Kataluniako Herrialdea-en iturria ikusi

:''Artikulu hau eskualdeari buruzkoa da. Espainiako autonomia erkidegoari buruzkoarri buruzkoa ikusteko, [[Kataluniako Autonomia Erkidegoa]] irakurri. Kataluniako Parlamentuak aldarrikatutako errepublikari buruzkoa ikusteko [[Kataluniako Errepublika (2017)|Kataluniako Errepublika]] artikulura jo. Eskualde kulturalari buruzko artikulua irakurtzeko, [[Katalan Herriak]] artikula duzu.''
[[Fitxategi:NASA_Satellite_Catalonia.jpg|thumb|250px|Kataluniako eskualdearen satelite bidezko irudia]]
'''Katalunia''' ({{lang-ca|Catalunya}}, {{lang-es|Cataluña}} eta {{lang-oc|Catalonha}}) [[Iberiar Penintsula]]ko ipar-ekialdean kokatuta dagoen herrialdea da. Gaur egun bere estatus konstituzionala ezbaian dago: [[Espainiako Erresuma]]k bere legediaren menpeko [[autonomia erkidego]]tzat jotzen du; [[Kataluniako Generalitatea|Kataluniako Gobernuaren]] arabera, ordea, [[Kataluniako errepublika|errepublika independentea]] da, bertako [[Kataluniako Parlamentua|Parlamentuak]] 2017 urriaren 27an onetsi eta aldarrikatu ostean, Estatu berriari [[Kataluniako Errepublika (2017)|Kataluniako Errepublika]] izena emanez.

Geografikoki, [[Mediterraneoa]]ren mendebaldean kokatuta dago, [[Iberiar penintsula]]ren ipar-ekialdean, eta mugakide ditu iparraldean [[Frantzia]] eta [[Andorra]], mendebaldean [[Aragoi]], hegoaldean [[Valentziako Erkidegoa]] eta ekialdean [[Mediterraneoa|Mediterraneo itsasoa]]. 32.000&nbsp;km² inguru ditu, eta 7 milioi biztanle.

Haren Autonomia Estatutuaren arabera, [[nazio]] bat da.<ref>{{Web erref|url=http://www.parlament-cat.net/porteso/estatut/estatuto.pdf|lana=Estatut d'Autonomia de Catalunya|argitaletxea=Parlament de Catalunya|sartze-data=2010-10-29|hizkuntza=es|aipua=Primero.- Cataluña es una nación.}}</ref> Hizkuntzaren aldetik ([[katalan]]a), lotura estua du gainerako [[Katalan Herriak|Katalan Herriekin]] (''{{lang|ca|Països Catalans}}''): [[Andorra]], [[Valentziako Erkidegoa]], [[Balear uharteak|Balear Uharteak]], administratiboki [[Frantzia]]ko lurraldea den [[Ipar Katalunia]], [[Aragoi]]ko ekialdeko eremu bat ([[Sartaldeko Zerrenda]] edo ''[[Sartaldeko Zerrenda|Franja de Ponent]]'') eta [[Murtziako Eskualdea|Murtziako]] [[El Carxe]] eskualdea.

== Izena ==
Berez ''Catalunya'' («Katalunia») izena [[XII. mendea]]n [[Frankoak|frankoen]] itzalpetik piskanaka bereiztuz hasi ziren [[Hispaniako Marka]]ko ekialdeko konderri multzoa izendatzeko erabiltzen hasi zen. Gaur egun oraindik ''Catalunya'' izenaren jatorria zehaztu gabe dago. Teoria batek dio «gazteluen lurraldea» (''terra de castells'') izenetik datorrela,<ref>{{ca}} [http://www.gencat.cat/catalunya/cat/historia/historia2.htm Kataluniaren osaketa]</ref> [[castlà|''castlà'']] edo gazteluaren agintariaren izenetik eratorria.<ref>[https://web.archive.org/web/20110711063307/http://neni.galeon.com/aficiones1345631.html Katalunia eta katalanari buruzko bitxikeriak] {{ca}}</ref><ref>[http://dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=1342520&orden=0 Kataluniako Etimologia] {{es}}</ref> Beste teoria batek dioenez, aldiz, ''Catalunya'' izena ''Gotholàndia'' izenetik datorke, hots, «[[godo]]en lurraldea»; izatez, maiz [[franko (argipena)|frankoek]] katalan lurraldeari nahiz [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulari]] ''Gòtia'' deitzen omen zieten.

'''''Talunya''''' edo '''''Taluniya''''' delakoa [[Lleida]]tik hurbil zegoen [[Al-Tagr al-Ala]] musulmanen lurraldeko udalerri baten izena zen. [[Al-'Udrī]] (1002—1085)<ref>[http://books.google.cat/books?id=nrGpXHsfL3UC&printsec=frontcover&hl=ca#v=onepage&q&f=false Textos i Estudis de Cultura Catalana. Història. Miquel Coll i Alentorn. Curial Edicions Catalanes. Publicacions de l'Abadia de Montserrat. 185. orr. 2011ko irailaren 9a.]</ref> historialari eta geografo [[musulman]]ak bere ''Tarsi al-akhbār'' idazlanean aipatua da. Han jasota dagoenez, udalerria [[Lleida]] eta [[Huesca]]ren artean kokatua zegoen, ondorioz aditu askok gaur egungo [[Monzón]] udalerria dela uste dute. Izenak udalerriari [[iberiar]] jatorria ematen dio. Mairuen garaian, Monzón udalerriak ''kalat Talunya'' izeneko [[gotorleku]] edo [[gaztelu]] bat izan zuen ([[arabiera]]z «gaztelu» = ''{{lang|ar|kalat}}''), gaztelu hitza izendatzeko ''ka-'' laburdura erabiliz, ''ka Talulnya'' litzateke ([[euskara]]z ''Talunyako gaztelua''). Hipotesi horri jarraituz, [[arabia]]rrek [[Hispaniako Marka]]n bizi zirenei «''ka Talunya''-tik haratago bizi direnak» deitzen omen zieten. Arabiar jatorriak, iberiar leku izenaren bitartez, ''català'' herritar izenaren eta ''Catalunya'' leku izenaren arteko elkarrekikotasun eza azalduko luke.<ref>[http://books.google.cat/books?id=nrGpXHsfL3UC&hl=ca Textos i Estudis de Cultura Catalana: Història. Coll i Alentorn, Miquel. Curial/Abadia de Montserrat. Bartzelona. 1992, 185. orr. isbn=9788478262997]</ref>

Beste teoria batzuen arabera, izena kondairazko [[Otger Cataló]] [[germania]]r printzearengandik eratorria litzateke, edota [[Vallès]] eta [[Barcelonès]] eskualdetako lurretan bizi zen tribuak jasotzen zuen [[lazetano|Iaketani]] ezizenetik, [[italia]]rren eraginez ''katelans'' izendapenera eraldatu eta handik gaur egungo ''catalans'' («katalanak») izenean amaitzeko.<ref>[https://web.archive.org/web/20140904181645/http://www.padi.cat:8080/wayback/20080508080410/www.histocat.cat/pdf/talaiotic_1.pdf El Misteri de la Paraula Cathalunya] {{ca}}</ref>

[[XIV. mendea]]n '''Kataluniako Printzerria''' («''Principat'' ''de'' ''Catalunya''») zuzenbide edo lege izendapena agertu zen ([[latin]]ez ''principatus'') eta [[Katalan Gorteak|Katalan Gorteen]] legedipean edo agindupean zegoen lurraldea izendatzeko erabiltzen zen, bertako subiranoa (latinez ''princeps'') [[Bartzelonako Etxea|Bartzelonako Etxeko]] erregea zen, formalki erresuma bat izan gabe Gorteek parekatutako lege batzuk zituzten konderri multzo bat zelarik. Nahiz eta Printzerriko lurraldea gerora [[Aragoiko koroa|Aragoiko Korora]] eta ondoren [[Gaztelako Erresuma]]ra batu, eta bere zati bat [[Frantziako Erresuma]]k bereganatu zuen (gaur egungo [[Ipar Katalunia]]), gaur egun oraindik «Printzerri» izendapena autonomia erkidegoa osatzen duten lau probintziak informalki izendatzeko sarritan erabiltzen da.

== Ikur nazionalak eta ospakizunak ==
[[Fitxategi:Senyera (Pl. Octavià, S. Cugat del Vallès) 01.jpg|thumb|190px|eskuinera|''[[Kataluniako bandera|Senyera]]''.]]

Kataluniak estatutuaren arabera hiru ikur nazional nagusi ditu:<ref>[https://web.archive.org/web/20090125231454/http://gencat.net/generalitat/cat/estatut/titol_preliminar.htm#a8 Símbols de Catalunya]</ref> [[Kataluniako bandera|Kataluniako bandera edo ''Senyera'']], [[Els Segadors]] ereserkia eta [[Kataluniako Egun Nazionala|Kataluniako Egun Nazionala edo ''Diada'']].

[[Kataluniako bandera|Kataluniako bandera edo ''Senyera'']] delakoa [[Bartzelonako Konderria|Bartzelonako kondeen]] armarriaren ohialerako aldaera da. Nahiz eta bandera honen [[XIII. mendea]]ren aurreko inolako erreferentziarik topatu ez den izan, [[Europa]] osoko bandera zaharrenetako bat da.<ref name="#1">[http://www.gencat.cat/catalunya/cat/simbols.htm Els Símbols Nacionals] Generalitat de Catalunya</ref> Katalan bandera bost oihal-zerrenda gorri eta lau horiz osatua dago, denak neurri eta zabalera berberekoak.

[[Fitxategi:Manifestació10J-293.JPG|190px|thumb|ezkerrera|[[2010]]eko [[Kataluniako Egun Nazionala]]n ospatutako manifestazioa, [[Bartzelona]]ko [[Gràcia pasealekua]]n.]]

Kataluniako ereserkia nazionala ''[[Els Segadors]]'' da, [[1899]]an [[Emili Guanyavents]]ek idatzia. Aurretik, [[1892]]an [[Francesc Alió]]k doinua konposatu zuelarik. Ereserkia honen jatorria [[1640]]. urteko gertaeratan kokatzen da, katalanak [[Filipe IV.a Espainiakoa]]ren aurka borrokatu zirenean, bertan katalan nekazari edo baserritarrak (''pagesos'') ekintza nabarmenak burutu zituztelarik. [[1993]]ko [[otsailaren 25]]an [[Kataluniako Parlamentua]]k ofizialki onartu zuen.

[[1980]]an Kataluniako Parlamentuak [[Kataluniako Egun Nazionala|Kataluniako Egun Nazionala edo ''Diada Nacional de Catalunya'']] jai egun nazional gisa ofizialki berrezarri zuen. Jaiegun Nazionala (''Diada Nacional'') edota Kataluniako Festa (''Festa de Catalunya''), urtero [[irailaren 11]]an ospatzen da, [[1714]]an [[Bartzelonako setioa (1713-1714)|Bartzelonako setioaren]] ondoren egun honetan bertan katalanek askatasuna galdu zutela oroitarazten da, gaur egun aldarrikapen ospakizuna eta zapaltzaileen aurkako erresistentziaren oroigarria delarik: berrezartze nazional baten itxaropena.<ref name="#1"/> Egun honetan kataluniar agintari eta alderdi ezberdinetako ordezkariek [[Rafael Casanova]] zenaren monumentuaren aurrean lore eskeintza egiteko ohitura dute.

[[2012]]ko Kataluniako Jai Nazionalean [[Bartzelona]]ko erdigunean [[2012ko "Catalunya, nou estat d'Europa" manifestazioa|"Catalunya, nou estat d'Europa" manifestazio]] jendetsua ospatu zen, bertan 1,5 milioi lagun inguruk Kataluniako [[independentzia]] eskatu zutelarik.<ref>[http://www.eitb.eus/eu/bideoak/osoa/951639/diada-katalunian-bideoa--manifestazioa-jendetsua-bartzelonan/ Milaka lagun bildu dira independentziaren alde, Bartzelonan. Eitb.com. 2009ko irailaren 11a.] {{eu}}</ref><ref>[https://www.berria.eus/paperekoa/1593/002/001/2012-09-12/independentziaren-aldarria.htm Independentziaren aldarria. Berria.info. 2012ko irailaren 12a.]</ref>

== Historia ==
{{sakontzeko|Kataluniako historia}}

[[Fitxategi:Santceloni-dolmen-6944-01.jpg|thumb|''[[Pedra Gentil]]'' ("Jentilarri") delako [[trikuharri]]a. [[Vallgorguina]], [[Vallès Oriental]].]]

[[K. a. 218]]. urtean [[Erromatar Inperioa]]k gaur egun Katalunia kokatzen den lurraldea konkistatu eta [[Tarraconense]] probintziaren barnean egon zen. [[V. mendea]]n [[godo]]ek lurraldea bereganatu eta [[Toledoko Erresuma]]ren zati bilakatu zen.

[[712]]an [[musulman]]ek [[bisigodo]]aj garaitu eta lurraldearen jabe egin ziren, baina mende honen amaieran [[franko (argipena)|frankoek]] [[Karlomagno]]ren babesaz musulmanak lurraldearen iparraldetik kanporatu eta [[Hispaniako Marka]] osatu zuen.<ref>[https://web.archive.org/web/20060525213437/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761556976_4/Catalunya_Catalu%C3%B1a.html#s13 Cataluña. es.encarta.msn.com Historia. MSN Encarta gaztelaniaz. 2009ko irailaren 27a.] {{es}}</ref> [[Gotia]] zeritzon lurralde hau konderrietan antolatu zen, baina [[karolingiar leinua]] amaitzean bertako kondeek ez zioten errege leinu berriari men egin. [[Kataluniako konderriak|Kataluniako konderri]] hauek gaur egun [[Katalunia Zaharra]] (''Catalunya La Vella'') izenez ezagutzen den lurraldea osatu zuten.

[[Fitxategi:Cortes Catalanas.jpg|thumb|ezkerrera|170px|Kataluniako Gorteak irudikatzen dituen [[XV. mendea|XV. mendeko]] miniatura.]]

[[Bartzelonako Konderria|Bartzelonako kondea]] zen [[Erramun Berenger IV.a|Ramon Berenguer IV.a Bartzelonakoa]] inguruko hainbat konderrietaz nagusitu eta [[1137]]an Aragoiko erregearen alaba zen [[Petronila Aragoikoa]]ren ezkondu zen, ondorioz bi leinuen arteko batasuna gauzatuz. Haien semea [[Alfontso II.a Aragoikoa]], Aragoiko erregea eta Bartzelonako kondea bilakatu zen, ordurarte elkarren artean ezberdinak ziren katalan konderriak batu zituen, horretarako izaera juridiko eta kulturala zuten hiru agiriez baliatu zelarik: ''[[Usatici Barchinonae]]'' («Bartzelonako Erabilerak»), ''[[Liber domini regis]]'' («Errege Jabegoaren Liburua») eta ''[[Gesta Comitum Barchinonensium]]'' («Bartzelonako Kondearen Balentriak»). Argiri hauek Katalunia [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] [[estatu]] gisa eratu zuten, lege egitura batasun bat eta kultur erreferentzi amankomunak jasoz, bai eta mugak zehaztuz ere: «[[Salses]]en hasiz [[Tortosa]] eta [[Lleida]]n amaitzen den lurraldea» («''de Salsis usque Dertusam et Ilerdam cum suis finibus''»). Administratiboki, Katalunia eskualde izaerako lege egitureketa bat jaso zuen: [[Vegueria]]k direlaroak, hauetako bakoitzaren veguer edo agintariak erregerearen ordezkariak zirelarik. Katalunia estatuaren sorrera [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko erregearen]] lege agirietan ''Cathalonia'' izendapena agertzen denean adierazia dago, aurreko esanahi geografiko arruntetik eremu politiko eta etniko zehaztu baten izendapena izatera iragan zelarik.

