OpenStreetMap-en iturria ikusi

{{zuzendu}}
{{Software infotaula
|izenburu etzana = ez}}
'''OpenStreetMap''' ('''OSM''' siglekin laburtua) [[mapa]] libre eta editagarriak egiteko erabiltzen den proiektu kolaboratibo bat da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=OpenStreetMap, mapa libreak euskaraz|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/azkuefundazioa/1510215692|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2021-11-08}}</ref>. Mapa horiek egiten dira informazio geografikoa erabilita, [[GPS]] ibiltari, [[ortoargazki]] eta beste informazio iturri batzuk oinarri gisa hartuta. Kartografia hori guztia, bai irudi sortuak eta baita bere datu basean bildutako datu bektorialak ere, [[Open Database License|Open Database]] lizentziapean banatzen dira.<ref name=licence>{{erreferentzia |url=http://blog.osmfoundation.org/2012/09/12/openstreetmap-data-license-is-odbl/ |izenburua=OpenStreetMap data license is ODbL v1.0 |sartze-data=5 November 2012 |date=12 September 2012 |egilea =RWeait |work= |argitaletxea=OSM Foundation}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=OpenStreetMap|hizkuntza=eu|url=https://www.openstreetmap.org/copyright|aldizkaria=OpenStreetMap|sartze-data=2019-10-19}}</ref>

2009ko irailean proiektuak 160.000 erabiltzaile baino gehiago zituen bertan izena emanda eta horietatik 14.000 inguruk hilero egiten zuten edizio lanen bat datu basean. Erabiltzaile kopurua bikoiztu egin daiteke bost hilabetetik bost hilabetera. Izena emanda dauden erabiltzaileek [[GPS]]etatik jasotako arrastoak igo ditzakete, datu bektorialak sortu eta zuzendu, horretarako erabilita zenbait edizio erreminta, OpenStreetMap proiektuko komunitateak berariaz sortuak.

Egunero gaineratzen zaio 25.000 km berri OSM proiektuari, errepidez eta kaminoz, denetara duela 34.000.000 km bide, gehitu ez diogularik bestelako daturik (interes guneak, eraikinak, etab.). Datu basea (zeinari baiteritzo planet.osm) tamainaz 160 gigabyten gainetik dago (6,1 GB bzip2 konpresioaz), eta egunero 10en bat MB gehitzen doa datu konprimituetan.

== Zergatiak ==
Herrialderik gehienetan informazio geografiko publikoa ezin da libre erabili. Administrazio publikoek ez dutenez jotzen herri azpiegituren parekotzat, erabiltzaileak birritan ordaintzen du informazio publiko horrengatik: lehendabizi sortzerakoan, zerga bidez, eta bigarrengoz eskuratzerakoan erabiltzeko.

Halaber, zenbaitetan lizentziek ez diote uzten behar beste erabiltzen erabiltzaileari, honek mugatuta dauka-eta eskubidea kartografia aplikatzeko. Ezin daitezke akatsak zuzendu, ezin datu gehiago gehitu edo ezin mapa horiek erabili beste zenbait modutan (txertatuta aplikazio informatikoetan, argitalpenetan…), eurok ordaindu ezean.

Bestetik, azken urteotan hainbat ekimen komertzial sortu dira, hala nola [[MapShare]] [[Tom Tom]] enpresak sortua edo [[MapMaker]] [[Alphabet Inc.|Googlek]] sortua, zeinen bidez animatzen baitira zerbitzuotako erabiltzaileak eurok osatzera, bere kartografia eguneratuz eta zuzenduz eta datu gehiago sartuz. Kasurik gehienetan, ostera, erabiltzaileek ez dute bat ere eskubiderik kartografia horretan gehitzen ari diren datuen gainean. Enpresak egingo dira haien ekarpenen jabe. Alegia, kartografiak segituko du izaten jabeduna eta lotuta egoten.

Era berean, zerbitzu komertzial horiek bereziki kokatzen dira hiri handietan, eta horrek zailago egiten du kartografia lantzea herri txikietan.

