Sunismo-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
[[Fitxategi:Islam by country.png|thumb|450px|Musulmanak biztanleen %&nbsp;5etik gora diren estatuak, bakoitzean nagusi den islamaren adarra zehaztuta:<br/>
{{legend|#4a6600|sunismoa}}
{{legend|#66004a|[[xiismo]]a}}
{{legend|#04161b|[[ibadismo]]a}}
]]
'''Sunismoa''' edo '''suni islama''' (/ˈsuːni, ˈsʊni/),[[islam]]aren adar nagusia da, haren jarraitzaileek —'''suniak''' edo '''sunitak'''— musulmanen %&nbsp;80 osatzen baitute. Gainerako musulmanen artean, bigarren adar zabalduena [[xiismo]]a da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sunni Islam - Oxford Islamic Studies Online|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e2280|aldizkaria=www.oxfordislamicstudies.com|sartze-data=2022-04-25}}</ref>  Itzulpenetan, doktrina eta praktika hauei, ''sunismo'' deritze; jarraitzaileei, berriz, ''suni musulman, suni, sunita'' edo ''Ahlus Sunnah'' deitzen zaie. Kasu batzuetan, «Islam ortodoxo» ere deitzen zaie,<ref>{{Erreferentzia|izena=George W., Jr.|abizena=Braswell|izenburua=What you need to know about Islam & Muslims|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/42428848|isbn=0-8054-1829-6|pmc=42428848|sartze-data=2022-04-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jamal J.|abizena=Nasir|izenburua=The status of women under Islamic law and modern Islamic legislation|argitaletxea=Brill|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/568651694|edizioa=3rd ed. rev. and updated work|isbn=978-90-474-2620-2|pmc=568651694|sartze-data=2022-04-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=John Richard|abizena=Thackrah|izenburua=Dictionary of Terrorism|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2013-09-05|url=https://books.google.es/books/about/Dictionary_of_Terrorism.html?id=1WuQFDvGjsAC&redir_esc=y|isbn=978-1-135-16595-6|sartze-data=2022-04-25}}</ref> nahiz eta adituek itzulpen okerra dela dioten.<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Burton|izenburua=An introduction to the Ḥadīth|argitaletxea=Edinburgh University Press|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/32115306|isbn=0-7486-0435-9|pmc=32115306|sartze-data=2022-04-25}}</ref>

Profetarengan jartzen duen enfasiagatik bereizten da, sahabak (bereziki [[Rasidar kalifaldia|rasidar kalifak]]), eta handik eratorritako ohiturak azpimarratzen ditu. Izena, [[Koran|Koranez]] gain, [[Sunnah|Sunnahren]] (Mahoma profetari egotzitako gertakarien bilduma) jarraitzaileak direlako datorkie. Nahiz eta islam sunia eskola teologiko eta legal anitzez osatuta dagoen, inguru historiko, leku eta kultura bidez garatu zirenak, mundu osoko sunitek zenbait sinesmen komun partekatzen dituzte: Mahoma profetaren lehen lau ondorengoen ([[Abu Bakr]], [[Omar|Úmar ibn al-Jattab]], [[Uthman|Uthmán ibn Affán]] eta [[Ali ibn Abi Talib|Ali ibn Abi Tálib]]) zilegitasuna onartzea, eta beste talde islamiar batzuek (gehiengoaren ustetik abiatuta) berrikuntzak (bidah) sartu dituztelako ustea. Musulman suniten eta xiien arteko ezberdintasunak sortu ziren Mahomaren oinordeko nor izan behar zuen bat ez zetozelako, eta, aurrerantzean, esanahi politiko handiagoa hartu zuten, baita dimentsio teologiko eta juridikoak ere.

Tradizio suniten arabera, Mahomak ez zuen oinordeko garbirik izendatu, eta komunitate musulmanak bere Sunnahren arabera jokatu zuen, Abu Bakr, haren aitaginarreba, lehen [[Kalifa|kalifatzat]] aukeratuz. [[Xiismo|Xiismoaren]] arabera, ordea, Mahomak bere suhia eta lehengusu, [[Ali ibn Abi Talib|Ali ibn Abi Tálib]], izendatu zuen oinordeko, batez ere [[Ghadir Khumm|Ghadir Khumm-eko]] sermoian. Suniten eta xiien arteko tentsio politikoek intentsitate ezberdinarekin jarraitu dute islamiar historian zehar, eta, azkenaldian, areagotu egin dira gatazka etnikoen eta [[Wahhabismo|wahhabismoaren]] sorreraren ondorioz.

Suni islama islam goiztiarrean lidergoari buruz izandako borroketatik abiatuta garatu zen. Jarrera politiko eta erlijiosoak sortu ziren «egiazko» sinesmenaren, askatasunaren eta [[Determinismo|determinismoaren]] definizioari buruzko eztabaidetatik. Sunitek, kredo kontuetan, gehiegizko arrazionalismoa edo intelektualismoa baztertzeko joera dute, eta lehen mailako iturrien izpirituan eta asmoan zentratzen dira ortodoxia defendatzeko eta heresia gezurtatzeko, argumentu arrazionalak erabiliz beharrezkoa denean<ref>«[http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e2280?_hi=2&_pos=2 Sunni Islam]». ''Oxford Islamic Studies'' (ingelesez). The Oxford Dictionary of Islam. Consultado el 2 de abril de 2020.</ref><ref>Esposito, John (2011). ''[https://www.google.com/books/edition/What_Everyone_Needs_to_Know_about_Islam/2wSVQI3Ya2EC?hl=en&gbpv=0 What everyone needs to know about Islam]'' (2. edizioa). Oxford University Press, USA. p. 49. <small>[[:es:Especial:FuentesDeLibros/9780199794133|ISBN 9780199794133]]</small>. Consultado el 2 de abril de 2020</ref>.