[[1319]]an [[Jakue II.a Aragoikoa]]k [[Aragoiko Erresuma]], [[Valentziako Erresuma]], [[Mallorcako Erresuma]] eta Kataluniaren batasuna finkatu eta estatu ezberdinen arteko batasun ahaltsu baten bidez<ref>''"El impulso decisivo vino de la mano de Jaime II, que con gran habilidad transformó la unión dinàstica en una federación de Estados, todavía imperfecta, pero de gran efectividad, sobre todo cara a la proyección mediterránea de la Corona, utilizando para ello las Cortes particulares de cada Estado, delimitando las fronteras entre ellos, y dotándolos de administraciones y gobiernos similares, aunque conservando sus particularidades fiscales, monetarias o judiciales. Como señaló E. Sarasa (La Corona de Aragón en la Edad Media, Zaragoza, 2001) "la dualidad monarquía común y diversidad territorial parece que fue la clave del éxito de la Corona de Aragón como realidad histórica, al margen de las denominaciones aplicadas por algunos autores (Imperio catalano-aragonés, Confederación catalano-aragonesa, Condes-Reyes, etc.). En tiempos de Jaime II "Corona de Aragón" (Corona Aragonie) era la denominación habitual para el dominio real. La monarquía cohesionaría la actuación exterior de los tres Estados, cuyos objetivos eran similares, pero siempre tratando de equilibrar las fuerzas centrales y las periféricas; de modo que para fortalecer el conjunto, Jaime II promovió en la Cortes de Tarragona -en 1319- el Privilegio de Unión, proclamando la indivisibilidd de los tres Estados que integraban la Corona de Aragón, y en el juramento real se introdujo la fórmula de mantener íntegra y unida la Corona. En definitiva, La Corona de Aragón era la Corona del rey. No olvidemos, por lo demás, que la Corona de Aragón no fue sólo una construcción política, sinó también una potencia mercantil, marítima y cultural de primer orden en el Mediterráneo, cuyo éxito se basó en el papel de la monarquía como institución indiscutible y aglutinadora, posición que se afirmó en el tránsito de los siglos XIII y XIV, precisamenet durante el reinado del rey Justo."'' Hinojosa Montalvo, José; Jaime II y el esplendor de la Corona de Aragón; 268-269. orr.</ref> [[Aragoiko koroa|Aragoiko Koroa]] sortu zuen,<ref>[https://web.archive.org/web/20110720110650/http://www.seacex.es/Spanish/Publicaciones/126/corona_aragon_08_03_expan.pdf «La expansión: el Casal d'Aragó (1213-1412) / L'expansió: el Casal d'Aragó (1213-1412)»], en [[Ernest Belenguer]], Felipe V. Garín Llombart y Carmen Morte García, ''La Corona de Aragón. El poder y la imagen de la Edad Media a la Edad Moderna (siglos XII - XVIII)'', Sociedad Estatal para la Acción Cultural Exterior (SEACEX), Generalitat Valenciana y Ministerio de Cultura de España - Lunwerg, 2006. {{ISBN|84-9785-261-3}}: ''"Entre los siglos XII y XIV, la documentación poco habla de Corona de Aragón y más del [[Aragoiko koroa|Casal d'Aragó]], si bien la expresión de Corona de Aragón ya se observa con Jaime el Justo, prevaleciendo así el título jerárquico del reino por delante del de condado y principado.|Belenguer, Garín Llombart y Carmen Morte, «La expansión: el Casal d'Aragó (1213-1412) / L'expansió: el Casal d'Aragó (1213-1412)», ''op. cit''. 2006.''</ref> betiere lurralde bakoitzaren berezitasunak errespetatuz eta elkarren artean antzekoak eta parekideak ziren politika egiturak garatuz: Legebiltzarrak, Generalitateak eta konstituzio sistema. [[Aragoiko Etxea]] zena [[Trastamara leinua|Trastamara Leinua]] eta [[Habsburgo|Habsburgo Leinuarekin]] elkartzeak ez zuen Aragoiko Koroa osatzen zuten estatuen konstituzio sistema eraldatu.

[[Fitxategi:Els segadors.jpg|220px|thumb|[[Segalarien Gerra]] irudikatzen duen [[1910]]ko [[H.Miralles]]en margolana.]]

[[1640]]an Olivares kondearen proiektu [[zentralismo|zentralistak]] [[Segalarien Gerra]] piztu zuen, honen ondorioa [[Portugalgo Erresuma]]ren banaketa eta [[Frantziako Erresuma]]k [[Rosselló]] eta [[Cerdanya]] bereganatzea izan zen.<ref>[https://web.archive.org/web/20050918195527/http://www.smae.diplomatie.gouv.fr/choiseul/ressource/pdf/D16590001.pdf Pirinioetako Akordioaren testu osoa] Frantziako Artxibategi Nazionalera transkribatua ([[PDF]]en) {{fr}}</ref> [[Espainia|Espainiako Erresuman]] [[Borboi leinua|Borboi Leinua]] erregetzara iristeak [[Europa]] mailan [[Espainiako Ondorengotza Gerra|Ondorengotza Gerra]] ekarri zuen eta [[1705]]an katalan lege sistemaren murrizketak [[Monarkia Katolikoa]] osatzen zuten estatuen arteko barne gerrak eragin zituen. Gerraren amaieran [[Espainia|Espainiako Erresumak]] bere [[Italia]], [[Flandria]], [[Menorca|Menorka]] eta [[Gibraltar]]reko jabegoak galduaz amaitu zen, bai eta [[Planta Berriko Agiriak]] eta [[monarkia absolutu|borboi absolutismoaren]] ezarketaz.

[[XIX. mendea]]n zehar jazotako [[Antzinako Erregimena]]ren gainbehera eta [[liberalismo|erregimen liberalen]] ezarketak ez zuen Kataluniaren eta Aragoiko Koroaren gainerako estatuen konstituzio sistema berreskuratzea ekarri, baizik eta [[Espainia|Espainiako Erresuma]] erregimen politiko zentralizatu gisa nagusitu zen. Halere, mende honen erdialdera Kataluniako historian garrantzi handia izan zuen ''[[Renaixença]]'' («Berpizkudea») izeneko katalan kultur, literatur eta hizkuntzaren aldeko mugimendua eta berpizkundea eman zen, gerora [[Katalanismo|katalan nazionalismoaren]] iturbura izango zena.

[[XX. mendea]]n zehar [[Kataluniako Mankomunitatea]] eta [[Kataluniako Generalitatea|Errepublikar Generalitatea]] bezalako deszentralizazio administratibo saiakerak burutu ziren, baina [[1978]]an [[Espainiako 1978ko konstituzioa|Espainiako Konstituzioa]] eta [[1979ko Kataluniako Estatutua]] onartu ziren arte, ez zen gaur egungo [[autonomia erkidego]]en sistema politiko-administratiboa ezarri. [[2006ko Kataluniako Autonomia Estatua]]ren hitzaurrearen arabera «Kataluniako Legebiltzarrak, katalanen sentimendua eta borondatea bilduz, Katalunia [[nazio]] gisa definitzen du», nahiz eta gaur egun indarrean dagoen [[Espainiako 1978ko konstituzioa|Espainiako Konstituzioak]] Kataluniako erralitatea nazionalitate historikora mugatu izan.<ref>[https://web.archive.org/web/20090130095532/http://gencat.net/generalitat/cat/estatut/preambul.htm Preàmbul de l'Estatut d'Autonomia de Catalunya - Kataluniako Autonomia Estatutuaren hitzaurrea.] {{ca}}</ref>
[[Fitxategi:Estelada blava vertical2.png|thumb|Kataluinako Errepublikaren bandera, "Estelada".]]
2017ko urriaren 1ean, kataluniako biztanleek erreferendum bat egin zuten haien etorkizuna erabakitzeko asmoz, nazio bat osatu edo Espainiako Estatuko autonomia bat izaten jarraitzeko. Biztanleak igande hori kaleetan eman zuten beraien etorkizuna erabakitzeko asmoz, berriz, gobernu zentralak milaka Guardia Zibil eta Polizia Nazional bidali zituen espainiako autonomia honetara, aspaldi ikusitako errepresio eta biolentzia bideak erabiliz. Zenbait egun geroago, 2017ko urriaren 27an, Parlamentak Kataluniako independentzia aldarrikatu zuen bozketa batez onetsi eta gero.

== Geografia ==
{{Sakontzeko|Kataluniako geografia}}
[[Fitxategi:Usdesolcat.png|thumb|300px|<center>[[2002]]ko lursailen erabilpen ezberdinak adierazten dituen Kataluniako mapa.</center>
{| style="border:1px solid #CCCCCC; background-color:transparent;" align="center" width="100%"
|width="30%"|
{{legend|#fffe85|Laborantza lursailak eta soroak}}
{{legend|#3285e9|Ura}}
|width="70%"|
{{legend|#c1c1c1|Hareatzak, elurtokiak eta lursail etze edo ez-emankorrak.}}
{{legend|#d24944|Hiriguneak, herriguneak, industrialdeak eta errepideak.}}
{{legend|#a1cb4f|Basoak, zelaiak, larreak eta landaredia.}}
|}
]]

Kataluniak 32.000 km² inguruko azalera du. Iparraldean [[Andorra]] (65,3 km) eta [[Frantzia]]ko [[Ekialdeko Pirinioak]] departamenduarekin muga egiten du, mendebaldean [[Aragoi]]ekin (359,9 km), hegoaldean [[Valentziako Erkidegoa]]rekin (52,9 km) eta ekialdean [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] itsasoarekin. Bere [[geografia]] kokapenak [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] Mediterraneoko gainerako herrialdeekin nahiz [[Europa]]ko kontinentearekin harreman oparoak izatez erraztu izan dio.

Kataluniako azaleraren %&nbsp;28,7 [[nekazaritza]] eta soroetarako erabilia da; %&nbsp;15,7 [[larre]] eta [[larre|zelaiak]] dira; %&nbsp;l,1 [[ibai]]ak; %&nbsp;43,4 [[baso]]ak, %&nbsp;6,7 hirigune edo herriguneak, eta %&nbsp;4,6 zehaztu gabeko jardueratarako erabili ohi da.<ref>[https://web.archive.org/web/20090113202534/http://www15.gencat.net/pres_catalunya_dades/AppPHP/cat/territori.htm#territori Quin tipus de territori tenim?] {{ca}}</ref>

=== Topografia ===
Kataluniak erlatiboki azalera txikia duela kontuan harturik, aniztasun geografiko nabarmenda du. Bere geografia Mediterraneoko kostaldeak baldintzatzen du, kostalde honek 580 [[kilometro]] luze ditu, [[Creus|Creuseko lurmuturretik]] [[Ebroren Deltako natura parkea|Ebroren Delta]] ingurura hedatzen da. Kostaldea iparraldetik hegoaldera, zati edo eremu hauetan banatuta dago: [[Costa Vermella]] ([[Ipar Katalunia]]), [[Costa Brava]], [[Maresmeko kosta|Costa del Maresme]], [[Garrafeko kosta|Costa del Garraf]] eta [[Costa Daurada]].

Iparraldean aldiz [[Pirinioak|Pirinioetako]] mendilerro eta erliebe garaiak. Katalan erliebean hiru mendilerro nabarmentzen dira:<ref>''[http://www.grec.cat/cgibin/heccl2.pgm?USUARI=&SESSIO=&PGMORI=&NDCHEC=0224004 El Relleu]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', "Grup Enciclopèdia Catalana". Kontsulta data: 2007ko abenduaren 26a. {{ca}}</ref>

* [[Pirinioak]]: Kataluniaren iparraldean kokatua, [[Iberiar penintsula]] eta [[Europa]]ko gainerako lurrak lotzen dituen mendilerroa da.
* [[Katalunia Kostaldeko Mendilerroak]]: Mediterraneoko kostaldeari paraleloki jarraitzen dioten mendilerro eta lautadez osatuak daude.
* [[Kataluniako Erdiko Beheragunea]]: [[Ebro|Ebroko Haranaren]] ekialdeko eremua da.

[[Fitxategi:Els Encantats.JPG|thumb|ezkerrera|200px|[[Pirinioak|Pirinioetako]] mendi nabarmenetakoen artean dauden [[Els Encantats]] izeneko bi gailurrak eta [[Sant Maurici iboia]].]]
[[Fitxategi:Montserrat des del Bages.jpg|thumb|200px|ezkerrera|[[Montserrat (mendia)|Montserrat]].]]

Katalan Pirinioak hegoaldeko edo Espainia aldeko Pirinioen ia erdia dira, Kataluniako iparraldean 200 kilometrotan zehar hedatzen baitira. Usadioz Pirinio Axialetik [[Pirinioaurrea]] mendilerroa bereiztu izan da, hauek mendilerroekiko paraleloak dira, garaiera txikiagokoak, ez hain maldatsuak eta osaketa [[geologia|geologiko]] ezberdinekoak. Bi mendilerroak mendebaldean ekialdean baina zabalagoak dira, mendebaldean gailur garaienak daudelarik. Kataluniako mendirik garaiena [[Pallars Sobirà]] eskualdeko iparraldean dago eta [[Pica d'Estats]] (3.143 m) delakoa da, gailur honi garaierari dagokionez [[Frantzia]]rekin muga egiten duten [[Puig Cedrós]] (2.914 m) eta [[Puigmal]] (2.910) mendiek jarraitzen diote. los dos en la frontera con Francia. [[Pirinioaurrea]] hainbat mendilerro nabarmentzen dira, adibidez [[Cadí mendilerroa]] eta [[Pedraforca]].

[[Katalunia Kostaldeko Mendilerroak]] ipar-mendebaldetik hego-mendebalderako norantzan kostaldearekiko paraleloak diren bi mendilerro edo gehiagoz osatuak daude. Bi mendilerro hauek [[Kataluniako Itsasertzeko Mendilerroa]] eta [[Itsasertz Aurreko Mendilerroa]] dira. Kostaldeko Mendilerroak hedaduraz laburragoak eta garaiera txikiagokoak dira, aldiz Itsasertz Aurreko Mendilerroa hedaduraz zabalagoak nahiz garaieraz handiagoak direlarik. Sistemaren barnean hainbar ordoki eta lautada daude, hauetako handienak Itsasertzeko Sakonunea eta Itsasertz Aurreko Sakonunea direlarik. Kostaldeko Sakonunea delakoa Itsasertzeko Mendilerroaren ekialdean dago, aldiz, Itsasertz Aurreko Sakonunea delakoa barnealdean eta bi mendilerroen artean kokatua dago, [[Vallès]] eta [[Penedès]] eskualdeetako [[arabako lautada|lautada]] edo [[ordoki]]ak osatzen dituelarik. Beste lautada edo ordoki handi batzuk [[Selva]], [[Alt Empordà]] eta [[Baix Empordà]] eskualdeetan kokatuak daude. Amaitzeko, Sistemak bere barnean Zeharkako Mendilerroa eta Pirinio Aurreko Mendilerroa ere hartzen ditu,<ref>Jordi Sacasas i Lluís, ''Geografía de Catalunya'', Publicacions L'Abadia de Montserrat. {{ISBN|978-84-8415-915-5}}</ref> Itsas Aurreko Mendilerroaren iparraldean dauden egitura berantiarrak baitira, Pirinioak eta Pirinio Aurreko Mendilerroekin kontaktuan egonik, garaierako ertaineko mendi eta erliebeak sortu zituzten; gainera, lehenbizikoaren kasuan [[Garrotxa]] eskualdeko eremuan [[sumendi]]ak ere sortu zituen.

[[Kataluniako Erdiko Beheragunea]] delakoa [[Pirinioak]] eta [[Itsasertz Aurreko Mendilerroa]]ren artean kokatua dago. [[Lleidako probintzia]]ko hegoaldeko eta [[Bartzelonako probintzia]]ko erdialdeko eskualdeek lurralde hau osatzen dute. Sakonuneko lurraldeak 200 eta 600 metro arteko garaieran kokatuak daude. Pirinioetatik jeisten diren lautada eta urek lurralde hau soroz eta laborantza lursailez oparo bilakatu dute eta bertan ureztatze kanal ugari ere eraiki izan dira.

=== Hidrografia ===
[[Fitxategi:Spain Ebre river in Miravet.jpg|thumb|[[Ebro]] ibaia [[Miravet]] udalerriko lursailetan.]]

Katalunia ia osoki Mediterraneoko isurialdearen barnean dago. Katalan hidrografia sarea bi hidrografia arro nagusitan banatua dago, [[Ebro]] arroa eta Kataluniako barnealdeko ibaien arroa, biak ere [[Mediterraneoa]]n isurtzen direlarik. Gainera, [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoan]] isurtzen duen arroa ere badago, [[Garona]] ibaia [[Arango harana|Arango Haranean]] iturbura baitu, baina atlantiar isurialdeko arro hau kataluniar lurraldearen %&nbsp;1,73 besterik ez da.

[[Hidrografia]] sarea bitan banatzen da, bata mendebaldekoa edo Ebrokoa eta bestea kataluniar kostaldean zehar Mediterraneoan urak isurtzen dituen ibai txikiagoez osatutako ekialdea da. Lehenak batez besteko 18.700 *hm3/urteko hornitzen ditu; bigarrenak, aldiz, bataz besteko 2.020 *hm3/urteko besterik ez du hornitzen. Diferentzia hau Ebro ibaiaren ur horniduraren ondorioa da, bere ibaiadar nagusiena [[Segre ibaia|Segre]] ibaia delarik. Bestalde, Katalunian lurrazpiko ur oparotasun erlatibo bat ere badago, nahiz eta lurraldearen egitura konplexuaren ondorioz eskualdeen ezberdinen desbedintasun edo desorekak ere badauden. Kataluniar Pirinioetan [[glaziar]] jatorriko [[iboi]] txikiak ere badaude, horietako handiena [[Banyoles aintzira]] delarik.

Herrialdeko [[ibai]]rik luzeena [[Ter ibaia|Ter]] da, eta beste nabarmen batzuk [[Noguera Pallaresa]], [[Noguera Ribagorçana]], [[Segre ibaia|Segre]] eta [[Llobregat]] ditugu. Halaber [[Ebro]] ibaia [[Tarragonako probintzia]]ren hegoaldean itsasoratzen da.

Kataluniar kostaldea ia osoki lerrozuzena da, luzeraz 500 kilometro baino gehiago eta elementu geografiko gutxi ditu, horietan nagusienak honako hauek dira: iparraldean [[Creus|Creus lurmuturra]] eta [[Rosesko golkoa]], eta hegoaldean [[Ebroren Deltako natura parkea|Ebroren delta]]. Itsasertzeko Mendilerroa itsasazpian urperatzen den lekuetan, bi gunetan egiten du: bata, iparraldean, [[L'Estartit]] eta [[Blanes]] udalerrien artean ([[Costa Brava]]), eta bestea hegoalderago, [[Garrafeko kosta]]n.<ref>[http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761556976_1____4/Catalunya_Catalu%C3%B1a.html#s4 Catalunya]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. MSN Encarta. Sarrera data: 2008ko azaroaren 26a. {{es}}</ref>

=== Klima ===
Kataluniak orokorrean bere [[Ipar hemisferio|Ipar Hemisferioko]] kokapenari dagokion [[klima mediterraneo]] epela du. Halere, bertan klima aniztasun eta berezitasunak ere badaude. Urteko bataz-besteko klimak Pirinioetako 0&nbsp;°C-tik kostaldeko 17&nbsp;°C-ra doa; tenperatura maximoak 43&nbsp;°C-ra iritsi daitezke ([[Garrigues]] eskualdean), eta tenperatura minimoak -30&nbsp;°C-ra ([[Pirinioak|Pirinioetan]]).

