Kemi-Tornio-en iturria ikusi

{{lanean|sikret8}}
{{Argitzeko|Finlandiako azpieskualdeari|Kemi-Tornio (argipena)}}
{{koord|65|48|05|N|24|32|40|E|display=title}}
{{Finlandiako azpieskualde infotaula
| izena = Kemi-Tornio
| berezko izena = Kemi–Tornion seutukunta
| nongo = Kemi-Tornioko
| udalerri = 2 hiri (''kaupunki'')<br />3 udalerri (''kunta'')
| kokapena = Kemi-Tornion seutukunta sijainti Suomi.svg
| eskualdea = [[Lappi|Lappiko eskualdea]]
| agintari = 
| lurralde = [[Ostrobotnia]] eta [[Vestrobotnia]]
| azalera = 6.421,66 km²<ref name=Bibliografia1>[http://maanmittauslaitos.fi/sites/maanmittauslaitos.fi/files/attachments/2017/02/alat17_su_nimet.xlsx Pinta-alat kunnittain (Excel) 1.1.2017] Maanmittauslaitos. 2017.07.02</ref>
| ur-azalera = 1.504,94 km² <small>(%23,43)</small>
| biztanleria = 57.749
| urtea = 2017.08.31)</small><ref name=Bibliografia2>[http://pxnet2.stat.fi/PXWeb/pxweb/fi/StatFin/StatFin__vrm__vamuu/statfin_vamuu_pxt_001.px/?rxid=6c2b3d86-5c9d-4be3-8fc3-6008576380c4 Ennakkoväkiluku sukupuolen mukaan alueittain, elokuu 2017] Tilastokeskus. 2017.10.07</ref>
| dentsitatea = 11,75
| besterik1 = Hizkuntza ofiziala
| besterik1balioa = [[Finlandiera]]
| web = www.meri-lappi.fi
}}
'''Kemi-Tornio''' (ipar samieraz, ''Giepma-Duortnus''; suedieraz, ''Kemi-Torneå'') [[Finlandia]] iparraldeko [[Lappi]] eskualdearen itsasaldean dagoen azpieskualdea da.

== Ingurunea ==
[[Fitxategi:Hanskankoski Simojoki.JPG|300px|ezkerrera|thumb|[[Simojoki]]ko Hanskankoski ur-laster izoztuak.]]
[[Fitxategi:Kemijoki.jpg|350px|ezkerrera|thumb|[[Kemi (ibaia)|Kemijoki]] edo [[Kemi (ibaia)|Kemi]] ibaiaren ertz zuhaiztsua udarako egunean.]]
[[Fitxategi:Bothnian Bay Kemi.jpg|320px|eskuinera|thumb|[[Perämeri Parke Nazionala|Perämeri Parke Nazional]] izoztua negualdean.]]

== Historia ==
{{sakontzeko|Kemi-Tornioko historia}}

== Administrazioa ==
=== Banaketa ===
{{Kemi-Tornioko udalerriak}}

=== Banaketa ===
Kemi-Tornio azpieskualdea bi hirik eta hiru udalerrik osatzen dute:
{| class="wikitable sortable" width="40%" style="text-align:center;"
!colspan="6"|&nbsp;Kemi-Tornioko hiriak&nbsp;
|-
|colspan="3"|[[Fitxategi:Kemi.vaakuna.svg|75px|erdian|Kemiko armarria]]||colspan="3"|[[Fitxategi:Tornio.vaakuna.svg|75px|erdian|Tornioko armarria]]
|-
|colspan="3"|[[Kemi]]||colspan="3"|[[Tornio]]
|-
!colspan="6"|&nbsp;Kemi-Tornioko udalerriak&nbsp;
|-
|colspan="2"|[[Fitxategi:Keminmaa.vaakuna.svg|75px|erdian|Keminmaako armarria]]||colspan="2"|[[Fitxategi:Simo.vaakuna.svg|75px|erdian|Simoko armarria]]||colspan="2"|[[Fitxategi:Tervola.vaakuna.svg|75px|erdian|Tervolako armarria]]
|-
|colspan="2"|[[Keminmaa]]||colspan="2"|[[Simo]]||colspan="2"|[[Tervola]]
|}
=== Garraio azpiegiturak ===
==== Kemiko portua ====
=== Hezkuntza ===
=== Lappiko Kontseilua ===
{{sakontzeko|Lappiko Kontseilua}}
[[Lappi]]ko batzar nagusiko ordezkariak eskualdea osatzen duten 21 udalerrietako udalbatzek aukeratzen dituzte. Hala, biztanle kopuruaren arabera, udalerri bakoitzak hainbat batzarkide hautatzeko aukera du; kasu honetan, [[Kemi]]k eta [[Tornio]]k zazpina ordezkari izendatzen dituzte, [[Keminmaa]]k hiru, eta [[Simo]]k eta [[Tervola]]k, azkenik, bana.

