Korla-en iturria ikusi

{{hiri infotaula}}
'''Korla''' ({{lang-ug|كورلا شەھىرى|Kroraina}}; {{lang-zh|s=库尔勒|p=Kù'ěrlè}}; {{lang-mn|Хорл}}) [[Txinako Herri Errepublika|Txinako]] [[Xinjiang|Xinjiangeko Uigur Eskualde Autonomoko]] bigarren hiri handiena da, [[Bayin'gholin Mongoliar Prefektura autonomoa|Bayin'gholin Mongoliar Prefektura autonomoko]] hiriburua hain zuzen ere. [[Zetaren Bidea]]n kokaleku garrantzitsua izan zen.

== Geografia eta klima ==
=== Kokapena ===
[[Tarim arroa]]ren barnean dagoen hiria da Korla. [[Ürümqi]] hiriburutik 200 kilometro hego-mendebaldera, baina [[Tian Shan]] mendikatea inguratu behar denez distantzia handiagoa egin beharra dago. Antzina garrantzitsua izan zen [[Karasahr]] hiria 7 kilometro iparraldera dauka. [[Tiemen pasabidea]]k lotzen ditu hiri biak eta Zetaren Bidean dagoen estugunea izanik defendatzeko erraza izan zen historian zehar.

[[Kaidu ibaia]]ren bi ertzetan zabaltzen da Korla, hau ez da ohikoa Xinjiangeko hirietan. Txinatarrek ''Kongque'' izena ematen diote ("pauma ibaia") eta uigurrek ''Konqi Darya'' ("larrugileen ibaia").

=== Klima ===
Klima oso gogorra da, basamortu kontinentaleko muturreko klima hain zuzen ere.

{{Klima
|width=auto
|metric first=y
|single line=y 
|location = Korla (1971−2000)
|Jan high C = −1.5
|Feb high C =  4.8
|Mar high C = 13.3
|Apr high C = 22.2
|May high C = 27.6
|Jun high C = 30.9
|Jul high C = 32.8
|Aug high C = 32.0
|Sep high C = 27.0
|Oct high C = 19.1
|Nov high C =  8.8
|Dec high C =  0.3
|year high C= 18.1
|Jan mean C = -7.0
|Feb mean C = -1.3
|Mar mean C =  7.1
|Apr mean C = 15.5
|May mean C = 21.0
|Jun mean C = 24.6
|Jul mean C = 26.4
|Aug mean C = 25.4
|Sep mean C = 19.9
|Oct mean C = 11.3
|Nov mean C = 2.2
|Dec mean C = -5.2
|year mean C= 11.7
|Jan low C = −11.8
|Feb low C =  −6.8
|Mar low C =   1.0
|Apr low C =   8.7
|May low C =  14.4
|Jun low C =  17.9
|Jul low C =  19.8
|Aug low C =  18.8
|Sep low C =  13.2
|Oct low C =   4.9
|Nov low C =  −2.9
|Dec low C =  −9.6
|year low C=   5.6
|Jan record high C =  8.5
|Feb record high C = 14.0
|Mar record high C = 24.9
|Apr record high C = 34.6
|May record high C = 36.3
|Jun record high C = 38.2
|Jul record high C = 40.0
|Aug record high C = 40.0
|Sep record high C = 36.2
|Oct record high C = 29.8
|Nov record high C = 20.1
|Dec record high C =  9.8
|Jan record low C = −25.3
|Feb record low C = −20.7
|Mar record low C = −10.4
|Apr record low C =  −3.0
|May record low C =  1.6
|Jun record low C =  6.2
|Jul record low C =  10.6
|Aug record low C =  7.9
|Sep record low C =  1.9
|Oct record low C = −4.4
|Nov record low C = −16.6
|Dec record low C = −24.4
|precipitation colour =
|Jan precipitation mm =  2.0
|Feb precipitation mm =  1.5
|Mar precipitation mm =  1.2
|Apr precipitation mm =  2.0
|May precipitation mm =  6.7
|Jun precipitation mm =  9.9
|Jul precipitation mm = 12.4
|Aug precipitation mm =  8.6
|Sep precipitation mm =  7.0
|Oct precipitation mm =  4.1
|Nov precipitation mm =  0.6
|Dec precipitation mm =  1.4
|unit precipitation days = 0.1 mm
|Jan precipitation days = 2.6
|Feb precipitation days = 1.0
|Mar precipitation days = 0.8
|Apr precipitation days = 1.4
|May precipitation days = 2.6
|Jun precipitation days = 5.2
|Jul precipitation days = 5.8
|Aug precipitation days = 5.3
|Sep precipitation days = 2.7
|Oct precipitation days = 1.3
|Nov precipitation days = 0.6
|Dec precipitation days = 1.7
|source 1 = [http://www.weather.com.cn/cityintro/101130601.shtml? Weather China]
|date=March 2012}}

