Dokumentazio-sistemak: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

11:44, 23 uztaila 2020ko berrikusketa

Aspalditik dira ezagunak informazioaren profesional mota desberdinak, adibidez komunikatzaileak, kazetariak, dokumentalistak, liburuzainak edo artxibozainak ^[1]. Baina azken urteotan izendapen berriak egertu egin dira, hala nola eduki-edizioa.^[2]

Dokumentazio-sistemen egitura artxiboek, bibliotekek eta dokumentazio-zerbitzuek osatzen dituzte.

Artxiboak

Artxiboa jatorriko agiri historikoen bilduma da. Denboran zehar lehen mailako iturriak biltzen ditu, pertsona, familia, erakunde, herri edo eskualde bati buruz, informazio hori historialari, beste ikertzaile edo interesaturik egon daitekeen pertsonen eskura jartzeko. Liburuak, aldizkari eta egunkariak ez bezala, artxiboak gordetzen dituen agiriak ez dira inoiz argitaratu, baina balio historiko eta kultural handia dute. Artxiboa gordetzen den leku edo eraikinari artxibategi edo agiritegi deritzo.

Artxiboak, erakunde (instituzio, administrazio, enpresa) bati lotuak dira eta erakunde horren jardueraren erregistroa gordetzea dute helburu. Dokumentu bakarrak dira (ez argitaratuak), zaharrenak Mesopotamiakoak.

Artxiboak administratiboak, bitartekoak eta historikoak (dokumentuek 50 urte baino gehiago dituztenean) izan daitezke.

Liburuak, aldizkari eta egunkariak ez bezala, artxiboak gordetzen dituen agiriak ez dira inoiz argitaratu, baina balio administratibo, historiko eta kultural handia dute.

Artxibo nazionalak

Dokumentu, instituzioen artxibo ofizialak edo organismo publiko, judizial, politiko eta militarrak, baita kasu batzuetan, pribatuak, batzen dituen instituzioa da Artxibo Nazionala.

Oro har, artxibo nazional bateko dokumentuen kopiek edo ziurtagiriek legezko balioa dute. Batez ere Estatuak bere herritarrekin hartzen dituen betebeharretan.

Espainiako Artxiboak

Espainiar Erreinuko lau Artxibo Orokorrak hurrengoak dira:

Simancas (1561)
Indietako Agiritegi Nagusia
Madrilgo Artxibo Historiko Nazionala
Alcala de Henareseko Artxibo Zentrala

Euskadiko Artxibo Nazionala

Euskadiko Artxibo Historikoa edota EASN (Euskadiko Artxibo Sistema Nazionala) Bizkaiko Bilbo hiriburuan dagoen eraikina da, bai eta Euskadiko Artxibo Nazionalaren egoitza ere. Eusko Jaurlaritzaren ardurapean dago.

Artxiboak antolatzeko bi printzipio daude:

1. Jatorriaren arabera gordetzen dituzte dokumentuak, dagozkien espedienteetan eta hauek serieetan.

Sailkapen taulak irudikatzen du erakundearen egitura.

2. Iraupen legala (gero beharbada historikoa)

Adibide bezala Nafarroako udalen artxiboetako sailkapen taula ikus dezakegu:

1.00 GOBERNUA	2.00 ADMINISTRAZIOA
1.01Kontseilua/Udala	2.01 Idazkaritza
1.02 Alkatea	2.02 Erregistro orokorra 2.03 Ondarea 2.04 Langileak
3.01 Hiritarren segurtasuna	3.02 Suhitzaileak
3.03 Soldadutza urbanoa	3.04 Lekuko polizia
3.05 Babes zibila	3.06 Osasungintza Osasun zentroak Hilerriak Ura eta estolderia Garbitasun publikoa
3.07 Ongintza eta laguntza soziala

Enpresetako kalitate agiriek, edota administrazio elektronikoek, sortzen diren momentutik, dokumentuen kudeaketa profesionala eskatzen dute formatu digitalean.

Bibliotekak

Ikuspuntu etimologiko batetik, bibliotekak liburuak gordetzen diren lekuak dira. Baina mendeak igaro ahala, ikusmolde hau aldatuz joan da. Gaur egun, bilduma bibliografikoak edota ikus-entzunezkoak ere ageri dira, eta liburutegien zeregina asko zabaldu da.