== Historia ==
2004ko uztailean [[Steve Coast]] ingelesak OpenStreetMap sortu zuen<ref>{{Cite news|url=http://www.berria.eus/paperekoa/1523/037/002/2011-02-16/mapak_sarean_erabilgarri.htm|abizena=Goñi Beltza|izena=Ander|izenburua=Mapak sarean erabilgarri|data=2011-02-16|egunkaria=Berria.eus|formatoa=htm|hizkuntza=eu|sartze-data=2017-08-12}}</ref>, ez baitzegoen ados Ordnance Survey Bretainia Handiko agentziarekin, jakinda zelako prezio garestiak kobratzen zituen bere informazio geografikoa erabiltzeagatik.

2006ko apirilean OSMk [[Fundazio (argipena)|fundazio]] gisa eman zuen izena Ingalaterrako eta Galesko erregistroetan:

{{aipu|[[OpenStreetMap fundazioa]] nazioarteko erakundea da, irabazi asmorik gabea, eta helburua du [[datu geoespazial]] libreak sustatzea, garatzea eta banatzea eta edonori ematea [[datu geoespazial]]ak, berauek erabiltzeko eta partekatzeko.}}

2006ko abenduan [[Yahoo!]] enpresak jakitera eman zuen OpenStreetMapek erabil litzakeela bere aireko argazkiak datu basetzat mapak sortzeko.

2007ko apirilean, ''Automotive Navigation Data'' (AND) Herbehereetako enpresak datu piloa eman zizkion dohaintzat OSM fundazioari, eta berauetan informazio asko zegoen Herbehereen gainean eta Indiako zein Txinako errepide nagusiei buruz. Urte bereko uztailean, ''The State of the Map 2007'' nazioarteko bileran, Manchester hirian egina, Britainia Handian, jakin eragin zen OSMk 9.000 erabiltzaile zituela izena emanda. Abuztuan proiektu independente bat abiarazi zen, [[OpenAerialMap]] izenekoa, eta beronek helburua du datu base bat sortzea aireko argazkiz osatua, lizentzia librearekin banatzeko gertu. Urrian, berriz, inportatu egin ziren TIGER datu baseko [[geodatu]]ak, AEBetako Erroldaren bulegokoak. Abenduan, [[Oxfordeko Unibertsitatea]] bihurtu zen lehen erakunde handia OpenStreetMapeko datuak erabiltzen bere webgunean.

2008ko urtarrilean beste funtzionalitate bat sortu zen OSMren kartografia [[GPS]] gailuetan jaisteko, bereziki hiri txirrindularitza eta zikloturismoari begira. Otsailean hainbat ikastaro egin ziren, irakasteko zelan sortu OSM datuak Indian. Martxoan [[OpenStreetMap fundazioa]]k iragarri zuen 2,4 milioi euro jaso zituela finantziaziotzat [[CloudMade]] enpresarengandik, honek ordainetan erabiliko dituelarik aurrerantzean OpenStreetMapen datuak.

2008ko uztailean, ''The State of the Map 2008'' egin zenean [[Limerick]] hirian, [[Irlanda]]n, jakitera eman zen OpenStreetMap proiektuak 45.000 erabiltzaile zituela izena emanda.

2008ko azaroan OpenStreetMap fundazioak eta GeoBase.ca ekimen publikoak iragarri zuten bigarrenak eman ziola dohaintzat lehenengoari bere geodatu guztiak Kanadari buruz. Ordura arte, berau izan zen OpenStreetMap proiektuak jasotako dohaintzarik handiena.

2009ko urtarrilean Frantziako agentzia katastralak baimena eman zion OSMri WMS zerbitzua erabiltzeko [[geodatu]]ak [[bektorizatze]]ko.

== Etorkizunerako proiektuak ==
[[Fitxategi:Gasteiz OSM pantaila-argazkia.png|thumb|300px|Gasteizeko mapa OpenStreetMapen]]
2009ko apirilean Wikimediako adar alemaniarrak iragarri zuen Berlinen, bere garatzaileen bileran, 15.000 euro emango zizkiola proiektu pilotu bati, lankide duela OpenStreetMap, proiektu biak lotzeko. Erabaki horrekin errazago txertatu nahi da OSMren base kartografikoa Wikipedian, beronen artikuluak ilustratu eta aukera emateko edukiak lotzeko alde bietara (kontsulta itzazu Wikipediako artikuluak OpenStreetMapatik eta alderantziz).

