Meatzaldea-en iturria ikusi

{{Argitzeko|Bizkaiko eskualdeari|Meatzaldea (argipena)}}
{{Euskal Herriko eskualde infotaula
|lurraldea=Bizkaia|izena=Meatzaldea
|azalera=115.79}}
[[Fitxategi:Zugaztietako ikuspegia.jpeg|thumb|Zugaztietako ikuspegia]]
'''Meatzaldea''' Ezkerraldeko ([[Bizkaia]]) azpieskualde ez-ofiziala da. [[Trapagaran]], [[Abanto|Abanto-Zierbena]], [[Zierbena]], [[Ortuella]],[[Muskiz]] eta [[Galdames]] udalerriak hartzen ditu. Bere biztanleria 39.337 biztanlekoa da (EIN 2014) .<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Instituto Nacional de Estadística. (National Statistics Institute)|hizkuntza=es|url=https://www.ine.es/dynt3/inebase/es/index.html?padre=517&dh=1|aldizkaria=INE|sartze-data=2024-02-25}}</ref> 

Ofizialki [[Ezkerraldeko eskualdean]] integratuta dago, beste 12 udalerrirekin batera ([[Alonsotegi]], [[Barakaldo]], [[Sestao]], [[Portugalete]] eta [[Santurtzi]], -Ezkerraldeko eskualdea- eta [[Etxebarri]], [[Basauri]], [[Galdakao]], [[Zaratamo]] eta [[Arrigorriaga]] - Goi Nerbion- )<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mapa - Bizkaia.eus|url=https://www.bizkaia.eus/es/tema-plantilla/-/edukia/pl/2711/Gizartekintza/genderx/comarcMapa.asp%5Binterrogacion%5Danio=2010&comarca=C6&indicador=D0&Idioma=CA&Tem_Codigo=2711|aldizkaria=www.bizkaia.eus|sartze-data=2024-02-25}}</ref>. 

Nahiz eta, hedadura txikia izan, eskuarki [[Bilboaldea|Bilbo Handiko]] azpieskualde gisa sartua izan da. Nahiz eta benetan Bilbo Handian ez egon eskualde gisa.

Oro har, [[Barakaldo]], [[Alonsotegi]], [[Gueñes]], [[Galdames]] eta [[Sopuerta]] udalerriak (azken hiru horiek [[Enkarterri|Enkarterrietako eskualdea]]<nowiki/>n) ere sartu ohi dira azpieskualde horretan. Izan ere, horietan ere [[meatzaritza]]-jarduera gertatu zen, baina lehenengoetan baino maila txikiagoan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Museo de la Minería del País Vasco. Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa Fundazioa.|url=http://www.meatzaldea.eus/paisaje-minero.aspx|aldizkaria=www.meatzaldea.eus|sartze-data=2024-02-25}}</ref>

== Geografia ==

=== Mugak ===
Alde batetik, '''[[Muskiz]]''' udalerria aztertzen badugu, [[Bizkaia|Bizkaiko]] kostaldearen mendebaldeko muturrean ikusiko dugu. Iparraldean [[Bizkaiko golkoa]]; hegoaldean [[Galdames]]; ekialdean [[Abanto|Abanto-Zierbena]] eta [[Zierbena]] eta mendebaldean [[Kantabria|Kantabriako]] [[Castro Urdiales]] ditu mugakide.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Muskiz: Kostalde meatzaria|hizkuntza=eu|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2019/muskiz-kostalde-meatzaria|aldizkaria=Argia|sartze-data=2024-03-01}}</ref>
[[Fitxategi:Meatzaldeko mugak. 2.png|thumb|Meatzaldeko mugak]]
Bestaldetik, '''[[Ortuella]]''' aztertzerakoan hauek dira udalerriaren mugakideak: [[Abanto]] ipar-mendebaldean, [[Santurtzi]] iparraldean, [[Portugalete]] ipar-ekialdean, [[Trapagaran]] ekialdean, eta [[Galdames]] hegoaldean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ORTUELLA - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=es|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/ortuella/ar-126265/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>
Horrez gain, '''[[Trapagaran]]''' [[Galdames]] udalerriarekin egiten du muga, hego-mendebaldean. [[Ortuella]] udalarekin ipar-mendebaldean egiten du muga. [[Portugalete]] eta [[Sestao|Sestaorekin]] ipar-ekialdean, eta [[Barakaldo|Barakaldorekin]] hego-ekialdeko aldean. Hegoaldean muga naturala [[Galindo (ibaia)|Galindo]] ibaia da, horrek Trapagaran [[Barakaldo|Barakaldotik]] banatzen du.<ref>{{Erreferentzia|izena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|abizena=r01e00000ff26d4661aa470b88b07821bd8d58380|izenburua=Valle de Trápaga-Trapagaran|hizkuntza=es|data=2006-11-12|url=https://turismo.euskadi.eus/es/localidades/valle-de-trapaga-trapagaran/aa30-12375/es/|aldizkaria=turismo.euskadi.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

Bestalde, '''[[Zierbena]]''' udala honako mugak ditu: iparraldeko aldean [[Kantauri|Kantauri itsasoa]] aurkitzen dugu, mendebaldean [[Muskiz]] udalerria, ekialdean [[Santurtzi]], eta hegoaldean [[Abanto]] udalerria.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zierbena {{!}} Gure Herriak (Bizkaia) {{!}} Visit Enkarterri|url=https://www.visitenkarterri.com/eu/enkarterri/gure-herriak/zierbena.html|aldizkaria=www.visitenkarterri.com|sartze-data=2024-03-01}}</ref> 

