Miozeno-en iturria ikusi

{{Geokronologia infotaula}}
'''Miozeno'''a, [[greziera]]tik: μείων = meiōn, ''gutxiago'' eta καινός = kainos ''berri''<ref>{{Erreferentzia|izena=Isaac|abizena=Todhunter|izenburua=William Whewell, D. D., Master of Trinity College, Cambridge: An Account of His Writings with Selections from His Literary and Scientific Correspondence|argitaletxea=Macmillan and Company|hizkuntza=en|data=1876|url=https://books.google.com/books?id=XaMKAAAAIAAJ&pg=PA111|sartze-data=2024-10-04}}</ref>, [[Neogeno]] lehenengo garaia da. Orain dela 23,3 ± 0,1 Ma hasi eta orain dela 5,332 ± 0,1 milioi urte bukatu zen.<ref>Rohde Robert A. 2005 https://web.archive.org/web/20071205102125/http://www.stratigraphy.org/geowhen/stages/Aquitanian.htmlAquitanian ICS Stage[http://www.stratigraphy.org GeoWhen Database] publisher International Commission on Stratigraphy accessdate = 21-12-2008 eta Rohde Robert A. 2005 https://web.archive.org/web/20071205102435/http://www.stratigraphy.org/geowhen/stages/Messinian.html Messinian ICS Stage [http://www.stratigraphy.org GeoWhen Database] publisher International Commission on Stratigraphy accessdate = 21-12-2008</ref> [[Charles Lyell]] eskoziar [[geologo]]ak izendatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Principles of geology, being an attempt to explain the former changes of the earth's surface, by reference to causes now in operation. By Charles Lyell ... ... v.3 (1832).|hizkuntza=en|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044103125555;view=1up;seq=104|aldizkaria=HathiTrust|sartze-data=2024-10-04}}</ref>. [[Oligozeno]]aren ondoren eta [[Pliozeno]]aren aurretik datorren epoka da. 

Lurra Oligozenotik Pliozenora igaro ahala, Miozenotik pasatuz, [[klima]] poliki-poliki hozten joan zen, hainbat [[glaziazio]]tara iritsi arte<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Gibson|izenburua=Reconstructing Terrestrial Paleoclimates: A Comparison of the Co‐Existence Approach, Bayesian and Probability Reconstruction Techniques Using the UK Neogene|hizkuntza=en|abizena2=McCoy|abizena3=O’Keefe|abizena4=Nuñez Otaño|abizena5=Warny|abizena6=Pound|izena2=J.|izena3=J. M. K.|izena4=N. B.|izena5=S.|izena6=M. J.|data=2022-02|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2021PA004358|aldizkaria=Paleoceanography and Paleoclimatology|alea=2|zenbakia=37|issn=2572-4517|doi=10.1029/2021PA004358|sartze-data=2024-10-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Steinthorsdottir|izenburua=The Miocene: The Future of the Past|hizkuntza=en|abizena2=Coxall|abizena3=de Boer|abizena4=Huber|abizena5=Barbolini|abizena6=Bradshaw|abizena7=Burls|abizena8=Feakins|abizena9=Gasson|izena2=H. K.|izena3=A. M.|izena4=M.|izena5=N.|izena6=C. D.|izena7=N. J.|izena8=S. J.|izena9=E.|data=2021-04|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2020PA004037|aldizkaria=Paleoceanography and Paleoclimatology|alea=4|zenbakia=36|issn=2572-4517|doi=10.1029/2020PA004037|sartze-data=2024-10-04}}</ref>. Miozenoaren mugak ez dituzte gertaera orokor zehatzek markatzen, baizik eta Oligozeno berotik Pliozeno hotzagora pasatzean egondako trantsizioak.