Arabieraz, islam suniaren jarraitzaileei «ahl as-sunnah wa l-jamāah» (Sunna herria eta komunitatea) edo «ahl as-Sunnah» soilik deitzen zaie. Islam suniari, batzuetan, «islam ortodoxoa» deitzen zaion arren, zenbait akademikok itzulpen hori desegokitzat jotzen dute.

[[Koran|Korana]], «hadith»ekin (batez ere ''Kutub al-Sittah-n'' bildutakoekin) eta behartutako adostasun juridikoarekin batera, islam suniaren barruko jurisprudentzia tradizional guztiaren oinarria osatzen dute. [[Xaria|Xariaren]] dekretuak oinarrizko iturri horietatik eratortzen dira, arrazoinamendu analogikoaz gain, ongizate publikoaren gogoetaz eta diskrezio juridikoez, lege eskola tradizionalek garatutako jurisprudentzia printzipioak erabiliz. Sinesbide gaietan, tradizio suniak [[Imam|imamaren]] sei zutabeak defendatzen ditu, eta teologia arrazionalistako «Ash'ari» eta «Maturidi» eskolak barne biltzen ditu, baita teologia tradizionalista izenez ezagutzen den eskola testualista ere. Suni islama ez da tradizioaren ildo koherente bat, baizik eta doktrinen eta posizioen sendotze bat, eztabaida eta idazkien bidez iritsi dena denboraren poderioz.

Sunismoa lau [[madhab|islamiar eskola juridikotan]] banatuta dago. Suniten dotrina [[Mahoma|Mahomak]] irakatsitakoan oinarritzen da, eta suni izena dute [[Sunnah]] testua aintzakotzat hartzen dutelako, xiiek ez bezala.

== Terminologia ==
[[Fitxategi:رسم تعبيري للفظ الجلالة ومن يجلهم أهل السنة.png|thumb]]
[[Arabiera|Arabierazko]] ''Sunnah'' terminoak jatorri aurreislamikoko sustraiak ditu, eta jarraitzaileen gehiengoak praktikatzen dituen ohiturak deskribatzeko erabiltzen da. Hitzak garrantzi politiko handiagoa eskuratu zuen [[Uthman ibn Affan|ʿUthmān ibn ʿAffān-en]], hirugarren [[kalifa]] sunia, hilketaren ondoren ([[Circa|ca]]. [[VII. mendea]]). ''Sunnat an-nabī'' (profetaren sunnah) «sunnah» laburdura bilakatu zen garaia oraindik ezezaguna da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Josef van|abizena=Ess|izenburua=Der Eine und das Andere : Beobachtungen an islamischen häresiographischen Texten|argitaletxea=Walter de Gruyter|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/754713668|isbn=978-3-11-021578-6|pmc=754713668|sartze-data=2022-04-25}}</ref>

==Jatorria==
Munduko erlijio [[Monoteismo|monoteista]] handienetakoa, 610. urtean sortu zen, [[Arabia|Arabian]], [[Gabriel (goiaingerua)|Gabriel Goiaingeruak]] Hira mendian [[Mahoma|Mahomari]] egindako errebelazioaren bitartez. Errebelazioa ''aleya'' deritzen bertsetetan agertzen da; horiek sura deituriko kapitulutan biltzen dira, organikoki [[Koran|Koranaren]] testu sakratua eratzen dutenak. Mahoma profeta 632an hil zen, eta jarraitzaileak haren haren ondorengoa nor izango zen zalantzan jartzen hasi ziren.

Lehen hiru kalifak [[Abu Bakr|Abu-Bakr]], [[Omar]] eta [[Uthman]] izan ziren. Azken horren hilketaren ondoren, [[Ali ibn Abi Talib|Ali Ibn Abi Talibek]], Mahomaren lehengusu eta suhiak (Ali [[Fatima az-Zahra|Fatimarekin]], Mahomaren alabarekin, ezkondu zen), eta haren biloben aitak, oinordekotza eskubideak aldarrikatu zituen, eta laugarren kalifatzat (656-661) aukeratu zuten, nahiz eta ez aho batez; [[Muawiyah I.a|Muawiyahren]] ([[Omeiatar Kalifa-herria|omeiatarren]] taldekoa eta [[Siria|Siriako]] gobernadore) oposizio bortitz batekin topo egin zuen. Bi taldeak [[Siffineko gudua|Siffineko guduan]] borrokatu ziren 657an, non Aliren aldekoak garaituak izan ziren, eta Muawiyah kalifa berritzat hartu zuten. Ali 661ean hil zuten, eta haren jarraitzaileek bere semea, [[Husain ibn Ali|Hussein]], oinordekotzat onartu zuten; geroago, [[Karbalako gudua|Kerbalako guduan]] hil zen (680). Gatazka horrek islamaren barruko bi talde garrantzitsuenak sortu zituen: suniak eta [[Xiismo|xiiak]]. Hirugarren talderik garrantzitsuena [[Kharijismo|kharijiak]] dira.

Musulmanen % 85 ordezkatzen dituzten suniek lehen lau [[Kalifa|kalifak]] aukeratu zituzten, «Ongi Gidatuak» izenekoak. Suni izena [[Sunnah|Sunnahtik]] dator, «Ahl as-Sunnah ul-Muhammad wa’l-Jamāah» esamolde arabiarretik, eta Mahomaren jarraibide eta komunitatearen herria esan nahi du. Suniak izena jasotzen dute Sunnahri ematen dioten garrantziagatik, Mahomari egotzitako eta ahoz transmititutako esaera eta gertakarien bilduma. Bestela esanda, Koranen ez ezik, Sunnahn ere oinarritzen dira.