Azkenik, '''[[Galdames]]''' hurrengoko mugakideak ditu: Iparraldean [[Muskiz]], [[Abanto|Abanto-Zierbena]], [[Ortuella]] eta [[Trapagaran]], ekialdean [[Santurtzi]] eta [[Barakaldo]], hegoaldean [[Gueñes]] eta [[Zalla]] eta mendebaldean [[Sopuerta]] mugakide ditu.<ref>{{Erreferentzia|izena=r01e00000ff26d465bca470b8832717fd08b75808|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua=Galdames|hizkuntza=eu|url=https://www.euskadi.eus/web01-a2lurhiz/eu/contenidos/termino/_c02288/eu_g_0341/g0341.html|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>  

{{Kokapen geografikoa
|width=auto
|Erdigunea=Meatzaldea
|Iparraldea=[[Kantauri itsasoa]]
|Ekialdea=[[Barakaldo]]
|Hego-ekialdea=[[Bilboaldea]]
|Hegoaldea=[[Gueñes]]
|Hego-mendebaldea=[[Zalla]]
|Mendebaldea=[[Sopuerta]]
|Ipar-mendebaldea=
}}

=== Ingurune naturala ===
[[Fitxategi:Meatzaldeko mendiak. 2.png|thumb|183x183px|Meatzaldeko mendiak]]
[[Abanto]] udalaren [[Trianoko mendiak]] udalerriaren hegoaldean kokatuta daude. Abantoren historian zehar garrantzi handia izan dute, bertako herriak [[Meatzaritza|meategiak]] aberastu zuten. Euren artean, [[Bodovalle|Bodovalle meategia]] aurkitzen da, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] sakonena da. Izan ere, meategiaren erdigunea itsasotik 100 metrora dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Trianoko mendiak|hizkuntza=eu|url=https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/trianoko-mendiak-15916825|aldizkaria=Wikiloc {{!}} Munduko ibilbideak|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

Mendilerro honetan ([[Argalario]] mendian) [[Telefonica|Telefonicaren]] telekomunikazio antena bat dago, 120 metroko altuera duena. [[Bilboaldea|Bilbo Handiko]] mota horretako egiturarik garrantzitsuenetakoa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=AntenasGSM.com|hizkuntza=es|url=https://antenasgsm.com/|aldizkaria=AntenasGSM.com|sartze-data=2024-03-01}}</ref>
[[Fitxategi:Meatzaldeko ibaiak. 2.png|thumb|182x182px|Meatzaldeko ibaiak]]
Horrez gain, [[Galindo (ibaia)|Galindo ibaiak]] herriaren erdigunea zeharkatzen ez badu ere, Trapagarango ibairik garrantzitsuena da. [[Granada erreka]] txikiak, Trapagaran erdigunearen albo batetik igaro eta [[Galindo (ibaia)|Galindo]] ibaian isurtzen ditu bere urak, [[Bilboko itsasadarra|Bilboko itsasadarrean]] amaitu aurretik. [[Trapagaran|Trapagarango]] mendi garrantzitsuenak honakoak dira: [[Bitarratxu]] (435m), Burzako (435m), Tejera (408m) eta Larreineta (428m).

[[Ganeran]] (822 m) udalerriko tontorrik altuena da, [[Trianoko mendiak|Trianoko]] mendietan dagoena. Beste gailur batzuk [[Pico de la Cruz]] (803 m), [[Picomayor|Pico Mayor]] (746 m), [[Mello]] (633 m) eta [[Zipar|Zipar/Ubieta]] (632 m) ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Montes de Triano: Ganeran, Gasterantz, Pico de la Cruz, Pico Mayor, Pico Menor, Giuruz, El Cuadro y Peña Pastores|hizkuntza=es|url=https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/montes-de-triano-ganeran-gasterantz-pico-de-la-cruz-pico-mayor-pico-menor-giuruz-el-cuadro-y-pena-p-5738055|aldizkaria=Wikiloc {{!}} Rutas del Mundo|sartze-data=2024-03-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Antiguo barrio de Trapagaran – El álbum fotográfico de los lectores|hizkuntza=es|data=2015-07-22|url=https://blogs.deia.eus/el-album-de-los-lectores/2015/07/22/antiguo-barrio-de-trapagaran/|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

[[Galdames erreka]] igarotzen da udalerritik eta [[Aranaga erreka]] hurbil dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Aceña/Galdames -S. Pedro Galdames - PICO LA CRUZ (KB) - GASTERANTZ - GANERAN - Magdalena baseliza/koba - La Aceña/Galdames|hizkuntza=eu|url=https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/la-acena-galdames-s-pedro-galdames-pico-la-cruz-kb-gasterantz-ganeran-magdalena-baseliza-koba-la-ac-54345743|aldizkaria=Wikiloc {{!}} Munduko ibilbideak|sartze-data=2024-03-01}}</ref>   


