Patata zomorroa (Leptinotarsa decemlineata) intsektu eta izurri bat da. Patata zomorroa espezie inbaditzailea da eta oso garrantzitsua da hura kontrolpean izatea, uztak hondatu ez ditzan. Krisomelidoen familiako koleoptero bat da. Oso bereizgarriak dira helduek erakusten dituzten marra hori eta beltzengatik. Burua laranja kolorekoa da, begi beltzekin. 1 cm inguruko neurria dute. Leptinotarsa decemlineata izurritetzat hartzen da patataren laboreetan, landarearen hostoetan eta zurtoinean kalte nabarmenak eragin baititzake, eta horrek haren errendimendua eta kalitatea murrizten ditu. Nekazariek izurri hau kontrolatu behar dute beren laboreak babesteko.

Intsektu hauek Amerikan aurkitu ziren lehen aldiz, AEB eta Mexiko artean (Koloradoko estatuan) Europara AEBko armadak ekarri egin zuen, Lehenengo Mundu Gerran. Gaur egun hainbat lekutara zabaldu egin da, eta Europako, Asiako eta Ipar eta Hego Ameriketako herrialde askotan aurkitu dezakegu: Espainia, Italia, Alemania, Kazajistan, Mongolia, AEB, Peru...

Nolakoa da? (Deskribapena)

Patata zomorroak duen itxura

Patata zomorroak izan ditzakeen beste kolore batzuk

Patata-kakalardo helduak intsektu txikiak dira, normalean 10 milimetroko luzera dutenak. Leptinotarsa decemlineataren gorputza gorria, laranja edo horia da, eta marra beltzak ditu oskolean zehar. Larbak ere hori-laranjak dira eta buru beltzak dituzte. Maizenik erratzen dira marigorringo larbak beren antzerako itxuragatik. Sei hanka mehe eta luze ere baditu, azkar mugitzeko aukera ematen diotenak. Baina kakalardo honen ezaugarririk interesgarriena antenak dira. Antenak intsektuen "belarriak" dira, eta Leptinotarsa dekemlineatan oso luzeak eta meheak dira, luzera osoaren erdia baino gehiago neurtzen dutenak. Kakalardo honen antenak oso erabilgarriak dira inguruko giroa sentitzeko. Bere ingurune naturalean bizirauten laguntzen dioten usainak, bibrazioak eta beste estimulu batzuk antzeman ditzakete. Kakalardo honen begiak handiak eta biribilak dira, eta beltzak. Ikusmen ona du janaria aurkitzeko eta harrapariak saihesteko.

   Ba al dakizu   

Leptinotarsa decemlineataren izen zientifikoa grekotik eta latinetik dator. "Leptinotarsa" hitzak "kakalardo mehea" esan nahi du, eta "decemlineata" hitzak gorputzean dituen hamar lerro beltzei egiten die erreferentzia.

• 

Patata-kakalardoari metamorfosi oso bat gertatzen zaio, hau da, lau bizi-etapa ezberdin igarotzen ditu: arrautza, larba, pupa eta heldua. Emeak hostoen azpietan jartzen ditu arrautzak, eta larbak egun batzuk geroago sortzen dira. Larbak hostoetatik eta patata-landarearen beste zatietatik elikatzen dira bi astez, titia eman aurretik. Titia hartu ondoren, kakalardo heldua sortzen da, eta jaten eta estaltzen hasten da.

Non bizi da? (Habitata)

Coloradoko kakalardoa Ipar Amerikakoa da, eta Kanadako hegoaldetik Mexikora doa. Geroztik, munduko beste leku batzuetara zabaldu da, besteak beste, Europara, Asiara eta Hego Amerikara, non nekazal izurrite garrantzitsu bihurtu den. Nahiago du patataren landare asko dauden eremuetan bizi, hori baita bere elikagai-iturri nagusia.

Patata zomorroaren arrautzak hosto baten azpian

Leptinotarsa decemlineata oso intsektu erresistentea da eta erraz egokitzen da klima mota ezberdinetara. Tenperatura oso hotzak dituzten lekuetan bizi daiteke, baita leku beroagoetan ere. Hala ere, eremu epelak dira habitat egokiena.

Patata-ekoizpen handia duten lekuetan aurkitu ohi da, baina Solanaceae familiako beste labore batzuekin ere elikatu daiteke, tomateekin eta alberjiniekin, adibidez.

Zein eragin du gizakiarengan?

Izurria Ipar Amerikakoa da jatorriz, baina munduko beste leku batzuetara hedatu da landareen eta nekazaritzako produktuen merkataritzaren bidez.

Patataren kakalardoaren eme helduek landareen hostoen behealdean erruten dute. Larbak azaleratzen direnean, hostoetatik elikatzen hasten dira, eta horrek kalte larriak eragin diezazkieke landare gazteei. Larbak azkar hazten dira eta biziago bihurtzen dira, eta, ondorioz, landareek hostotza eta patata-tuberkuluak eta tomate-fruituak sortzeko gaitasuna galtzen dute.

Patata zomorroa patata-hostoak jaten

Leptinotarsa decemlineatak dituen erronkak gorabehera, zientzialariak eta nekazariak elkarrekin lanean ari dira izurrite hau kontrolatzeko ingurumenarekiko irtenbide jasangarri eta lagunkoiagoak aurkitzeko. Irtenbide batzuk kakalardoen populazioa kontrolatzeko harrapari naturalen erabilera eta intsektuekiko erresistenteagoak diren aita santu-barietateen garapena dira.