Xiiek, musulmanen % 10 inguru, uste dute Ali izan zela Mahomaren ondorengotza lerroaren abiarazlea. Etimologikoki, xii hitza Shiat 'Ali-tik dator (Aliren alderdia). Xiien ustez, Ali hil ondorengo kalifak usurpatzaileak dira.

[[Kharijismo|Kharijiak]] (Jariyiak ere deituak) uste dute kalifaren duintasuna komunitateak ematen duela; beraz, duinena aukeratu behar du libreki, «esklabo beltza bada ere».

==Historia==
[[Fitxategi:Kaaba daylight.png|thumb|[[Meka|Mekako]] [[meskita]] munduko handiena eta garrantzitsuena da.]]
Ohiko akats bat izaten da onartzea islam suniak islam normatibo bat ordezkatzen duela, Mahoma hil eta hurrengo aldian sortu zena, eta sufismoa eta xiismoa islam sunitik garatu zirela<ref>Hughes, Aaron (2013). ''[https://books.google.com/books?id=95jSBFFaDkUC&pg=PA115 Muslim Identities: An Introduction to Islam]''. Columbia University Press. p. 115. ISBN 978-0231531924</ref>. Pertzepzio hori da, neurri batean, lan historiko fidagarri gisa onartu direlako iturri oso ideologikoetan oinarritutakoak, baita musulman gehien-gehienak suniak direlako ere. Egia esan, bai sunismoa zein xiismoa ideologien arteko hainbat mendetako lehiaren emaitza dira. Bi alderdiak erabili izan dira bata besteari beren identitate eta doktrina propioak oinarritzeko<ref>Hughes, Aaron (2013). ''[https://books.google.com/books?id=95jSBFFaDkUC&pg=PA115 Muslim Identities: An Introduction to Islam]''. Columbia University Press. p. 116. ISBN 978-0231531924</ref>.

Lehenengo lau [[Kalifa|kalifak]] «Rashidun» (Ongi Gidatuak) izenez ezagutzen dira sunien artean. Suniek lehen aipatutako [[Abu Bakr]] hartzen dute lehen kalifatzat; [[Omar]], bigarrena; [[Uthman]], hirugarrena, eta [[Ali ibn Abi Talib|Ali]], laugarrena<ref>Tore Kjeilen. "[https://web.archive.org/web/20181001160622/http://lexicorient.com/e.o/ali.htm Lexic Orient.com]". Archived from the original on 5 June 2011. Retrieved 5 June 2011</ref>. Sunitek hainbat agintari hartu zituzten kalifatzat, baina ez zuten beste inor sartu rashidunen zerrendan Aliren hilketaren ostean; harik eta 1924ko martxoaren 3an, [[Turkia|Turkian]], konstituzioak kalifatza indargabetu zuen arte.

===Kalifatzatik Banu Omeia klanaren monarkia dinastikora trantsizioa===
632an hil zenerako (62 urte zituela), [[Mahoma|Mahomak]] [[Meka]] konkistatua zuen, eta Arabiako tribuak elkartuak zituen gobernu erlijioso bakar baten mendean. Mahomak, dagoeneko, [[Medinako Gutuna]] proposatua zuen, [[Medina|Medinako]] tribuen arteko borroka garratzei amaiera emateko sortutako konstituzioa, komunitate musulman, judu eta paganoentzako eskubide eta erantzukizun kopuru bat ezarriz eta guztiak [[Umma|Ummaren]] pean batuz. Mahomaren iraultzak aldaketa sozial ugari eragin zituen, eta gutxi gorabeherako gizarte berdinzale bat sortu zuen. Mahomaren heriotzarekin, komunitate musulmanaren buruzagitza nork hartu behar zueneko eztabaidak hasi ziren. [[Abu Bakr]], Mahomaren lagun mina eta laguna, aukeratu zuten lehen kalifatzat. Abu Bakrren gobernupean, musulmanek tribu arabiarren matxinada bat zapaldu zuten, [[Ridda Gerrak]] (Apostasiaren Gerrak) izenez ezagutzen den pasartea. [[Koran|Korana]] liburu bakar batean bildu zen garai horretan. Abu Bakr 634an hil zen, aukeratua izan eta bi urtera, eta [[Omar|Úmar ibn al-Jattab]] aukeratu zuten bigarren kalifatzat.

Ommarrek antzematen zuen moduan, kalifatzatik erresumarako metamorfosiaren haziak ereinda ziren [[Uthman]] hirugarren kalifaren erregimenez geroztik. Hark Banu Omeia klaneko kide asko izendatu zituen gobernuko kargu garrantzitsuenetarako, [[Marwan I.a|Marwan]] eta bere anaierdia [[Al-Walid ibn Uqa]] barne. Hori izan zen, hain zuzen ere, liskarren zergatia eta Omarren hilketa ekarriko  zuen ondorio nagusia, baita, jarraian, Aliren garaian eta Muawiyaren matxinadan (Uthmanen klaneko beste kide bat) piztuko ziren borrokarenak ere. Azken batean, Banu Omeia klanaren esku zegoen botere dinastiko sendo bat ezarri zenean gertatu zen hori guztia, [[Husain ibn Ali|Husain]] (Alik Fatimarekin izandako seme gazteena) [[Kerbalako gudua|Kerbalako guduan]] hil ondoren.