=== Udalerriak ===
{| class="wikitable" cellpadding="3" style="text-align: center;"
|-
!
!Herria
!Biztanleria (2013)
!Lurraldea km²
!Alkatea
!Alderdi politikoa
|-
|[[Fitxategi:Escudo_de_Abanto_Vizcaya.svg|20px]]
| align="left" |[[Abanto|Abanto-Zierbena]]
|9.758
|18,03
|[[Manuel Tejada Lanbarri]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]
|-
|[[Fitxategi:Escudo_de_Muskiz.svg|20px]]
| align="left" |[[Muskiz]]
|7.620
|22
|[[Borja Liaño Abarrategi]]
|EAJ
|-
|[[Fitxategi:Escudo_de_Ortuella.svg|20px]]
| align="left" |[[Ortuella]]
|8.397
|7,7
|[[Oskar Martínez Zamora]]
|EAJ
|-
|[[Fitxategi:Escudo_de_Trapagaran.svg|20px]]
| align="left" |[[Trapagaran]]
|12.100
|13,06
|[[Xabier Cuellar Cuadra]]
|EAJ
|-
|[[Fitxategi:Escudo_de_Zierbena.svg|20px]]
| align="left" |[[Zierbena]]
|1479
|10,5
|[[Marcelino Elorza Talledo]]
|EAJ
|-
|<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="20">
Fitxategi:Escudo de Galdames.svg
</gallery>
|[[Galdames]]
|834
|44,50
|[[Carlos Avellanal Villanueva]]
|EAJ
|}{{mapa marraztu|width=350|height=370|zoom=10|frameless|align=center|text=Meatzaldeko mapa|latitude={{#invoke:Wikidata|claim|property=P625|formatting=latitude}}|longitude={{#invoke:Wikidata|claim|property=P625|formatting=longitude}}
|geotype1=geoshape|title1=Abanto|ids1=Q1242411|stroke-width1=1|fill1=#8dd3c7
|geotype2=geoshape|title2=Muskiz|ids2=Q607474|stroke-width2=1|fill2=#ffffb3
|geotype3=geoshape|title3=Ortuella|ids3=Q4474|stroke-width3=1|fill3=#bebada
|geotype4=geoshape|title4=Trapagaran|ids4=Q1228787|stroke-width4=1|fill4=#fb8072
|geotype5=geoshape|title5=Zierbena|ids5=Q1542223|stroke-width5=1|fill5=#80b1d3
|geotype6=geoshape|title6=Galdames|ids6=Q738717|stroke-width6=1|fill6=#fdb462
}}


== Historia ==

=== Antzinaroa ===
[[Fitxategi:Grande Illustrazione del Lombardo Veneto Vol 3 Plinio Secondo 300dpi.jpg|thumb|[[Plinio Zaharra]]|246x246px]]
Muskiz udalaren antzinaroari dagokionez, bertan [[Autrigoi|autrigoiak]] bizi izan ziren. Baina [[arkeologia]] bide bakarra izan da Muskiz kokatzen den harana nolakoa zen ikertzeko. Horregatik, [[Ramos (Muskiz)|Ramos haitzean]] ikertutako aztarnak bakarrik aurkitu dira. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cuevas sepulcrales en la cuenca baja del rio Barbadun|url=http://www.muskiz.com/biblioteca/Documentos/cuevas.htm|aldizkaria=www.muskiz.com|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

[[I. mendea|I. mendean]] kokatzen bagara, [[Plinio Zaharra|Plinio Zaharrak]] idatzi zuen ''Naturalis Historia'' liburuan,  [[Kantabria|Kantabriako]] itsas parteak hainbeste burdina eta burdinazko mendi malkartsu zutela, adierazi zuen. Adituek azaltzen zuten honen esanahia [[Antzinako Erroma|erromatarrek]] gertuko [[Trianoko mendiak|Trianon]] meategiak zituztela zela. Hala ere, [[Flaviobriga]] ondoan izanda ere, ez da [[Antzinako Erroma|erromatar]] aztarnarik aurkitu Muskizen. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=BURDINAZKO MENDIETAN|hizkuntza=eu|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/1760/burdinazko-mendietan|aldizkaria=Argia|sartze-data=2024-03-01}}</ref> 

=== Erdi Aroa ===
[[Fitxategi:Afonso I de Astúrias no Compendio de crónicas de reyes.jpg|thumb|297x297px|[[Alfontso I.a Asturiaskoa|Alfontso I. Asturiaskoa]]]]
Muskiz udalaren Erdi Aroa aztertuta, [[IX. mendea|IX. mendera]] arte ez zen egon Muskizi buruzko testurik. [[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoaren]] kronikan ([[880]]. urte ingurukoa) esaten da [[Alfontso I.a Asturiaskoa|Alfontso I.a Asturiaskoak]] [[Karrantza]] eta [[Sopuerta]] birpopulatu zituela.

Geroago, [[Kristautasun|Kristautasuna]] hedatzean, elementu berri bat agertu zen: [[eliza]]. Eskualdeko herrien antzinakoenak [[Pobeña|Pobeñako]] Andra Mari eta [[Cardeo|Cardeokoa]] dira. [[XIII. mendea|XIII. mendean]] [[Diego II.a Lopez Harokoa|Haroko Diego Lopez II.ak]], [[Bizkaiko jaurerria|Bizkaiko Jaunak]], [[1212|1212an]] Antso Ortiz Marrokin Montehermosokoari [[Somorrostro Haran|Somorrostro Haranean]] zenbait eliza sortu zituen. Tartean [[San Julian (Muskiz)|San Juliangoa]] eta [[Barbadun]] ibaitik [[Itsaso|itsasoratzen]] zen [[mea]] guztia zergapetzeko eskubidea eman zion.

Horrez gain, [[Erdi Aroa]]<nowiki/>ri dagokionez, [[San Julian (Muskiz)|San Juliango]] [[Parrokia (erlijioa)|parrokiaren]] ondoan, kontzejua sortu zen. [[Somorrostro Harana]] bi aldetan banatuta zegoen: alde batetik, [[Somorrostro Haraneko Hiru Kontzejuak|Hiru Kontzejuak]], eta bestetik, [[Somorrostro Haraneko Lau Kontzejuak|Lau Kontzejuak]].<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskal Herriko Historia - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=es|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/euskal-herriko-historia/ar-152085/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

=== Aro Modernoa ===
[[Muskiz|Muskizen]], Aro Modernoaren garaian, [[XVI. mendea]] industriaren mendea izan zen. Indar hidraulikoak eta gabiak [[Burdingintza|siderurgia]] aurreratu zuten, beraz, muskiztar askok [[Ontzigintza|ontzigintzan]] eta [[itsas]] arloko jardueretan lan egin zuten: itsasgizonak, pilotuak... Mende hartan San Nikolas kofradia sortu zen.