[[Euri]]ari dagokionez, Katalunian bi eremu bereiz daitezke:

* Katalunia hezea: [[Pirinioak]], [[Pirinioaurrea]], [[Pirinioazpia]] eta [[Itsasertz Aurreko Mendilerroa]]n dauden zenbait gune menditsuk osatzen dute, bertan euri-jasak urteko 700 mm baino gehiagora ailegatu daitezkelarik.
* Katalunia idorra: Gainotzeko lurraldea, bertan euri-jasak urteko 700 mm baino ur kopuru gutxiago lagatzen dutelarik.

Euri-jasek ekinozio joera izan ohi dute. Mediterraneoan udak lehorrak dira eta udaberriak euria egin ohi du. Pirinioetan, [[maiatz]]ean eta [[ekain]]ean ugariak izan ohi dira, eta udak orokorrean hezeak.

[[Fitxategi:L'Estartit - 2006 - 12.JPG|thumb|[[Medes uharteak]], [[L'Estartit]] herriko hondartzatik ikusita.]]

Tenperaturak nahiz euri-jasak kontuan hartu ezkero, Katalunia hiru klima eremuetan banatzen da:

* [[Mendiko klima]] ([[Pirinioak|Pirinoetako]] goi eremuak)
* [[Klima ozeaniko]]a ([[Garona]]ren ibarra)
* [[Klima mediterraneo]]a (gainerako lurraldean), hau goi mendiko eta behe mendiko bi eremutan banatzen delarik.

=== Naturguneak ===
[[1990]]an kataluniar gobernuak Naturaren Babeserako Kontseilua sortu zuen, [[natura]] eta [[paisaia]]ren babesaren inguruko organu aholku-emailea, kataluniar ingurune-naturala ezagutu, ikertu, babestu eta kudeatzeko asmoz. Katalunia osoan hamar parke natural daude: [[Goi-Pirinioko Parke Naturala]], [[Empordàko padurak]], [[Cadí-Moixeróko Parke Naturala]], [[Creus|Creuseko lurmuturra]], [[Ports de Tortosa-Beseit]], [[Montsenyko Parke Naturala]], [[Montserrat (mendia)|Montserrat]], [[Sant Llorenç del Munt]], [[Montsanteko mendilerroa]], [[Garrafeko parkea]] eta [[Garrotxako Sumendi-Lurraldearen Parke Naturala]]; parke natural bat: [[Aigüestortes eta San Maurizioko Parke Naturala]]; natura-erreserba bat: [[Llobregateko delta]]; eta itsas-erreserba bat: [[Medes uharteak]].

== Banaketa administratiboa ==
Katalunia lurraldeei dagokionez probintzietan antolatua dago. [[2006]]ko Autonomia Estatutuak Kataluniako banaketa administratiboa hiru mailetan ezarri zuen: udalerriak, eskualdeak eta [[vegueria]] direlakoak.

=== Probintziak ===
Katalunia honako lau probintzia hauetan banaturik dago:

{| class="wikitaula"
|- valign="top"
|[[Fitxategi:Catalunya+Prov+Català.jpg|250px]]
|
</br>
* [[Bartzelonako probintzia]]: 5.507.813 biztanle ([[2010]])
:* Hiriburua: [[Bartzelona]], 1.615.448 biztanle ([[2011]])
* [[Tarragonako probintzia]]: 805.789 biztanle ([[2010]]) 
:* Hiriburua: [[Tarragona]], 134.085 biztanle ([[2011]])
* [[Gironako probintzia]]: 752.026 biztanle ([[2010]])
:* Hiriburua: [[Girona]], 96.722 biztanle ([[2011]]) 
* [[Lleidako probintzia]]: 439.253 biztanle ([[2010]])
:* Hiriburua: [[Lleida]], 138.416 biztanle ([[2011]])
|}

=== Eskualdeak ===
{{Sakontzeko|Kataluniako eskualdeak}}

Katalunia 41 eskualdetan banatuta dago gaur egun. Historikoki, [[1936]]an hasi zen indarrean banaketa administratibo hura, [[Francisco Franco]] diktadoreak etenda hiru urte geroago geratu bazen ere. Atzera [[1987]]tik indarrean dago. Gaur egungo Kataluniako eskualdeak honako hauek dira:

{| class="wikitaula"
|- valign="top"
|[[Fitxategi:Catalunya+Comarques+Català.jpg|500px]]
|
* [[Alt Camp]]
* [[Alt Empordà]]
* [[Alt Penedès]]
* [[Alt Urgell]]
* [[Alta Ribagorça]]
* [[Anoia (Katalunia)|Anoia]]
* [[Arango harana]]
* [[Bages]]
* [[Baix Camp]]
* [[Baix Ebre]]
* [[Baix Empordà]]
* [[Baix Llobregat]]
* [[Baix Penedès]]
* [[Baixa Cerdanya]]
* [[Barcelonès]]
* [[Berguedà]]
* [[Conca de Barberà]]
* [[Garraf]]
* [[Garrigues]]
* [[Garrotxa]]
* [[Gironès]]
|
* [[Maresme]]
* [[Montsià]]
* [[Noguera]]
* [[Osona]]
* [[Pallars Jussà]]
* [[Pallars Sobirà]]
* [[Pla de l'Estany]]
* [[Pla d'Urgell]]
* [[Priorat]]
* [[Ribera d'Ebre]]
* [[Ripollès]]
* [[Segarra]]
* [[Segrià]]
* [[Selva]]
* [[Solsonès]]
* [[Tarragonès]]
* [[Terra Alta]]
* [[Urgell]]
* [[Vallès Occidental]]
* [[Vallès Oriental]]
|}

=== Vegueriak ===
[[Vegueria]] aintzinako Kataluniako lurralde banaketa bat da, gaur egun oraindik mantentzen delarik. Vegueria bat, eskualde jakin batetarako udalerrien arteko agintea eta berezko izaera duen tokian-tokiko elkarlan erakunde gisa definitzen da, [[2006]]ko Autonomia Estatutuaren arabera [[Kataluniako Generalitatea]]k bere zerbitzuen antolakuntzarako aukeratu zuen eskualde banaketa da. Bere interesen kudeaketarako autonomia ere badu. Veguerien administrazioa diputazioak ordezkatzen dituzten Veguerien Kontseiluen ardura da.

=== Udalerriak ===
[[2006]]ko Autonomia Estatutuak udalerria gai publikoekiko dagokionez tokian-tokiko komunitatearen bertako oinarrizko erakundea eta funtsezko baliabide gisa definitzen du. Gainera, bere eskumenean erabileraren autonomia eta interesen kudeaketa bermatzen dizkio. Katalunian denera 947 udalerri daude. Erakunde hauen azpitik deszentralizatutako udal erakundeak daude, hauek nolabaiteko autonomia ere badute eta herrietan jardun ohi dira, baina betiere dagozkien udalerrien agindupean; gaur egun Katalunian denera 58 daude.

Katalunian biztanle gehien dituzten udalerri edo hiriak honako hauek dira:

[[Fitxategi:Observatori Fabra - Vista des del Tibidabo - 2.jpg|thumb|ezkerrera|220px|[[Bartzelona]].]]
[[Fitxategi:Lleida - La Seu Vella (des de Cappont).jpg|thumb|220px|[[Lleida]].]]
[[Fitxategi:Tarragona9.jpg|thumb|220px|ezkerrera|[[Tarragona]].]]
[[Fitxategi:Girona panoramic.JPG|thumb|220px|eskuinera|[[Girona]].]]
[[Fitxategi:Conselh Generau d'Aran 2.JPG|thumb|220px|eskuinera|[[Arango Kontseilu Nagusia]] edo [[Arango Kontseilu Nagusia|Conselh Generau d'Aran]] erakundearen egoitza.]]

<center>
{| class="wikitable"
!style="background: #e3e3e3;"|Postua
!style="background: #e3e3e3;"|Udalerria
!style="background: #e3e3e3;"|Eskualdea
!style="background: #e3e3e3;"|Biztanleria<ref>[https://web.archive.org/web/20101118110601/http://www.ine.es/jaxi/menu.do?L=0&type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260%2Fa2009%2F&file=pcaxis&N= 2009ko INEren eguneratzea]</ref>
|-
|1
|[[Fitxategi:Escut de Barcelona.svg|20px|Escut de Barcelona]] [[Bartzelona]]
|[[Barcelonès]]
|1.619.337
|-
|2
|[[Fitxategi:Spain.Hospitalet.de.Llobregat.Escudo.svg|20px|Escut de l'Hospitalet de Llobregat]] [[L'Hospitalet de Llobregat]]
|[[Barcelonès]]
|258.642
|-
|3
|[[Fitxategi:Escut de Badalona.svg|20px|Escut de Badalona]] [[Badalona]]
|[[Barcelonès]]
|218.886
|-
|4
|[[Fitxategi:Escut de Terrassa.svg|20px|Terrassa]] [[Terrassa]]
|[[Vallès Occidental]]
|212.724
|-
|5
|[[Fitxategi:Escut de Sabadell.svg|20px|Sabadell]] [[Sabadell]]
|[[Vallès Occidental]]
|207.338
|-
|6
|[[Fitxategi:Escut de Tarragona.svg|20px|Tarragona]] [[Tarragona]]
|[[Tarragonès]]
|140.184
|-
|7
|[[Fitxategi:Escudo de Lérida.svg|20px|Lleida]] [[Lleida]]
|[[Segrià]]
|137.387
|-
|8
|[[Fitxategi:Escut de Mataró.svg|20px|Mataró]] [[Mataró]] 
|[[Maresme]]
|122.905
|-
|9
|[[Fitxategi:Coat of Arms of Santa Coloma de Gramenet.svg|20px|Santa Coloma de Gramenet]] [[Santa Coloma de Gramenet]]
|[[Barcelonès]]
|120.060
|-
|10
|[[Fitxategi:Ct_reus-emblem.png|20px|Reus]] [[Reus]]
|[[Baix Camp]]
|106.622
|-
|11
|[[Fitxategi:Spain.Girona.Escut.Timbrat.svg|20px|Girona]] [[Girona]]
|[[Gironès]]
|96.236
|}
</center>

=== Arango Harana ===
{{sakontzeko|Arango Harana}}

[[Arango harana|Arango Harana]] eskualdeak bere lurraldeko gai publikoak kudeatzeko lege erregimen berezia eta autonomia du. Bertako aginte erakundea [[Arango Kontseilu Nagusia|Conselh Generau d'Aran]] da («[[Arango Kontseilu Nagusia]]»), hau honako kide eta organuz osatua dago: ''Síndic'' («Sindikoa»), ''Plen des Conselhèrs'' («Kontseilarien Batzarra»), ''Conselhères Generaus'' («Kontseilari Nagusiak») eta ''Comission d'Auditors de Comdes'' («Kontu Auditoreen Batzordea»). ''Síndic'' delakoa, ordezkari gorenena da eta Generalitateak Arango Haranean duen ordezkaria. Eskualde honetako berezko hizkuntza [[aranera]] da, Katalunian ere ofiziala delarik.

== Politika ==
[[Fitxategi:Flickr - Convergència Democràtica de Catalunya - Debat de Política General - Parlament de Catalunya (7).jpg|thumb|[[Kataluniako Parlamentua]].]]
[[Fitxategi:RJ-Barcelona2.jpg|thumb|[[Kataluniako Generalitatearen Jauregia]].]]

[[Espainiako 1978ko konstituzioa]]k Kataluniako autonomia erkidegoak nazionalitate gisa bere autogobernua izan dezan bermatzen du. Kataluniako oinarrizko erakunde araua [[2006ko Kataluniako Autonomia Estatutua]] da. Estatutu honen arabera, Kataluniako autogobernua politikoki [[Kataluniako Generalitatea]]ren aginte eta administraziopean antolatzen da. Kataluniako Generalitatea honako gobernu erakunde hauek osatzen dute:<ref>[https://web.archive.org/web/20090125232106/http://www.gencat.net/generalitat/cat/estatut/titol_2.htm De les institucions] Estatut d'Autonomia de Catalunya, 2006 {{ca}}</ref>

* [[Kataluniako Parlamentua]] («''Parlament'' ''de'' ''Catalunya''»): Kataluniar gobernuko [[botere legegile]]a da. Legebiltzar honetan eztabaida politikoa gauzatuz gain, gobernuaren ekintza politikoa kontrolatu eta bultzatzen da. Bere ahalmenen artean, legebiltzarrak Generalitatearen aurrekontuak onartzen ditu. Gutxienez 100 legebiltzarkide edo diputatuz eta gehienez 150ez osatua dago, hauek lau urtero alderdi ezberdinen zerrenda itxiekin ordezkaritza proportzional bidez hautatuak izan ohi dira.

* [[Kataluniako Generalitateko presidenteen zerrenda|Generalitateko Presidentzia]] («''Presidència'' ''de'' ''la'' ''Generalitat''»): [[Kataluniako Generalitateko presidenteen zerrenda|Generalitateko Presidentea]] buru duela. Presidentea Generalitatearen ordezkari gorenena da, bai eta [[Espainia|Espainiako estatuak]] Katalunian duen ordezkari nagusia ere. Bere eginkizuna Kataluniar Generalitatearen ekintzak zuzentzea da, hortaz Kataluniako Agintaritzaren [[Botere betearazle|botere betereazlearen]] ordezkaria da.

* [[Kataluniako Generalitatea|Kataluniako Gobernua edo Kontseilu Exekutiboa]] («''Govern o Consell Executiu de Catalunya''»): Kataluniako Gobernua edo Kontseilu Exekutiboa delakoa Generalitatearen ekintza politikoa eta administrazioa zuzentzen duen kide anitzeko organu gorena da. Gobernuaren burua Generalitateko presidentea da, lehen kontseilaria eta beste kontseilari batzuk dira. Honen arabera, Gobernuaren eskumen nagusiak hezkuntza, osasuna eta kulturaren ingurukoak dira. Generalitatearen finantzaketa Kataluniako Autonomia Estatutua eta Autonomia Erkidegoen Finantzaketaren Lege Organikoak arautzen du.

Erakunde hauetaz gain, Generalitateko beste erakundeak Parlamentuak berak sortzen dituenak ere badira. Berme eta kontrol organu gisa, horiek ere gaur egun Generalitatea osatzen dute: [[Síndic de Greuges de Catalunya|''Síndic de Greuges de Catalunya'']] («Kataluniako Kalteordainen Sindikoa»), kataluniar hiritar guztien eskubide eta askatasunen bermatzailea da ([[Euskal Autonomia Erkidegoko Arartekoa|Euskadiko Arartekoaren]] parekidea); [[Sindicatura de Comptes de Catalunya|''Sindicatura de Comptes de Catalunya'']] («Kataluniako Kontuen Sindikatura»), organu honek Kataluniako erakunde publikoen ekonomia kontuak kontrolatzen ditu; eta [[Consell de Garanties Estatutàries|''Consell de Garanties Estatutàries'']] («Estatutuaren Bermen Kontseilua»), Generalitatearen xedapenak Kataluniako Estatutua eta Espainiako Estatuaren Konstituzioaren arabera egokitu daitezen arduartzen da.

[[2006]]ko Estatutuaren arabera Kataluniako [[botere legegile]] Kataluniako Justizia Auzitegi Gorenean datza. Justizia Auzitegi Goren honen eskumenak erankudeetako hainbat mailetako baliabide eta prozedurak ezagutzean datza, honen bidez Estautuak onartutako eskubideak aitortu eta bete daitezen zainduz. Dena dela, maila jurisdikzional, zibil, nahiz auzi administratibo eta sozialetan eskuduna da, eta baita etorkizunean sortu daitezkeen beste batzuetan ere.

Gobernuak Kataluniako Generalitatea osatzen du. Kataluniako Gobernuaren hiriburua [[Bartzelona]] da eta egoitza [[Kataluniako Generalitatearen Jauregia]]n du. [[Demokrazia]] garaian, [[1980]]–[[2003]] bitartean Generalitateko Presidentea [[Konbergentzia eta Batasuna|CIU]] alderdiko [[Jordi Pujol|Jordi Pujol i Soley]] politikaria izan zen, honi [[2003]]–[[2006]] bitartean [[Kataluniako Sozialisten Alderdia|PSCko]] [[Pasqual Maragall|Pasqual Maragall i Mirak]] jarraitu zion, ondoren, [[2006]]–[[2010]] artean [[Kataluniako Sozialisten Alderdia|PSCko]] [[José Montilla|José Montilla Aguilera]] izan zen, eta azkenik [[2010]]ko [[azaroaren 20]]ko hauteskundeetatik aurrera eta gaurko egunez Generalitateko Presidentea [[Konbergentzia eta Batasuna|CIUko]] [[Artur Mas|Artur Mas i Gavarró]] da.