== Kartografia produkzioa ==
=== Teknika ===
Hasierako datuak boluntarioek jaso zituzten hutsetik, landa-lan sistematikoari esker, erabilita eskuko [[GPS gailu]]ak, ordenagailu eramangarriak edo ahots grabagailuak. Datuok bilduta, OpenStreetMapeko datu basera pasatzen ziren.

Gaur egun lan bera askoz ere bizkorrago egiten da, aireko argazkiei eta informazio iturri komertzial zein publikoei esker. Horiei esker, informazio batzea askoz ere zehatzagoa da.

Datu mordoa batzen denean, talde tekniko bat arduratu ohi da datuak moldatzen eta inportatzen.

=== Zelan jasotzen den informazioa ===
Tokian tokiko boluntarioek jasotzen dute informazioa, eta hauetako askorentzat lan hau bihurtzen da hobby utzi ezina ia. Baliatuta oinez, bizikletaz edo autoz egiten dituzten bidaiak, eta [[GPS gailu]]ak erabilita, arrastoak eta intereseko puntuak harrapatzen doaz. Horrekin batera, zenbaitek ohar-bloka, grabagailua edo argazki kamera digitala erabiltzen dituzte, eta azken aldian, telefono adimendunak, berauetan ezaugarri horietako gehienak elkartzen direlako. Orobat, datu biltzaileek ohitura dute bertakoei galdetzeko, zenbait kasutan beraiek baino hobeto ezagutzen dituzte-eta bazterrak (kaleen izenak, zirkulazioaren noranzkoak, etab.). Ondoren, informazio hori guztia ordenagailura pasatu eta bertatik OSMren datu basera igotzen da. Zenbait lagunek sistematikoki [[kartografia]]tzen dute beren hiria edo bizilekua, harik eta inguruak erabat landuta ikusi arte. Batzuetan, gainera, ''mapping parties'' direlakoak antolatzen dira, bilera bereziak non elkartzen baitira OSM proiektuan ari diren boluntarioak, informazioa trukatu, elkarri lagundu eta falta diren eremuak osatzeko.

Informazio batze antolatu horretaz gain, lan asko eta asko izaten dira edizio txikiak, boluntarioek egiten dituztenak akatsak zuzendu edo datu berriak sartzeko mapan.

=== Datutegi publikoak ===
Herri erakundeen datu publikoak era bateragarrian askatzeak OpenStreetMap-en lizentziarekin posible egin du informazio geografiko hori guztia inportatzeko proiektuaren datu basera. Horrela, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBei]] dagokien informazio gehiena era horretako informazio iturrietatik dator, legeak behartzen baitu gobernu federala datuok publiko egitera. Horixe gertatu da ondoko kasuetan:

* '' Landsat 7'' satelitetik datozen irudiak.
* ''Prototype Global Shorelines'' (PGS) delakoaren kobertura bektorialak.
* ''TIGER datuak'' AEBetako Errolda Bulegokoak.

Zenbait agintari lokalek ere askatu egin dituzte beren aireko argazkiak, eta herritarren esku jarri dituzte [[OpenAerialMap]]en bidez.

Espainian Institutu Geografiko Nazionalak (IGN), erakunde publikoa arduratzen dena herrialdeko kartografia ofiziala sortu, gorde eta merkaturatzeaz, 2008ko apirilean aldatu du lizentzia bere datuak erabiltzeko, eta askatu egin ditu horietako zenbait, edozein eratara erabiltzeko.

Ildo beretik, kartografiaren gaineko egile eskubideak iraungitzen direnean, bai paperezkoak zein digitalak, orduan erabil daitezke OpenStreetMap proiektuan.

=== Datutegi komertzialak ===
Zenbait enpresak datuak eman dizkiote proiektuari, horretarako beharrezko diren lizentzia egokiak erabilita. Horien artean, nabarmentzekoa da Automotive Navigation Data (AND) Holandako enpresak emandako informazioa, zeinak estaltzen baitzituen Herbehereak bere osotasunean eta Txina zein Indiako errepide handienak.

