [[Bahrain]]
* {{flagicon|KUW}} [[Kuwait]]
* {{flagicon|IRQ}} [[Irak]]
* {{flagicon|IRN}} [[Iran]]
* {{flagicon|PAK}} [[Pakistan]]
* {{flagicon|IND}} [[India]]
* {{flagicon|MDV}} [[Maldivak]]
* {{flagicon|IOT}}<br/>''[[Indiako Ozeanoko Britainiar Lurraldea]]''
* {{flagicon|LKA}} [[Sri Lanka]]
* {{flagicon|BGD}} [[Bangladesh]]
* {{flagicon|BIR}} [[Birmania]]
* {{flagicon|THA}} [[Tailandia]]
* {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]
* {{flagicon|TLS}} [[Ekialdeko Timor]]
* {{flagicon|SIN}} [[Singapur]]
* {{flagicon|IDN}} [[Indonesia]]
* {{flagicon|CCK}} ''[[Cocosak]]''
* {{flagicon|CXR}} ''[[Christmas uhartea]]''
{{Div col end}}

====Ozeania====
{{Div col}}
* {{flagicon|AUS}} [[Australia]]
{{Div col end}}

====India ozeanoko hegoaldea====
{{Div col|colwidth=100em}}
* {{flagicon|AUS}} ''[[Heard eta McDonald uharteak]]''
* {{flagicon|ATF}} ''[[Frantziaren Lurralde Austral eta Antartikoak]]''
{{Div col end}}

== Uharteak ==
* [[Cocosak]]
* [[Crozet uharteak]]
* [[Kerguelen uharteak]]
* [[Komoreak]]
* [[Christmas uhartea]]
* Chagos ([[Indiako Ozeanoko Britainiar Lurraldea]])
* [[Madagaskar]]
* [[Maldivak]]
* [[Maurizio]]
* [[Mayotte]]
* [[Réunion|Reunion]]
* [[Rodrigues]]
* [[Seychelleak]]
* [[Sri Lanka]]
* [[Zanzibar]]

===Kostak eta plataformak===
[[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoa]] eta [[Ozeano Barea]] ez bezala, Indiako ozeanoa lur-masa handiek eta artxipelago batek inguratzen dute hiru aldetan, eta ez da polotik polora hedatzen; beraz, «urtegi-ozeano» batekin aldera daiteke. [[Indiako azpikontinentea|Indiako penintsula]] du ardatz. Azpikontinente horrek, bere historian zeregin garrantzitsua izan duen arren, Indiako ozeanoa eszenatoki [[Kosmopolita (argipena)|kosmopolita]] izan da batez ere, gizateriaren historiaren hastapenetatik hainbat eskualde elkarlotu baititu berrikuntzen, merkataritzaren eta erlijioaren bidez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>.

Indiako ozeanoaren ertz aktiboen batez besteko sakonera (lurretik plataformara) 19 ± 0,61 km da, eta, gehieneko sakonera, 175 km. Ertz pasiboen batez besteko sakonera 47,6 ± 0,8 km da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>. Ertz aktibo eta pasiboetarako, plataforma kontinentaletako ezponden batez besteko zabalera 50,4-52,4 km da, hurrenez hurren, eta, gehieneko sakonera, 205,3-255,2 km da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>.

[[Australia]], [[Indonesia]] eta [[India]] dira kostalde eta eremu ekonomiko esklusibo luzeenak dituzten hiru herrialdeak. [[Plataforma kontinental|Plataforma kontinentala]] Indiako ozeanoaren % 15 da. 2.000 milioi pertsona baino gehiago bizi dira Indiako Ozeanoaren inguruko herrialdeetan; [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoan]], berriz, 1.700 milioi bizi dira, eta, Pazifikoan, 2.700 milioi (zenbait herrialdek ozeano bat baino gehiago inguratzen dute)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Océano Índico|hizkuntza=es|data=2024-08-05|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Oc%C3%A9ano_%C3%8Dndico&oldid=161704840|sartze-data=2024-08-13|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>.