== Historia ==
=== Antzinako erresuma garaia ===
Korla ''Yuli'' (尉犁) izenarekin ezagutu izan zen [[Han dinastia]]ren garaian<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Grammata Serica|urtea=1966|abizena=Karlgren|izena=Bernhard|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Ch'eng-wen Publishing Company, Taipei.|ISBN=}}</ref>. ''Hanshu'' liburuan (K.a. I. mendea) esaten denez 1.200 etxalde eta 9.600 biztanle zituela esaten da, hauetatik 2.000 gizon armak hartzeko gai zirena gainera<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=China in Central Asia: The Early Stage 125 BC – AD 23: an annotated translation of chapters 61 and 96 of the History of the Former Han Dynasty|urtea=1979|abizena=Hulsewé, A. F. P. and Loewe, M. A. N.|izena=|orrialdeak=|orrialdea=177|argitaletxea=E. J. Brill, Leiden.|ISBN=}}</ref>. K.o. 61 urtean [[Xiongnu]] leinuek 15 erreinutako biztanleekin (Korla, [[Karasahr]] eta [[Kucha]] barne) 30.000 gizonetako armada osatu zuten eta hegoaldeko [[Hotan]] hiria osatu zuten. 94. urtean txinatarrek mendeku hartu zuten Ban Chao generalaren gidaritzapean. Honek Yanqi (Karashahr) eta Yuli (Korla) hirietako erregeen buruak Txinako hiriburura ([[Luoyang]]) bidali zituen bere garaipenaren mezu gisa<ref name=":0">{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries CE|urtea=2009|abizena=Hill|izena=John|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=BookSurge, Charleston, South Carolina.|ISBN=978-1-4392-2134-1}}</ref>. 106 eta 125 urteen artean Medndebaldeko lurraldeen matxinada gertatu zen. Korla eta Hoxudeko erregeek txinatarren menpekotasuna ez zuten onartzen. [[Dunhuang]]eko gobernadorea Ban Yong zen (Ban Chaoren semea) eta honek hiri biak erasotu eta garaitu zituen<ref name=":0" />.

=== Karasahr-en menpe ===
III. mendean aiatzen denez Korla, Hoxud eta Shanwang hiriak Karasahr erresumaren menpean zeuden eta ordutik aurrera hari lotuta egon ziren<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=The Peoples of the West from the Weilüe (魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE|urtea=2004|abizena=Hill|izena=John E.|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=|ISBN=}}</ref>. 632 urtean Tang dinastiaren zergadun bihurtu zen Karasahr, baina aldi berean [[Zetaren Bidea]]ren garai oparoena etorri zen. IX. mendean uigurrek [[Qocho erresuma]] eratu zuten eta XIII. mendean [[mongol]]ek eremua eskuratu eta [[Txagatai Khanerria]]ren barnean gelditu zen.

=== Azken urteak ===
[[Kashgar]]ia erresumako Yaqub Beg jeneral musulmana [[Qing dinastia]]ren mendebaldeko lurraldeak konkistatzen saiatu zen, baina 1877 urtean Korla hirian hil eta iraultza bertan behera gelditu zen.

1887 urtean [[Francis Younghusband]] esploratzaile britainiarra bertatik pasatu zen Pekinetik Indiara zihoala. Bidean ikusitako hirekin alderatuta nakazaritza oparoena zeukala idatzi zuen. Artoa zen nagusi baina arroza ere landatzen zen. Txinatar herri txiki bat aurkitu zuen, 370 m² ingurukoa eta buztinezko 11 metrotako garaiera zuen harresi batek inguratua. 1'6 kilometro hegoaldera turkiarren hiri txiki bat zegoen, baina harresiak erebat suntsiturik zituen. Karasahrrek baino denda hobeak aurkitu zituen, baina ez [[Turfan]]goak bezain onak<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=The Heart of a Continent|urtea=1896|abizena=Younghusband|izena=Francis E.|orrialdeak=|orrialdea=148|argitaletxea=John Murray, London. Facsimile reprint: (2005) Elbiron Classics|ISBN=1-4212-6551-6}}</ref>.