[[2014]]ko [[urriaren 1]]ean, onartu zen [[homofobia]]ren aurkako legea Kataluniako Parlamentuan; aitzindaria zen [[Europa]]n. Jarrera homofobikoak ez ziren ezerezean geratuko, izan ere, zigorgarriak izango ziren<ref>Gurutze Izagirre, [https://web.archive.org/web/20171011021745/http://www.berria.eus/paperekoa/1974/020/001/2014-10-02/isuna_homofobiari.htm «Isuna homofobiari»], ''Berria'', 2014-10-02</ref>.

== Demografia ==
[[Fitxategi:Densitat població comarques catalanes-absolut (2006).svg|thumb|Kataluniako eskualdeetako biztanleria guztiaren dentsitatea.]]

Kataluniako biztanleriak gaur egun 7 milioiko langa gainditu du.<ref>[http://www.idescat.net/dequavi/?TC=444&V0=1&V1=1 IDESCAT]</ref> Kataluniako Estastistika Institutuaren arabera, [[2005]]ean Kataluniak 6.995.206 biztanle zituen ([[Espainia]]ko biztanleen %&nbsp;15,9). Horietatik 603.636 (%&nbsp;8,9) atzerritarrak ziren, Espainiako atzerritar biztanleen %&nbsp;22,3 izanik. 1,5 miloi herritar inguru [[Bartzelona]] hiriburuan bizi dira (Kataluniako biztanleen %&nbsp;22,8), eta Bartzelonako Hirigunean, berriz, 5 milioi lagun bizi dira (Kataluniako biztanleen %&nbsp;72,7). Beraz, [[Europa]]ko hirigune jendetsuenetako bat da. Aldiz, Katalunian biztanle gutxien dituzten eremuak Pirinioetako eskualdeak dira.

Kataluniako 2,5 milioi biztanle Bartzelona hiriburuaren inguruko 25 kilometroko erradioan bizi dira. Hirigunearen lehenbiziko eraztunaren barnean honako hiriak hauek daude: [[L'Hospitalet de Llobregat|Hospitalet de Llobregat]], [[Badalona]], [[Santa Coloma de Gramenet]] eta [[Cornellà de Llobregat|Cornellà]]. Aldiz, bigarren eraztunaren barnean hiri eta udalerri hauek daude: [[Terrassa]], [[Sabadell]], [[Montcada i Reixac]], [[Granollers]], [[Martorell]], [[Molins de Rei]], [[Sant Feliu de Llobregat]], [[Gavà]] eta [[Castelldefels]].

[[XX. mendea]]n zehar Kataluniak hainbat etorkin-samalda hartu ditu. [[1900]]ean Kataluniako biztanleria bi milioikoa zen. [[1960ko hamarkada]]n, berriz, jada bost milioi biztanle zituen; hazkunde hori ez zen berezko leherketa [[demografia|demografiko]] baten ondorioz bakarrik gertatu, gehienbat [[Espainia]]tik jasotako immigrazioari esker jazo zen, bereziki [[Andaluzia]], [[Murtzia]] eta [[Extremadura]]ko etorkinei esker. [[1990eko hamarkada|1990ko hamarkadan]] bigarren etorkin-samalda ailegatu zen, hori Espainiako herritarrek barik, atzerriko etorkinek osatu zuten nagusiki.

[[2005]]eko [[jaiotza tasa]] %&nbsp;11,6 zen, eta [[heriotza-tasa]] %&nbsp;8,9.<ref>[http://www.idescat.net/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=914&V4=917&ALLINFO=TRUE&PARENT=1&CTX=B Moviment Natural. Fecunditat] {{ca}}</ref><ref>[http://www.idescat.net/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=914&V4=918&ALLINFO=TRUE&PARENT=1&CTX=B Moviment natural. Mortalitat] {{ca}}</ref> Biztanleriaren hazkunde tasa %&nbsp;2 zen. Adin piramideari dagokionez, talderik ugariena 20-50 urte bitartean dutenena da, eta europar ongizate-gizarte gehienetan gertatzen denaren antzera, biztanleriaren zahartze nabarmena antzematen da (adinduen kopurua gero eta handiagoa da),<ref>[http://www.idescat.net/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=914&V4=915&ALLINFO=TRUE&PARENT=1&CTX=B Estructura per edats, envelliment i dependència. Sèrie temporal] {{ca}}</ref> bizi-itxaropena handituz eta langa 80 urtetan ipiniz.<ref>[http://www.gencat.cat/catalunya/cat/poblacio.htm La població de Catalunya] {{ca}}</ref>

== Ekonomia ==
[[XIX. mendea|XIX. mendetik]] Katalunia [[oihal]]gintza industrial usadio handia duen herrialdea izan da. Gaur egun, Kataluniako ekonomia sektore nagusienak [[industria]], [[turismo]]a eta [[zerbitzu (ekonomia)|zerbitzuak]] dira. [[1995]]–[[2004]] bitarteko urteko bataz-besteko hazkundea espainiar bataz-bestekoaren azpitik edon zen. Halere, [[2005]]an %&nbsp;3,3 hazi zen, espainiar bataz-bestekoaren portzentaia berdinean eta europar bataz-bestekoaren gainetik. Iturri berdinen arabera, Katalunia bere [[Barne produktu gordin]]a [[erosteko ahalmen parekotasun]]ari dagokionez, erkidego autonomien sailkapenean laugarrena zen. Izan ere, Espainiako BPG osoaren %&nbsp;18,8 zen, industria sektorearen BPGaren %&nbsp;25,5, eta zerbitzu sektorearen BPGaren %&nbsp;17,5.<ref>[https://web.archive.org/web/20090719132200/http://www.cidem.com/catalonia/en/about/facts/index.jsp Facts and Figures] {{en}}</ref> [[2005]]an Kataluniako [[langabezia]] tasa %&nbsp;6,6 zen.

[[2008]]. urtean Kataluniako BPGaren hazkundea oso nabarmen murriztuz joan zen: [[2007]]ko urte arteko hazkundea %&nbsp;3,6 izan zen, 2008ko lehenbiziko hiruhilekoa %&nbsp;2,5, eta bigarren hiruhilekoa %&nbsp;1,5.

[[Fitxategi:050529 Barcelona 130.jpg|thumb|210px|ezkerrera|[[Bartzelona]]ko [[Avinguda Diagonal]] etorbidean dagoen [[La Caixa]]ren eraikina.]]

[[2005]]eko Espainia osoko goi teknologiako esportazioak kontuan hartuta, Kataluniakoak %&nbsp;34,6 ziren. Urte berean, Kataluniako inportazioak espainiar Estatu osoko %&nbsp;29 ziren, eta esportaziak berriz %&nbsp;26,8. Urte hartako espainiar Estatuko [[Ikerkuntza eta garapena|ikerkuntza eta garapenako (I+G)]] gastuen %&nbsp;22,8 Katalunian gauzatu ziren.

[[Fitxategi:Fàbrica SEAT Martorell.JPG|thumb|200px|eskuinera|[[Martorell]] udalerriko [[SEAT]] [[automobilgintza]] lantegiaren aireko ikuspegia.]]

Bestalde, Katalunia [[Espainia]]ko lehenbiziko helmuga turistikoa da; [[2005]]an [[urtarril]]a eta [[azaro]]aren artean 13,2 milioi turista bertaratu ziren, Espainiara iritsitakoen %&nbsp;25,3: urte bakar batean, %&nbsp;12,7ko hazkundea. Kataluniako turismogune garrantzitsuenak [[Bartzelona]] hiribura, [[Costa Brava]]ko hondartzak, Bartzelonako kostaldeko hondatzak ([[Mataró]]tik hasi eta [[Vilanova i la Geltrú]] arteraino) eta [[Tarragonako probintzia]]ko [[Costa Daurada|Costa Doradako]] hondartzak dira, bai eta [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[eski|eski-estazioak]] ere: [[Vaquèira-Beret]], [[La Molina]], [[Espot Esquí]], [[La Masella]], [[Port Ainé]], [[Núria harana|Vall de Núria]], [[Boí Taüll]], [[Port del Comte]], [[Rasos de Peguera]], [[Tavascan Pleta del Prat]] eta [[Vallter 2000]].

Kataluniako etxebizitzen salneurria [[Hego Euskal Herria]] eta [[Madrilgo Erkidegoa]]rekin batera Espainiar Estatu guztiko garestienetakoa da. [[2005]]an metro karratuko 3.397 [[euro]] ordaintzen zen, [[Bartzelona]]ko hiria [[Donostia]] eta [[Madril]]ekin batera Espainian etxebizitza bat erosteko hiririk garestienen artean sailkatzen zen. Halere, [[2005]]an Espainiar Estatu guztiko hiririk garestiena Bartzelona zen, bataz-beste metro karratu bakoitza 3.700 eurotan zegoelarik.

[[Finantzak|Finantzei]] dagokionez, Kataluniako [[aurrezki kutxa|aurrezki kutxen]] usadioa eta arrakasta nabarmendu behar da. Espainiako 46 aurrezki kutxetatik 10 kataluniarrak dira. Horien artean bereziki [[La Caixa]] nabarmentzen da, bai eta [[Caixa Catalunya]] ere. [[Banku]]en artean, Kataluniako garrantzitsuena [[Banco de Sabadell]] da, Espainiar Estatuko laugarren banku talde handiena delarik.

== Garraioa ==
Katalunia bai lurrez, nahiz itsasoz, zein airez ederki komunikatua dago. Lurrez heltzeko [[autobide|autopista]], [[autobide]], [[errepide]] eta [[trenbide]] sare zabala du.

=== Errepide-sarea ===
[[Fitxategi:Peatge de Martorell Catalunya.JPG|thumb|200px|eskuinera|[[AP-7]] autopistaren ordainlekuak [[Martorell]] udalerriaren parean.]]
[[Fitxategi:Autopista Peatge C32 Sitges.JPG|thumb|200px|eskuinera|[[C-32]] autopista eta [[Garraf]]eko tunelak, [[Sitges]] inguruan.]]

Kataluniak [[automobil|autoak]] igaro daitezkeen 12.000 kilometro luzeko errepide-sarea du, nahiz eta horietako 10.843 kilometro norantza bakoitzeko bide bakarrekoak izan. Errepide-sare horretako 962 kilometro [[autobide|autopistak]] dira (665 bidesaria ordainduz eta 307 kilometro dohainik). 12.000 kilometro horietatik, 5.600 kilometro jabetzakoak dira, bai Kataluniako Generalitatea edota Aldundi Pronbintzialen jabetzakoak, bestalde, 1.955 kilometro [[Espainiako Sustapen Ministerioa]]ren jabetzakoak dira.

Autopista sarearen egitura Bartzelonan zentralizatua dago:
* [[AP-7]]: Kataluniako autopista garrantzitsuena da, «Mediterraneoko Autopista» izenez ezaguna, honek Katalunia zeharkatzen du, alde batetik [[Gironako probintzia]]n barna [[Bartzelona]] eta [[La Jonquera]] elkarlotuz, eta bestaldetik [[Tarragonako probintzia]]n barna Bartzelona eta [[Valentzia]] elkarlotuz. [[AP-7]] autopistak sahiesbide baten bitartez Bartzelona hiritik igarotzea saihesten du, [[Molins de Rei]] eta [[Montmeló]] udalerriak elkarlotuz. Errepide hau, [[B-30]]a, Bartzelonako hirugarren ingurabidea da eta [[Vallès]] eskualdea iparraldetik hegoalderako norantzan zeharkatzen du.
* [[AP-2]]: autopista honek [[Lleidako probintzia]]n barna Bartzelona eta [[Zaragoza]] hiriak elkarlotzen, ibilgailu trafiko kopuruari dagokionez Kataluniako bigarren autopista da, eta [[Euskal Herria|Euskal Herritik]] Kataluniara datozten [[euskaldun]]en ibilgailuen ohiko sarbidea da.
* [[C-32]]: autopista hau «Pau Casalsen Autopista» izenez ere ezagutzen da, Bartzelona eta [[El Vendrell]] udalerriak elkarlotzen ditu, [[Garrafeko Parkea|Garrafeko Parkeko]] kostaldeko errepidearen tunelak sahiesten dituelarik. Denera 56,3 kilometroko luzera du eta bi ordainleku dituenez, Europako autopista garestiena da. Bartzelona hiriburutik [[Palafolls]] udalerrira doan autopista ere C-32 gisa izendatu ohi da, «Maresmeko Autopista» izendapenaz ezagutzen delarik.
* [[C-25]]: autopista honek [[Riudellots de la Selva]] ([[Gironako probintzia|Girona]]) eta [[Cervera]] ([[Lleidako probintzia|Lleida]]) udalerriak elkarlotu eta Bartzelona hiriburua zeharkatzea ekidinez. Denera 153 kilometro luze ditu eta «Zehar-Ardatza» izenez ezagutzen da («''Eje'' ''Transversal''»).
* [[C-15]]: «Ardatz-Diagonal» izenez ezagutzen da («''Eje'' ''Diagonal''»), [[Manresa]] udalerria, [[Vilanova i la Geltrú]] udalerria eta [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] itsasoa elkarlotzen ditu.

=== Trenbideak ===
[[Fitxategi:Barcelona.Estacio.Sants.jpg|thumb|ezkerrera|200px|[[Bartzelona-Sants geltokia]].]]
[[Fitxategi:Estació de França Barcelona Catalonia.jpg|200px|thumb|ezkerrera|[[Frantziako geltokia (Bartzelona)|Frantziako geltokia]], [[Bartzelona]].]]

Katalunia izan zen [[Iberiar penintsula]]n [[trenbide]]a ezarri zen lehenbiziko lekua, hain zuzen ere, [[1848]]ko [[urriaren 28]]an Batzelona eta [[Mataró]] udalerriaren arteko linea inauguratu zenean, denera 28,4 kilometroko luzera zuelarik. Hurrengo urteetan zehar eta [[XX. mendea]] hasi aurretik Katalunian 1.000 kilometro trenbide eraiki ziren (ia gaur egungo kataluniar trenbide-sarearen %&nbsp;80), Bartzelona eta kataluniar hiri nagusiak elkarlotzen zituzten ibilbideak hedatuz. Trenbide gehienak [[enpresaburu]]en kapital pribatuaren bidez finantziatuak izan ziren, heuren merkantziak eta produktuen garraioa hiriburura lehen bai lehen ailegatzeko asmoz.

Gaur egun, nahiz eta [[tren]]ak etengabe zaharberrituak izan, trenbide-sarea orain dela ehun urtekoaren ia berdina da, Bartzelonan oso zentralizatua dagoen egitura duelarik. Trenbide ibilibide nagusienak bi dira:
* Kostaldekoa, [[Frantzia]]tik [[Valentziako Erkidegoa|Valentziako Erkidegora]] doana.
* Bartzelona eta [[Zaragoza]] elkarlotzen dituena: [[Manresa]] udalerria iraganez eta [[Lleidako probintzia]]n barna. Ibilbide hau [[Euskal Herria|Euskal Herritik]] Kataluniara joan-etorrian dabiltzanak erabili ohi dute.

Kataluniako trenbideen jabeak [[Administrador de Infraestructuras Ferroviarias|ADIF]] eta [[Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya|Kataluniako Generalitatearen Trenak]] dira («Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya»). Eragileei dagokionez, Katalunian jardun ohi duten tren-konpainiak [[Renfe Operadora]] eta [[Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya|FGC]] dira.

[[2008]]ko lehenbiziko hilabeteetan zehar, [[Bartzelona-Sants geltokia|Bartzelona-Sants geltokira]] [[Abiadura handiko tren|Abiadura Handiko Trenaren]] martxan jarri zen, hiru linea zerbitzatzen dituelarik: Bartzelona – Madril, Bartzelona – Sevilla eta Bartzelona – Málaga. Datozen urteetan abiadura handiko linea Frantziako mugara luzatuko da, han aurrera jarraitu eta gaur egungo abiadura handiko frantziar trenbide-sareakin lotuko da, ondorioz Bartzelona eta [[Paris]] hiriak elkarlotuko direlarik.

Bestalde, [[2005]]ko [[abendu]]an Kataluniako Generalitateak 1.100 kilometro trenbide linea berri eraikiko zituela iragarri zuen, horietatik 200 kilometro burdinbide arruntak eta 800 kilometro abiadura handiko burdinbideak, hauek kataluniar hiriak zeharka elkarlotuko dituztelarik. [[2006]]–[[2026]] bitartean gauzatuko den egitasmo horrek 25.000 miloi eurotako inbertsioa ekarriko omen du.

=== Portuak ===
Kataluniako bi portu garrantzitsuenak pasaiari nahiz merkantzien kopuruari dagokionez [[Bartzelonako portua|Bartzelonakoa]] eta [[Tarragonako portua|Tarragonakoa]] dira. Gainera, [[Espainia]]ko nahiz [[Mediterraneoa|Mediterraneoko]] portu garrantzitsuenetakoak dira.

Bestalde, Kataluniako kostaldean zehar portu ugari daude: bai [[arrantza|arrantza-portuak]], bai [[kirol-portu]]ak.