Honekin batera, [[XVII. mendea|XVII. mendean]], [[Burdingintza|siderurgia]]<nowiki/>ri esker herriko jauntxoak aberastu ziren. Kontzejuko aberatsena [[Simon de la Quadra]] izan zen, [[El Pobal Burdinola|El Pobalren]] eta Bilotxiko burdinolen jabea. Hala, botere-zentroa Muñatoizetik [[San Juan Muskiz|San Juanera]] aldatu zen. Kontzejua bost kuadrillatan banatuta zegoen: ([[Rigada]], [[El Valle (Muskiz)|El Valle]], [[Memerea]], [[San Julian (Muskiz)|San Julian]] eta [[Pobeña]]), eta gobernua [[Crucero|Cruceron]] ezarri zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia del País Vasco. Edad Moderna - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=en|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/en/historia-del-pais-vasco-edad-moderna/ar-154221/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

=== Meatzaritza (XVII-XX.ra) ===
[[Fitxategi:Gallarta eta meatza.jpg|thumb|Gallartako meatzak]]
[[XVIII. mendea]]<nowiki/>n Euskal Herriko [[Meatzaritza|meatzaritzaren]] historia hasi zen. Garai hartan herritar gehienak baserritarrak ziren; baina, batzuk meatzaritzan lan egiten hasi ziren. Sektore hau gehien bat errentak sortzeko egiten zen. Beraz, herritar askok, irabaziak izateko hurrengoa egiten zuten: familiak edo kuadrillak gordailuetara joaten ziren eta bertan hartutako materialak erosleei saltzen zieten.

Meatzaritzan erabiltzen ziren materialak, garaian zegoen egoera militarraren arabera aldatzen ziren. Konkista eta birkonkista zeudenez, material hauek ateratzeko baserriko materialak eta armak erabiltzen ziren. Baina Bilboko “[[Bizkaiko Labe Garaiak|altos hornos]]” hasi zenetik, bertan erabiltzen zituzten [[Industrializazio|tresna industrialak]] erabiltzen hasi ziren.
[[Fitxategi:Mina Concha II..jpg|thumb|Mina Concha II. meatza]]
[[XX. mendea]]<nowiki/>n metala hartzearen ekoizpena asko jaitsi zen eta honekin batera, bertan lan egiten zuten langileen kopurua ere bai. Meatzak materialik gabe geratzen hasi ziren eta garraiobideak sortzeko moduak ere aldatu ziren.[[Fitxategi:Altos Hornos Vizcaya.jpg|thumb|[[Bizkaiko Labe Garaiak|Altos Hornos]]]]Garai honetan, industrializazioa bere garai indartsuena izan zuen. Fabrikak sortzen hasi ziren eta meatzetan lan egiten zuten langileek, fabriketara pasatu ziren. [[Gerra zibil|Gerra Zibila]] hasi zenean meatz asko, guztiz itxi zuten eta geratzen ziren azken materialak gerraren presoak atera zituzten.

Meatzaritzaren hasiera eta honen ekoizpena, sistema [[Kapitalista|kapitalistarekin]] oso lotuta egon zen. Dakigun moduan, [[XIX. mendea]]<nowiki/>n industrializazioa ez zuen indar handirik eduki. Baina kapitalismoa industrializazioarekin bat  egin zutenean; gero eta handiagoak egiten hasi ziren. Hemendik aurrera meatzaritzari esker; meatzariak, bankariak eta armadoreak irabazi gehiago izaten hasi ziren.

[[Espainia liberala|Espainia liberala,]] [[Antzinako Erregimena|(Antzinako Erregimena]] alde batera uzteko nahian) meatzaritzaren merkatuari ez zuten garrantzi handia eman. Baina merkatu global hau indar eta garrantzi handia hartzen joan zen eta berarekin Bizkaiko jaunak, oso merkatu egonkorra sortzen. <ref>{{Erreferentzia|izena=María Jesús|abizena=Cava Mesa|izenburua=La historia minera de Bilbao: páginas casi olvidadas|hizkuntza=Spanish|data=2014|url=https://catalogo.sanchoelsabio.eus/Record/bld-42156|aldizkaria=catalogo.sanchoelsabio.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

==== Eragin ekonomikoa ====
[[Fitxategi:Bilbao - Albia alderako bista 1870 inguruan.jpg|thumb|Bilbao - Albia alderako bista 1870 inguruan]]
Bilbon,1860. urtean [[Boom ekonomiko]]<nowiki/>a egon zen. 1876. urtea Euskal Herriko meatzaritzaren "distirazko urtea" izan zen. Meatzaritza industriak izugarrizko ustiapen-lana egin zuten, ahal zuten material eta ekoizpen handiena ateratzeko.

[[1901. urtea]]<nowiki/>n Bilboko krak-a ekonomikoa gertatu zen. Krak ekonomikoaz gain, Bizkaiko hazkundea eta sistema ekonomikoaren egokitzea primerakoa zen. Honen eragin, etorkinen kopuruak asko igo zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=María Jesús|abizena=Cava Mesa|izenburua=La historia minera de Bilbao: páginas casi olvidadas|hizkuntza=Spanish|data=2014|url=https://catalogo.sanchoelsabio.eus/Record/bld-42156|aldizkaria=catalogo.sanchoelsabio.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

==== Eragin soziala ====
[[Euskal Herria|Euskal Herriko]] gizartean, [[meatzaritza]] inpaktu handia izan zuen. [[1960. urtea]]<nowiki/>n meatzaritza indar handia zuenez herritar gehienek sektore honetan lan egiten zuten. Langileen lan ordutegiak oso luzeak ziren eta egoera kaskar honi aurre egiteko, langile elkarteak sortzen hasi ziren.