Bilblioteken jatorria oso antzinakoa da, izan ere, Mesopotamian, Egipton eta Grezian daukate abiaburua. Izena bera ere, grezieratik dator, biblíon “liburua” eta théke (euskaraz “teka”) “armairu edo kaxa”. Hau da, liburuak gordetzen ziren lekua.

Gaur egun, izugarrizko garrantzia hartu dute bibliotekek, eta esan dezakegu herrialde garatuetan oinarrizko azpiegitura bilakatu direla ere.

Helburua jakintza jaso, antolatu, gorde eta transmititzea.

Bibliotekak hainbat motatakoak izan daitezke: nazionalak, publikoak, unibertsitatekoak, espezializatuak, digitalak, hibridoak…

Biblioteka nazionalak

Lege gordailuen bidez herrialde batek argitaratzen duen guztia jasotzen da biblioteka nazionaletan, esaterako, liburuak, aldizkariak, diskoak eta DVD-ak. Hori dela eta, biblioteka nazionalek bibliografia nazionala osatuko dute. Horrez gain, herrialdeari buruz edota herrialdeko hizkuntzan publikatzen dena ere jasotzen dute.

Dohaintzak jaso eta dokumentu historikoak erosten ditu. Horrez gain, edukiak bildu, gorde, kontserbatu eta erabiltzaileen eskura jartzen ditu. Aitzindaria ere bada; aholkuak, arauak eta aginduak plazaratzen baititu.

BNE (Biblioteca Nacional de España), Erregeak fundatu zuen 1711an, eta 1836an gaur egungo izena hartu zuen. Bere helburua Espainiako Patrimonio Bibliografikoa jaso eta kontserbatzea da.

1907an Kataluniako liburutegi nazionala sortu zuten, eta ordutik, kultura kataluniarraren motorra bilakatu zen gaur egun arte. (www.bnc.cat/)

Bi horiez gain, Espainiako estatuan beste biblioteka nazional gehiago ere badaude, esaterako, Andaluzian (1994), Aragoin(1990), Errioxan(1988), Extremaduran (1995), Gaztela eta Leonen (1989), Kantabrian (1999), Madrilen(1989)…

Biblioteka Nazionala Euskal Herrian

11/2007ko Legea, Euskadiko Liburutegikoa, bete gabe dago. Koldo Mitxelena izango zela esan zuten.

2002an sortu zen Nafarroan, Nafarroako Liburutegia.

Biblioteken oinarrizko kontzeptutzat bildumak (dokumentu hautatuek osatzen dituztenak), antolakuntza (ordenamendu eta katalogoetan oinarritzen dena), eta zerbitzuak kontsideratu daitezke.

Hauek, zentro multimedia bilakatu dira. Zerbitzu anitzak eskeintzen dituzte, esaterako: ekimen kulturalak (irakurketa klubak, hitzaldiak, ipuinak, bookcrossing…), formazioak (ikastaro desberdinak), azpiegiturak (ordenagailuak, e-readers-ak) eta baita bilduma fisiko zein birtualak.

Biblioteka publikoak

Liburutegi publikoa herri edo auzo mailako informazio-zentro bat da, erabiltzaile orori irekia. Liburutegi publikoetan, erabiltzaile guztiek eskubide berberak izaten dituzte informazioa eskuratzeko, adina, arraza, sexua, erlijioa, nazionalitatea, hizkuntza edo gizarte-maila edozein izanda ere.

Zerbitzu eta material arruntak erabiltzea ezinezkoa zaien erabiltzaileen kasuan, zerbitzu eta material bereziak eskaintzen dira, hala nola hizkuntz gutxiengoen kasuan, minusbaliotasunak dituzten pertsonen eta ospitaletan eta kartzelan dauden pertsonen kasuan.

Liburutegi batek ez luke liburu edo agiririk ideologia, politika edo erlijioz zentsuratu behar; eskaintzen dituen zerbitzuek ere ez lukete ideologia, erlijio edo merkataritza interesen mendean egon behar. Adin guztietarako material egokia izatea ere garrantzitsua da. Informazioa eskuratze egoki baterako, agirien euskarri egoki, azkar eta fidagarriak sustatzen dira, horietarako beharrezkoa den teknologiarekin batera, erabiltzailearen ezagupenak kontuan harturik betiere.

Dokumentazio-zerbitzuak

Dokumentazioak dokumentuen informazioaren errepresentatzea, gordetzea, berreskuratzea eta hedatzea ikertzen du. Informazio-iturriak ustiatzeko sistemak eratzen eta garatzen ditu, ezagutza horiek.