=== Aireportuak ===
Katalunian honako aireportu hauek daude:

* [[Bartzelona-El Prat aireportua]]: Bartzelona hiritik hamabost kilometrotara dago, Kataluniako aireportu garrantzitsuena da eta Espainiako bigarrena. Aireportu honek bi terminal ditu, T1a eta T2a, urteko 55 milioi bidaiarientzako gaitasuna duelarik.
* [[Girona-Costa Brava aireportua]]: bereziki kostu baxuko konpainiek erabili ohi dute, [[Costa Brava]]ra doazen turisten helmuga da.
* [[Reusko aireportua]]: Tarragonako probintziako turismoari begira eraiki zen. Bartzelona hiritik ordu batera dago.
* [[Sabadelleko aireportua]]: Ez du hegaldi komertzialik, hegaldi orokorrerako erabili ohi da.
* [[Lleida-Alguaire aireportua]]: [[2010]]an inauguratua.
* [[Seu d'Urgelleko aireportua]]: [[1984]]an itxia eta [[2010]]an berrirekia.

=== Beste garraiobide publiko batzuk ===
Katalunian dagoen [[metro]]-sare bakarra [[Bartzelonako metroa]] da, honek hiriburuko barruti eta auzoak elkarlotzeaz gain, Bartzelona hiriburua bera bere inguruko hiriekin lotzen du: [[L'Hospitalet de Llobregat|Hospitalet de Llobregat]], [[Cornellà de Llobregat]], [[Santa Coloma de Gramenet]], [[Badalona]], [[Sant Boi de Llobregat]] eta [[Montcada i Reixac]]. Gaur egun bederatzi linea martxan daude, [[Transports Metropolitans de Barcelona|TMB]] eta [[Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya|FGC]] konpainiek kudeatzen dituztelarik. Bartzelonako probintzian [[tranbia]] ere badago ([[Tram#Trambaix|Trambaix]] eta [[Tram#Trambesòs|Trambesòs]]), bai eta [[bizikleta alokairu]]ko sistema bat ere.

Bestalde, kataluniar udalerri guztietan [[autobus]]-sare edo zerbitzu bikain bat ere badago.


<gallery>
Irudi:Barcelona port.jpg|[[Bartzelonako portua]].
Irudi:Tarragona station overview.jpg|[[Tarragonako portua]].
Irudi:El_Prat.png|[[Bartzelona-El Prat aireportua]]ren aireko ikuspegia.
Irudi:Terminal B.JPG|[[Bartzelona-El Prat aireportua|Bartzelona-El Prat aireportuko]] T2B terminalaren kanpoaldeko irudia.
Irudi:Estació de Sarrià.JPG|[[Bartzelonako metroa]]ren [[Sarrià]] auzoko geltokia.
Irudi:Estacio Lleida-Pirineus.jpg|[[Lleida Pirineus geltokia]].
</gallery>

== Polizia ==
[[Fitxategi:BRIMO agents i furgoneta.jpg|95px|thumb|ezkerrera|100px|[[Mossos d'Esquadra]]ko oinezko bikotea.]]
[[Fitxategi:Catalunya-MossoDEsquadraEnVestitDeGala.jpg|thumb|120px|Ekitaldietarako jantzita doan [[Mossos d'Esquadra]] bat.]]
[[Fitxategi:Unitat de Transit cotxe patrulla.jpg|thumb|180px|eskuinera|Mossos d'Esquadraren patruila-autoa.]]

Kataluniak bere berezko polizia du, [[Mossos d'Esquadra]] direlakoak, bere jatorria [[XVIII. mendea]]n dago eta [[Europa]]ko polizia zibil zaharrenakoen artean kokatzen da. [[1980]]tik aurrera Kataluniako Generalitatearen agindupean dago, eta [[1994]]–[[2008]] bitartean Katalunia osoan [[Guardia Zibila|Goardia Zibila]] eta [[Espainiako Polizia Nazionala|Espainiako Polizia]] ordezkatuz hedakuntza prozesua gauzatu zuen. Halere, Espainiar Estatuak Katalunian eginkizun zehatz batzuk burutzeko polizia agente kopuru mugatu bat mantentzen du: portu, aireportu, kostaldeak eta mugak zainketa, atzerritarren erregimen orokorra, nortasun agirien kudeatzea, arma, droga eta lehegailuen trafikoaren aurkako borroka, Estatuaren babespen fiskala eta Espainiako Konstituzioak ezartzen dituen beste hainbat funtzio.

Segurtasunari dagokionez, Kataluniako udalerri bakoitzean tokian-tokiko udalaren agindupeko udaltzaingoak daude («''Policia'' ''Local''»). Gaur egun 200 udaltzaingo inguru daude. Udaltzaingo bakoitza jatorri zibila erakunde armatua da eta egitura jerarkizatua duen antolamendua du. Leku batzuetan izen ezberdina ere badute, adibidez [[El Vendrell]] udalerrian «Udal Polizia» (''Policía Municipal'') eta [[Bartzelona]] hiriburuan «[[Guàrdia Urbana de Barcelona|Bartzelonako Hiri Goardia]]» (''[[Guàrdia Urbana de Barcelona]]'').

Heuren eginkizunak honako hauek dira:

* Udalerrietako udal agintariei babesa eskeini, eta udalaren eraikin eta instalakuntza ofizialak zaindu.
* Hirigune eta herriguneetako trafikoa zuzendu eta kontrolatu, betiere ezarritako zirkulazio edo trafiko arauen arabera.
* Hirigune eta herriguneetan jazotako trafiko istripuetako atestatuak bideratzea.
* Polizia administratiboa, ordenantzeei dagokionez, bere eskumenen barnean dauden udal bandoak eta xedapenak jakinarazi eta betearaztea.
* Polizia judizialaren eginkizunetan parte hartzea.
* Istripu, hondamendi edo ezbehar publikoetan laguntza eskeintzea, legeek horretarako aurreikusia duten moduan babes zibileko planen exekuzioaren arabera parte hartuz.
* Segurtasun batzarretan ezarritako elkarlan esparruaren arabera ekintza deliktiboak ekiditeko dauden izapide eta ekintzak betearazi eta gauzatzea.
* Eremu publikoak zaintzea eta Espainiako Estatuaren Indar eta Segurtasun-Gorputzekin nahiz Erkidego Autonomoetako Poliziekin elkarlanean manifestazioetan babes lanetan jardutea eta giza kontzetrazio handien ordenaren mantenimendua, horretarako deituak baldin badira.
* Gatazka edo liskar pribatuen konponbidean laguntza eskeintzea, helburu horretarako deituak baldin badira.

== Hizkuntzak ==
{{sakontzeko|Katalan|Aranera|Gaztelania}}

Kataluniako berezko hizkuntza katalana da; salbuespena [[Arango harana|Arango Harana]] da, bertan aranera mintzatzen baita. Katalana nahiz Espainiar Estatuko hizkuntza ofiziala den gaztelania Kataluniako lurralde osoan hizkuntza ofizialak dira. Arango Haranan mintzatzen den aranera, [[okzitaniera]]ren dialektoa da eta Katalunian ofizialtasuna du. Kataluniako Estatistika Institutuaren arabera, kataluniarren %&nbsp;36k eguneroko bizitzan katalana hizkuntza nagusi gisa erabili ohi du, %&nbsp;46k gaztelania, %&nbsp;12k biak eta %&nbsp;0,03k [[aranera]]. Biztanleen %&nbsp;6k eguneroko bizitzan beste hizkuntza batzuk eabili ohi ditu.<ref>[http://www.idescat.cat/dequavi/Dequavi?TC=444&V0=15&V1=2 Usos lingüístics. Llengua inicial, d'identificació i habitual. Anuari estadístic de Catalunya. Idescat. 2008] {{ca}}</ref>. [[2013]]ko datuen arabera, Kataluniako biztanleen %&nbsp;94k ulertzen du katalana, eta %&nbsp;80 katalanez hitz egiteko gai da. Erabilerari dagokionez, %&nbsp;50,7 gaztelaniaz mintzo da nagusiki, eta %&nbsp;36,3 katalanez.<ref name=cd/>

=== Katalanaren ezagutza ===
[[2007]]ko datuen arabera,<ref>[http://www20.gencat.cat/portal/site/Llengcat/menuitem.b318de7236aed0e7a129d410b0c0e1a0/?vgnextoid=13d54e17d7993210VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextchannel=13d54e17d7993210VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextfmt=default Dades oficials de la Secretaria de Política Lingüística] {{ca}}</ref> Kataluniako biztanleen %&nbsp;93,8k katalanez ondo edota hala-hola badaki, nahiz eta soilik katalanen %&nbsp;31,6ren ama hizkuntza den eta %&nbsp;37,2 hizkuntza horrekin identifikatua sentitzen den.<ref>[https://web.archive.org/web/20141023234255/http://www20.gencat.cat/portal/site/Llengcat/menuitem.b318de7236aed0e7a129d410b0c0e1a0/?vgnextoid=d5349cede4c43210VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextchannel=d5349cede4c43210VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextfmt=default Estadística d'usos Lingüístics a Catalunya] {{ca}}</ref> Honako taula honek Kataluniako katalanaren erabilpena adierazten du:

{| class="wikitable"
|+ Katalana
|-
! Ezagutza
! Pertsonak
! Portzentaia
|-
!  Ulertu
| 6.610.202
| %&nbsp;93,8
|-
! Mintzatu
| 5.331.000
| %&nbsp;75,6
|-
! Irakurri
| 5.143.100
| %&nbsp;73,0
|-
! Idatzi
| 3.967.500
| %&nbsp;56,3
|-
! 2 urtez gaindiko biztanleria
| 7.049.900
| %&nbsp;100
|}

[[2013]]ko datuen arabera, herritarren %&nbsp;94,3k ulertzen du katalana, eta %&nbsp;80,4k hitz egiten du. %&nbsp;82,4k irakur dezake, eta %&nbsp;60,4k idatzi ere bai. Ama hizkuntzari dagokionez: %&nbsp;55 kataluniarrena gaztelania da, %&nbsp;31rena katalana (2003an, %&nbsp;36rena). Inkestaren arabera, 2.530.000 pertsona prest daude katalana ikasteko edo ezagutza hobetzeko, edozein arlotan. Kataluniako biztanleen %&nbsp;40 inguruk, beraz, katalana hobeto jakin nahiko luke. Ezagutzari dagokionez, katalanak urratsak ematen jarraitzen du<ref name=cd>Aitor Sarasua, [http://sustatu.eus/asarasua/1409040928 «Kataluniako inkesta soziolinguistikoa (2013), zenbait datu»], ''Sustatu'', 2014-10-15, CC-BY-SA lizentzia</ref>.

=== Gaztelaniaren ezagutza ===
[[2008]]an Kataluniako Estatistika Institutuak bere webgunean argitaratutako datu ofizialen arabera, Kataluniako hizkuntza mintzatuena [[gaztelania]] zen, katalana ama hizkuntza,<ref>[http://www.idescat.cat/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=3313&V4=3314&ALLINFO=TRUE&PARENT=25&CTX=B] {{ca}}</ref> identifikazio hizkuntza<ref>[http://www.idescat.cat/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=3319&V4=3320&ALLINFO=TRUE&PARENT=25&CTX=B] {{ca}}</ref> edota eguneroko edo ohiko hizkuntza gisa gainditzen zuelarik.<ref>[http://www.idescat.cat/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=3325&V4=3326&ALLINFO=TRUE&PARENT=25&CTX=B] {{ca}}</ref>

{| class="wikitable"
|+ Gaztelania
|-
! Ezagutza
! Pertsonak
! Portzentaia
|-
! Ulertu
| 6.973.500
| %&nbsp;99,0
|-
! Mintzatu
| 6.793.900
| %&nbsp;96,4
|-
! Irakurri
| 6.440.300	
| %&nbsp;91,4
|-
! Idatzi
| 6.258.200
| %&nbsp;88,8
|-
! 2 urtez gorako biztanleria
| 7.049.900
| %&nbsp;100
|}

Iturria: Idescat. Demografia inkesta<ref>[http://www.idescat.cat/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=2523&V4=2568&ALLINFO=TRUE&PARENT=1&CTX=B] {{ca}}</ref>

[[2013]]ko datuen arabera, gaztelaniari dagokionez, populazioaren %&nbsp;95ek baino gehiagok erantzun du gai dela gaztelania ulertzeko, hitz egiteko, idazteko eta irakurtzeko.<ref name=cd/>

=== Araneraren ezagutza ===
Honako taula honek [[Arango harana|Arango Haranan]] araneraren ezagutzari buruzko datuak adierazten ditu ([[2001]]an). Portzentaiak eskualde honetako biztanleriarekin bat datoz, ez Kataluniako biztanleriarekin.

{| class="wikitable"
|+Araneraren ezagutza<ref>[http://www20.gencat.cat/docs/Llengcat/Documents/Altres/Arxius/aran_cens.pdf Cens lingüístic de l'aranès de 2001]</ref>
|-
! Ezagutza
! Pertsonak
! Portzentaia
|-
! Ulertu
| 6.712
| %&nbsp;88,88
|-
! Mintzatu
| 4.700
| %&nbsp;62,24
|-
! Irakurri
| 4.413
| %&nbsp;58,44
|-
! Idatzi
| 2.016
| %&nbsp;26,69
|}

[[2013]]ko datuetan jasota dagoenez, [[Arango Harana|Val d’Araneko]] biztanleen %&nbsp;80k ulertzen du, %&nbsp;56k hitz egiten du, eta %&nbsp;35ek idazten ere badaki. Katalanarekin ez bezala, aranerari dagokionez etxeko transmisioak eta erabilerak huts egiten du, eta hezkuntza da hizkuntzari eusteko bide nagusia. Ondorioz, 30 urtetik beherakoak dira [[okzitaniera]]z idazten eta irakurtzen ondoen dakitenak, baina 65 urtetik gorakoak dira, nagusiki, okzitanieraz hitz egiten dutenak.<ref name=cd/>

=== Atzerritar hizkuntzen ezagutza ===
[[2011]]ko [[martxo]]an Kataluniako Estatistika Insititutuak eta Komunikazioaren Barometroak kataluniar gizartean hizkuntzen erabilpena eta ezagutzari buruz elkarlanean argitaratu zuten ikerketaren emaitzak honako hauek dira:<ref>[http://www.avui.cat/noticia/article/2-societat/5-societat/391204-el-catala-mes-atractiu.html El català, més atractiu], [[Avui]] egunkaria, 2011ko apirilaren 1a. {{ca}}</ref>

{| class="wikitable"
|-
! Ezagutza
! Katalana
! Gaztelania
! Ingelesa
! Frantsesa
! Arabiera
! Beste batzuk
|-
! Ulertu
| %&nbsp;95,3
| %&nbsp;99,9
| %&nbsp;24,1
| %&nbsp;13,2
| %&nbsp;3,1
| %&nbsp;9,6
|-
! Mintzatu
| %&nbsp;77,5
| %&nbsp;99,8
| %&nbsp;18,8
| %&nbsp;10,8
| %&nbsp;3,0
| %&nbsp;8,5
|-
! Idatzi
| %&nbsp;60,6
| %&nbsp;99,0
| %&nbsp;15,8
| %&nbsp;8,2
| %&nbsp;2,6
| %&nbsp;6,7
|}

[[2013]]ko datuen arabera, [[ingeles]]a %&nbsp;38,4k ulertzen du, %&nbsp;31k hitz egiten du, eta %&nbsp;34k irakurtzen. [[Frantses]]a, berriz, %&nbsp;25ek ulertzen du, eta %&nbsp;16k hitz egiten. Gainera, Katalunian bizi diren 662.300 herritarrek beste hizkuntzaren bat dauka ama hizkuntza. Hurrenkera honetan: [[arabiera]] (151.700 pertsona), [[errumaniera]] (56.100); [[amazigera]] (41.800), frantsesa (38.800); galiziera (33.200) eta [[errusiera]] (31.900)<ref name=cd/>.

=== Erabilera ===
[[2013]]an aurkeztutako datuen arabera, [[gaztelania]]ren erabilera igo egin da azken bost urtean: 2003an %&nbsp;47ko erabilera, 2008an %&nbsp;46koa eta 2013an %&nbsp;50ekoa. Katalanaren erabilerari dagokionez, herritarren %&nbsp;35,6ren ohiko hizkuntza da; duela 10 urte baino gutxiago (2003an %&nbsp;46), baina duela 5 urte baino apur bat gehitxoago (2008an %&nbsp;35,6).<ref name=cd/>

Ferran Mascarell [[kultura]] sailburuak aurkeztu zituen datuok, eta baita zenbait ondorio eta iritzi eman ere. Mascarellen arabera, datuak azaltzeko orduan (eta batez ere katalanak izan duen atzerakada azaltzeko), eragin nabarmena izan dute Hego Ameriketatik heldutako 700.000 erdal hiztunak. [[Atzerri]]an jaiotako biztanleak 2003an %&nbsp;9 ziren; 2013an, ostera, %&nbsp;17,5. Dena den, eta globalizazioaren eragina ere handia izan arren, ''katalanak normalizaziorantz urratsak ematen jarraitzen du'' eta ''katalana erakargarria da herritarrentzat, eta hizkuntza ikasteko eta erabiltzeko gogoa nabari da herritarren artean. Belaunaldi berriek usu erabiltzen dute lagunekin''<ref name=cd/>.