Yahoo! enpresak ere baimena eman zion OpenStreetMap fundazioari erabiltzeko bere aireko fotografiak, halako eran non editoreek marraztu baitezakete haien gainean, horretarako erabilita proiektuak garatutako zenbait aplikazio. Editoreek sor ditzakete mapa bektorialak eratorritako lanak bezala, baina lizentzia libre eta irekia erabilita.

== Datuen formatua ==
OpenStreetMapek erabiltzen du datu egitura topologikoa. Datuak gordetzen dira WGS84 lat/lon (EPSG:4326) ''datum''ean, [[Gerhard Mercator|Mercatorren]] proiekzioan. OSM kartografiaren oinarrizko elementuak dira:

* '''Nodo'''ak. Puntuak dira, eta jasotzen dituzte kokapen geografiko jakinak.
* '''Bide'''ak (ways). Nodo zerrenda bat, irudikatzen duena polilerroa edo poligono bat.
* '''Erlazioak'''. Nodo, bide eta beste harreman sortak dira, eta hauei izenda dakizkieke hainbat ezaugarri.
* '''Etiketa'''k. Nodoak, bideak edo harremanak zehazteko. Etiketa batek bi elementu ditu: giltza (''key'') eta balioa (adibidez: higway=trunk).

Mapa bateko ezaugarrien ontologia (bereziki etiketen esanahia) wiki baten bidez gordetzen da.

== Softwarea ==
OpenStreetMap heldu eta bere datu basea kalitatez eta estalduraz hobetu ahala, ekosistema bat sortu da haren inguruan, erreminta informatiko eta zerbitzuz osatua, eta bihurtu dute datu iturri sendoa, berorren gainean proiektu konplexuak eusteko. Esate baterako, hainbat aplikazio sortu dira kartografia editatu, tratatu eta aurkezteko, eta datu horiek erabiltzen dituzte orain arte pentsatu ere ezin ziren era sortzaile, produktibo eta ustekabekoetan.

=== Renderizazioa eta aurkezpen kartografikoa ===
* [[Ajax (programazioa)|AJAX]] ikusgailu kartografikoa OpenLayers-en oinarritua. Mapen [[tesela]]k erakusten ditu, aplikazio hauek [[Renderizazio|renderizatuak]]:
* [[Mapnik]] [[Renderizazio|renderizatzailea]].
* [[Osmarender]]. SVG renderizazio motorra, irudi eta mapa inprimatuak sortzeko.
* Mahaigainekoa
* [[Marble (aplikazio kartografiko)|Marble]]. Aplikazio kartografikoa, kode librekoa eta garatua erabiltzeko KDE inguruneetan, OSM datuak erabiltzen ditu (sortzez Google Earth-ekoen antzekoak).
* [[Viking (aplikazioa)|Viking]]. GPS datuak ikusteko eta editatzeko software libreko aplikazioa. OSM mapak erabiltzen ditu ibilbideak eta puntuak kokatzeko.
* [[Kosmos (softwarea)|Kosmos]]. Softwarea OSM kartografia lokalean [[Renderizazio|renderizatzeko]].
* [[OSMMap]].
* OSM [[kartografia]] eskuko telefono eta [[GPS gailu]]etan.

