Euskara: Mekano atomikoa

Karbono atomoen kimikak mekano baten itxura dauka. Naturak berak bizirako molekulak sortzen ditu, karbono-atomoak arau batzuen arabera konbinatuta eta beste atomo batzuk gehituta. Karbonoz osatutako egituren kontuei buruzko grafismoa.

Transkribapena:

Karbono-atomoak aproposak dira jolasteko. Mekano baten oinarrizko piezak dira; haiekin egitura dibertigarriak egin daitezke. Edo praktikoak . Edo arriskutsuak. Edozer gauza.  Nolanahi ere, guztiak tamainaz txikiak dira. Molekulak dira.

Natura atomoen mekano horrekin jolastu da eta bizia sortu da, karbonoaz gain, hidrogenoa, oxigenoa, nitrogenoa eta beste pieza asko tartean sartuta. Glukosa, adrenalina, B12 bitamina edo penizilina; azkenean, edozein biomolekula da pieza horien konbinazio bat.

Piezak lotzeko, mekanoak arau jakin batzuk ditu. Arau horien ondorioak nabarmenak dira, adibidez, egitura ziklikoetan. Hiru karbonozko eraztun baten egiturak tentsio handiak ditu. Molekula horrek ez du askorik behar lehertzeko, tentsioa askatzeko. Lauko zikloak ez dira hain arriskutsuak. Baina egonkorrenak, eta beraz ugarienak, bost eta sei atomoko zikloak dira.

Arauak arau, malgutasun handia du mekanoak. Karbono hutseko egiturak egiteko aukera ere ematen du. Diamantea, adibidez, karbono hutsa da, atomoak oso ondo ordenatuta. Eta arkatzaren minaren osagai nagusia ere bai, grafitoa, baina karbonoak geruzetan antolatuta daude. Diamanteak baino glamour gutxiago dauka grafitoak, baina mundu berri bat ireki die kimikariei.

Grafitoaren geruzak sei karbonozko zikloen taldeak dira. Horiek biribilduz gero, nanohodiak sortzen dira. Are gehiago, tartean pentagonoak osatuz gero, bolatxo-itxuran bildu daitezke, futbol-baloiak bezala, eta kaiolatxoak sortu: horra fulerenoa. Karbonozko kaiola bat, beste molekula batzuk barnean garraiatzeko. Baina zirrara handien sortu duen egitura ez da hodia ezta kaiola ere. Hexagonoz osatutako xafla bat da, etorkizuneko material harrigarri bat: grafenoa. Argi dago, karbono-atomoak aproposak dira jolasteko.