Katalanaren erabilera nagusi da Kataluniako eskualderik gehienetan, eta katalana gaztelania baino gehiago erabiltzen da, bai ikaskideen artean, baita lan munduan ere. Txostenean emandako datu eta ondorioen artean azpimarratzen da, gainera, ama hizkuntza katalana ez dutenen artean, 3.000.000 herritarrek katalana ikasi duela, eta 600.000 lagunentzat ohiko hizkuntza bihurtu dela. Bestalde, belaunaldien arteko transmisio linguistikoa katalanaren aldekoa da, 6 puntuko aldearekin (hau da, seme-alabekin katalanez hitz egiten duen herritarren kopurua handiagoa da, gurasoekin mintzo dena baino).<ref name=cd/>

==== Lurraldearen arabera, alde handia ====
[[Bartzelona]]ko metropolia da katalanez gutxien hitz egiten den ingurua, %&nbsp;27,8, duela 10 urte baino 10 puntu gutxiago (2003an %&nbsp;37,1). [[Gaztelania]]ren erabilera, aldiz, %&nbsp;60 da. Katalan gehien egiten den eskualdea, aldiz, [[Terres de'l Ebre]] da (%&nbsp;74), eta jarraian [[Terres de Ponent]] (%&nbsp;62), [[Alt Pirineu i Aran]] (%&nbsp;61,3), eta Comerques Gironines (%&nbsp;51,5).<ref name=cd/>

== Ohitura eta usadioak ==
{{Sakontzeko|San Jurgi Eguna}}

[[Fitxategi:3d10 fm de vilafranca.jpg|thumb|200px|[[Vilafranca del Penedès]] udalerriko [[casteller]]ren ''hirutan hamarreko'' dorrea.]]

Kataluniako dantza nazionala [[Sardana]] da. Borobil batean dantzatu ohi den dantza bat da, bertan dantzariak eskutik heldutzen dira, eta ahal bada gizona-emakumea-gizona-emakumez ordena jarraituz... dantzari guztiak biribilaren erdira begiratuz dantzatzen direlarik. [[Ball de bastons|''Ball de bastons'']] («Makil-dantza») eta [[Terres de l'Ebre]] eskualdeko [[jota]] ere kataluniar dantza herrikoiak dira, gainera kataluniar kostaldean [[havanera]]k abesteko ohitura dago, [[Calella de Palafrugell]] herriko havanera lehiaketa nabarmentzen delarik.

[[Fitxategi:Santjordi.jpg|thumb|200px|ezkerrera|[[Arrosa (argipena)|Larrosa]] saltokia ''[[San Jurgi Eguna|Sant Jordi Egunean ("San Jurgi Eguna")]]''.]]

Kataluniar adierazpen nabarmena eta nazioartean oso ezaguna dena [[Casteller]] delakoa da (giza-dorreak), jatorria [[Tarragonako probintzia]]ko [[Camp de Tarragona]] eskualdean du eta Kataluniako beste eskualde batzuetara ere zabaldu da. Casteller lehiaketen partaideak nork egitura garai eta hobeagoak gauzatzen dituen lehiatzen dira, egitura hauen gailurrean mutiko edo neskato bat igo eta besoa altxatzen duelarik.

[[Apirilaren 23]]an ''[[San Jurgi Eguna|Sant Jordi Eguna]]'' («San Jurgi Eguna») ospatu ohi da, Kataluniako Santu Zaindaria. Jaiegun hau senide, lagun eta bikoteen artean [[arrosa (argipena)|larrosa]] bat eta [[liburu]] bat elkar oparituz ospatu ohi da.

[[Ekainaren 23]]an, Sant Joan eguneko bijilia ospatu ohi da. Antzinako ohitura herrikoiaren arabera, [[deabru]]ak, madarikazioak eta beste hainbat ezbehar usatzeko [[su]]ak piztu ohi dira. Gainera, egun honetan [[coca (opila)|coca]] jan eta [[cava]] edaten da.

[[2010]]eko [[uztailaren 28]]an Katalunian [[zezenketa]]k desagertarazteko legea onartu zen. Lege berri hau [[2012]]ko [[urtarrilaren 1]]an indarrean sartu zen, Lege Ekimen Herrikoi baten ondorioz hasi zelarik, bertan 180.000 lagunek zezenketen debekuaren alde sinatu zutelarik.<ref>[https://web.archive.org/web/20120305123803/http://www.cronica.cat/noticia/Catalunya_diu_adeu_a_les_corrides_de_toros Catalunya diu adéu a les corrides de toros] {{ca}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20100929170329/http://avui.elpunt.cat/noticia/article/3-politica/17-politica/200585-catalunya-prohibeix-les-corrides-de-toros-a-partir-del-2012.html Catalunya prohibeix les corrides de toros a partir del 2012] {{ca}}</ref>

Kataluniako usadio herrikoairen arabera [[eguberria|eguberrietan]] pertsonairik nabarmenena ''[[Tió de Nadal]]'' da («Eguberritako Enborra»), haur nahiz helduei oparoak banatzen dizkien [[zurtoin|enborra]], [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[Olentzero]]aren nolabaiteko parekidea. Antzina enbor honi su ematen zitzaion, gaur egun ordea ez zaio surik ematen eta opariak "kaka eginaraziz" ematera derrigortzen zaio. Bestalde, eguberrietako beste kataluniar irudi ospetsua ''[[Caganer]]'' delakoa da.

=== Jaiegunak ===
Kataluniak urtean 15 jaiegun ditu: bederatzi jaiegun Espainiako Estatuaren Administrazio Nagusiak ezarritakoak dira, beste bost jaiegun Kataluniako Generalitateak jarriak dira, eta azken jaieguna udalerri bakoitzeko santu zaindariaren ohorez ospatu ohi da. Udalerri bakoitzeko jaiegunaz kanpo, gainerako hamalau jaiegunak honako hauek dira:

{|
|valign="top"|
* [[Urtarrilaren 1]]a: [[Urteberri-egun|Urteberri Eguna]].
* [[Urtarrilaren 6]]a: [[Errege Magoak|Errege Eguna]].
* [[Maiatzaren 1]]a: [[Langileen Nazioarteko Eguna]].
* [[Aste Nagusia]]: [[Ostiral Santua]].
* [[Aste Nagusia]]: [[Pazkoa|Pazko Astelehena]].
* [[Ekainaren 24]]a: [[Donibane jaia|Donibane Jaia]].
* [[Abuztuaren 15]]a: [[Mariaren Jasokundea|Mariaren Jasokunde]].
|valign="top"|
* [[Irailaren 11]]a: [[Kataluniako Egun Nazionala]].
* [[Urriaren 12]]a: [[Espainiako Egun Nazionala]].<ref>[http://www.congreso.es/constitucion/ficheros/leyes_espa/l_018_1987.pdf Ley 18/1987, de 7 de octubre, que establece el día de la Fiesta Nacional de España en el 12 de octubre] {{es}}</ref>
* [[Azaroaren 1]]a: [[Santu Guztien Eguna|Domu Santu Eguna]].
* [[Abenduaren 6]]a: [[Espainiako 1978ko konstituzioa|Espainiako Konstituzioaren Eguna]].
* [[Abenduaren 8]]a: Maria Sortzez Garbia.
* [[Abenduaren 25]]a: [[Eguberria]].
* [[Abenduaren 26]]a: Doneztebe Eguna.
|}

== Kultura ==
=== Literatura ===
{{Sakontzeko|Katalunierazko literatura}}

[[Katalanezko literatura|Katalunierazko literaturak]] bi urrezko aro bizi zain ditu: lehenbizikoa [[XIII. mendea|XIII]]–[[XIV. mendea]]n izan zen, [[Joanot Martorell]] [[Valentziako probintzia|valentziar]] idazlearen zaldun-eleberriekin eta [[Ausiàs March]] valentziar olerkariarekin, bai eta [[Ramon Llull]] idazle [[mallorca|mallorkarrarekin]]. Bigarren urrezko aroa [[XIX. mendea]]n gauzatutako [[Renaixença|''Renaixença'' («Berpizkudea»)]] izeneko kataluniar kultura eta politika mugimenduarekin. Aro honetan honako idazle hauek nabarmendu ziren: [[Jacinto Verdaguer,]] [[Narciso Oller]], [[Joan Maragall]] eta [[Àngel Guimerà]]. [[XX. mendea]]n zehar [[Noucentisme]] eta [[Abangoardismo]] mugimenduak garatu ziren, bertan honako olerkari hauek nabarmendu zirelarik: [[Josep Carnero]], [[Carles Orilla]] eta [[Josep Vicenç Foix|Josep Vicenç Foix i Mas]]. [[Espainiako Gerra Zibila]]n zehart eta [[Frankismo|Diktadura Frankistaren]] aroan [[Josep Pla]], [[Mercè Rodoreda]] eta [[Salvador Espriu]] nabarmendu ziren. Gaur egungo katalunierazko idazle nabarmenen artean honako hauek daude: [[Quim Monzó|Quim Monzo]], [[Mercè Rodoreda]]...

[[Gaztelania]]z idatzi duten kataluniar idazle nabarmenak honako hauek dira: [[Manuel Vázquez Montalbán]], [[Terenci Moix]] (gaztelaniaz nahiz katalanez), [[José Agustín Goytisolo]], [[Luis Goytisolo]] eta [[Juan Goytisolo]].

=== Musika ===
{{Sakontzeko|Kataluniako musika|Katalunierazko musika}}

[[Fitxategi:Lluís Llach.jpg|thumb|[[Lluís Llach]] kantautorea.]]

Kataluniako kultur arlo sendoenetako bat [[musika]] da, bai urte osoan burutu ohi diren ekitaldi eta musika emanaldien kopuruarengatik, nahiz musikagune sare zabalarengatik, bai eta Katalunian dauden musikagile, musikari, abeslari eta musika talde kopuru ugaria dela eta.

* Musikagileak: Nazioartean ohiartzun handiena lortu duten kataluniar konposatzaileak [[Pau Casals]], [[Isaac Albéniz]] eta [[Enrique Granados]] izan dira, halere, [[XX. mendea]]n beste askoren artean [[Xavier Cugat]], [[Xavier Montsalvatge]], [[Pascal Comelade]], [[Tete Montoliú]] eta [[Federico Mompou]] ere nabarmendu dira.

* Kantautoreak: Batez ere [[XX. mendea]]ren bigarren erdialdean ugari izan ziren, eta bereziki [[katalan]]ezko abestigintzan, ''[[Nova Cançó]]'' mugimenduari esker. Arlo honetan [[Lluís Llach]], [[Joan Manuel Serrat]] eta [[Francesc Pí de la Serra]]. Gaztelaniaz aldiz, Serrat bera (katalanez eta gaztelaniaz abestuz), [[Luis Eduardo Aute]] edota [[Manolo García]] nabarmendu izan dira.

* Abeslari eta musika taldeak: [[Pau Casals]] biolontxelo-jolea eta [[Alicia de Larrocha]] piano-jolea [[musika klasiko]] arloan nabarmendu dira. [[Montserrat Caballé|Montserrat Caballe]], [[Josep Carreras]], [[Victòria dels Àngels]] eta [[Jaume Aragall]] abeslariak [[opera]] arloan.

:[[1990eko hamarkada]]n gailendu zen [[kataluniar rock]] mugimenduan [[Els Pets]], [[Sopa de Cabra]] edota [[Sau]] musika taldeak eta [[Quimi Portet]] abeslariak nabarmendu ziren, [[katalan]]ezko [[pop]]-[[rock]] zuzpertu zutelarik. Kataluniako [[gaztelania]]zko musika talde eta abeslari ospetsuen artean honako hauek daude: [[Los Sírex]], [[Santabárbara]], [[Loquillo y Los Trogloditas]] ([[Loquillo]] abeslaria kide dela), [[El Último de la Fila]] ([[Manolo García]] kantautorea kide dela), [[Jarabe de Palo]], [[Los Rebeldes]], [[Sergio Dalma]] eta [[Mónica Naranjo]]. ''[[Rumba catalana]]'' deritzon musika mugimendua ere eman zen, bertako musika talde eta abeslari ospetsuenak honako hauek izan zirelarik: [[El Pescaílla]], [[Peret]], [[Gato Pérez]], [[Los Manolos]] eta [[Estopa]], azken hauek kataluniar errunba eta pop-rocka elkar nahasiz.

[[Fitxategi:Estopa 2008.06.13 007.jpg|thumb|ezkerrera|[[Estopa]] bikotea.]]

* Musikaguneak: Kataluniako musikagune garrantzitsuenak Bartzelona hiriburuan daude. Haien artean honako hauek nabarmentzen dira: [[El Liceu|El Liceu antzokia]], [[Kataluniar Musikaren Jauregia]], [[L'Auditori]] ([[Bartzelonako eta Kataluniako Orkestra Nazionala]]ren egoitza) eta [[Kataluniako Antzoki Nazionala]]. [[Pop]] edota [[rock]] musika emanaldi eta kontzertu jendetsuenak [[Palau Sant Jordi]], [[Bartzelonako Kirol Jauregia]]n, nahiz [[Lluís Companys Olinpiar Estadioa]] eta [[Camp Nou]] estadioetan ospatu ohi dira.

* Musika jarduerak: Maiz ospatu ohi diren musika emanaldi eta kontzertuez gain, bartzelonar eszenatoki nagusienetan musika jarduerak programatu eta Kataluniako hainbat tokitan ere nazioarteko musika jarduerak egon ohi dira. Bartzelona hirian honako hauek nabarmentzen dira: [[Festival Primavera Sound]] (musika elektronikoa, urtero [[maiatz]]eko hiru egunetan), [[Sónar|Sónar Jaialdia]] (musika elektronikoa eta multimedia, [[ekain]]ean) eta [[Festival Grec]] (eklektikoagoa, [[uztail]]ean hiriburuko hainbat eszenatokitan ospatu ohi da).

:Bartzelona hiritik kanpira honako musika jaialdi hauek nabarmentzen dira: [[Viceko Zuzeneko Musikaren Jaialdia]], [[Pereladako Jaialdia]], [[Terrassako Jazzaldia]], [[Tarragonako Nazioarteko Dixieland Jaialdia]] eta [[El Vendrelleko Nazioarteko Pau Casals Musika Jaialdia]]. Urteroko beste jarduera garrantzitsu bat Kataluniako Nazioarteko Diskoaren Azoka da.

=== Artea ===
[[Fitxategi:050529 Barcelona 135.jpg|thumb|[[Kataluniako Arte Museo Nazionala]]ren egoitza den [[Palau Nacional (Bartzelona)|Jauregi Nazionala]]. [[Montjuïc]], [[Bartzelona]].]]

Nazioartean ospe handiena duten kataluniar margolariak honako hauek dira: [[Salvador Dalí]], [[Joan Miró]] eta [[Antoni Tàpies]], guztiak [[XX. mendea|XX. mendekoak]]. [[Pablo Picasso]] [[málaga|malagarra]] denboraldi batez Kataluniako margolaritza giroari estuki loturik egon zen, gaztaroan [[Bartzelona]]n bizi izan baitzen, bertan artista gisa hazi eta [[kubismo]] estilosna margotzen hasi zelarik. Arte Plastikoen munduan heuren aztarna laga duten beste kataluniar margolari batzuk [[Ramon Casas]], [[Josep Maria Subirachs]] edota [[Marià Fortuny]] izan dira.

Kataluniako margolaritza museo garrantzitsuenak honako hauek dira: [[Dalí Antzoki-Museoa]] ([[Figueres]] udalerrian), el [[Museo Picasso de Barcelona]], [[Antoni Tàpies Fundazioa]], [[Joan Miró Fundazioa]], [[Kataluniako Arte Museo Nazionala]], [[Bartzelonako Arte Garaikideko Museoa]], [[Bartzelonako Kultura Garaikidearen Zentrua]] eta [[CaixaForum Barcelona]].

=== Zinema ===
Katalanez azken urteotan egindako pelikulen artean azpimarratzekoak dira «[[Pa negre]]» (Agustí Villaronga, [[2010]]) eta «[[Estiu 1993]]» (Carla Simón, [[2017]]), besteak beste. [[Cesc Gay]] dugu zinema zuzendari eta gidoigileen artean emankorrenetarikoa («Hotel Room» 1998an, «A la ciutat» 2003an, «V.O.S.» 2009an eta «Truman» 2015ean beste batzuen artean). Eta mundu mailan ospe handia bereganatu dute beste zuzendari batzuk, [[Vicente Aranda]], [[Isabel Coixet]], [[Bigas Luna]], [[Ventura Pons]] eta [[Jaime Rosales]], beste hainbaten artean. Aktore ezagunen zerrenda ere luzea da, esate baterako [[Rosa Maria Sardà]], [[Mónica Randall]], [[Emma Cohen]], [[Assumpta Serna]], [[Silvia Marsó]], [[Eduard Fernández]], [[Fernando Guillén Cuervo]], [[Vicky Peña]], [[Laia Marull]] eta [[Vicenta N'Dongo]].

[[Gaudí Sariak]] dira bestela prestigio handienak Katalunia mailan. Azkenik, [[Sitgeseko Zinemaldia]] Europa mailan nabarmenena da zinema fantastikoaren kategorian.

=== Arkitektura ===
[[Fitxategi:Mas fabregas del bosc-ametlladelvalles.jpg|thumb|ezkerrera|200px|Mas Fabregas del Bosc [[masia]] ([[L'Ametlla del Vallès]]).]]