1886. urtean Abanto-Zierbenako elkartea, [[1887. urtea]]<nowiki/>n Ortuellakoa, [[1888. urtea]]<nowiki/>n Arboledakoa. Poliki-poliki langileen hitzak gero eta indar <nowiki/>gehiago izaten hasi ziren, haien kezkak eta ezak aldarrikatzeko lekua uzten. [[Marx|Marxe]]<nowiki/>k proposatzen zuen manifestu komunista, gero eta gehiago aplikatzen hasi ziren. Modu honetan, langileek haien eskubideak aldarrikatzen zituzten.[[Fitxategi:Facundo Perezagua (Vida Socialista, 1910).jpg|alt=Facundo Perezagua|thumb|[[Facundo Perezagua]]]]
[[1890. urtea]]<nowiki/>n [[Facundo Perezagua]], Bizkaiko lehenengo erakustaldia klase kontzientziaren alde egin zuen. Beste helburuen artean, [[langileen borroka]]<nowiki/>lari garrantzia eman nahi zion eta emakumeen eta umeen lana meatza industrietan amaitu behar zela aldarrikatzen zuen.

Ordutegiak eguneroko 8 lan-orduetara jaitsi ziren, baina oraindik soldata oso baxuak zeukaten. Langileek oso egoera txarretan lan egiten zuten, ia beti zutik eta beti hotzarekin. Bertan, diru gutxi zuten familiak lan egiten zuten; diru nahiko irabazten zelako eta haientzat garai horretako lan hoberena zelako.

[[XIX. mendea]]<nowiki/>ren amaieran, Euskal Herriko gizartea aldaketa sozial eta ekonomiko handiak izan zituen. Meatzaldea asko aberastu zen eta gizarte mailak berriro banandu ziren, txiroa txiroagoa izaten eta aberatsa diru gehiago lortzen.

Beste aldetik, gaur egun, meatzaritzaren historia gogoratzen dugunean, emakumeak egin zuen lana aitortu gabe jarraitzen da. [[Miren Llona]] azaltzen duen bezala: "emakumeak “[[Bizkaiko Labe Garaiak|Altos Hornos]]”-en egiten zuen lana aitortzen hasten hari gara, baina ez emakumeak jarri zuten esfortzua eta eskulana." <ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=Las últimas mineras|hizkuntza=es|data=2015-08-11|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/7k/editions/7k_2015-08-16-07-00/hemeroteca_articles/las-ultimas-mineras|aldizkaria=7K revista dominical|sartze-data=2024-03-01}}</ref>


== Ondasun nabarmenak ==
* [[Corta Bodovalle]] ([[XIX. mendea]]) ([[Abanto-Zierbena|Abanto-Zierbena)]]
**'''Corta Bodovalle''' izan zen meatzaritzaren garaian meatz alde guztietatik ekoizpen handiena izan zuena. Hainbeste meatz ateratzen zuten gaur egun ikusten den zuloa 700 metroko luzeera, 350 metroko zabalera eta 150 metroko sakonera duela. [[XIX. mendea|XIX. mendean]] egiten zen zonalde honen lan-ekoizpena eta bertan ateratzen zen materiala [[hematite gorria]] zen, balio handiko minerala.<ref>{{Erreferentzia|izena=r01e00000ff26d466e5a470b846c631a5069e1f90|abizena=r01e00000ff26d465bca470b813ace4356db5b18d|izenburua=136. Corta Bodovalle (Abanto-Zierbena)|hizkuntza=es|data=2019-12-17|url=https://www.euskadi.eus/corta-bodovalle/abanto-zierbena/camino-de-santiago/web01-a2donjak/es/|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2024-03-03}}</ref>
[[Fitxategi:Euskal Herriko lurrazaleko gune sakonena den Bodovalle meatzea, zulo izugarri honek jatorrizko Gallarta edo Gallarreta herriaren tokia hartu zuen.jpg|alt=Corta Bodovalle|thumb|[[Corta Bodovalle]]]]
*[[El Pobal burdinola]] ([[XVI. mendea]]) ([[Muskiz]])
**'''El Pobaleko burdinola''' Muskizeko meatzaldean kokatzen da. Lantegi hidrauliko bat zen eta bertan burdina lantzen zen, metala bihurtzeko eta tresna desberdinak sortzeko. [[XVI. mendea]]<nowiki/>n eraiki zen [[Muñatones gaztelua]] eskualdean kokatzen zen banderagatik, Salazar deitzen zioten taldeagatik. Baina lantegi hau bere momentu onena [[XVII. mendea]]<nowiki/>n izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BizkaiKOA|url=https://bizkaikoa.bizkaia.eus/detalleContenido.asp?id=60&t=1|aldizkaria=bizkaikoa.bizkaia.eus|sartze-data=2024-03-03}}</ref>
*[[Bitopo meatzaldea]] ([[XX. mendea]]) ([[Ortuella]])
**'''Bitopo meatzaldea''' Arboledan aurkitu ahal den meatz eremua da. Bertan aurkitu ahal dira [[XX. mendea|XX. mendeko]] meatzaldearen ondare esanguratsuenak. Zonalde honetan meatz garaiaren iturriak, konketak eta orratz-puntak aurkitu ahal dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=Itziar|abizena=Acereda|izenburua=Una ocasión de oro para conocer el Biotopo Meatzaldea|hizkuntza=es|data=2018-09-28|url=https://www.deia.eus/vivir/2018/09/28/ocasion-oro-conocer-biotopo-meatzaldea-4833154.html|aldizkaria=Deia|sartze-data=2024-03-03}}</ref>
[[Fitxategi:Burdinola - El Pobal.jpg|thumb|[[El Pobal Burdinola]]]]
*[[Dolores meatzaldea]] ([[XIX. mendea]]) ([[Galdames]])
**'''Dolores meatzaldea''' [[Galdames]]-en aurkitzen den, eta gaur egun oso aldatuta dagoen zonaldea da, bertan egon den ekoizpenagatik. Eta Pico Pastores, San Juan, Alto Games eta La Cruz mendien artean ikusi ahal da eraiki bat. Eraiki hau El Sauco eraikuntza da eta bertan meatzarekin lan egiten zen. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Mineralesdb|izenburua=MineralesDB: Mina Dolores y El Sauco, Galdames, Bizkaia|data=2021-07-23|url=https://mineralesdb.blogspot.com/2021/07/mina-dolores-y-el-sauco-galdames-bizkaia.html|aldizkaria=MineralesDB|sartze-data=2024-03-04}}</ref>
*[[Meatzaldeko museoa]] ([[XX. mendea]])
**'''Meatzaldeko museoa''' Bizkaian kokatzen den museoa da eta helburu moduan badu meatzaldeko garaiaren ondareak aurkitzea, eta bertan gordetzea. Museo hau funtzionatzeko badaude boluntarioak, ondare hauek aztertzeko eta hauen historia ikasteko. Bestalde, meatzaritzaren garai hau izan zuen inpaktu soziala eta ekonomikoa ikusi ahal da museo honetan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Museo de la Minería del País Vasco - Bizkaia.eus|url=https://www.bizkaia.eus/es/-/euskal-herriko-meatzaritzaren-museoa|aldizkaria=www.bizkaia.eus|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