Ondorengoa da Kemi-Tornioko udalerriek 2013-2016 aldirako Lappiko Kontseilura bidalitako ordezkaritza <ref>[http://www.lappi.fi/lapinliitto/c/document_library/get_file?folderId=343823&name=DLFE-18914.pdf Lapin liitto] 2013.11.15</ref>:
{{Kemi-Tornioko batzarkideak}}

=== Osasuna ===

== Biztanleria ==
{| class="toccolours" align="left" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin:1em 1em 0 0; font-size: 95%;"
|-
! colspan="4" bgcolor="#ccccff" align="center"| Atzerritarrak <small>(2010)</small> <ref>[http://www.lapinliitto.fi/c/document_library/get_file?folderId=52584&name=DLFE-11003.pdf Väestö kansalaisuuden mukaan Lapin seutukunnissa] 2010.12.31</ref>
|-
| align="center" | '''Z.''' || align="center" | '''Jaioterria''' || align="center" | '''Biztanleak''' ||
|-
| colspan="3"|<hr>
|-
|1||align=left|{{bandera|Suedia}} ||align=center| 255
|-
|2||align=left|{{bandera|Myanmar}} ||align=center| 172
|-
|3||align=left|{{bandera|Errusia}} ||align=center| 126
|-
|4||align=left|{{bandera|Irak}} ||align=center| 67
|-
|5||align=left|{{bandera|Estonia}} ||align=center| 53
|-
|6||align=left|{{bandera|Thailandia}} ||align=center| 53
|-
|7||align=left|{{bandera|Txina}} ||align=center| 43
|-
|8||align=left|{{bandera|Iran}} ||align=center| 39
|-
|9||align=left|{{bandera|Somalia}} ||align=center| 30
|-
|10||align=left|{{bandera|Turkia}} ||align=center| 30
|}

== Kultura ==
=== Armarriak ===
=== Elkarteak eta Erakundeak ===
=== Kirola ===
=== Museoak ===
=== Ondasun nabarmenak ===

* '''[[Keminmaako jatorrizko eliza|Done Mikelen eliza]]''' (''Pyhän Mikaelin kirkko'') edo '''[[Keminmaako jatorrizko eliza|Keminmaako eliza zaharra]]''': [[Keminmaa]]ren jatorrizko eliza eta [[Kemi]]ren antzinako parrokiaren egoitza da. Harrizko eliza hau 1520-1553 urteen artean eraiki zen eta zutik dirauen [[Lappi]] osoko eliza zaharrena da. Herrialdean iparren dagoen erdiaroko eliza da eta, gainera, [[Finlandia]]n eraiki zen azkeneko eliza [[Erromatar Eliza Katolikoa|katolikoa]] ere bada. Tenpluaren aro oparoena [[XVII. mendea]] izan zen, garai hartan [[Nikolaus Rungius]] elizgizon [[luteranismo|luterano]] ospetsua elizako bikario izan baitzen. [[XIX. mendea]]n, bestalde, [[Keminmaa]]ko [[Keminmaako eliza|eliza berria]] aurreko espaloiean eraiki zenean, [[Keminmaako jatorrizko eliza|Done Mikelen eliza]] hustua eta baztertua izan zen eta balio historikoagatik ez zen [[XX. mendea]]ren erdira arte berreskuratuko. Hain zuzen, eliza bertan behera erortzeko zorian zegoenean, Udalaren eta herrialdeko kultura elkarteei esker, eliza goitik bera eraberritua izan zen eta aspaldian izandako itxura oparoa berreskuratu zuen 1957. urtean. Aipatzekoa da, barruan balio artistiko handiko [[XVII. mendea|XVII. mendeko]] margolanak eta erdiaroko [[suediera]]ren lekukotasunak daudela. Gaur egun elizkizun bereziak baino ospatzen ez diren arren, iparraldeko eliza ospetsuenetakoa eta bisitatuena da <ref>[https://web.archive.org/web/20111209083834/http://keminmaa.seurakunta.net/?sid=58 Keminmaan seurakunta] 2011.10.24</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20160305050701/http://kulttuuriymparisto.nba.fi/netsovellus/rekisteriportaali/portti/default.aspx?sovellus=rapea&taulu=T_KOHDE&tunnus=200628 Kulttuuriymparisto] Keminmaan vanha kirkko. 2011.10.24</ref><ref>Huusko, Jorma et al.: ''Lapin rakennusperintö''. Oulu: Kirjapaino Oy Kaleva, 1984. {{ISBN|951-9152-74-1}}</ref>.