[[Omeiatarren dinastia|Omeiatar klana]] [[Meka|Mekako]] eliteen tribua zen, justu Meka konkistatu baino lehentxeago arte [[Mahoma|Mahomaren]] aurka gogor egin zuena [[Abu Sufyan|Abu Sufyanen]] ([[Muawiyah I.a|Muawiyahren]] aita) gidaritzapean.  Uthman, Mahomaren oinordeko gisa, [[Kalifa-herri|kalifatzara]] igo zenean, ondasunak zituztenen eta ez zituztenen artean estratifikatutako gizarte batek ordezkatu zuen Mahomaren iraultzaren ondorioz sortutako gizarte berdinzalea, nepotismoari esker eta, El-Hibriren hitzetan: «karitate erlijiosoko diru-sarrerak (zakat) familiaren interesak babesteko erabili zituelako»<ref>El-Hibri, Tayeb (22 October 2010). ''[https://www.amazon.com/Parable-Politics-Early-Islamic-History-ebook/dp/B0060LSOCE/ref=mt_kindle?_encoding=UTF8&me= Parable and Politics in Early Islamic History:The Rashidun Caliphs]''. New York Chichester West Sussex: A Columbia University Press. p. 526 (kindle). ISBN 978-0231521659</ref><ref>Maududi, Abul A'la (July 2000). ''[https://books.google.com/books?id=lDfeCQzP1cYC&pg=PT1 Khilafat o Malookiat]'' [''Caliphate and Monarchistic''] (in Urdu). Lahore, Pakistan: Adara Tarjuman-ul-Quran (Private) Ltd, Urdu Bazar, Lahore, Pakistan. pp. 105–153.</ref><ref>Hazleton, Lesley (4 September 2009). ''[[iarchive:afterprophetepic0000hazl/page/193|After the Prophet:The Epic Story of Shia-Sunni Split in Islam]]''. New York, London, Toronto, Sydney, Auckland: Anchor (Doubleday). p. 193 (kindle). ISBN 978-0385523936</ref>.

Laugarren kalifa, [[Ali ibn Abi Talib|Ali]], Uthmanen ondorengoa, bizimodu soilari eutsi zion bere erregimen laburreko denboran, eta ahalegin handiz saiatu zen berriro ezartzen Mahomaren mezuan idealizatutako berdintasunezko sistema eta agintariaren gainetiko legearen nagusitasuna, baina etengabeko aurkakotasunarekin eta ondoz ondoko gerrekin egin zuen topo: lehen [[Gameluaren gudua|Aixa<ref name=":0" >Euskaltzaindia, [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0165.pdf 165. araua], Arabieraren alfabetoan idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema.</ref>, Talhah eta Zubair-en]] arteko aliantzaren aurka; gero, Muawiyaren aurka, eta, azkenik, [[Kharijismo|kharijien]] aurka. Bere heriotzaren ondoren, jarraitzaileek [[Hasan ibn Ali]] ([[Fatima az-Zahra|Fatimarekin]] zuen seme zaharrena) aukeratu zuten ondorengo bezala. Hasanek, ordea, [[Muawiyah I.a|Muawiyahrekin]] hitzarmen bat sinatu zuen berehala, haren mesedetan botereari uko eginez, beste batzuen artean baldintza bat jarriz: bestea baino gehiago bizirik irauten zuen bietako edozein kalifa izango zela eta kalifa horrek ez zuela oinordekorik izendatuko, baizik eta jendearen esku utziko zuela auzia. Hasan pozoituta hil zen, eta Muawiyahk aurkaririk gabeko boterea lortu zuen. Hasanekin zuen tratatua ohoratu gabe, [[Yazid I.a|Yazid]] semea izendatu zuen ondorengo. Muawiyah hil ondoren, Yazidek bere aliantza eskaintzeko eskatu zion [[Husain ibn Ali|Husaini]] (Aliren seme eta Mahomaren biloba zen Hasanen anaia gazteari), baina hark uko egin zion. Orduan, Yaziden armadak bere karabana inguratu zuen [[Karbala|Kerbalan]], eta bertan hil zuten bere lagun guztiekin, guztira 72 lagun. Guduak egun bat iraun zuen, non Yazid subiranotzat ezarri zen; bere heriotzaren ostean, bere dinastiaren aurkako herriaren altxamendu indartsu bat lehertu zen Kerbalako sarraskia mendekatzeko. Banu Omeia klanak, ordea, berehala zapaldu zuen altxamendua, eta mundu musulmana gobernatu zuen, azkenean [[Abbastar Kalifa-herria|abbastar kalifatzak]] kanporatu zituen arte<ref>{{Erreferentzia|izena=Washington|abizena=Irving|izenburua=Lives of the Successors of Mahomet|argitaletxea=print. by W. Clowes|hizkuntza=en|data=1859|url=https://books.google.com/books?id=TWAOAAAAQAAJ|sartze-data=2024-07-11}}</ref><ref>Nadvi, Syed Abul Hasan Ali. ''Al-Murtaza'' [''The Murtaza''] (in Urdu). Karachi Pakistan: Majlis-e-Nashriyat-e-Islam. pp. 218–382</ref><ref>Maududi, Abul A'la (July 2000). ''[https://books.google.com/books?id=lDfeCQzP1cYC&pg=PT1 Khilafat o Malookiat]'' [''Caliphate and Monarchistic''] (in Urdu). Lahore, Pakistan: Adara Tarjuman-ul-Quran (Private) Ltd, Urdu Bazar, Lahore, Pakistan. p. 90</ref><ref>Jafri, Syed Husain Mohammad (976). ''The Origins and Early Development of Shi'a Islam (Millennium (Series)) (The Millennium (Series).)''. Karachi: Oxford University Press (First Published By Longman Group Ltd and Librairie du Liban 1979). pp. 108–109. ISBN 978-0195793871</ref>.