=== Beste ondasun batzuk: ===
* [[Soroskundeko Amaren baseliza]] ([[Muskiz]]).
* [[San Julian eliza (Muskiz)|San Julian parrokia]] ([[XVI. mendea]]) ([[Muskiz]]).
* [[El Pobaleko burdinola]] ([[XIII. mendea|XIII.]]-[[XIV. mendea]]) ([[Muskiz]]).
* [[Kobarongo zamatokia]], [[2008|2008an]] [[Enbata|galerna]] batek suntsitua ([[Muskiz]]).
* [[El Pobaleko zubi erromanikoa]] ([[XIII. mendea]]) ([[Muskiz]]).
* [[Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa|Meatzaritzaren Museoa]] ([[Abanto|Abanto-Zierbena]]).[[Fitxategi:Meatzaldearen ondasunak.png|thumb|Meatzaldearen ondasunak|250x250px]]
* [[Abantoko Santa Juliana eliza]] ([[XV. mendea]] baino lehenagokoa, [[Abanto (auzoa)|Abanto]]) ([[Abanto|Abanto-Zierbena]])
* [[San Lorenzo baserria]] ([[Pizkundetar arkitektura|pizkundetarra]]) ([[Abanto|Abanto-Zierbena]]).
* [[Matiena etxea]] ([[XIX. mendea]], [[Las Carreras]]) ([[Abanto|Abanto-Zierbena]]).
* [[Villa Casuso]] ([[Las Carreras]] ) ([[Abanto|Abanto-Zierbena]]).
* [[Ambrosio de los Heros 14 eraikina]] ([[Las Carreras]]) ([[Abanto|Abanto-Zierbena]]) [[Muñatoizko San Martin gaztelua]] ([[Muskiz]]).
* [[Apold-Fleisner labea]], Sociedad Franco-Belgaren labe-industriala ([[Ortuella]]).
* [[Ortuellako udaletxea]] ([[Ortuella]]).
* [[Jainkoaren Itxuraldaketaren eliza (Trapagaran)|Jainkoaren Itxuraldaketaren eliza]] ([[Trapagaran]]).
* [[Olaso jauregia]] ([[Trapagaran]]).
* [[San Roman parrokia]] ([[Zierbena]]).
* [[Portuko Ama Birjinaren eliza]] ([[Zierbena]]).
* [[Loiolako San Inazio baseliza]] ([[Zierbena]]).

== Kultura ==

=== Pertsonaia ezagunak ===

* [[Dolores Ibarruri]] ([[1895]]-[[1989]]), politikaria
** '''Dolores Ibarruri Gomez''', '''''Pasionaria''''' ([[Gallarta]], [[Abanto|Abanto-Zierbena]], 1895eko abenduaren 9a - [[Madril]], 1989ko azaroaren 12a), euskal politikari [[errepublika]]<nowiki/>no nabarmena izan zen 1936-1939ko [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiak]]<nowiki/>[[Espainiako Gerra Zibila|o]] [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibi]]<nowiki/>[[Espainiako Gerra Zibila|l]]<nowiki/>ean, eta Euskal Herrian sortutako mugimend<nowiki/>u [[Komunismo|komunist]]<nowiki/>[[Komunismo|a]]<nowiki/>ko emakumerik ezagunenetakoa. <ref>{{Erreferentzia|izena=Mario|abizena=Amorós|izenburua=¡No pasarán! : biografía de Dolores Ibárruri, Pasionaria|argitaletxea=Tres Cantos, Madrid, España : Akal|data=2021|url=http://archive.org/details/nopasarn0000unse|isbn=978-84-460-5110-7|sartze-data=2024-03-01}}</ref>[[Fitxategi:Dolores002.jpg|thumb|[[Dolores Ibarruri]]|264x264px]][[Fitxategi:José Antonio Pastor 2017b (cropped).jpg|thumb|[[José Antonio Pastor]]|265x265px]]