Dokumentazio zerbitzuak gai espezializatuentzat erabiltzen dira, eta erabiltzaile talde zehatzak dituzte. Euskal Herriko komunikabideen dokumentazio zerbitzuak enpresa barrurako dira, eta komunikabideko bertako langileek erabiltzen dituzte, bereziki, kazetari moduan identifikatuak daudenak. Enpresako erabiltzaileek ez daukate inolako eragozpenik dokumentazio zerbitzuak kontsultatzeko; kanpokoei, ordea, ez zaie baimentzen edota zerbait ezohikoa da.

Erreferentziak

↑ Agirreazaldegi Berriozabal, Teresa; Camacho Markina, Idoia. (2009). Dokumentazio zerbitzuak Euskal Herriko komunikabideetan. Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatearen Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-692-3008-4. (Noiz kontsultatua: 2020-05-14).
↑ Agirreazaldegi Berriozabal, Teresa. (2006). Informaziorako dokumentazioaren oinarriak. (2. argitaraldia) Bilbo. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 84-8438-078-5. PMC 851002448. (Noiz kontsultatua: 2020-05-15).

[1] Agirreazaldegi Berriozabal, Teresa; Camacho Markina, Idoia. (2009). Dokumentazio zerbitzuak Euskal Herriko komunikabideetan. Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatearen Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-692-3008-4. (Noiz kontsultatua: 2020-05-14).

[2] Agirreazaldegi Berriozabal, Teresa. (2006). Informaziorako dokumentazioaren oinarriak. (2. argitaraldia) Bilbo. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 84-8438-078-5. PMC 851002448. (Noiz kontsultatua: 2020-05-15).