[[Arkitektura]]ri dagokionez, Katalunian Europan nagusi ziren hainbat arkitektur estilo garatu eta herrialde honetara moldatu izan dira., bertako [[eliza (eraikina)|eliza]], [[monasterio]] eta [[katedrala|katedraletan]] aztarna laga duelarik, bai [[arkitektura erromaniko|erromaniko estiloko]] eraikinak (adibide onenak Gòtia eta [[Hispaniako Marka|Hispaniar Markako]] lurraldekoak) eta [[arkitektura gotikoa|gotiko estiloko]] eraikinak dira (adibide onenak [[Katalunia Berria|Katalunia Berriko]] hirietan topa daitezke). [[XIX. mendea]]n [[art Nouveau|modernismoak]] kataluniar arte nazionala bereganatu zuen, bereziki apaindura arteari zegokionez. Kataluniako arkitektuek nazioarteko goraipamena jaso zuten, haien artean ospetsuenak honako hauek izan zirelarik: [[Antoni Gaudí]], [[Lluís Domènech|Lluís Domènech i Montaner]] eta [[Josep Puig i Cadafalch]]. [[Arkitektura arrazionalista|Arrazionalismo arkitektonikoari]] dagokionez, [[Josep Lluís Sert]], [[Torres Clavéo]] eta beste hainbat arkitekto nabarmendu ziren. Oraintxuki, beste askoren artean [[Josep Antoni Coderch]] eta [[Ricard Bofill]] hirigileak nabarmen dira.

Kataluniar landa arkitektura herrikoiari edo [[landetxe]]ei dagokionez, kataluniar eraikin nabarmen edo ezagunena [[masia]] da ([[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[baserri]]en nolabaiteko parekidea). Masiak Kataluniako [[landa ingurune]]etan non-nahi topa daitezke, [[nekazaritza|nekazari]] edo [[artzaintza|artzainen]] esparru sakabanatuko eraikin tipikoa eta herriguneetatik aldenduta.

=== Gizateriaren Ondarea ===
[[Fitxategi:Sant Climent de Taüll.jpg|200px|ezkerrera|thumb|[[Sant Climent de Taüll]].]]
[[Fitxategi:Sagrada Familia 03.jpg|115px|eskuinera|thumb|[[Familia Santuaren tenplua]]ren atari nagusia.]]

Katalunia [[UNESCO]] erakundearen [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondarea]] diren monumentu eta eraikin ugariren kokalekua da. Zerrenda horretara gehitu zen lehenbiziko eraikinak [[1984]]an [[Antoni Gaudí]]ren [[arkitektura|arkitektur lan]] [[art Nouveau|modernistak]] izan ziren, denak izendapen berdineko multzoan bateratu zirelarik. Arkitektur lan hauek honako hauek dira: [[Güell parkea]], [[Güell jauregia]], [[Milà Etxea]], [[Familia Santuaren tenplua]], [[Vicens Etxea]], [[Batlló Etxea]] eta [[Güell kolonia]] dira. [[1991]]an zerrenda honi [[Pobleteko monasterioa]] gehitu zitzaion, bertan [[Aragoiko koroa|Aragoiko Koroaren]] errege ugariren hilobiak daudelarik. Zazpi urte beranduago, [[Iberiar penintsulako Mediterraneoko arkuko labar-pintura]]ren izendapenean Mediterraneoko kostaldean zehar hedatzen diren [[labar artea|labar-pinturako]] kokaleku gehitu ziren, tartean Katalunian kokatutakoak. [[2007]]an [[Lluís Domènech]] arkitektoak eraikitako [[Kataluniar Musikaren Jauregia]] eta [[Sant Pau Ospitalea]] eraikin [[art Nouveau|modernistak]] multzo berdinean bateratu eta zerrendari gehitu zitzaizkion. [[2000]]an zerrendari bi multzo beri gehitu zitzaizkion: [[La Vall de Boíko eliza erromanikoak]] eta [[Tarraco|Tarracoko Arkeologia Multzoa]]. [[2005]]an azken gehikuntza egin zen, [[Bergako patum]] ospakizuna, Gizateriaren Ahozko eta Materiagabe Ondarea izendatu zelarik.

== Zientzia eta tekonologia ==
[[Fitxategi:Barcelona.Museu.de.la.Ciencia.Cartel.jpg|thumb|200px|ezkerrera|Zientziaren Museoaren kartela, gaur egun [[CosmoCaixa Barcelona]] museoa dena.]]
[[Fitxategi:Eduard Punset.jpg|thumb|150px|eskuinera|[[Eduard Punset]] kataluniar zientzia-hedatzailea.]]

[[Zientzia]] eta [[teknologia]] ikerketa luzaroan Kataluniako [[industria]] eta [[ekonomia]]ren oinarrietako bat izan da. Kataluniako zientzialari garrantzitsuenetako batzuk honak hauek dira: [[Narcís Monturiol]], [[Josep Comas i Solà]] astronomoa, [[Eduard Fontserè]] klimatologoa eta [[Joan Oró]] biokimikaria. Ekonomia alorrean [[Andreu Mas-Colell]] ekonomilaria nabarmentzen da. Bestalde, [[Eduard Punset]] abokatu, ekonomilari eta zientzialariak [[telebista]]n, [[irrati (hedabidea)|irratian]] nahiz aldizkarietan zientziaren hedapenaren alde burututako lana ere goraipagarria da.

Gaur egun, kataluniar gobernuak nahiz kataluniar enpresa pribatuek zientzia eta teknologia ikerketak bultzatu asmoz inbertsio ekonomiko handiak gauzatzen ari dira, ez bakarrik [[unibertsitate]]etan baita ikerketa erakunde pribatuetan ere. Betebehar honetan Kataluniako Zientzia Ikerketen Goi Kontzeilua nabarmentzen da («Consell Superior d'Investigacions Científiques de Catalunya»).

Zentzu honetan, eraiki berria den Bartzelonako Biomedikuntza Ikerketaren Parkea nabarmentzen da, biomedikuntza arloan Europa osoko garrantzitsuena dena, bai eta Bartzelonako 22@ auzoaren proiektua, honetan europar teknologia arloko enpresa aurreratu eta gorenen instalakuntza bultzarazi nahi da. [[Cerdanyola del Vallès]] udalerrian ere [[Sinkrotroi|Sinkrotron]] bat martxan jarri nahi zen.<ref>[http://www.eldebat.cat/cast/viewer.php?IDN=28992 Se inaugura el Sincrotrón Alba en Cerdanyola del Vallés] (Diari digital de Catalunya) {{es}}
</ref> [[Terrassa]] udalerrian [[Kataluniako Zientzia eta Teknikaren Museoa]] dago eta Bartzelona hiriburuan [[CosmoCaixa Barcelona]] museoa, antzina Zientziaren Museoa deitzen zena.

== Gastronomia ==
[[Fitxategi:La Boqueria.JPG|thumb|250px|[[Bartzelona]] hiriburuko [[La Boqueria]] merkatua.]]

Kataluniako gastronomiak usadio handia du. Jada [[XV. mendea|XV. mendeko]] agirietan berau osatzen duten plateretako batzuk deskribatzen dira. Itsasoa, mendia nahiz baratzako produktu ugariz osatua dago. Kataluniar sukaldaritza [[arrain]] gisatuz eginiriko plater asko ditu, esate baterako, [[suquet]] edota [[sarsuela de peix]], [[escudella]] (eltzekoa), [[calçotada]] eta [[salvitxada]]. Katalunian usadio handiko jakia [[Pa amb tomàquet]] delakoa da, hots, [[haragi]]z nahiz [[hestebete]]ez osatutako plateren lagungarria den [[ogi]] eta [[tomate]]zko ogitartekoa. Kataluniar sukaldaritzako saltsa nabarmenenak [[Alioli]] eta [[romesco]] saltsak dira.

[[Osona]] eskualden egiten diren [[hestebete]] moten ugaritasuna azpimarragarria da, bereziki [[Viceko fuet]]a. Katalunian nahiz Kataluniatik kanpo oso ezagunak diren [[butifarra]]k hainbat osagaiez eginak daude.

[[Gozogintza]]ri dagokionez, honako hauek nabarmentzen dira: [[kataluniar krema]], [[Coca de Sant Joan]] opila, bereziki [[azaro]]an egin eta jaten diren [[panellet]]s opilak, [[Menjar blanc]] delakoa, etab.

Katalunia [[ardo]] ekoiztaile garrantzitsua izateagatik ere nabarmentzen da. [[Penedés]], [[Alella]], [[Priorat]] eta [[Segre ibaia|Segre]] eskualdeak ardo mota ugariren ekoizpen-lekuak dira. Kataluniako ardo ezagun eta esportatuena Penedés eskualdeko [[cava]] da, cava ekoizle nagusiak [[Freixenet]] eta [[Codorníu]] enpresa familiarrak direlarik. Bestalde, Kataluniako beste edari [[alkoholdun]] eta ez hain ezaguna [[Ratafia]] da.

Katalunian Espainiako autonomia erkidego eta eskualde guztietako sukaldaritzak eskeintzen dituen jatetxea daudela adierazgarria da, bai eta nazioarteko sukaldaritza ere. Katalunian jatetxe kopuru eta sukaldaritza aniztasun gehien dituen hiria Bartzelona den arren, jatetxe prestigiotsu eta "Michelin izar" gehien dituzten jatetxeak hiriburutik kanpo daude: [[Ferran Adrià]] sukaldariaren ''[[El Bulli]]'' jatetxea ([[Roses]], [[Gironako probintzia]]), [[Carme Ruscalleda]] sukaldariaren ''Sant Pau'' jatetxea ([[Sant Pol de Mar]], [[Bartzelonako probintzia]] eta [[Santi Santamaria]] sukaldaria zenaren ''[[Can Fabes]]'' jatetxea ([[Sant Celoni]], Bartzelonako probintzia). Beste kataluniar sukaldari nabarmen bat [[Sergi Arola]] da.


<gallery>
Irudi:Pan con Tumaca.jpg|[[Pa amb tomàquet]] ogitartekoak.
Irudi:Catalan allioli.jpg|[[Alioli]] saltsa.
Irudi:Butifarra blanca y negra.jpg|[[Butifarra]] zuri eta beltzez osatutako [[tapa]].
Irudi:Glass of Cava.jpg|[[Cava (ardoa)|Cava]] kopa bat.
Irudi:Crema Catalana (7 Portes).jpg|[[Kataluniar krema]].
Irudi:Panellets (surtido).jpg|[[panellet]]s opilak.
</gallery>

== Kirola ==
[[Fitxategi:Camp Nou aerial (cropped).jpg|thumb|[[Bartzelona Futbol Kluba]]ren egoitza eta jokolekua den [[Camp Nou]] estadioaren aireko ikuspegia, bertan talde honen leloa irakur daiteke: ''Talde Bat Baino Gehiago'' ("Mes Que Un Club").]]

Katalunia [[kirol]] usadio handia duen herrialdea da, bereziki [[XIX. mendea]]ren amaieraldetik hasita, data honetan kirol arlo askotako kataluniar talde eta elkarte handiak sortu baitziren. Kirolik sustraituenak [[futbol]]a, [[saskibaloi]]a, [[tenis]]a, [[hockey]] dira. Katalunian [[eski]]arekiko dagoen zaletasuna ere azpimarragarria da, Kataluniar Pirinioetan eski-estazio ugari daudelarik.

[[Fitxategi:BCN-EstadiOlimpic-4860.jpg|thumb|ezkerrera|[[1992ko Udako Olinpiar Jokoak|1992ko Bartzelonako Udako Olinpiar Jokoak]] ospatu ziren [[Lluís Companys Olinpiar Estadioa]].]]
[[Fitxategi:F1 Circuit de Catalunya - Tribuna.jpg|thumb|[[Montmeló]] udalerrian dagoen [[Circuit de Catalunya]], [[1 Formula]] eta [[MotoGP]]ko [[Espainiako Sari Nagusia]]ren egoitza.]]

Kataluniako futbol talde ospetsuenak [[Bartzelona Futbol Kluba]] eta [[Reial Club Deportiu Espanyol]] dira, biek [[Espainiako futbol ligako lehen maila]]n jokatu ohi dutelarik. Beste futbol talde garrantzitsuak [[Espainiako futbol ligako bigarren maila]]n jokatu ohi duten [[Centre d'Esports Sabadell|Centre d'Esports Sabadell Futbol Club]] eta [[Girona Fútbol Club|Girona Futbol Club]] taldeak dira. Bartzelona Futbol Kluba Espainiako futbol ligako lehen mailako 21 txapelketa irabazi ditu, lau [[UEFAko Txapeldunen Liga]], 26 [[Futboleko Espainiako Errege Kopa]] eta beste hainbat titulu garrantzitsu ere, [[Europa]] nahiz munduko futbol talde garrantzitsuenetako bat delarik. [[2008]]-[[2009]]ko denboraldia nabarmentzen da, bertan [[Bartzelona Futbol Kluba]]k jokoan zeuden txapelketa guztiak irabazi baizituen ([[Espainiako futbol ligako lehen maila]], [[Futboleko Espainiako Errege Kopa]], [[UEFAko Txapeldunen Liga]], [[Futboleko Espainiako Superkopa]] eta [[FIFAren Kluben arteko Munduko Kopa]]), urte berean balentria hori lortu zuen lehenbiziko futbol taldea bilakatu zelarik.

[[Kataluniako futbol selekzioa|Kataluniako futbol selekzio]] bat badago, baina [[Euskal Herriko futbol selekzioa]]ren antzera oraingoz ez du ofizialtasunak lortu ahal izan.

Kataluniako gaur egungo [[saskibaloi]] talde garrantzitsuenak honako hauek dira: [[FC Barcelona (saskibaloia)|FC Barcelona]], [[Club Joventut de Badalona]], [[Basquet Manresa]] eta [[Girona Bàsquet]].

Kataluniak nazioarteko kirol txapelketa eta lehiaketa ugari antolatu izan ditu: [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak]] Bartzelona hirian ospatu ziren, [[1955]]an [[Mediterraneoko Jokoak|Mediterraneoko Jokoen]] egoitza izan zen, [[Munduko Atletismo Txapelketa]], [[EuroBasket]] eta [[Munduko Igeriketa Txapelketa]]ren egoitza izana da, gainera Bartzelona hiria [[Espainia]]n ospatutako [[1982ko Munduko Futbol Txapelketa]]ko egoitzetako bat ere izan zen. [[1 Formula]] eta [[MotoGP]]ko [[Espainiako Sari Nagusia]] [[Montmeló]] udalerrian dagoen [[Circuit de Catalunya]]n ospatu ohi dira, bai eta [[Kataluniako Rallya]] ere (Costa Brava Rallya).

Kataluniako hamabi kirol federazio nazioarteko kirol federazioen onarpena dute eta ofizialak dira. Kataluniar federazio hauek hamalau kirol disziplinetan heuren selekzioak dituzte, haietako bat bera ere ez da olinpiarra, baina nazioarteko txapelketetan Katalunia ordezkatuz modu ofizialean lehiatzen dira. Hamalau katalunia selekzio ofizial horiek honako kirol hauetakoak dira: [[areto-futbol]]a, [[corfbol]]a, [[pitch & putt]], [[australiar futbol]]a, [[kulturismo]]a, [[taekwondo]]a, [[twirling]], [[kickboxing]], [[karate]]a, [[icestock]], [[raquetball]], [[mendi lasterketa]], [[mendiko eski]]a eta [[eskalada]].

== Hedabideak ==
Katalunia [[Espainia|Espainiar Estatuan]] hedabide gehien dituen [[autonomia erkidego]]a da, bai ikusentzunezkoa zein idatzizkoak. [[Katalan]] nahiz [[gaztelania]]z hedabide ugari daude, baita [[eleaniztasun|elebidunak]] ere.

=== Telebista ===
[[Fitxategi:TV3.svg|120px|eskuinera|thumb|[[TV3]] telebista kateko ikurra.]]

[[Televisió de Catalunya]], Kataluniako Autonomia Erkidegoko telebista publikoa eta Kataluniako telebista talde garrantzitsuena da. Emankizun guztiak katalanez ematen ditu, eta sei kate ditu: [[TV3]], [[El 33]] (lehen [[El 33|Canal 33]] deitua), [[3/24]] (24 orduko albiste katea), [[Esport 3|Esport3]] (kirol katea) eta [[Canal Super3]]/[[3XL]] (haur eta gazteentzako kateak). TV3 kateak espainiar estatuko katalanezko telebista-kateekin lehiatzen da: bai [[Radiotelevisión Española|Televisión Española]] telebista pubikoa (katalanezko saioak [[Sant Cugat del Vallès]] udalerriko estudioetan ekoizten dituelarik), nahiz telebista pribatuekin: [[Telecinco|Tele 5]], [[Antena 3]], [[Cuatro]] eta [[LaSexta|La Sexta]]. Telebista pribatu horietako azkenak Bartzelonan du egoitza nagusia; beste hirurek, berriz, egoitza nagusiak [[Madril]]en dituzte, eta lurralde ordezkaritzak dituzte Katalunian, katalanezko saioak bertatik aireratzeko.

Ikuslego kopuru apalagoa duten beste kataluniar telebista-kate batzuk honako hauek dira: [[8tv]] (katalanez aireratzen den [[Grupo Godó]] taldearen katea), [[Canal Català de Televisió]] eta [[Barça TV]]. Bestalde, eskualde, hiri nahiz tokiko katalan eta gaztelaniazko telebista-kate ugari daude; guzti horien adibide nabarmenena hiriburuan ikus daitekeen [[Barcelona Televisió]] katea da (katalanez dihardu).

=== Prentsa ===
Kataluniako egunkari eta aldizkari argitaratzaile-talde nagusiak [[Grupo Godó]] eta [[Grupo Zeta]] dira. Talde horietako bakoitza albiste orokorrak, kirol albisteak, nahiz gai orokorretako albisteak dakartzaten egunkari eta aldizkari ugariren jabe da.