=== Editatzeko tresnak ===
* [[iD]]. '''iD''' nabigatzailean zuzenean erabiltzeko OpenStreetMap editatzeko aplikazioa da. [[JavaScript]] lengoaia erabiliz egindako aplikazioa da. Erabiltzaileentzat erraztasuna biltzeko asmoz egindako aplikazioa da<ref name="#1">{{erreferentzia|url=https://wiki.openstreetmap.org/wiki/ID|izenburua=iD|sartze-data=2017-08-15|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=OpenStreetMap|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=en|formatua=WikiMedia}}</ref>.
* [[Potlatch]]. Flash programa, ActionScript-en dago, sarean.
* [[Potlatch 2]]<ref name="#2">{{erreferentzia|url=http://wiki.openstreetmap.org/wiki/Potlatch_2|izenburua=Potlatch 2|sartze-data=2017-08-12|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=en|formatua=Wikimedia}}</ref> OSM editatzeko tresna Flash pluginak erabilita.
* [[JOSM]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JOSM|url=https://josm.openstreetmap.de/|aldizkaria=josm.openstreetmap.de|sartze-data=2021-11-08}}</ref>. Java programa, mahaigainekoa. Oraingoz ez dago euskaraz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=svn - Revision 18318: /trunk/resources/data|hizkuntza=en|url=https://josm.openstreetmap.de/svn/trunk/resources/data/|aldizkaria=josm.openstreetmap.de|sartze-data=2021-11-08}}</ref>
* [[Merkaartor]]. Mahaigaineko programa.
* [[StreetComplete]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=StreetComplete, euskarazko aplikazioa zure inguruko kartografia librea egiteko|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1635926023|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2021-11-08}}</ref><ref name="#3">{{erreferentzia|url=http://wiki.openstreetmap.org/wiki/StreetComplete|izenburua=StreetComplete|sartze-data=2017-08-12|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref><ref>{{erreferentzia|url=https://librezale.eus/2017/08/12/oporretan-ere-openstreetmap-mapak-hobetu-nahi-streetcomplete/|izenburua=Oporretan ere OpenStreetMap mapak hobetu nahi? StreetComplete|sartze-data=2017-08-12|egunkaria=librezale.eus|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=librezale.eus|hizkuntza=eu|formatua=WordPress}}</ref> Android 4.2+ sistema eragilearekin editatzeko tresna.

=== Ibilbideak markatzeko zerbitzuak ===
* [[openstreetmap:Gosmore|Gosmore]]
* [https://archive.today/20120524090754/http://maps.cloudmade.com/ Cloudmade ibilbideak, OSM-en oinarritua]
* [http://openrouteservice.org OpenRouteService]
* [https://web.archive.org/web/20110714010038/http://www.yournavigation.org/ OpenStreetMap routing service]



== Kanpo estekak ==
* {{en}} [https://wiki.openstreetmap.org/wiki/ID iD]<ref name="#1"/> Nabigatzailetik zuzenean OSM editatzeko tresna.
* {{en}} [http://wiki.openstreetmap.org/wiki/Potlatch_2 Potlatch 2]<ref name="#2"/> Flash pluginak erabilita OSM editatzeko tresna.
* {{en}} [http://wiki.openstreetmap.org/wiki/StreetComplete StreetComplete]<ref name="#3"/> Android 4.2+ sistema eragilearekin editatzeko tresna.
* {{eu}} [https://librezale.eus/2017/08/12/oporretan-ere-openstreetmap-mapak-hobetu-nahi-streetcomplete/ Osoitz. "Oporretan ere OpenStreetMap mapak hobetu nahi? StreetComplete", ''Librezale.eus'' 2017-08-12]
* {{eu}} [https://librezale.eus/2017/08/18/bilboko-atarien-informazioa-openstreetmapen-argitaratzeko-gida-aurreratua/ Assar. "Bilboko atarien informazioa OpenStreetMapen argitaratzeko gida aurreratua", ''Librezale.eus'' 2017-08-18]
* [https://www.openstreetmap.org/about www.openstreetmap.org]


== Ikus, gainera ==
Euskarazko [https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza Hezkuntza Atarian]: 
:* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Lehen_Hezkuntza/Gure_inguruaren_mapa_osatu,_galdera_bidez Proposamen didaktikoa: "Gure inguruaren mapa osatu, galderen bidez ('''''StreetComplete''''')"].
:* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Bigarren_Hezkuntza/OpenStreetMap,_herria_mapeatu Proposamen didaktikoa: "OpenStreetMap, herria mapeatu".]
:* [https://openhistoricalmap.org/ ''OpenHistoricalMap.org'' proeiktua.]
:* [https://librezale.eus/wiki/OsmAnd OsmAnd]

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}

{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Kartografia]]
[[Kategoria:Mapak]]
[[Kategoria:Web 2.0]]
[[Kategoria:Web aplikazioak]]
[[Kategoria:Web softwarea]]
[[Kategoria:Software librea]]
[[Kategoria:Gizarte-informazioaren prozesaketa]]