Mendata-en iturria ikusi

{{Bizkaiko udalerri infotaula
| izena = Mendata
| irudia = Mendatako udaletxea, Agirre eta Lekube tar Joseba Andoni Jaunaren enparantza, Elexalde auzoa, Mendata, Bizkaia.jpg
| irudiaren testua = Mendatako udaletxea
| bandera = Bandera_de_Mendata.svg
| armarria = Mendatako_udal_armarria_2021.svg
| nongo = Mendatako
| ofiziala = Mendata
| eskualdea = [[Busturialdea|Busturialde]]
| postakodea = 48382
| kokapena = Bizkaia municipalities Mendata.PNG
| koordenatuak = {{koord|43|17|0|N|2|37|57|W|region:EH-BI_type:city(374)|display=inline,title}}
| garaiera = 
| azalera = 22.39
| biztanleria = 
| bizt_urtea = 
| dentsitatea = 
| distantzia = 36
| euskaldunen ehunekoa = 90,49
| sorrera = 
| herritarra = mendatarra
| alkatea = [[Ramón Urresti Lamikiz]] ([[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]])
| webgunea = http://www.mendata.es
| oharrak = 
}}
{{Beste erabilpenak|Bizkaiko udalerriari|Debako hondartza|Mendata (hondartza)}}
'''Mendata''' [[Bizkaia|Bizkaiko]] erdialdean dagoen udalerri txikia da, [[Busturialdea|Busturialdeko]] eskualdean kokatua. [[Urdaibai]]ren barrualdean dago, 22,4&nbsp;km<sup>2</sup> ditu, oso lurralde aldapatsuarekin. Erdialdea Golako errekaren Ibarra eta Berrokondo errekaren artean dago. {{formatnum:{{Bizkaiko udalerrien biztanleria|Mendata}}}} biztanle zituen {{Bizkaiko udalerrien biztanleria|urtea}}. urtean.

== Geografia ==
== Auzoak ==
*[[Albiz]] auzunea. Albiz, Mendatako auzuneko gunea, Mendata herria osatzen duten lau auzuneetariko bat da. Bizkaiko kofradiako zaharrenetariko bat izan zen, eta Albiz etxearen inguruan garatu zen. Auzune honetan daude Santa Maria Magdalenaren eliza, Albiz palazioa edo Kondearena eta dorretxea.
*[[Elexalde (Mendata)|Elexalde]] auzunea. Elexalde auzunean dago herriko hirigune nagusia, erreka biren artean kokatuta, Berrekondo eta Golakoa hain zuzen ere, udalerriaren erdigunea da. Bertan daude Done Mikelen eliza, udaletxea, pilotalekua, ostatua...
*[[Marmiz]] auzunea. Mendata osatzen duen beste populazio gune bat dugu Marmiz. Baserrien kontzentrazio nagusia bidegurutzean dago, Gernikatik datorren errepidean, hain zuzen ere. 
*[[Olabe (Mendata)|Olabe]] auzunea. Olabe auzunea Golako errekak zeharkatzen du. Erreka horren inguruan, Erdi Aroan, burdinolen industria oso garrantzitsua hedatu zen. Olazarra, Olatxua eta Ororuaga izan ziren burdinola garrantzitsuenak. Auzune horretan daude San Pedro eta San Kristobalen baseliza, Montalban dorrea eta zubi erromanikoa.

== Historia ==
Mendata [[Busturia]] merinaldeko elizatea da, [[Bizkaia|Bizkaiko]] lurralde historikoan. [[Gernika-Lumo]]ko epai–barrutiari dagokio. Gernikako Batzar Nagusietan bederatzigarren botoa eta jarlekua zituen. Bestetik, zinezko jaurlaria zuen.

Mendatako biztanleak, mendi eta lautadetan sakabanatuta bizi ziren, eta arto, gari, indaba, eta ortuarien uzta nahiko onak biltzen zituzten; mendiak ustiatzen zituzten, larre-belardietarako, burdinoletarako eta eraikuntzarako materiala ateraz. [[X. mendea]]n, [[Bizkaia|Bizkaiko]] jaunaren nekazari maizterrek Albizko Santa Maria Magdalena eliza eraiki zuten mendi-bizkar baten gainean. [[XVI. mendea]]n, berreraiki eta handiagotu egin zuten.