===Kalifatza eta Banu Abbasid klanaren Monarkia Dinastikoa===
Omeiatarren klanaren gobernua eta kalifatza bukatu zen [[Abbastarren dinastia|Abbastar klanaren]] eskuetan erori zenean, Banu Háxim<ref name=":0"/> klanaren adar bat, Mahomaren tribua, eta, 750. urtetik aurrera, kalifatza gisa deskribaturiko beste monarkia dinastiko bati hasiera eman zion. Garai hori suni islamaren formakuntza gisa ikusten da, lau eskolen sortzaileek ([[Abu Hanifa|Abu Hanifah]], [[Malik ibn Anas|Malik bin Anas]], [[Al-Shafi'i|Al-Xafi'í]]<ref name=":0"/> eta [[Ahmad bin Hanbal]]) guztiak praktikatu zutena , baita [[Jafar al-Sadiq]] ere, [[Imam|imamatzaren]] doktrina landu zuena, [[Xiismo|xiien]] pentsamendu erlijiosoaren oinarria. [[Abbastar Kalifa-herria|Abasstar kalifatzan]], ez zegoen ondorengotza zehazteko formula argirik. Hiltzen ari zen [[Kalifa|kalifaren]] bizpahiru seme edo beste senide agertzen ziren tronurako hautagai gisa, bakoitza bere jarraitzaile taldearen babesarekin. Orduan, indar-proba bat gertatzen zen elkarren artean; talderik boteretsuenak irabazten zuen, eta, behin tronura igotzean, sostengatu zutenek kalifaren faborearen zain zeuden. Dinastia horren kalifatza [[Al-Mamun]] kalifaren heriotzarekin amaitu zen, 833. urtean, [[Turkiar|turkiarren]] menderatze garaia hasi zenean<ref>Kennedy, Hugh (2016). ''The Early Abbasid Caliphate: A Political History (Routledge Revivals) 1st Edition''. Oxon: Routledge. pp. 15–16. ISBN 978-1138953215</ref>.

===Islam sunia aro garaikidean===
[[Fitxategi:Grand Istiqlal Mosque.jpg|thumb|Istiqlal meskita, [[Jakarta|Jakartan]], [[Indonesia]].]]
[[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerraren]] amaieran, [[Otomandar Inperioa]] erori zen, sei mendez sunien inperio handiena izan zena, eta horrek markatu zuen kalifatzaren amaiera. Gertaerak sunien protestak eragin zituen leku urrunetan, [[India|Indiako]] Khilafat mugimenduan esaterako, gero ([[Britainia Handia|Britainia Handitik]] independentzia lortu ondoren) sunien mende zegoen [[Pakistan]] India sekularretik banandu zuena. Pakistan (sortu zenean biztanle suni gehien zituen estatua), gero, Pakistan eta [[Bangladesh]] estatuetan banatu zen. [[Otomandar Kalifa-herria|Otomandar kalifatzaren]] erorketak [[Saudi Arabiako historia|Saudi Arabiaren]] sorrera ere ekarri zuen, [[Britainiar|britainiarren]] eta [[Muhammad ibn Abd al-Wahhab]] [[Wahhabismo|wahhabismoaren]] sortzailearen babesarekin sortutako monarkia dinastiko absolutua<ref>Gail Minault, ''The Khilafat Movement: Religious Symbolism and Political Mobilization in India'' (1982).</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Eugene|abizena=Rogan|izenburua=The Fall of the Ottomans: The Great War in the Middle East, 1914-1920|argitaletxea=Penguin Books Limited|hizkuntza=en|data=2015-02-26|url=https://books.google.com/books?id=tP-4BAAAQBAJ|isbn=978-0-14-196870-4|sartze-data=2024-07-11}}</ref><ref>Ian Harris; Stuart Mews; Paul Morris; John Shepherd (1992). ''Contemporary Religions: A World Guide''. Longman. p. 369. ISBN 978-0582086951</ref><ref>Bowen, Wayne H. (2007). ''The History of Saudi Arabia''. Greenwood Press. ISBN 978-0313340123</ref>. Horren ondoren, [[Wahhabismo|wahhabismoa]], [[Salafismo|salafismoa]] eta [[Jihadismo|jihadismoa]] sortu ziren, [[Ibn Taymiyah|Ibn Taimiyahren]]<ref name=":0" /> ([[Ahmad bin Hanbal|Ahmad bin Hanbalen]] tradizioen defendatzaile sutsuaren) predikazioen eraginpean. [[Gerra Hotza|Gerra hotzak]] eragindako inguruabarrak amaitu ziren Pakistanen errefuxiatu [[Afganistandar|afganistandarren]] erradikalizatzearen aldeko aldarriekin. Afganistandar errefuxiatuek trebatu eta armatu ziren [[Afganistan|Afganistanen]] zeuden [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBeko]] indarrek babestutako erregimen [[Komunismo|komunistaren]] aurka borrokatzeko; horrek [[Taliban|talibanak]] sorrarazi zituen. Talibanek boterea kendu zieten komunistei Afganistanen, eta gobernu osatu zuten [[Mohammed Omar|MohammEd Omarren]] gidaritzapean, zeinari «Fededunen emirra» deitu baitzioten, kalifei deitzeko ohorezko modua. Pakistanek eta Saudi Arabiak talibanen erregimena onartu zuten, [[2001eko irailaren 11ko atentatuak|irailaren 11n]] [[Osama bin Laden|Osama bin Ladenek]] (jaiotzez saudiarra eta talibanek babestua) bultzatutako atentatuak gertatu arte, talibanen aurkako eta terrorismoaren aurkako gerra suertatu arte<ref>Hitti, Philip K. (1970). ''History of The Arabs'' (Tenth ed.). Macmillan Education. pp. 689–741. ISBN 978-0333098714</ref><ref>Kepel, Gilles (2003). ''Jihad: The Trail of Political Islam''. Bloomsbury Publishing PLC. ISBN 978-1845112578</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Quintan|abizena=Wiktorowicz|izenburua=A Genealogy of Radical Islam|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|data=2005-02-16|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10576100590905057|aldizkaria=Studies in Conflict & Terrorism|alea=2|zenbakia=28|issn=1057-610X|doi=10.1080/10576100590905057|sartze-data=2024-07-11}}</ref>.