Katalunian bi egunkari nagusiak ''[[El Periódico de Catalunya]]'' ([[Grupo Zeta]]ren jabetzakoa, katalan eta gaztelaniazko argitalpen banakin) eta ''[[La Vanguardia]]'' ([[Grupo Godó]] taldearen jabetzakoa eta gaztelaniaz osoki argitaratua) dira. Bi egunkari horiek dute Katalunian irakurle kopuru eta hedapen handiena. Bestalde, katalan hiztunen artean ongi sustraitua daude ''[[El Punt Avui]]'' eta ''[[Ara (egunkaria)|Ara]]'' egunkariak. Bartzelona, Tarragona, Girona eta Lleidako probintzietan katalanezko tokian tokiko egunkari ugari ere badaude, garrantzitsuenak honako hauek dira: ''[[El 9 Nou]]'', ''[[El Punt]]'', ''[[Diari Segre]]'', ''[[Regió 7]]'', ''[[Diari de Girona]]'' eta ''[[Diari de Tarragona]]''.

Kirol albisteei dagokienez, Kataluniako bi egunkari garrantzitsuenak ''[[Sport]]'' (Grupo Zeta) eta ''[[Mundo Deportivo|El Mundo Deportivo]]'' (Grupo Godó) dira, biak ere Bartzelona hiriburuan argitaratuak, osoki gaztelaniaz. Aldiz, katalanez ''[[El 9 Esportiu]]'' egunkaria nabarmentzen da.

Kataluniako egunkari edo hedabide digitalen artean garrantzitsuena ''[[VilaWeb]]'' da.

=== Irratia ===
[[Fitxategi:Catalunya Ràdio Sant Jordi 2009.jpg|thumb|200px1right|[[Catalunya Ràdio]] irrati-kateko ''Hem de parlar'' ("Mintzatu behar dugu") irratsaioaren zuzeneko emanaldia, [[Bartzelona]] hiriko [[Katalunia plaza (Bartzelona)|Kataluniako plazan]], [[2009]]ko [[San Jurgi Eguna|Sant Jordi Egunean]].]]

Katalunian entzule gehien dituen irrati-katea [[Catalunya Ràdio]], [[Corporació Catalana de Mitjans Audiovisuals]] erakundearen jabetzako irrati-katea. Hedabideen Ikerketa Orokorraren azken txostenaren arabera 570.000 entzule inguru zituen, honek entzule kopuruari dagokionez, Espainiar Estatuko bosgarren irrati-katea bilakatzen duen, nahiz eta Kataluniako lurraldean eta katalanez bakarrik aireratzen den. Erakunde honek 24 orduz albisteak ematen dituen beste irrati-kate bat ere badu, [[Catalunya Informació]] delakoa.

Katalunian entzule kopuruari dagokionez bigarren postuan dagoen irrati-katea [[SER|Cadena SER]] da, [[Radio Barcelona]] bere Kataluniako irrati-kate nagusia delarik (Espainian nahiz Katalunian sortu zen lehenbiziko irrati-katea). Jada, entzuke kopuru gutxiagoz gainerako irrati-kateak daude: lauek katalanez osoki aireratzen dira, [[COM Ràdio]] (Bartzelonako Aldundiaren jabetzako irrati-kate publikoa), [[RAC 1]] (Grupo Godó), [[Ràdio 4]] eta [[Onda Rambla]]; gainera gaztelaniaz osoki aireratzen diren Espainiar Estatuko irrati-kateak ere entzun ohi dira: [[Radio Nacional de España]], [[COPE|Cadena COPE]], [[Onda Cero]] eta [[Punto Radio]].

Kataluniak hirugarren sektoreko<ref>[https://web.archive.org/web/20100921214651/http://medagonzalez.es/text/ley_uteca_y_tercer_sector.pdf ''La Ley UTECA y el Tercer Sector de la Comunicación: comparativa internacional de las fallas de la legislación española audiovisual y respuesta de la sociedad civil'']. Meda González, Miriam. 2010. Trabajo Fin de Máster del Máster en Comunicación con fines sociales: estrategias y campañas de la Universidad de Valladolid. {{es}}</ref> irrati-kateak ere baditu (irabazi-asmorik gabekoak), heuren burua kudeatzen duten [[Radio Pica55]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110604033421/http://video.google.com/videoplay?docid=1376021545260073798 Érase una vez una radio libre]. Radio Pica irrati-kateak eginiriko bideoa. {{es}}</ref> eta [[Radio Bronka]] irrati-kateak ezagunenak direlarik.

=== Hedabide eta ekoiztetxe taldeak ===
Katalunia hedabide talde indartsuen egoitza edo kokalekua da, ikusentzunezko arloan nahiz prentsa arloan, liburuen eta aldizkarien argitaratzean, eta zinemagintzan dagokionez ere bai. Azpimagarrienak [[Grupo Godó]], [[Grupo Planeta]] eta [[Grupo Zeta]] dira. Ikusentzunezko arloari dagokionez, [[Gestmusic]], [[El Terrat]] eta [[Mediapro]] ekoiztetxeak nabarmentzen dira. [[Corporació Catalana de Mitjans Audiovisuals]] enpresa publikoa ere nabarmentzekoa da, hedabide askoren jabetza izateaz gain, [[Televisión de Cataluña]] telebista-katea eta [[Catalunya Ràdio]] irrati-katearen jabea baita.

== Euskal diaspora Katalunian ==
{{sakontzeko|Bartzelonako Euskal Etxea}}

Hiri horretako [[Ciutat Vella]] barrutian dago [[Bartzelonako Euskal Etxea]], Bartzelona hiriko nahiz Kataluniako [[euskal diaspora]]ren topaleku.

Bartzelonako Euskal Etxea [[1979]]. urtean jaio zen, bertako [[euskaldun]] eta [[katalan herria|katalanak]] elkartzeko leku bat sortzeko nahiarekin. Orduz geroztik Katalunian euskal kultura hedatuz lanean aritu da, horretarako ekintza-sorta ederra eskainiz: kontzertuak, antzerkia, euskara ikastaroak, liburu-aurkezpenak, hitzaldiak, euskal tradizioko jai nagusien ospakizunak ([[Donostiako Danborrada|San Sebastian Eguna]], [[Santa Agata jaia|Santa Ageda Eguna]], [[San Tomas jaia|Santo Tomas Eguna]]…), [[euskal musika tradizionala|euskal musikaren instrumentu tradizionalen]] tailerrak, [[euskal dantzak]]…

Gainera euskaldunak eta katalanak elkarrekin topatzeko lekua ere bada, hain zuzen ere jatetxearen atzean dagoen txokoari esker. Bertan zer edo zer edan ahal duzu prezio herrikoietan, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] egunkari eta aldizkariak irakurri, [[ETB Sat]] bitartez [[futbol]] eta [[pilota]] partiduak ikusi ahalko daitezke eta honetaz gain formatu txikiko ekitaldi kulturalez ere gozatu ahal daiteke (kontzertuak, [[antzerki]]a, hitzaldiak…)

== Katalan ospetsuak ==
{{sakontzeko|Katalan (herria)}}

{|border="0" cellpadding="2"
|- valign="top"
|
* [[Rafael Casanova]] ([[1660]]-[[1743]]), Bartzelonako agintaria eta defendatzailea.
* [[Joan Prim]] ([[1814]]-[[1870]]), militarra eta politikaria.
* [[Jacint Verdaguer]] ([[1845]]-[[1902]]), olerkaria.
* [[Antoni Gaudí]] ([[1852]]-[[1926]]), arkitektoa.
* [[Francesc Macià]] ([[1859]]-[[1933]]), poltikaria.
* [[Isaac Albéniz]] ([[1860]]-[[1909]]), musikagilea eta piano-jotzailea.
* [[Josep Puig i Cadafalch]] ([[1867]]-[[1956]]), arkitektoa, historialaria eta politikaria.
* [[Pompeu Fabra]] ([[1868]]-[[1948]], hizkuntzalaria.
* [[Enric Prat de la Riba]] ([[1870]]-[[1917]]), politikaria eta abokatua.
* [[Pau Casals]] ([[1876]]-[[1973]]), txelo-jolea, pedagogoa, musika zuzendaria eta konposatzailea.
* [[Francesc Cambó]] ([[1876]]-[[1947]]), politikaria, abokatua eta finantziaria.
* [[Joan Gamper]] ([[1877]]-[[1830]]), [[suitza]]r jatorriko kirolaria eta [[Bartzelona Futbol Kluba]]ren sortzailea.
* [[Lluís Companys]] ([[1882]]-[[1940]]), politikaria eta Kataluniako presidentea.
* [[Charlie Rivel]] ([[1896]]-[[1983]]), pailazoa.
* [[Josep Pla]] ([[1897]]-[[1981]]), idazlea.
* [[Josep Tarradellas]] ([[1899]]-[[1988]]), politikaria eta Kataluniako presidentea.
* [[Xavier Cugat]] ([[1900]]-[[1990]]), musikaria, margolaria eta artista polifazetikoa.
* [[Jaume Vicens i Vives]] ([[1910]]-[[1960]]), historialaria.
* [[Salvador Espriu]] ([[1913]]-[[1985]]), olerkaria.
* [[Antoni Tàpies]] ([[1923]]-[[2012]]), margolaria.
* [[Mary Santpere]] ([[1917]]-[[1982]]), aktorea.
* [[Vicente Ferrer i Moncho]] ([[1920]]-[[2009]]), misiolari jesuita/laikoa eta filantropoa.
|
* [[Juan Antonio Samaranch]] ([[1920]]-[[2010]]), hockey jokalari, politikari, enpresaburua eta Nazioarteko Olinpiar Batzordeko presidentea.
* [[Josep Maria Subirachs]] ([[1927]]-), eskultorea eta margolaria.
* [[Miguel Poblet]] ([[1928]]-), txirrindularia.
* [[Eva Forest]] ([[1928]]-[[2007]]), idazlea eta argitaratzailea.
* [[Jordi Pujol]] ([[1930]]-), abokatua, politikaria eta Kataluniako presidentea.
* [[Lluís Maria Xirinacs]] ([[1932]]-[[2007]]), politikaria eta apaiz ohia.
* [[Montserrat Caballé]] ([[1933]]-), sopranoa.
* [[Luis Goytisolo]] ([[1935]]-), idazlea.
* [[Eduard Punset]] ([[1936]]-), abokatua, ekonomilaria eta zientzia hedatzailea.
* [[Manuel Vázquez Montalbán]] ([[1939]]-[[2003]]), idazlea eta kazetaria.
* [[Pasqual Maragall|Pasqual Maragall i Mira]] ([[1941]]-), politikaria, Bartzelonako alkatea eta Kataluniako presidentea.
* [[eugenio (umorista)|''Eugenio'', Eugeni Jofra Bofarull]] ([[1941]]-[[2001]]), umorista.
* [[Terenci Moix]] ([[1942]]-[[2003]]), idazlea.
* [[Joan Manuel Serrat]] ([[1943]]-), kantautorea.
* [[Lluís Llach]] ([[1948]]-), kantautorea.
* [[Josep Carreras]] ([[1946]]-), tenorea.
* [[Salvador Puig]] ([[1948]]-[[1974]]), anarkista.
* [[Jordi Estadella]] ([[1848]]-[[2010]]), kazetaria, gastronomoa, irrati esataria, telebista aurkezlea eta bikoiztailea.
* [[Quim Monzó]] ([[1952]]-), idazlea, itzultzailea eta kazetaria.
* [[Josep Lluís Carod-Rovira]] ([[1952]]-), politikaria.
* [[Josep Cuní]] ([[1953]]-), telebista aurkezlea eta irrati esataria.
* [[Manolo García]] ([[1955]]-), abeslaria, konposatzailea, margolaria eta ''[[El Último de la Fila]]'' musika taldeko kidea.
* [[José Montilla]] ([[1955]]-), [[andaluzia]]r jatorriko politikaria eta Kataluniako presidentea.
* [[Artur Mas]] ([[1956]]-), politikaria eta Kataluniako presidentea.
* [[Javier Sardà]] ([[1956]]-), kazetaria, irrati esataria eta telebista aurkezlea.
* [[Santi Santamaria]] ([[1957]]-[[2011]]), sukaldaria.
|
* [[Silvia Munt]] ([[1957]]-), aktorea. 
* [[Quimi Portet]] ([[1957]]-), musikaria eta abeslaria.
* [[Jordi Hurtado]] ([[1957]]-), telebista aurkezlea eta bikoiztailea.
* [[Julia Otero]] ([[1959]]-), [[galiziar]] jatorriko kazetaria, irrati esataria eta telebista aurkezlea.
* [[Isabel Coixet]] ([[1960]]-), zinemagilea.
* [[Ferran Adrià]] ([[1962]]-), sukaldaria.
* [[Jordi Villacampa]] ([[1963]]-), saskibaloi jokalaria.
* [[Andreu Buenafuente]] ([[1965]]-), telebista aurkezlea, ekoizlea eta umorista.
* [[Neus Asensi]] ([[1965]]-), aktorea.
* [[Sergi López i Ayats]] ([[1965]]-), aktorea.
* [[Albert Pla]] ([[1966]]-), kantautorea.
* [[Melchor Mauri]] ([[1966]]-), txirrindularia.
* [[Jaume Balagueró]] ([[1968]]-), zinemagilea.
* [[Sergi Arola]] ([[1968]]-), sukaldaria.
* [[Ariadna Gil]] ([[1969]]-), aktorea.
* [[Arantxa Sánchez Vicario]] ([[1971]]-), tenislaria.
* [[Josep Guardiola]] ([[1971]]-), futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Txe Arana]] ([[1972]]-), aktorea.
* [[Reyes Estévez]] ([[1976]]-), atleta.
* [[Carles Puyol]] ([[1978]]-), futbolaria.
* [[Daniel Brühl]] ([[1978]]-), aktorea.
* [[Xavi Hernández]] ([[1980]]-), futbolaria.
* [[Pau Gasol]] ([[1980]]-), saskibaloi jokalaria.
* [[Marc Gasol]] ([[1985]]-), saskibaloi jokalaria.
* [[Gerard Piqué]] ([[1987]]-), futbolaria.
* [[Cesc Fàbregas]] ([[1987]]-), futbolaria.
* [[Kílian Jornet]] ([[1987]]-), mendi lasterkaria.
* [[Bojan Krkić]] ([[1990]]-), futbolaria.
* [[Ricky Rubio]] ([[1990]]-), saskibaloi jokalaria.
|}

== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:BCN01.JPG|[[Bartzelona]].
Irudi:Ansicht 4.JPG|[[Sitges]].
Irudi:Ajuntament Igualada.jpg|[[Igualada]] udalerriko udaletxea eta enparantza.
Irudi:Ajuntament de Ripoll i plaça.JPG|[[Ripoll]] udalerriko udaletxea.
Irudi:Calella de Palafrugell.jpg|[[Calella de Palafrugell]].
Irudi:Aerea estany de banyoles.png|[[Banyoles]].
Irudi:Estany Tort de Peguera-1.jpg|[[Aigüestortes eta San Maurizioko Parke Naturala]].
Irudi:Panoramica de Cervera (1).jpg|[[Cervera]].
Irudi:Placa Major Olot at town festival 2008.jpg|[[Olot]] udalerriko enparantza nagusia jaietan.
Irudi:La Seu d'Urgell (Torre Solsona).JPG|[[La Seu d'Urgell]].
Irudi:Penedès montserrat02.jpg|[[Penedès]] eskualdeko [[mahatsondo|mahastiak]] eta atzealdean [[Montserrat]] mendilerroa.
Irudi:Empuriabrava2.JPG|[[Empuriabrava]].
Irudi:LLEIDA AMB LA SEU VELLA AL CENTRE.jpg|[[Lleida]].
Irudi:Paisaje del Montseny en Otoño.jpg|[[Montsenyko Parke Naturala]] udazkenean.
Irudi:Vic panoràmica.jpg|[[Vic]] udalerriko enparantza nagusia.
Irudi:MontserratMonastery01.jpg|[[Montserrateko monasterioa]].
Irudi:Nuria13.jpg|[[Núria harana|Nuriáko harana eta santutegia]].
Irudi:Escala1.jpg|[[L'Escala]].
Irudi:Berga des de Queralt.jpg|[[Berga]].
Irudi:Balaguer Plaça del Mercadal Catalonia.jpg|[[Balaguer]] udalerriko merkatuaren plaza.
Irudi:Cadaques.JPG|[[Cadaqués]].
Irudi:Vielha vistas.JPG|[[Vielha]], [[Arango harana|Arango Harana]].
Irudi:Catalonia-Terra Alta-Gandesa.jpg|[[Gandesa]], [[Terra Alta]].
Irudi:Delta del Ebro Anedes.JPG|[[Ahate]]ak [[Ebroren Deltako natura parkea|Ebroren Deltako Natura Parkean]].
</gallery>

== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}

== Kanpo estekak ==
{{commonskat}}
{{Atari|Katalunia|Katalunia}}
* [http://www.gencat.cat/ Generalitatearen webgunea] {{ca}} {{en}} {{es}}
* [http://www.catalunya.com/ Kataluniako Turismo Bulegoaren webgunea] (eleanitza)
* [http://wiki.vilaweb.cat/index.php/Llista_de_casos_de_catalanof%C3%B2bia_-_D%C3%A8cada_de_1970 datu-base katalanofobia]


{{Katalan Herriak}}
{{Europako estaturik gabeko herrialdeak}}
{{Espainiako autonomia erkidego aurkibidea}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

{{nabarmendutako artikulua}}

[[Kategoria:Katalunia]]