==Hidrologia==
[[Fitxategi:Indian Ocean bathymetry srtm.png|thumb|Ozeanoaren hondoko batimetria.]]
Indiako Ozeanora isurtzen duten ibai nagusiak hauek dira: [[Zambezi]] (2.693 km), [[Limpopo (ibaia)|Limpopo]] (1.800 km), [[Juba (ibaia)|Juba]]-[[Xebeli]] (2.011 km), [[Xatt al-Arab]] (3.596 km), [[Indus]] (3.180 km), [[Ganges]] (2.510 km), [[Brahmaputra]] (2.948 km), [[Irawadi]] (2.170 km) eta [[Murray (ibaia)|Murray]]-[[Darling (ibaia)|Darling]] (2.500 km).  Itsas korronteek montzoien eragin handia jasaten dute. Korronte nagusiak bi dira: bata, [[Ipar hemisferio|ipar hemisferioan]], erlojuaren orratzen noranzkoan mugitzen dena, eta bestea, [[Ekuatore|ekuatorearen hegoaldean]], kontrako noranzkoan biratzen duena.

Neguko [[Montzoi|montzoian]], dena den, iparraldeko korronteak norabidez aldatzen dira. Ur sakonetako zirkulazioa, izan ere, [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoko]], [[Itsaso Gorria|Itsaso Gorriko]] eta [[Antartika|Antartikako]] korronteen fluxuek kontrolatzen dute, batez ere. Hego latitudeko 20 graduetatik iparraldera, gainazaleko gutxieneko tenperatura 22 °C da, eta 28 °C-tik gora, ekialdera. Hego latitudeko 40 graduetatik hegoaldera, tenperaturak azkar jaisten dira. Gainazaleko uraren gazitasuna  1000ko 32-37 partekoa da; altuena, [[Arabiako itsasoa|Arabiako itsasoan]] eta [[Hegoaldeko Afrika|Afrikako hegoaldearen]] eta Australiako hego-mendebaldearen arteko gerrikoan gertatzen da. Hego-latitudeko 65 gradu ingurura, [[Izozmendi|Izozmendiak]] aurki daitezke urte osoan zehar, Izozmendien iparraldeko muga hego latitudeko 45 gradu inguruan dago.

Indiako Ozeanoan, itsaso mugakide edo perimetral batzuetako urak sartzen dira, hala nola [[Andamango itsasoa|Andaman]], [[Arabiako itsasoa|Arabia]], [[Baliko itsasoa|Bali]], [[Floresko itsasoa|Flores]], [[Javako itsasoa|Java]], [[Lakadiveetako itsasoa|Lakedivak]], [[Itsaso Gorria|Gorria]], [[Savuko itsasoa|Savu]] eta [[Timorko itsasoa|Timor]], [[Mozambikeko kanala]] eta [[Adengo golkoa|Aden]], [[Aqabako golkoa|Aqaba]], [[Bengalako golkoa|Bengala]], [[Omango golkoa|Oman]] eta [[Persiar golkoa|Persiakoa]] eta [[Australiako Badia Handia]].

==Geologia==
[[Fitxategi:Grand Anse-La Digue-Seychellen.jpg|thumb|Indiako Ozeanoan kokatuta dauden [[Seychelleak|Seychelleetako]] kostaldearen ikuspegia.]]
Afrikako, Australiako eta Antartikako [[Plaken tektonika|plakak]] Indiako ozeanoan elkartzen dira. Bere kontaktuak '''Y''' alderantzikatu bat osatzen duen erdiko dortsal ozeanikoaren adarrek markatzen dituzte, plataforma kontinentalaren mugatik hegoalderantz doan erroarekin, [[Mumbai|Mumbaitik]] (India) gertu. Ekialdeko, mendebaldeko eta hegoaldeko arroak mendikateek banatzen dituzte arro txikiagoetan.

2004ko abenduaren 26an, [[2004ko Indiako ozeanoko lurrikara|2004ko Indiako Ozeanoko lurrikarak]] eragindako [[tsunami]] batek kalte egin zien Indiako Ozeanoaren inguruko herrialdeei: 226.000 hildako baino gehiago eragin zituzten olatuek, eta milioi bat pertsona baino gehiago etxerik gabe geratu ziren.