Berrehun urte geroago, Ugarte-Jemein belaunetxeko nagusiak proposatzen zituen lau onuradunek zaintzen zuten eliza; horien aurrekoei, Errege Katolikoek nagusigoa eta harremanak eman zizkieten, guztien herena izan zedin, hau da, hamaika etxe eta hogeita bat anega.

== Demografia ==
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Mendatako biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 1085 | 1910 | 1131 | 1920 | 1149 | 1930 | 1149 | 1940 | 1192 | 1950 | 1089 | 1960 | 867 | 1970 | 581 | 1981 | 396 | 1991 | 348 | 2001 | 339 | 2011 | 386 |
}}

== Politika ==
=== 2011ko udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz Mendatako alkatea [[Euzko Alderdi Jeltzalea|Euzko Alderdi Jeltzaleko]] Ramon Urresti da. 
{{Udal hauteskunde infotaula
|data = 2011ko maiatzaren 22
|alderdia1 =[[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea1 =  #CCFC66
|zinegotziak1 = 5
|botoak1 = 174
|ehunekoa1 = 62,59
|alderdia2 =  [[Bildu]]
|kolorea2 =  #9bd225
|zinegotziak2 = 2
|botoak2 = 96
|ehunekoa2 = 34,53
|alderdia3 = [[Euskadiko Alderdi Popularra|Alderdi Popularra]] (PP)
|kolorea3 =  #7cc1ff
|zinegotziak3 = 0
|botoak3 = 5
|ehunekoa3 = 1,8
|iturria = [http://www.euskadi.net/q93TodoWar/eleccionesJSP/q93Contenedor.jsp?idioma=e&menu=li_2 Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean]
}}

== Kultura ==
[[Fitxategi:Mendatako Anastasio Beaskoetxea.webm|thumb|Mendatako Anastasio Beaskoetxea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Beaskoetxea Egiarte, Anastasio - Ahotsak.eus|url=https://ahotsak.eus/mendata/hizlariak/anastasio-beaskoetxea-egiarte/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-12-12}}</ref> (Ahotsak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea|url=https://ahotsak.eus/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-12-12}}</ref> proiekturako)|269x269px]]

=== Euskara ===
Mendatan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mendata  - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/mendata/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-11-12}}</ref> Busturialdeko euskara<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Busturialdekoa - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/mendebalekoa-bizkaiera/tartekoa-m/busturialdekoa/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-11-12}}</ref> hitz egiten da, mendebaldeko bizkaieraren aldaera. 

== Ondare erlijiosoa ==

'''Santa Maria Magdalena eliza'''

Nekazaritza elizatxo hau, tradizioak dioenez, baseliza modura eraiki zuten, gaur egungo edifizioa bere osotasunean XVI. mendekoa den arren, dorrea izan ezik, azken hau 1776an berreraiki baitzuten. Elizpe jarraia dauka elizaren inguruan. Elizpeek funtzio sozial garrantzitsua izan dute historian, herritarren batzarleku modura erabili izan direlako.

'''Done Mikelen eliza'''

X. mendean eraiki zuten mendi tontor baten gailurrean, eta XVI. mendean handitu egin zuten. Eliza nabe edo elizbarne bakarrekoa da. Bestalde, bost aldare ditu, ebanjelio aldean kapera bi, 1526 eta 1170ean eraikiak, inguruan atari jarraia eta aurreko aldean dorre laukia. Elizaurre apaingabea eta erretaula errenazimendu garaikoak dira.

'''San Joan eta San Lorentzoren baseliza'''

Oin errektangeluarra dauka. Harlagaintzezko hormak ditu, ertzak harlanduz horniturik. Hego-mendebaldean hare-harrizko pieza bakar batek leiho bitxia dauka, goiko eta eskumako paneletan latinezko idazpuruak dituela: SANCZIUS HABAS/ QUI/ HEDIFICABIT HAC.

