Buztinezko kazola

Fabada buztinezko kazolan

Buztinezko kazola, lapikoen familiako ontzi bat da, gorputz baxua eta barnealde beiraztatua duena. Gaur egun burdinezko kazolak daude. Normalean, sukaldean erabiltzen da, eta Espainiako, Portugalgo, Frantziako, Italiako edoeta Iberoamerikako herrialde gehienetako sukaldaritza tradizionalean plater tipiko ugariei izena ere ematen die.  Arkeologian suertatu diren aurkikuntzen artean zaharrenetarikoa da, eta ziurrenik plater eta katiluen aurrekaria da buztinezko kazola. Hizkuntzaren erabilera herrikoian, “buztinezko lapiko” edo “buztinezko eltze” hitzekin nahas daiteke, nahiz eta morfologikoki ontzi mota ezberdinak izan. Kazola hitza okzitanieraz “cassolo” hitz frantzesetik eratorria da.

Jatorria

Buztinezko kazolak jada erabiltzen ziren greko-erromatarren garaian, ez dute aldaketa handirik jasan eta gaur egun erabiltzen jarraitzen dira sukaldaritzan.

Herrialde Katalanetan esaterako, su zuzena jasaten duten eta gaur egun erabiltzen jarraitzen ditugun kazolak, XVI.mendetik daude dokumentatuta; esaterako, 1348an Morvedren (Sagunto) eta 1389an Bartzelonan. Garai hartan, ez zegoen lur natural erregogorrik, eta beraz ez zekiten zer egin kazolek su zuzena jasateko hauek hauts gabe. Horregatik, su laterala jasateko sortu zituzten kazolak, oinarri lau eta gorputz altua zuten kazolak eginez.

Ezaugarriak

Buztina material porotsua da, likidoak xurgatzeko joera duena. Kazolen barnealdea berniztatuta dago, hermetikotasuna bermatzeko eta kazola edertzeko. Buztinezko kazoletan egosteko, metalezko kazoletan baino denbora gehiago behar da, buztina beroaren eroale txarra baita, eta metala, aldiz, ona. Horregatik, janaria modu homogeneoagoan egosten da buztinezko kazoletan.

Metalezko ontzietan, aldiz, ondo nahastu behar da barruan dagoen janaria. Bestela, ontziaren hondoa edo pareta ikutzen duen zatia askoz gehiago erreko da.  Adibidez, arroz plater bat egin nahi badugu, emaitza ezberdina lortuko dugu arroza buztinezko edo metalezko kazola batean eginda. Gainera, buztinezko kazolak arrozaren beroa denbora luzeagoz mantenduko du. Detaileak buztinezko kazolan

Estalkia duen buztinezko kazola, apainduta.

Eltzeek, helduleku bakarra izaten dute, baina kazolek, aldiz, bi.

Kazola eta sua

Buztinezko kazolak, zuzenean sutan, gasezko sukaldean edota labean erabil daitezke. Honek, aukera ematen du sukaldean prestatzen hasi diren baina labean amaitzen duten platerak prestatzeko aukera ematen du. Horrez gain, platerak erraz berotzeko aukera ematen du, eta mikrouhingailuan baina gutxiago lehortzen da bertan dagoen janaria.

Hala ere, buztinezko kazolak ezin dira indukzio-sukaldeetan erabili. Sukalde elektrikoetan ere printzipioz ezin dira erabili, baina kazolak ez dira hausten sua pixkanaka indartzen bada. Sukalde hauetarako metalezko kazolak erabiltzen dira, buztinezkoen parekideak baitira, baina antzekoak diren arren -biribilak, baxuak eta zabalak- materialen propietateak ezberdinak dira, eta beraz, plateren emaitza ezberdina izango da metalezko edota buztinezko kazola batean prestatuta.

Morfologia eta erabilera

Nahiz eta leku askotan aldaketa txikiak izan, buztinezko kazolak ezaugarri komun batzuk ditu: kono-enbor formako ontzi irekia da, diametro aldakorreko ontzi zilindrikoa. Normalean, estalkia izaten du.  Sukaldean, labera sartu behar diren plater moduan erabiltzen da nagusiki, eta askotan, mahaian ontzi berean zerbitzatzen da. Buztinezko kazola berri bat erostean, gau oso batean zehar ur hotzetan murgiltzea gomendatzen da hau erabili aurretik, eta hurrengo egunean, lehortu ondoren, hondoa baratxuri eta olio begetal hortz batekin igurztea komeni da.

Kazolen izen motak

Buztinezko kazolaren hainbat diseinu mota daude, kazolak egiten diren eremu edo biztanleriari lotuta egon ohi direnak.Era berean, diseinua, fabrikatzeko erabiltzen diren materialen araberakoa da. Forma ohikoenak kazola sakonak (kono-itxurakoak) eta kazola hedatuak dira. Batzuetan, forma, tamaina eta ematen zaien erabileraren araberakoa da ontziari ematen zaion izena. Adibidez arroz-kazola (hedatua) edo mola-kazolarekin (handia eta sakona, 50 litrotik gora) gertatzen den bezala. Mexikon oraindik jarduera hau mantentzen duten produktoreak daude, esaterako Trinidad Tenexyecac (Tlaxcala Mexiko-n).

Erreferentziak

1. ↑ Caro Bellido, Antonio. (2008). Diccionario de términos de cerámica y alfarería. Muy Ilustre, Antigua y Real Hermandad de los Santos de Lebrija ISBN 84-96191-07-9. PMC 733631353. Noiz kontsultatua: 2021-05-10.
2. ↑ Cambón, Carmen. (2007). Ciencia a la cazuela : introducción a la ciencia a través de la cocina. Alianza ISBN 978-84-206-5290-0. PMC 433419720. Noiz kontsultatua: 2021-05-10.
3. ↑ Padilla Montoya, Carmen. (2002). Diccionario de materiales cerámicos. Ministerio de Educación Cultura y Deporte, Dirección General de Bellas Artes y Bienes Culturales, Subdirección General de Museos Estatales ISBN 84-369-3638-8. PMC 54530207. Noiz kontsultatua: 2021-05-10.
4. ↑ Ceràmica medieval i postmedieval : circuits productius i seqüències culturals. (1a. ed. argitaraldia) Publicacions Universitat de Barcelona 1998 ISBN 84-475-2026-9. PMC 47658509. Noiz kontsultatua: 2021-05-10.
5. ↑ «Artículos de Barro | Cómo curar cazuelas de barro» www.articulosdebarro.com Noiz kontsultatua: 2021-05-10.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2329326
• Multimedia: Clay casseroles / Q2329326