XX. mendeko gertaeren sekuentziak erresumina eragin du sunien komunitateko sektore batzuetan, aurretik sunien mendekoak ziren zenbait eskualdetan nagusitasuna galtzearen ondorioz, hala nola [[Sortalde (Ekialde Hurbila)|Ekialdean]], [[Mesopotamia|Mesopotamian]], [[Balkanetako historia|Balkanetan]], [[Iparraldeko Kaukaso|Ipar Kaukason]] eta [[Indiako azpikontinentea|Indiako azpikontinentean]]<ref>Minahan, James (2002). ''Encyclopedia of the Stateless Nations''. p. 547</ref>. [[Salafismo|Salafien]] talde batek kalifa suni bat berrezartzeko egindako azken saiakera, [[Estatu Islamikoa|Estatu Islamikoaren]] talde militantearen sorreran ikusi zen; [[Abu Bakr al-Baghdadi]] liderra, izan ere, kalifa eta «Amir-al-maumineen» (Fededunen komandantea) izena ematen diote<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Profile: Abu Bakr al-Baghdadi|hizkuntza=en-GB|data=2014-06-11|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-27801676|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2024-07-11}}</ref>. [[Jihadismo|Jihadismoa]], ordea, komunitate musulmanaren ([[Umma]] arabieraz) barnealdetik oposizioaren objektu da munduko eskualde guztietan, Estatu Islamikoaren aurkako Londresko biztanleria musulmanaren ia % 2aren protestetan agerian geratzen denez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=10,000 Muslims to march against terrorism|hizkuntza=en|data=2017-06-16|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/cologne-rally-muslims-protest-islamic-extremism-germany-terror-attacks-uk-nichtmituns-not-with-us-a7792876.html|aldizkaria=The Independent|sartze-data=2024-07-11}}</ref>.

[[Ibn Kathir]], [[Muhammad Abduh]] eta [[Muhmmad Rashid Rida|Muhmmad Rashid Ridaren]] hurbilketa puritanoari jarraituz, gaur egungo ''tafsi'' (tratatu exegetiko) askok garrantzia kentzen diote Bibliako (Isra'iliyyat) materialaren aurreko esanahiari. Iruzkin arabiarren erdiek, oro har, «Isra'iliyyat»a gaitzesten dute, eta Turkiako ''tafsir''-ek, berriz, Bibliako materialari erreferentzia partzialak egiteko aukera ematen dute. Hala ere, arabiarrak ez diren iruzkingile gehienek, berriz, alferrikakotzat edo aplikaezintzat jotzen dituzte<ref name=":1" >Johanna Pink (2010). ''Sunnitischer Tafsīr in der modernen islamischen Welt: Akademische Traditionen, Popularisierung und nationalstaatliche Interessen''. Brill, [[:en:Special:BookSources/978-9004185920|ISBN 978-9004185920]], pp. 114–116.</ref>. Ezin izan zen Israel eta Palestinaren arteko gatazkaren zuzeneko erreferentziarik aurkitu. Oraindik ez dago argi «Isra'ilyyat»i uko egitea diskurtso politikoak edo pentsamendu tradizionalistak bakarrik eragin duen<ref name=":1" />. «Tafsir'ilmi»ren erabilera egungo tafsir sunien beste ezaugarri nabarmen bat da. ''Tafsir'ilmi''a Koranen aurkitutako ustezko mirari zientifikoz ari da. Laburbilduz, ideia da Koranak VII. mendeko autore batek eduki ezingo lituzkeen gaiei buruzko ezagutza duela. Horrelako interpretazioak ezagunak dira iruzkingile askoren artean. Hala ere, zenbait akademikok, [[Al-Azhar unibertsitatea|Al-Azhar Unibertsitateko]] iruzkingileek adibidez, errefusatu egiten dute hurbilketa hori, argudiatuz Korana gida erlijiosoarentzako testu bat dela, ez gero gezurta daitezkeen zientzia eta teoria zientifikoentzat; horrela, ''tafsir'ilmi''ak faltsukeria gisa interpretatzera eraman lezake Koraneko pasarteak<ref>Johanna Pink (2010). ''Sunnitischer Tafsīr in der modernen islamischen Welt: Akademische Traditionen, Popularisierung und nationalstaatliche Interessen''. Brill, [[:en:Special:BookSources/978-9004185920|ISBN 978-9004185920]], pp. 120–121.</ref>. Interpretazio islamiarraren joera modernoak uste du horiek audientzia modernoari egokitzen zaizkiola eta islama ustezko aldaketetatik garbitzen dutela. Horietako batzuk islamean sartutako nahita egindako hondatzeak direla uste da, haren mezua gutxitzeko eta hondatzeko<ref name=":1" />.