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-Aspalditik ezagutzen ditugu informazioaren profesional mota desberdinak, adibidez komunikatzaileak, kazetariak, dokumentalistak, liburuzainak edo artxibozainak <ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=Agirreazaldegi Berriozabal|izenburua=Dokumentazio zerbitzuak Euskal Herriko komunikabideetan|argitaletxea=Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatearen Argitalpen Zerbitzua|abizena2=Camacho Markina|izena2=Idoia|data=2009|url=https://addi.ehu.es/handle/10810/15243|isbn=978-84-692-3008-4|sartze-data=2020-05-14}}</ref>. Baina azken urteotan izendapen berriak egertu egin dira, hala nola [[Eduki-edizio|content curator]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=Agirreazaldegi Berriozabal|urtea=2006|izenburua=Informaziorako dokumentazioaren oinarriak|argitaletxea=Bilbo. Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/851002448|edizioa=2|isbn=84-8438-078-5|pmc=851002448|sartze-data=2020-05-15}}</ref>
+Aspalditik dira ezagunak informazioaren profesional mota desberdinak, adibidez komunikatzaileak, kazetariak, dokumentalistak, liburuzainak edo artxibozainak <ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=Agirreazaldegi Berriozabal|izenburua=Dokumentazio zerbitzuak Euskal Herriko komunikabideetan|argitaletxea=Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatearen Argitalpen Zerbitzua|abizena2=Camacho Markina|izena2=Idoia|data=2009|url=https://addi.ehu.es/handle/10810/15243|isbn=978-84-692-3008-4|sartze-data=2020-05-14}}</ref>. Baina azken urteotan izendapen berriak egertu egin dira, hala nola [[Eduki-edizio|eduki-edizioa]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=Agirreazaldegi Berriozabal|urtea=2006|izenburua=Informaziorako dokumentazioaren oinarriak|argitaletxea=Bilbo. Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/851002448|edizioa=2|isbn=84-8438-078-5|pmc=851002448|sartze-data=2020-05-15}}</ref>
-Dokumentazio-sistemen egiturak artxiboek, bibliotekek eta dokumentazio-zerbitzuek osatzen dituzte.
+'''Dokumentazio-sistemen''' egitura artxiboek, bibliotekek eta dokumentazio-zerbitzuek osatzen dituzte.
 == Artxiboak ==
-[[Artxibo (agirien bilduma)|Artxiboa]] jatorriko agiri historikoen bilduma da. Denboran zehar lehen mailako iturriak biltzen ditu, pertsona, familia, erakunde, herri edo eskualde bati buruz, informazio hori historialari, beste ikertzaile edo interesaturik egon daitekeen pertsonen eskura jartzeko. Liburuak, aldizkari eta egunkariak ez bezala, artxiboak gordetzen dituen agiriak ez dira inoiz argitaratu, baina balio historiko eta kultural handia dute. Artxiboa gordetzen den leku edo eraikinari artxibategi edo agiritegi deritzo. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Artxibo (agirien bilduma)|hizkuntza=eu|data=2019-12-13|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Artxibo_(agirien_bilduma)&oldid=7314253|sartze-data=2020-05-14|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>
+[[Artxibo (agirien bilduma)|Artxiboa]] jatorriko agiri historikoen bilduma da. Denboran zehar lehen mailako iturriak biltzen ditu, pertsona, familia, erakunde, herri edo eskualde bati buruz, informazio hori historialari, beste ikertzaile edo interesaturik egon daitekeen pertsonen eskura jartzeko. Liburuak, aldizkari eta egunkariak ez bezala, artxiboak gordetzen dituen agiriak ez dira inoiz argitaratu, baina balio historiko eta kultural handia dute. Artxiboa gordetzen den leku edo eraikinari artxibategi edo agiritegi deritzo.
-Artxiboak, erakunde (instituzio, administrazio, enpresa) bati lotuak dira eta erakunde horren jardueraren erregistroa gordetzea dute helburu. Dokumentu bakarrak dira (ez argitaratuak), zaharrenak Mesopotamiakoak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Archivo de documentos|hizkuntza=es|data=2020-05-03|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Archivo_de_documentos&oldid=125728579|sartze-data=2020-05-14|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>
+Artxiboak, erakunde (instituzio, administrazio, enpresa) bati lotuak dira eta erakunde horren jardueraren erregistroa gordetzea dute helburu. Dokumentu bakarrak dira (ez argitaratuak), zaharrenak Mesopotamiakoak.
 Artxiboak administratiboak, bitartekoak eta historikoak (dokumentuek 50 urte baino gehiago dituztenean) izan daitezke.
@@ 12. lerroa: / 12. lerroa: @@
 === Artxibo nazionalak ===
-Dokumentu,  instituzioen artxibo ofizialak edo organismo publiko, judizial, politiko eta militarrak, baita kasu batzuetan, pribatuak, batzen dituen instituzioa da Artxibo Nazionala.
+Dokumentu, instituzioen artxibo ofizialak edo organismo publiko, judizial, politiko eta militarrak, baita kasu batzuetan, pribatuak, batzen dituen instituzioa da Artxibo Nazionala.
 Oro har, artxibo nazional bateko dokumentuen kopiek edo ziurtagiriek legezko balioa dute. Batez ere Estatuak bere herritarrekin hartzen dituen betebeharretan.