Plataforma kontinentalak estuak dira, batez beste, 200 km inguruko zabalerakoak. Australiako mendebaldeko kostaldea salbuespena da, plataformaren zabalera 1.000 km-tik gorakoa baita. Ozeanoaren batez besteko sakonera itsas mailatik 3.741 m-ra dago<ref name=":0" />. Punturik baxuena [[Javako hobia]] da; 7.258 metroko sakoneran dago<ref name=":0" />. Hegoaldean, 50 graduko latitudeko iparraldean, arroaren % 86 sedimentu pelagikoz estalita dago. Gainerako % 14a sedimentu terrigenoen geruzekin estalita dago. Glaziar-sedimentuak dira nagusi hegoaldeko latitudeetan (hegoalderantz).

== Klima ==
{{sakontzeko|Indiako ozeanoko dipolo}}
Ekuatorearen iparraldean montzoikoa da, urritik apiril arte ipar-ekialdeko haizea dabil; maiatzetik urri arte haizeak hego eta mendebaldekoak dira. Aldaketaren aroan zikloiak agertzen dira noizean behin [[Arabiako itsasoa]]n eta [[Bengalako golkoa]]n. Ekuatorearen hegoaldean haizeak oro har ez dira hain zakarrak, hala ere udan zikloi batzuk agertzen dira [[Maurizio]] aldean.

Indiako ozeanoa beroena da iparraldean; baina hegoaldean [[izozmendi|icebergak]] hegoko 45° graduraino hel daitezke; 65° gradutik hegoalderantz icebergak ikustea arrunta da.

Azaleko [[gazitasun|salinitatea]] 1.000ko 32tik 37ra izaten da.

==Ekonomia==
Indiako ozeanoko beroak [[plankton]]-ekoizpena baxua mantentzen du, iparraldeko mugetan eta beste puntu zehatz batzuetan izan ezik; itsasoko bizitza, beraz, nahiko mugatua da. Arrantza iraupen mailetara dago mugatuta. Funtzio ekonomiko garrantzitsuena merkantzien garraioa da. [[Europar|Europarrak]], antzinako esploratzaileei jarraituz, ekialdera iritsi eta [[Zeta (gaia)|zeta]], [[estore]], [[Te (edaria)|te]] eta [[Espezie|espeziekin]] itzultzen ziren. Indiako Ozeanoa ere garrantzitsua da [[Hego-ekialdeko Asia|Asiako hego-ekialdetik]] [[Mendebalde|mendebaldeko]] herrialdeetara [[Petrolio|petrolioa]] garraiatzen delako. Petrolioa da eremuko baliabiderik esanguratsuena, batez ere [[Persiar golkoa|Pertsiar golkotik]] ateratakoa.

Antzinako zibilizazioak, [[Nilo]], [[Eufrates]], [[Tigris]] haranekoak eta [[Indus]] ibaia Asia hego-ekialdean, Indiako Ozeanotik gertu garatu dira. Egiptoko lehen dinastian (gutxi gorabehera, K.a. 3000), marinel batzuk bidali zituzten ur horietara, [[Punt]]-erantz. Itzultzen ziren ontziek [[Urre|urrea]] eta [[Esklabotza|esklaboak]] zekartzaten. Litekeena da Kristo aurreko hirugarren milurtekoko [[Fenizia|feniziarrak]] eremu horretara iritsi izana, baina ez zuten inolako kokalekurik ezarri. [[Greziar|Greziarrek]] eta [[Erromatar Inperioa|erromatarrek]] bazekiten zerbait ozeanoaz; ''Περίπλους τῆς Ἐρυθράς Θαλάσσης''-ren (Eritrea Itsasoan zeharreko Periploa) egile ezezagunak portuak eta Afrikako eta Indiako kostaldeak deskribatzen ditu Kristo ondorengo bigarren mendearen inguruan.

[[Indonesia|Indonesiarrek]] Indiako Ozeanoa zeharkatu zuten [[Madagaskar|Madagaskarren]] kokatzeko. [[Marco Polo]] (1254-1324) [[Ekialde Urruna|Ekialde Urrunetik]] Indiako Ozeanotik itzuli zela uste da. Txinako esplorazio-espedizioak, XV. mendean, iritsi ziren [[Ekialdeko Afrika|Afrikako ekialdera]], baina arabiar merkatariek Indiako merkataritza menderatu zuten, [[Vasco da Gama|Vasco da Gamak]], 1497an, [[Esperantza Oneko lurmuturra]] gainditu zuen, eta, gero, Indiara nabigatu zuen. Hori egin zuen lehen europarra izan zen.