* [[José Antonio Pastor]] ([[1959]]), [[PSE-EE|PSEko]] politikaria
** '''José Antonio Pastor Garrido''' ([[Ortuella]], [[1959|1959ko]] [[Abuztuaren 3|abuztuaren 3a]] - ) VIII. legegintzaldiko [[PSE-EE|PSE-EEko]] [[Eusko Legebiltzarreko legebiltzarkideen zerrenda|eusko legebiltzarkidea]] da. Alderdiko bozeramailea da. [[PSE-EE|PSE-EEko]] [[Bizkaia]] idazkari nagusia izanda, Bizkaiko Batzar Nagusietan ahalduna, [[Ortuella]] udaleko zinegotzia eta Ría 2000 Administrazio Kontseiluko kidea da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jose Antonio Pastor: «Ez dago prozesurik, ez ofizialik ez ofiziosorik, ez kontakturik»|hizkuntza=eu|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2076/jose-antonio-pastor-ez-dago-prozesurik-ez-ofizialik-ez-ofiziosorik-ez-kontakturik|aldizkaria=Argia|sartze-data=2024-03-01}}</ref>[[Fitxategi:Vera-hernaez.jpg|thumb|[[Vera Hernáez]]|219x219px]]

* [[Juan Antonio Ipiña]] ([[1912]]-[[1974]]), futbolari ohia
** '''Juan Antonio Ipiña Iza''' ([[Ortuella]], [[1912|1912ko]] [[Abuztuaren 23|abuztuaren 23a]] - [[Bilbo]], [[1974|1974ko]] [[Irailaren 7|irailaren 7a]]) bizkaitar futbolaria izan zen, erdilari moduan aritzen zena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Juan Antonio Ipiña {{!}} Athletic Club Website Oficial|hizkuntza=es|url=https://www.athletic-club.eus/|aldizkaria=www.athletic-club.eus|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

* [[Vera Hernáez]] ([[1938]]), moda disenatzailea
** '''Vera Hernáez Sañudo''' ([[Ortuella]], [[1938|1938ko]] [[maiatzaren 31]]), XX. mendearen bukaerako [[Portugalete|Portugaleteko]] moda diseinatzaile ospetsua da. Hernaezek begirada jarrita zeukan modaren aurrerapenean. <ref>{{Erreferentzia|izena=Cecilia Elia|abizena=Levantesi|izenburua=Los objetos en la danza a partir de las vanguardias artísticas de principio de siglo XX|data=2020-10-11|url=http://dx.doi.org/10.34096/tdf.n32.8461|aldizkaria=telondefondo. Revista de Teoría y Crítica Teatral|alea=32|issn=1669-6301|doi=10.34096/tdf.n32.8461|sartze-data=2024-03-01}}</ref>

==== Beste pertsona ezagunak ====
* [[Iñaki Bijandi]] ([[1961]]), txirrindulari ohia.
* [[Joseba Agirre López]] ([[1964]]), futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Facundo Perezagua]], buruzagi sozialista, Espainiako lehen zinegotzi sozialista.
* [[Enrique Nieto|Enrique Nieto Ulíbarri]] ([[1890]]-[[1963]]): margolaria.
* [[Agustín Sauto|Agustin Sauto Arana]] ([[1908]]-[[1986]]), futbolaria, sei gol sartu zizkion partidu batean Bartzelona Futbol Taldeari.
* [[Eusebio González Ortuondo "Hierro I"]] ([[1923]]-[[2010]]), txirrindularia, udalerriak belodromo bat eskaini dio bere izenarekin.
* [[Luis de Castresana]] ([[1925]]-[[1986]]), idazlea.
* Santiago Portillo ([[1963]]), txirrindularia.
* [[Alfredo Irusta Sampedro]] ([[1968]]), txirrindularia.
* [[Xabier Eskurza]] ([[1970]]), futbolaria.
* [[David López García]] ([[1981]]), txirrindularia.
* [[Germán Campo]] ([[1903]]-[[1979]]): atleta, 1926an Espainiako txapelduna [[10.000 metroko lasterketa|10.000 metroko lasterketan]].
* [[Marcelino Bañales]] ([[1942]]-[[1990]]), margolaria.
* [[José Antonio Momeñe]] ([[1940]]), txirrindularia.
* [[Andrés Incera]] ([[1941]]), txirrindularia.
* [[Guillermo Bañales]] ([[1966]]), mendizalea eta abenturazalea.


=== Euskal Herriko [[Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa|Meatzaritzaren Museoa]] ===
1986.an, sortutako Euskal Herriko [[Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa|Meatzaritzaren Museoa]] irabazi asmorik gabeko entitatea da. urtean garatutako gizarte ekimen batean sortu zen. Elkartea sortu eta gero, meatzaritza-jarduerak sortu zituen elementuak, hala nola meatze-gurdiak, tresnak, argazkiak eta dokumentuak, berreskuratzeko eta zaintzeko ahaleginak egiten dira. Historiaren zati hau ez ahazteko, [[2002]]-an Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoaren Fundazioa sortu zen Abanto-Zierbenako Udalaren lankidetzarekin. 
[[Fitxategi:Museo Minería-6.jpg|thumb|Meatzaldeko museoa]]
Museoaren inguruan, [[Concha II meategi|Concha II. meategi]] handia dago, garai batean Europako burdin meategirik handiena izan zena eta 50 kilometroko galeria ditu inguruko lur azpian zehar. Horrez gain, museoak Meatze Gunean banatutako industria-hondarren ezaugarriak eta kokapenaren berri ematen du. [[Burdina|Burdin]] meategi zaharretako piezak, tresnak, makineria eta dokumentazioa daude ikusgai. 