==Jarraitzaileak==
Mahoma profetaren bidelagun ziren sahabarrak islamaren transmisore fidelak zirela uste dute suniek, bada, Jainkoak eta Mahomak haren osotasuna onartu baitzuten<ref>Coeli Fitzpatrick Ph.D., Adam Hani Walker ''[[:en:Muhammad|Muhammad]] in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God [2 volumes]'' ABC-CLIO, 2014 [[:en:Special:BookSources/978-1610691789|ISBN 978-1610691789]] pp. 106–107</ref>. [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] iturriek haiek madarikatzea edo arbuiatzea ere debekatzen dute. Sinesmen hori tradizio profetikoetan oinarritzen da, hala nola Abdullah ibn Masud-ek kontatutakoa, zeinean Mahomak esaten duen: «Pertsonarik onenak nire belaunaldian daude; gero, atzetik datozenak, eta, ondoren, haien atzetik datozenak»<ref>Quran [https://quran.com/9?startingVerse=100 9:100]</ref>. Suniek diotenez perspektiba horren babesa ere badago Koranen. Beraz, sahaben historiak ere konfiantzaz hartzen dira kontuan fede islamikoa ezagutzeko. Sunien ustez ere, laguntzaileak benetako fededunak ziren, bada, haiei esleitu baitzitzaien Korana biltzeko lana.

Suni islamak ez du hierarkia formalik. Liderrak informalak dira, eta eragina irabazten dute ikerketaren bidez lege islamikoaren ([[Xaria]]) edo teologia islamikoaren ([[Kalam]]) ikasle bihurtuz. Lidergo erlijioso eta politikoa musulman guztiei irekita dago, printzipioz<ref>Simone Chambers, Peter Nosco ''Dissent on Core Beliefs: Religious and Secular Perspectives'' Cambridge University Press, 2015 [[:en:Special:BookSources/978-1107101524|ISBN 978-1107101524]] p. 138</ref>. [[Hego Carolina|Hego Carolinako]] [[Columbia Zentro Islamikoa|Columbia Zentro Islamikoaren]] arabera, adimena eta borondatea duen edonork egin dezake eskola-kide islamikoa. Meskitetako eguneko zerbitzuetan, ostiraletan, kongregazioak ondo hezitako pertsona bat aukeratzen du zerbitzua zuzentzeko, «[[Jatib]]» (hitz egiten duena) izenez ezagutzen dena<ref>Masjid al-Muslimiin. "[https://web.archive.org/web/20081001220204/http://www.almasjid.com/content/organizational_structure_islam Organizational Structure Of Islam]". The Islamic Center of Columbia (South Carolina). Archived from the original on 1 October 2008. Retrieved 7 December 2013</ref>.

[[Pew Research Center|Pew Research Center-ek]] 2010ean egindako eta 2011ko<ref>"[https://web.archive.org/web/20130725215915/http://www.pewforum.org/future-of-the-global-muslim-population-regional-middle-east.aspx Region: Middle East-North Africa]". ''The Future of the Global Muslim Population – Executive Summary''. Pew Research Center. 27 January 2011. Archived from the original on 9 March 2013. Retrieved 3 April 2013.</ref> urtarrilean argitaratutako ikerketa baten arabera, mila eta seiehun milioi musulman daude munduan, eta horietatik % 85-90 suniak dira<ref>Ikus:
* [https://books.google.com/books?id=NI1G_9j1AhcC&pg=PA51 Eastern Europe Russia and Central Asia] "some 80% of the worlds Muslims are Sunni"
* "[https://web.archive.org/web/20100327071408/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html Religions]". ''The World Factbook''. Central Intelligence Agency (CIA). Archived from the original on 27 March 2010. Retrieved 25 August 2010. <q>Sunni Islam accounts for over 75% of the world's Muslim population</q>
* [https://web.archive.org/web/20120317195234/http://www.galesburg.com/newsnow/x917961022/Sue-Hulett-U-S-should-focus-on-sanctions-against-Iran Sue Hellett;U.S. should focus on sanctions against Iran] "Sunnis make up over 75 percent of the world's Muslim population"
* [https://books.google.com/books?id=nVcmKRyID2EC&pg=PA15 Iran, Israel and the United States] "Sunni, accounts for over 75% of the Islamic population"
* [https://books.google.com/books?id=qHXbGOUuF9YC&pg=PA252 A dictionary of modern politics] "probably 80% of the worlds Muslims are Sunni"
* "[https://web.archive.org/web/20130730044011/http://www.pewforum.org/Muslim/Mapping-the-Global-Muslim-Population.aspx Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population]". ''Pew Research Center''. 7 October 2009. Archived from the original on 27 August 2010. Retrieved 24 August 2010. <q>Of the total Muslim population, 10–13% are Shia Muslims and 87–90% are Sunni Muslims.</q>
* "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6213248.stm Sunnis and Shia: Islam's ancient schism]" ''BBC News''. 4 January 2016. Archived from the original on 9 January 2024. Retrieved 19 January 2024. <q>The great majority of the world's more than 1.5 billion Muslims are Sunnis - estimates suggest the figure is somewhere between 85% and 90%.</q>
* Grossman, Cathy Lynn (24 September 2007). "[https://www.usatoday.com/news/religion/2007-09-24-muslim-tension_N.htm Tension between Sunnis, Shiites emerging in USA]" ''USA Today''. Archived from the original on 10 December 2011. Retrieved 22 January 2019. <q>Among the world's estimated 1.4 billion Muslims, about 85% are Sunni and about 15% are Shiite.</q>
* [https://books.google.com/books?id=D5_N97bAiJ0C&pg=PA3 Sunni Islam: Oxford Bibliographies Online Research Guide] Sunni Islam is the dominant division of the global Muslim community, and throughout history it has made up a substantial majority (85 to 90 percent) of that community."</ref>.

1. Fede-aitortza. Testigantzen aurrean eta bizitzako une nagusietan, fededunak formula hau esan behar du buruz: «Ez dago Jainkorik Jainkoa izan ezik, eta Mahoma da bere profeta». Bestalde, musulmana izateko ez dago iniziazio edo bataio erriturik, fede lanbide hori baino ez da esan behar.