Izurria azkar ugaltzen da eta patata- eta tomate-laboreetan galera handiak eragin ditzake behar bezala kontrolatzen ez bada. Metodo batzuk erabil daitezke Leptinotarsa decemlineata infestazioa prebenitzeko eta kontrolatzeko, besteak beste, laboreen errotazioa, barietate erresistenteen erabilera, kontrol biologikoa etsai naturalekin eta intsektizida espezifikoen erabilera.

Nola ekidin dezakegu bere hedapena?

Zorri emankor horiei aurre egiteko modurik onena, Solanumeko barietate guztiei prebentzio-neurriak aplikatzea da, ez bakarrik patatei, atzeraezinezko galera ekonomikoak saihesteko. Jarraian daudenak izan daitezke prebentzio neurri batzuk:

LABORE TXANDAKETA

Adituen gomendiorik zentzuzkoenetako bat patata-laboreak eta izurrite horiek eragindako beste espezie batzuk ereitea da, batez ere iraganean erasoak izan badira. Hori bai, neguan lozorroan egoten diren ale batzuek udaberrian ekiten diote beren jarduera oldarkorrari, labore berriak suntsituz.

KONTROL BIOLOGIKOA

Eraginkorragoa da kontrol biologikoko metodoak erabiltzea, eragindako arrazen aurka produktu kimikoak erabiltzea baino. Ez du ezerk gainditzen Beauveria bassiana gaixotasunak eragiten dituen onddoa, patataren kakalardoaren harrapari nagusia baita. Erraz eskura daitezke merkataritza-aurkezpenetan, eta konfiantza osoz eros daitezke.

HELDUAK ETA ARRAUTZAK EZABATU

Garrantzitsuena, hostoko landareen hazkundearen bilakaera etengabe monitorizatzea. Lehenik heldu inbaditzaileez libratzen bada eta gero harrapari naturalak sartzen baditu, borroka handia irabaziko du. Era berean, hostoen behealdea arretaz ikuskatu behar da, beti lurrera erortzen ez direla eta erraz identifika daitezkeen arrautzak ezabatzen direla ziurtatzeko.

Ikerketak

Patata zomorroaren egungo eta etorkizuneko ikerketari dagokionez, ikerketa eta garapen teknologikoko hainbat arlo ari dira aurrera egiten izurri horri aurre egiteko.

PATATA ERRESISTENTEEN BARIETATEAK GARATZEA

Patata zomorroarekiko erresistenteak diren patata-barietateak garatzen ari dira zientzialariak. Hori lortzeko, patatetan zomorroarentzat proteina toxikoak sortzen dituzten geneak erabiltzen dira. Patataren zomorroarekiko erresistenteak diren patata transgenikoak landatzen ari dira dagoeneko munduko zenbait lekutan, baina oraindik ere ikerketak egiten ari dira, patataren epe luzerako segurtasuna eta eraginkortasuna ebaluatzeko.

MONITORIZAZIO TEKNIKAK

Kontrol metodo berriak garatzen ari dira Coloradoko zomorroak detektatzeko, laboreei kalte larriak eragin aurretik. Metodo horien artean daude urruneko sentsoreak eta DNA detektatzeko teknologiak erabiltzea.

IZURRITEAK MODU INTEGRATUAN MANEIATZEKO ESTRATEGIAK

Izurrite bat kontrolatzeko hainbat teknika konbinatu behar dira. Patata zomorroarentzako izurrite espezifikoak modu integratuan maneiatzeko estrategiak garatzen ari dira, besteak beste, barietate erresistenteak, kontrol biologikoa eta monitorizazio-teknikak.

Ba al dakizu?

   Ba al dakizu   

Patataren kakalardoak oso modu eraginkorrean defendatzen dira berezko etsaiengandik, hegaztiengandik eta beste intsektu harrapari batzuengandik bezala. Mehatxatuta sentitzen direnean, solanina izeneko substantzia toxiko bat duen likido bat isurtzen dute. Substantzia horrek ahosabaian desatsegin egiten ditu eta harraparietatik babesten ditu.

• 

Patata zomorroa patata laboreen mundu osoko izurrite suntsitzaile eta hedatua da. Espezie honetako helduak eta larbak patatez elikatzen dira, eta sarritan herrialde askotako laboreen zati handi bat hondatzen dutenetako bat da. Nahiz eta patata zomorroa izena eman, ez da eragiten dion landare bakarra, intsektu horrek tomatea eta berenjena ere kaltetzen ditu.

Patataren kakalardoa intsektizidekiko erresistentzia garatzeko gaitasun harrigarria izateagatik da ezaguna. Izan ere, orain arte ezagutzen ziren intsektizideekiko erresistenteen den intsektu-espezieetako bat dela uste da. Gaitasun hori, neurri batean, ugalketa-tasa altuaren ondorio da, eta, horri esker, espezieak azkar eboluzionatu dezake, inguruneko aldaketei erantzunez.

Gehiago jakiteko

Jarraian bideo batzuk aurkitu ahal izango dituzue, horrela intsektu honi buruz gehiago ikasteko aukera izateko:

• https://www.youtube.com/watch?v=OYoAuuGig3k
• https://www.youtube.com/watch?v=xjJ6V3EKksM
• https://www.youtube.com/watch?v=ubLDOSMqWi0

BIBLIOGRAFIA

https://doi.org/10.3390/insects11110820

https://animalesbiologia.com/invertebrados/informacion-noticias/escarabajo-de-la-patata-leptinotarsa-decemlineata

https://www.asturnatura.com/especie/leptinotarsa-decemlineata#:~:text=Curiosidades,del%20cultivo%20en%20algunos%20pa%C3%ADses).

https://www.farmaciacinca.es/escarabajos-de-patata-aprende-sobre-la-naturaleza/

https://www.sembrar100.com/plagas-y-enfermedades/escarabajo-de-la-patata-2/

http://www.tfsp.info/assets/WIA_2015.pdf