* '''[[Lumilinna|Elur-gaztelua]]''' edo '''[[Lumilinna]]''': izotzez eta elurrez bakarrik eginik dagoen [[Finlandia]] osoko eraikin handiena da. [[Botniako badia]]ren ertzean dago, [[Kemi]]ko [[Sauvosaari]] auzoan, eta urtez urte eraikitzen den munduko eraikin bakarra ere bada. Lumilinna hiriko erakunde nagusiek [[Itsas Lappi]]ko negu turismoa sustatzeko abian jarritako egitasmo baten eskutik iritsi zen 1995ean eta irekirik egoten den bitartean, urtarrilaren bukaeratik apirilaren hasierara gutxi gorabehera, [[Kemi]]ko ekitaldi garrantzitsu gehienak bertan antolatzen dira, hala nola, antzerkiak, izotz-arte erakusketak eta dantza- eta opera-saioak. Arkitektura edo eraikinaren diseinua urteko gaiaren arabera aldatu egiten da -aurtengoa, esaterako, komikigintza da-, baina leku finkoa duten hiru mugiezin daude: elur-jatetxea, elur-hotela eta elur-kapera. Lumilinna elur-sasoian baino irekirik ez dagoen arren, bisitari gehien jasotzen dituen Kemi-Tornioko eraikina da, iaz, guztira, 104.000 lagun inguru; eskualdeko eraikin arrakastatsuena da <ref>[http://www.snowcastle.net/fi/lumiravintola/ Lumilinna] 2011.02.08</ref><ref>[http://yle.mobi/w/uutiset/yle24/ns-yduu-111719-1587085 Kemin Lumilinnassa yli 100 000 vierasta]{{Apurtutako esteka|date=apirila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 2011.02.10</ref>.

* '''[[Jalokivigalleria|Harribitxi galeria]]''' edo '''[[Jalokivigalleria]]''': [[Kemi]]n dagoen Finlandia osoko harribitxi galeria handienetako bat da. Galeria 1986an ireki zen, Teuvo Ypyä [[kemi]]tar gemologoak bilduma dagoen eraikina erosi zuenean. Hala ere, lehenbiziko harribitxien bilduma garrantzitsua 1994. urtekoa da, hiriari emandako harrribitxiek galeriaren garrantzia handitu zutenean; urtez urte, herrialdeko galeria baliotsuena bihurtu da. Besteak beste, [[Frantzia|frantses]] bitxigileek eginiko eta [[Marie Antoinette]] erreginak errefusatu zuen diamantezko lepokoa, [[Elisabet II.a Erresuma Batukoa|Elisabet II.aren]] koroaren erreplika, [[Danimarkako errege-erreginen zerrenda|daniar errege-familiaren]] harribitxiak, [[Errusiar Inperioa]]ren aginte-makilan eta [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] jainko [[hinduismo|hindu]] baten estatuako begi bat izandako [[Orlov diamantea]]ren erreplika, eta objektu preziatuena den [[Frederick Karlos Hessekoa|Finlandiako Erregearen]] koroa daude. Hain zuzen, bilduma honen balio material zehatza kalkulatzea ia ezinezkoa da eta ondorioz, ez da harritzekoa [[Jalokivigalleria]] [[Kemi]]ko erakusketa erakargarriena izatea; 2007. urtean, esate baterako, 5.451 lagun izan zen bertan <ref>[https://web.archive.org/web/20110407161758/http://www.kemi.fi/jalokivigalleria/ Kemin jalokivigalleria] Matkailu. 2011.01.17</ref>.