2.Otoitz errituala. Egunean bost aldiz, ordu jakinetan eta Mekara begiratuz, fededunek otoitzarekin Alari zuzendu behar diote. Otoitz bakarra, ostiral eguerdikoa, amankomunean eta meskitan egin behar da. Koranaren surak errezitatzen dira, eta beti  «Allah akbar» (Ala handia da!) esaera errepikatzen da.

3.Limosna. Limosnak bi modalitate ditu: bat-batean eta askatasunez Jainkoari atsegin emateko egindakoa, eta arauzkoa eta derrigorrezkoa (zakat); horren arabera, musulman guztiek behartsuei eta komunitateari beren errenten eta kapitalaren hamarren bat eman behar diete.

4.Baraualdia [[Ramadan|ramadanaren]] hilabetean. Ilargiaren egutegiko bederatzigarren hilabetea da ramadana, eta hilabete horretan hasi zen Koranen errebelazioa. Egunsentitik ilunabarrera arte, fededunek ez dute, ez jan, ez eta edan behar, ezta erre eta sexu-harremanik izan ere.

5.Mekarako erromesaldia. Bizitzan behin gutxienez, nahikoa baliabide duten musulman helduek erromes joan behar dute Mekara eta Meskita Handira; «Harri beltza» edo «Ka'ba»ren aurrean, elkarrekin aditzera eman behar dute.

== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
==Irakurketa gehiago==
* Ahmed, Khaled. ''Sectarian war: Pakistan's Sunni-Shia violence and its links to the Middle East'' (Oxford University Press, 2011).
* Charles River Editors. ''The History of the Sunni and Shia Split: Understanding the Divisions within Islam'' (2010) 44pp [https://www.amazon.com/History-Sunni-Shia-Split-Understanding/dp/1502389983/  excerpt]; brief introduction.
* Farooqi, Mudassir, Sarwar Mehmood Azhar, and Rubeena Tashfeen. "Jihadist Organizations History and Analysis." ''Journal of Social, Political, and Economic Studies'' 43.1/2 (2018): 142–151. [http://jspes.org/samples/JSPES43_1_2farooqi.pdf online]
* Gesink, Indira Falk. ''Islamic reform and conservatism: Al-Azhar and the evolution of modern Sunni Islam'' (Tauris Academic Studies, 2010)
* Haddad, Fanar. ''Understanding 'Sectarianism': Sunni-Shi'a Relations in the Modern Arab World'' (Oxford UP, 2020).
* Haddad, Fanar. "Anti-Sunnism and anti-Shiism: Minorities, majorities and the question of equivalence." ''Mediterranean Politics'' (2020): 1–7 [https://www.academia.edu/download/61657158/Online_pub20200101-92953-1264chc.pdf online]{{dead link|date=January 2024|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}.
* Halverson, Jeffry. ''Theology and creed in Sunni Islam: the Muslim Brotherhood, Ash'arism, and political Sunnism'' (Springer, 2010).
* Hazleton, Lesley. ''After the prophet: the epic story of the Shia-Sunni split in Islam'' (Anchor, 2010).
* Kamolnick, Paul. ''The Al-Qaeda Organization and the Islamic State Organization: History, Doctrine, Modus, Operandi, and US Policy to Degrade and Defeat Terrorism Conducted in the Name of Sunni Islam'' (Strategic Studies Institute, United States Army War College, 2017) [https://dc.etsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1127&context=etsu_books online].
* Khaddour, Kheder. ''Localism, War, and the Fragmentation of Sunni Islam in Syria'' (Carnegie Endowment for International Peace., 2019) [https://carnegieendowment.org/files/03_19_Khaddour_Syria_Islam_final.pdf online].
* McHugo, John. ''A Concise History of Sunnis and Shi'is'' (2018) [https://www.amazon.com/Concise-History-Sunnis-Shiis/dp/1626165866/ excerpt]
* Nuruzzaman, Mohammed. "Conflicts in Sunni Political Islam and Their Implications." ''Strategic Analysis'' 41.3 (2017): 285–296 [https://www.academia.edu/download/52188176/Conflicts_Sunni_Political_Islam.pdf online]{{dead link|date=January 2024|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}.
* Nydell, Margaret K. ''Understanding Arabs: A guide for modern times'' (3rd ed. Hachette UK, 2018).
* {{Erreferentzia |abizena=Patler |izena=Nicholas |izenburua=From Mecca to Selma: Malcolm X, Islam, and the Journey Into the American Civil Rights Movement |urtea=2017 |argitaletxea=The Islamic Monthly |url=http://theislamicmonthly.com/mecca-to-selma/ |access-date=4 April 2017 |archive-date=30 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221230082856/https://www.theislamicmonthly.com/mecca-to-selma/ |url-status=dead }}
* Tezcan, Baki. "The Disenchantment of Sufism, the Rationalization of Sunni Islam, and Early Modernity." ''Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association'' 7.1 (2020): 67–69 [https://www.jstor.org/stable/10.2979/jottturstuass.7.1.21 online].
* Wheeler, Branon. [https://books.google.com/books?id=slLpouSlzPcC Applying the Canon in Islam: The Authorization and Maintenance of Interpretive Reasoning in Ḥanafī Scholarship], [[SUNY Press]], 1996.

=== Sarean ===
* [https://www.britannica.com/topic/Sunni Sunni: Islam], in ''Encyclopædia Britannica Online'', by The Editors of Encyclopædia Britannica, Asma Afsaruddin, Yamini Chauhan, Aakanksha Gaur, Gloria Lotha, Matt Stefon, Noah Tesch and Adam Zeidan
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

{{Islam}}
[[Kategoria:Sunismoa| ]]
[[Kategoria:Islama]]
[[Kategoria:Islamaren adarrak]]