Azpimarratzekoak dira minerala garraiatzeko bagoien bilketa, hainbat ontzi-lerro-zutabeen berreskurapena, mea garbitzeko tronpelak eta [[Bizkaiko meatze historikoa]]<nowiki/>n erabilitako makineriaren beste adibide batzuk. Eguneroko elementuak ere biltzen dira, hala nola lanparak, artoa (oinetako ohikoak), teodolitoak, arnasak, zulatzeko koilarak, bagoi-kontatzeko abakoak, maskarak, etab., baita artista aitortuek egindako meategien margolanak ere.<ref name=":1" />

=== Musika eta bertoko gizartea ===
Musikak eta kantuak duen papera meatzaldeko gizartearen eremu herrikoian. Sasoi, inguru eta gizarte baten egoera kantuan islatuta agertu ohi da, horregatik, gizarte horren ezaugarriak ezagutzeko musikari erreparatzea oso garrantzitsua da. <ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Tradiciones y costumbres de Las Encartaciones|urtea=1997|abizena=Etxebarria Mirones|izena=Jesús eta Txomin|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Bilbao: Ediciones Beitia|ISBN=}}</ref> 

Kantu horiek motaren eta edukiaren arabera sailka daitezke. Sailkapen hori egin baino lehen baina, bereizpen bat egin beharko genuke: lehenengo "kantu zahar" herrikoia legoke, non Azkueren abesti bilduma dugun adierazgarri. Bigarrenez, "kantu berria", XIX. mendean burdin meatzeen ustiapen handiaren abiagunetik, eta metalurgiaren eta ontzigintzaren garapenetik ondorio moduan sortua. Gainera, azkenengo hamarkadetako egoera politiko gatazkatsuen ondorioz ere, kantuetan eduki berriak agertzeak suposatu zuen. <ref name=":0">{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Etnografía de la zona minera vizcaína, fuentes orales y tradiciones musicales|urtea=2009|abizena=Kuschick, Parejo-Coudert|izena=Ingrid eta Raphaël|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=KOBIE, Bizkaiko Foru Aldundia|ISBN=}}</ref>

Beraz, hona hemen lehenago aipatutako sailkapena:

'''Motaren arabera:'''

# Antzinako landa inguruari lotutako kantu tradizionalak: Jai tradizionalei eta erromeriei lotuta, hau da, egutegi tradizionalari lotuta.<ref name=":0" /> Adibidez, [[Carrascoliendas|Karraskoliendak]].
# Lan kantuak: Lan fisikoak egin bitartean erabiltzen diren erritmodun kantuak. Adibidez, Karrantzako harri-zulatzaileen kantuak.<ref name=":0" />[[Fitxategi:Canción popular de huelga minera.png|erdian|frameless|512x512px|Harrizulatzaileen kantu bat.]]
# Kantu herrikoiak: Beti kantatu izan direnak, zuzenki jaiekin espezifikoki lotuta egon gabe<ref name=":0" />. Adibidez, [[Bizkaiko jota|jotak]] eta [[Bilbainada]]k.
# Erlijio ereserkiak: Santuei, ama birjinari eta Kristori lotutako kantuak<ref name=":0" />. <br />

'''Edukiaren arabera:'''

# Lan bizitzari buruzko kantuak: Jada aipatutako harri-zulatzaileen kantua esanguratsuena dela esan dezakegu. Langileari bai erritmoan laguntzeko, baita animatzeko ere balio du. Horretaz gain, mineralaren garbiketari buruzkoak, artzaintzari buruzkoak, segalariei buruzkoak eta fabrikei buruzkoak ere badira<ref name=":0" />.
# Meatzarien borrokari buruzko kantuak: Bizitza baldintzei eta meatzarien borrokari buruzkoak, bereziko greben ingurukoak. Kantu hauei esker, grebalarien determinazioa eta gizartearen nortasuna edota loturak indartzeko balio zuten<ref name=":0" />.[[Fitxategi:Letra canción tradicional.png|erdian|frameless|453x453px]]<br />
# Antolakundeei eta alderdi politikoei buruzko kantuak: Horien artean Alderdi Komunistaren eta Sozialistaren kantuak eta Guda Zibilari buruzko kantuak ageri dira<ref name=":0" />.
# Herri bati eskainitako kantuak: Gehienak herri bati egindako agurrak dira<ref name=":0" />. Adibidez, "Canción al pueblo de El Valle" (geroago letra) edo "La Arboleda yo no olvido". <blockquote><br />"El Valle pueblo querido y galante . Tiene comodidades de una ciudad grande. Hay comercios de buena y de mucha importancia. Tiene buena vigilancia y hermosa electricidad. En el Valle hay muchachas bonitas . Una botica, dos cafés, hermosas aceras . Y buenos paseos, y el funicular al pié".<br /></blockquote>

== Bibliografia ==
* ADARRAKOAK TALDEA (1980): Euskal Herriko Abestiak. Canciones de Euskal Herria. Vitoria-Gasteiz: Adarrakoak Taldea editor.
* ETXEBARRIA MIRONES, Jesús y ETXEBARRIA MIRONES, Txomin (1997). Tradiciones y costumbres de Las Encartaciones. Bilbao: Ediciones Beitia S.L. Capítulo XVI: Poemas y canciones, sección 3: La mina y los mineros, págs. 332-335.
* HOMOBONO, José Ignacio (et al.) (1994). La cuenca minera vizcaína: trabajo, patrimonio y cultura popular. Madrid: FEVE, Dirección de Comunicación.
* KUSCHICK, Ingrid y PAREJO-COUDERT, Raphaël (2009). Etnografía de la zona minera vizcaína, fuentes orales y tradiciones musicales. KOBIE, Bizkaiko Foru Aldundia - Diputación Foral de Bizkaia.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}

== Ikus, gainera ==
* [[Bizkaiko eskualdeen zerrenda|Bizkaiko eskualdeak]]

== Kanpo estekak ==
* {{eu}} {{es}} [http://www.museominero.net/zonaminera_e.htm Meatzaritzaren Museoa]
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20080724161405/http://www.harrizulatzaileak.net/ Harrizulatzaileak/Barrenadores]
{{autoritate kontrola}}


{{Bilboaldeko udalerri aurkibidea}}
{{Bizkaiko eskualdeak}}
{{Euskal Herriko eskualde aurkibidea}}

[[Kategoria:Meatzaldea| ]]
[[Kategoria:Bizkaiko eskualdeak]]