Azeleratze Handia

Wikipedia, Entziklopedia askea

Azelerazio Handia hazkunde dramatikoa, jarraitua eta, gutxi gorabehera, aldi berekoa da hazkunde-tasa, giza jardueraren neurri-sorta zabal baten bidez. Neurri horiek XX. mendearen erdialdean erregistratu ziren lehenik, eta gaur arte jarraitu dute. [1][2] Antropozenoaren garai proposatuaren kontzeptuaren barruan, neurri horiek gizateriak Lurraren geologian eta haren ekosistemetan duen eraginaren berariazkoak dira. Kontzeptu horretan, Azelerazio Handia era askotara sailka daiteke: garai hartako adin bakarra, garai hartako adin ugarietako bat —garai hartan proposatutako hasiera-dataren arabera—, edo garaia definitzen duen ezaugarri bat, hots, adin bat ez dena, eta beste sailkapen batzuk.[3]

J. R. McNeill ingurumen-historialariak argudiatu du Azelerazio Handia egungo adinaren idiosinkratikoa dela eta etorkizun hurbilean gelditu behar duela; inoiz ez dela lehenago gertatu eta ez dela berriz gertatuko[4]. Hala ere, klima-aldaketaren zientzialariak eta kimikariak Will Steffenen taldeak aurkitu du baieztapen hori lekukotzeko edo baztertzeko ebidentzia hutsa dela.

Azelerazio handiarekin lotuta, aldaketaren azelerazioaren kontzeptua da. Nahiz eta ez esan esplizituki Azelerazio Handiak bere osotasunean geroaldi hurbilerantz jarraituko duen, guztien inplikazioa da aurrerapena azkartzeko joera partikularrak ez duela etsiko berezitasun teknologikoa lortu arte; orduan, hazkunde teknologikoa kontrolaezina eta itzulezina bihurtzen da, eta Lurrari eta, batzuetan, baita unibertsoari berari[4] ere, aldaketa nabarmenak eragiten dizkio. Beraz, aldaketa azeleratuaren teoriako atxikitzaileek ez dute Azelerazio Handiaren epe laburreko helmugari buruz hitz egiten, eta haien azken helburua jarraipena dela diote, McNeillen ondorioen kontrakoa.

Deskribapen orokorrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Giza jarduerak Lurrean dituen ondorioen jarraipenean, parametro sozioekonomiko batzuk eta lurreko sistemarenak erabiltzen dira, hala nola biztanleria, ekonomia, uraren erabilera, elikagaien ekoizpena, garraioa, teknologia, etxe berdeko gasak, azaleko tenperatura eta baliabide naturalen erabilera[5]. Antropozenoa Holozenoari jarraituz irudikatzen da, geologian eta ekologian [4] gizateriaren eginkizun nagusia nabarmentzeko. 1950az geroztik, joera horiek nabarmen handitzen ari dira esponentzialki ez bada.

Datuak sailkatzeko kategoriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Geoesferaren eta Biosferaren Nazioarteko Programak (IGBP) bi kategoria handitan banatu eta aztertu ditu 1750etik 2010era bitarteko datuak, eta bakoitzak 12 azpikategoria[6] ditu. Joera sozioekonomikoko datuen lehen kategoriak bigarrenean duen eragina erakusten du, lurreko sistemaren joerari buruzko datuak.

Joera sozioekonomikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Herria
  2. BPG erreala
  3. Atzerriko inbertsio zuzena
  4. Hiri-populazioa
  5. Energiaren lehen erabilera
  6. Ongarrien kontsumoa
  7. Presa handiak
  8. Uraren erabilera
  9. Paperaren ekoizpena
  10. Garraioa Garraioa
  11. Telekomunikazioak
  12. Nazioarteko turismoa

Lurreko sistemaren joerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Karbono dioxidoa
  2. Oxido nitrosoa
  3. Metanoa
  4. Ozono estratosferikoa
  5. Azaleko tenperatura
  6. Ozeanoaren azidotzea
  7. Itsas arrantzako harrapaketak
  8. Izkiretako akuikultura
  9. Nitrogenoa itsasertzean
  10. Baso tropikalaren galera
  11. Etxekotutako lurra
  12. Lurreko biosferaren degradazioa

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) The Great Acceleration | Future Earth. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  2. ↑ (Ingelesez) Steffen, Will; Broadgate, Wendy; Deutsch, Lisa; Gaffney, Owen; Ludwig, Cornelia. (2015-01-16). «The trajectory of the Anthropocene: The Great Acceleration:» The Anthropocene Review  doi:10.1177/2053019614564785. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  3. ↑ (Ingelesez) «Great Acceleration - IGBP» www.igbp.net (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  4. ↑ a b c (Ingelesez) Harvard University Press. 2021-01-05 (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  5. ↑ Steffen, Will; Crutzen, Paul J.; McNeill, John R.. (2007/12). [614:TAAHNO2.0.CO;2/The-Anthropocene--Are-Humans-Now-Overwhelming-the-Great-Forces/10.1579/0044-7447(2007)36[614:TAAHNO]2.0.CO;2.full «The Anthropocene: Are Humans Now Overwhelming the Great Forces of Nature»] AMBIO: A Journal of the Human Environment 36 (8): 614–621.  doi:10.1579/0044-7447(2007)36[614:TAAHNO]2.0.CO;2. ISSN 0044-7447. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  6. ↑ (Ingelesez) «IGBP - IGBP» www.igbp.net (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Azeleratze_Handia&oldid=8568764"(e)tik eskuratuta