== Ekonomia ==
Ura erruz duenez nekazaritza sail handiak daude hiriaren inguruan, eta honi esker Korla beti izan da hiri oparoa, [[Karasahr]] hiriarekin batera. Korlako [[madari]] "usaintsuak" (''Pyrus bretschneideri Rehd.'') oso ezagunak dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Xinjiang Agricultural Sciences|url=http://www.xjnykx.com/EN/volumn/volumn_1281.shtml|aldizkaria=www.xjnykx.com|sartze-data=2019-10-27}}</ref>. 1950. hamarkadan [[Taklamakan]] basamortuan petrolioa aurkitu zenean Korlak hartu zuen honen monopolioa<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Joshua|abizena=Kucera|izenburua=China's Oil Boom|hizkuntza=en|data=2008-03-05|url=https://slate.com/news-and-politics/2008/03/china-s-oil-boom.html|aldizkaria=Slate Magazine|sartze-data=2019-10-27}}</ref> eta Karasahr baino populatuagoa eta garatuagoa bihurtu zen berehala. Petrolioa aurkitu aurretik herri txiro txiki bat zen, baina ondoren txinatar ugari etortzen hasi ziren eta agur egun ere urtero batazbeste 20.000 biztanletan igotzen du populazioa<ref name=":1" />.

[[Korla aireportua]] hiritik gertu dago, itsas mailarekiko 927 metrotako altueran<ref>{{Erreferentzia|izena=Xinjiang (autonomous region:|abizena=CN-65)|izenburua=KRL - Korla, 65, CN - Airport - Great Circle Mapper|abizena2=China (CN)|abizena3=Great Circle Mapper: Map|abizena4=Google Maps: Map|abizena5=Yandex Maps: Map|abizena6=Map|abizena7=Retrieval|abizena8=China|abizena9=photogrammetry|izena3=Blue Marble|izena4=Satellite|izena5=Satellite|izena6=Bing Maps:|izena7=FAA PilotWeb: NOTAM|izena8=CIA: The World Factbook:|izena9=Great Circle Mapper|url=http://www.gcmap.com/airport/KRL|aldizkaria=www.gcmap.com|sartze-data=2019-10-27}}</ref>.

== Demografia ==
2007 urtean 430.000 biztanle zituen eta 2018an 770.000ko estimaturiko populazioa du. Gehienak [[Han (etnia)|Han txinatarrak]] dira. Gutxiengoen artean [[uigur]]rak (100.000 inguru), [[mongol]]ak eta [[Hui etnia|Hui txinatarrak]] daude, eta kopuru txikiagotan [[kazakh]]ak, [[kirgiz]]ak, [[Xibe etnia|xibeak]], [[tajik]]ak, [[uzbeko]]ak, [[Tartaro (herria)|tartariarrak]] eta beste hainbat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Korla Travel Guide: Highlights, Weather Forecast, Tips|url=https://www.travelchinaguide.com/cityguides/korla.htm|aldizkaria=www.travelchinaguide.com|sartze-data=2019-10-27}}</ref>.

== Ondasun nabarmenak ==
* [[Tiemen pasabidea]]
* [[Kaidu ibaia]]
* [[Bosten aintzira]]
* [[Korla aireportua]]

== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Korla may2007panorama.jpg|Hiri zaharra eta hiri berria.
Irudi:Iron gate pass 2009 09 29.jpg|[[Tiemen pasabidea]].
Irudi:Peacock river in Kuerle of Xinjiang by Hsu 2006.jpg|[[Kaidu ibaia]].
Irudi:逸夫楼 021.jpg|Udaletxea.
Irudi:Bosten-Lake (Bosten-See), Xinjiang, China, 87.00E, 42.00N.jpg|[[Bosten aintzira]].
</gallery>

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|2}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Zetaren Bideko hiriak}}

[[Kategoria:Xinjiango hiriak]]
[[Kategoria:Zetaren Bidea Txinan]]
[[Kategoria:Zetaren Bideko hiriak]]