Baseliza horretan daude San Juanena ez ezik, San Lorentzoren irudia ere.

'''San Petri eta San Kristobalen baseliza'''

Olabe auzoan dago. Eraikinari buruzko lehen berriak 1736koak dira, eta 1793. eta 1795. urteen bitartean berreraiki zuten. 1878an, aldiz, Ignazio Arejitak zaharberritu zuen. Herriko tradizioak dioenez, Urkitze baserriaren inguruan zegoen Done Petriren baselizatik San Kristobalen baselizara eraman omen zuten irudia, eta nahiz eta horren irudia izan erdi-erdian, Done Petriren baseliza izenaz ezagutzen dute herritarrek.

<gallery mode="packed" heights="175px">
Albizeko Maria Magdalenaren eliza, Albiz, Mendata, Bizkaia.jpg|Santa Maria Magdalena eliza.
Mikel Goiaingeru Deunaren eliza, Elexalde auzoa, Mendata, Bizkaia.jpg|Done Mikelen eliza.
Lamikiz auzuneko Juan Bataiatzailea eta Lorentzo Deunen baseliza. Marmiz, Mendata, Bizkaia, Euskal Herria.jpg|San Joan eta San Lorentzoren baseliza.
Mendata - San Pedro baseliza.jpg|San Petri eta San Kristobalen baseliza.
</gallery>

== Ondare zibila ==
'''Albizko jauregia'''

Mendatan dagoen eraikin barroko kultu bakarra. Oin-plano angeluzuzeneko eraikin xehea da. Ertz, leiho eta atea izan ezik, harlantzezkoa; fatxada nagusia asimetrikoa da, eta azpimarratzekoak dira sarrerako ataripeak duen arku karpanela, eta horren alboetan dauden lau leiho dinteldun txikiak. Bigarren solairu bat ere badauka eta bertan beste lau leiho daude, ate nagusiaren gainean dagoen belaustradan balkoi taxutua, eta alboetan, Albiz eta Allende Salazar familien armarriak dauzka.

'''Albizko dorrea'''
Dorre hau izena ematen dion auzune berean dago kokatuta. Albiz leinukoen etxea izan zen, eta gaur egun zutik dirau, hainbat aldiz erre duten arren. Albiztarren leinua Urdaibain lehen aldiz aipatzen den leinua da. Gaur egun behesolairuak baino ez dirau.

'''Montalban dorrea'''

[[Leinu gerrak|Leinuen bandoetan borroka]] egiten zuten familien oinetxea, Gernikako lurraldea eta Erdi Aroko bidea kontrolatzen duen muino estrategikoan dago. Oinetxe hau pentagonala da eta seguruenik eraikina, Bizkaian eredu bakarra, beste eraikin zaharrago baten berreraikuntza da.

'''Zubi erromanikoa'''
Arratzu herriko eliza ingurutik abiatuta, bidezidorrak behera egiten du Golako errekarantz, zubi erromanikora heldu arte. Berau Erdi Aroko eraikina dugu, Urdaibai zeharkatzen duen Jaundone Jakue bidearen atala, oraintsu zaharberritu dute.

<gallery mode="packed" heights="175px">
Mendata-Montolan Dorrea 1.jpg|Montalban dorrea.
Mendata - Artzubiko galtzada 3.jpg|Zubi erromanikoa.
</gallery>

== Mendatar ospetsuak ==
* [[Bitoriano Gandiaga]] ([[1928]]-[[2001]]), idazlea.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}

== Ikus, gainera ==
* [[Bizkaiko udalerrien zerrenda]]

== Kanpo estekak ==
{{Atari|Euskal Wikiatlasa|Euskal Herriko Wikiatlasa}}
* {{eu}} [https://web.archive.org/web/20071105144332/http://www.urdaibai.org/eu/euskara/hiztegiamendata.asp Mendatako euskara]
{{autoritate kontrola}}

{{Busturialdeko udalerri aurkibidea}}
{{Bizkaiko udalerri aurkibidea}}

[[Kategoria:Mendata]]