Miozeno goiztiarrean, Afro-Arabiak [[Eurasia]]rekin talka egin zuen, [[Mediterraneo]] eta [[Indiako ozeano]]en arteko lotura moztuz eta Eurasia eta [[Afrika]]ren arteko fauna trukea ahalbidetuz, tartean [[Proboscidea]] eta [[Hominoidea]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher C.|abizena=Gilbert|izenburua=Dispersal of Miocene Hominoids (and Pliopithecoids) from Africa to Eurasia in Light of Changing Tectonics and Climate|argitaletxea=Springer International Publishing|orrialdeak=393–412|hizkuntza=en|abizena2=Pugh|abizena3=Fleagle|izena2=Kelsey D.|izena3=John G.|data=2020|url=http://link.springer.com/10.1007/978-3-030-49753-8_17|aldizkaria=Biological Consequences of Plate Tectonics|editore-abizena=Prasad|editore-izena=Guntupalli V.R.|isbn=978-3-030-49752-1|doi=10.1007/978-3-030-49753-8_17|sartze-data=2024-10-04}}</ref> taldeak Eurasiarantz sakabanatzea barne. Miozenoaren amaieran, [[Atlantikoa]]ren eta Mediterraneoaren arteko loturak itxi egin ziren, eta Mediterraneo itsasoaren ia erabateko lurrunketa eragin zuten. Gertaera horri «[[Messiniarreko gatz-krisia|Messiniarreko gazitasun-krisia]]» deitzen zaio<ref>{{Erreferentzia|izena=W.|abizena=Krijgsman|izenburua=A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain|orrialdeak=367–380|abizena2=Garcés|abizena3=Langereis|abizena4=Daams|abizena5=van Dam|abizena6=van der Meulen|abizena7=Agustí|abizena8=Cabrera|izena2=M.|izena3=C. G.|izena4=R.|izena5=J.|izena6=A. J.|izena7=J.|izena8=L.|data=1996-08-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0012821X96001094|aldizkaria=Earth and Planetary Science Letters|alea=3|zenbakia=142|issn=0012-821X|doi=10.1016/0012-821X(96)00109-4|sartze-data=2024-10-04}}</ref>. Gero, Miozenoaren eta Pliozenoaren arteko mugan, [[Gibraltarko itsasartea]] ireki zen, eta Mediterraneoa berriro bete zen. Gertaera horri «[[uholde zanklearra]]» esaten zaio<ref>{{Erreferentzia|izena=P|abizena=Blanc|izenburua=The opening of the Plio-Quaternary Gibraltar Strait: assessing the size of a cataclysm|orrialdeak=303–317|hizkuntza=en|data=2002-12|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0985311102010951|aldizkaria=Geodinamica Acta|alea=5-6|zenbakia=15|doi=10.1016/S0985-3111(02)01095-1|sartze-data=2024-10-04}}</ref>.

Miozeno goiztiarrean ere (zehazki, [[Akitaniar (estaia)|Akitaniar]] eta [[Burdigaliar]] estaietan), [[Hominoidea|tximino handiak]] lehen aldiz eboluzionatu zuten, dibertsifikatzen hasi ziren eta [[Mundu Zahar]] osoan zehar hedatu ziren. Garai honen amaiera aldera, [[gizaki]]en arbasoak [[txinpantze]]en arbasoengandik banandu ziren eta Miozenoko azken [[Messiniar]] estaian (7,5-5,3 Ma) eboluzio berezitua izan zuten. Aurreko Oligozenoan bezala, [[belardi]]ek hedatzen jarraitu zuten, eta [[baso]]ek behera egin zuten. Miozenoko itsasoetan, [[alga-baso]]ek lehen agerraldia egin zuten, eta laster bihurtu ziren Lurreko ekosistemarik emankorrenetako bat. Miozenoko landare eta animaliak nahiko modernoak ziren. [[Ugaztun]]ak eta [[hegazti]]ak ondo finkatuta zeuden. [[Balea]]k, [[Pinnipedia|pinipedoak]] eta [[alga]]k zabaldu egin ziren.

Miozenoak interes berezia du geologo eta [[Paleoklimatologia|paleoklimatologoentzat]], garai hartan [[Himalaia|Himalaiako]] geologiaren fase garrantzitsuak gertatu baitziren, Asiako [[montzoi]]-patroiei eragin zietenak, ipar hemisferioko glaziaraldiekin erlazionatuta<ref>{{Erreferentzia|izena=An|abizena=Zhisheng|izenburua=Evolution of Asian monsoons and phased uplift of the Himalaya–Tibetan plateau since Late Miocene times|orrialdeak=62–66|hizkuntza=en|abizena2=Kutzbach|abizena3=Prell|abizena4=Porter|izena2=John E.|izena3=Warren L.|izena4=Stephen C.|data=2001-05|url=https://www.nature.com/articles/35075035|aldizkaria=Nature|alea=6833|zenbakia=411|issn=1476-4687|doi=10.1038/35075035|sartze-data=2024-10-04}}</ref>.

== Azpibanaketak ==
{{neogeno}}
{{clear}}

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Miozenoa]]