* '''[[Kemiko eliza]]''': hiriko parrokiaren egoitza nagusia eta [[Lappi]]ko eliza [[luteranismo|luterano]] ikusgarriena da. [[Josef Stenbäck]] arkitekto finlandiarrak diseinatu zuen eta mortero adreiluz eraikia izan zen 1900. eta 1902. urteen artean. Eraikina arkitektura [[Arkitektura neogotiko|neogotikoaren]] eta [[Arkitektura nazional erromantikoa|nazional erromantikoaren]] arteko nahasketa arrakastatsuaren adibidea da, baina batik bat, izokin-kolore bereziagatik da ezaguna. [[Ouluko diozesia|Ouluko diozesiko]] gotzainak, [[Juho Koskimies]]ek inauguratu zuen 1903ko martxoaren 8an eta eskualdeko eliza handiena bihurtu zen. Guztira, 1.200 fededunentzako eserlekua dauka eta hegoaldean, [[Kemi]]ko hilerria eta gerra-oroitarriak ere daude. Objektu baliotsuenak tamaina handiko botozko itsasontzi zuria eta [[Kangasalako Organo Fabrika]]n 1935an eginiko organoa dira. Hain zuzen, [[Eskandinavia]]ko eraikuntza tradizioa, itsasoa eta azpieskualdeko kultura oso presente daude lan honetan eta [[kemi]]tarrentzat balio handiko eraikina da. Gaur egun, Markku Korpela bikarioaren esku dago parrokia <ref>[http://www.keminseurakunta.fi/?sid=7 Kemin seurakunta] 2011.02.06</ref>.

* '''[[Sampo izotz-hauslea]]''': munduko [[izotz-hausle]] turistiko bakarra eta [[Kemi]]ko ondasun bereziena da. 1961. urtean itsasoratu zuten eta hogeita hamar urtez [[Botniako badia]]ko merkataritza-bideak neguan irekirik mantentzeaz arduratu zen 1991 arte. Ontziaren egoitza, [[Kemiko portua|portuaren]] [[Ajos|Ajosko kaia]] da eta [[Sampo izotz-hauslea|Sampo Tours]] erakundeak kudeatzen du. Ontziak 75 m-ko luzera eta 17,4ko zabalera dauka; gainera, 70–120 cm-ko izotz geruza hausteko gai da eta eskifaia hamasei marinelek osatzen dute. Gaur egun, abendu bukaeratik apirilera, lau orduko ibilaldiak antolatzen dira ia egunero. Abenduaren 31ean, [[Gabonzahar|urtezaharrean]], gaueko txangoak ere antolatzen dira urte berria [[Botniako golkoa|Botniako golko]] izoztuaren erdian eta [[aurora polar|ipar argipean]] hasteko. Antolatutako txango hauetan ere, bidaiari ausartenak ur-izoztuan bainatzen dira. Iaz, guztira, 85.000 bidaiari inguru izan zituen izotz-hausleak <ref>[https://web.archive.org/web/20100825183648/http://www.sampotours.com/pages/etusivu.php?lang=FI Jäänmurtaja Sampo] Sampo Tours. 2010.09.11</ref>.

=== Ospakizun bereziak ===
== Ekonomia ==
== Iruditegia ==
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
{|width="30%"
|- valign="top"
* [[Haize-arrosa]]:
<center>
{| class="wikitable" width ="60%" border = 2 align="center"
|-----
| width ="35%" align="center" | [[Norrbotten]]
| width ="30%" align="center" | [[Torne ibarra azpieskualdea|Torne ibarra]]
| width ="35%" align="center" | [[Rovaniemi (azpieskualdea)|Rovaniemi]]
|-----
| width ="10%" align="center" | [[Norrbotten]]
| width ="35%" align="center" | [[Fitxategi:Compass rose simple plain.svg|75px|Kemiko haize-arrosa]] 
| width ="30%" align="center" | [[Rovaniemi (azpieskualdea)|Rovaniemi]] 
|-----
| width ="35%" align="center" | [[Botniako golkoa]]
| width ="30%" align="center" | [[Botniako golkoa]]
| width ="35%" align="center" | [[Oulunkaari]]
|}</center>
|
* [[Itsas Lappi]]
|
* [[Lappi]]
|}

== Kanpo estekak ==

{{Lappiko azpieskualdeak}}
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Kemi-Tornio]]