 ==== Espainiako Artxiboak ====
-Erreinuko lau Artxibo Orokorrak hurrengoak dira:
+Espainiar Erreinuko lau Artxibo Orokorrak hurrengoak dira:
 * Simancas (1561)
@@ 25. lerroa: / 25. lerroa: @@
 ==== Euskadiko Artxibo Nazionala ====
-Euskadiko Artxibo Historikoa edota EASN (Euskadiko Artxibo Sistema Nazionala) Bizkaiko Bilbo hiriburuan dagoen eraikina da, bai eta [[Euskadiko Artxibo Nazionala|Euskadiko Artxibo Nazionalaren]] egoitza ere. Eusko Jaurlaritzaren ardurapean dago.<br />
+Euskadiko Artxibo Historikoa edota EASN (Euskadiko Artxibo Sistema Nazionala) Bizkaiko Bilbo hiriburuan dagoen eraikina da, bai eta [[Euskadiko Artxibo Nazionala|Euskadiko Artxibo Nazionalaren]] egoitza ere. Eusko Jaurlaritzaren ardurapean dago.
-==== <u>Artxiboak antolatzeko bi printzipio daude:</u> ====
+=== Artxiboak antolatzeko bi printzipio daude: ===
-'''1.Jatorriaren arabera''' gordetzen dituzte dokumentuak, dagozkien espedienteetan eta hauek serieetan.
+. Jatorriaren arabera gordetzen dituzte dokumentuak, dagozkien espedienteetan eta hauek serieetan.
 * Sailkapen taulak irudikatzen du erakundearen egitura.
-'''2. Iraupen legala''' (gero beharbada historikoa)
+. Iraupen legala (gero beharbada historikoa)
+Adibide bezala Nafarroako udalen artxiboetako sailkapen taula ikus dezakegu:
-'''Adibide bezala Nafarroako udalen artxiboetako sailkapen taula ikus dezakegu:'''
 {| class="wikitable"
-|'''<u>1.00 GOBERNUA</u>'''
+|'''1.00 GOBERNUA'''
-|'''<u>2.00 ADMINISTRAZIOA</u>'''
+|'''2.00 ADMINISTRAZIOA'''
 |-
 |1.01Kontseilua/Udala
@@ 66. lerroa: / 65. lerroa: @@
 |
 |}
-Kalitate agiriek  enpresetan, edota administrazio elektronikoek, sortzen diren momentutik  dokumentuen kudeaketa profesionala eskatzen dute formatu digitalean.
+Enpresetako kalitate agiriek, edota administrazio elektronikoek, sortzen diren momentutik, dokumentuen kudeaketa profesionala eskatzen dute formatu digitalean.
 == Bibliotekak ==
-Ikuspuntu etimologiko batetik, [[Liburutegi|bibliotekak]] liburuak gordetzen diren lekuak dira. Baina mendeak igaro ahala, ikusmolde hau aldatuz joan da. Gaur egun, bilduma bibliografikoak edota ikus-entzunezkoak ere ageri dira, eta liburutegien zeregina asko zabaldu da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Liburutegi|hizkuntza=eu|data=2019-11-27|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Liburutegi&oldid=7211013|sartze-data=2020-05-14|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>
+Ikuspuntu etimologiko batetik, [[Liburutegi|bibliotekak]] liburuak gordetzen diren lekuak dira. Baina mendeak igaro ahala, ikusmolde hau aldatuz joan da. Gaur egun, bilduma bibliografikoak edota ikus-entzunezkoak ere ageri dira, eta liburutegien zeregina asko zabaldu da.
-Bilblioteken jatorria oso antzinakoa da, izan ere, Mesopotamian, Egipton eta Grezian daukate abiaburua. Izena bera ere, grezieratik dator, biblíon “liburua” eta théke (euskaraz “teka”) “armairu edo kaxa”. Hau da, liburuak gordetzen ziren lekua.
+Bilblioteken jatorria oso antzinakoa da, izan ere, Mesopotamian, Egipton eta Grezian daukate abiaburua. Izena bera ere, grezieratik dator, ''biblíon'' “liburua” eta ''théke'' (euskaraz “teka”) “armairu edo kaxa”. Hau da, liburuak gordetzen ziren lekua.
 Gaur egun, izugarrizko garrantzia hartu dute bibliotekek, eta esan dezakegu herrialde garatuetan oinarrizko azpiegitura bilakatu direla ere.
@@ 84. lerroa: / 83. lerroa: @@
 Dohaintzak jaso eta dokumentu historikoak erosten ditu. Horrez gain, edukiak bildu, gorde, kontserbatu eta erabiltzaileen eskura jartzen ditu. Aitzindaria ere bada; aholkuak, arauak eta aginduak plazaratzen baititu.
-BNE (Biblioteca Nacional de España), Erregeak fundatu zuen 1711an, eta 1836an gaur egungo izena hartu zuen.  Bere helburua Espainiako Patrimonio Bibliografikoa jaso eta kontserbatzea da.
+BNE (Biblioteca Nacional de España), Erregeak fundatu zuen 1711an, eta 1836an gaur egungo izena hartu zuen. Bere helburua Espainiako Patrimonio Bibliografikoa jaso eta kontserbatzea da.
 an Kataluniako liburutegi nazionala sortu zuten, eta ordutik, kultura kataluniarraren motorra bilakatu zen gaur egun arte. (www.bnc.cat/)
@@ 108. lerroa: / 107. lerroa: @@
 == Dokumentazio-zerbitzuak ==
 Dokumentazioak dokumentuen informazioaren errepresentatzea, gordetzea, berreskuratzea eta hedatzea ikertzen du. Informazio-iturriak ustiatzeko sistemak eratzen eta garatzen ditu, ezagutza horiek.
 Dokumentazio zerbitzuak gai espezializatuentzat erabiltzen dira, eta erabiltzaile talde zehatzak dituzte. Euskal Herriko komunikabideen dokumentazio zerbitzuak enpresa barrurako dira, eta komunikabideko bertako langileek erabiltzen dituzte, bereziki, kazetari moduan identifikatuak daudenak. Enpresako erabiltzaileek ez daukate inolako eragozpenik dokumentazio zerbitzuak kontsultatzeko; kanpokoei, ordea, ez zaie baimentzen edota zerbait ezohikoa da.
 == Erreferentziak ==
-<references /><br />
+<references />
 [[Kategoria:Agiritegiak]]
 [[Kategoria:Bibliotekonomia]]