Ozeanoan bizi ziren antzinako herriak beren merkataritza-bideak kontrolatzen saiatu ziren, baina alferrik. [[Portugal]] mende bat baino gehiagoz saiatu zen nagusitasuna lortzen, XVII. mendearen erdialdean galdu zuen arte. [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiak]] (1602-1798), Indiako Ozeanoaren bidez, ekialdearekiko merkataritzaren kontrola bilatu zuen. [[Frantzia|Frantziak]] eta [[Britainiar Inperioa|Ingalaterrak]] merkataritza konpainiak ezarri zituzten eremu horietan, eta Britainiar Inperioak eremu osoa menderatu zuen 1815 inguruan.

[[Suezko kanala]] ireki zenean, 1869an, Europak ekialdearekiko zuen interesa berpiztu zen, baina nazio bakar batek ere ez zuen lortu merkataritzaren nagusitasuna. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerraz]] geroztik, Britainiar Inperioa eremutik erretiratuko da, eta [[India|Indiak]], Sobietar Batasunak eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuek]] ordezkatuko dute partzialki. Dena den, ozeanoa inguratzen duten garapen bidean dauden herrialdeek erabilera libreko nabigazio bideak dituen «bake eremua» izatea nahi dute.

== Ikus, gainera ==
* [[Afrikako geografia]]
* [[Asiako geografia]]

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* Braun, D., ''The Indian Ocean'' (1983)
* Chandra, S., ed., ''The Indian Ocean'' (1987)
* Chaudhuri, K. N., ''Trade and Civilization in the Indian Ocean'' (1985)
* Cousteau, Jacques-Yves y Diolé, Philippe, ''La vie et la mort des coraux'' / ''Life and Death in a Coral Sea'' (1971)
* Cubitt, Gerald, ''Islands of the Indian Ocean'' (1975)
* Das Gupta, A. y Pearson, M.N., ''India and the Indian Ocean'' (1987)
* Dowdy, W. L. y Trood, R., eds., ''The Indian Ocean'' (1985)
* Kerr, A., ed., ''Resources and Development in the Indian Ocean Region'' (1981)
* Nairn, A. E. y Stehli, F. G., eds., ''The Ocean Basins and Margins'', Vol. 6: ''The Indian Ocean'' (1982)
* Ostheimer, John M. ed., ''The Politics of the Western Indian Ocean Islands'' (1975)
* Toussaint, Auguste, ''The History of the Indian Ocean'', traducido del francés al inglés por June Guicharnaud (1966)
* Bahl, Christopher D. "Transoceanic Arabic historiography: sharing the past of the sixteenth-century western Indian Ocean." ''Journal of Global History'' 15.2 (2020): 203–223.
* Palat, Ravi. ''The Making of an Indian Ocean World-Economy, 1250–1650: Princes, Paddy fields, and Bazaars'' (2015)
* Pearson, Michael. ''Trade, Circulation, and Flow in the Indian Ocean World'' (2015_0(Palgrave Series in Indian Ocean World Studies)
* Schnepel, Burkhard and Edward A. Alpers, eds. ''Connectivity in Motion: Island Hubs in the Indian Ocean World'' (2017).
* Schottenhammer, Angela, ed. ''Early Global Interconnectivity across the Indian Ocean World, Volume I: Commercial Structures and Exchanges'' (2019)
* Schottenhammer, Angela, ed. ''Early Global Interconnectivity across the Indian Ocean World, Volume II: Exchange of Ideas, Religions, and Technologies'' (2019)
* Serels, Steven, ed. ''The Impoverishment of the African Red Sea Littoral, 1640–1945'' (2018)
{{Ozeano aurkibidea}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

{{Itsasoen_aurkibidea}}

[[Kategoria:Indiako ozeanoa]]
[[Kategoria:Hegoaldeko Asia]]