Garazi-en iturria ikusi

{{Euskal Herriko eskualde infotaula
| izena = Garazi
| kokapena = Nafarroa Behereko eskualdeak - Garazi.svg
| wikidata = bai
| kolore = #57eb5b
| bandera = 
| armarria = 

| lurraldea = Nafarroa Beherea
| udalerriak = 20
| udalerri zerrenda = #Udalerriak
| eskualdeburua = [[Donibane Garazi]]
| herririk handiena = [[Donibane Garazi]]
| ofiziala = 
| presidente = 
| presidente hasiera = 
| presidente amaiera = 
| presidente alderdia = 

| azalera = 341.57
| garaiera minimoa = 130
| garaiera maximoa = 1468
| distantzia = 0

| sorrera = 
| webgunea = 
| oharrak = 
}}
'''Garazi'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Garazi - Lekuak - EODA|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=eu&kodea=49874&mota=lekuak|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2024-05-09}}</ref>{{ahoskuntza|gaʁ̞ás̻i|zorrotza bigarren}} [[Nafarroa Behereko eskualdeak|Nafarroa Behereko eskualde]] bat da, [[Euskal Herria|Euskal Herrian]] kokatuta. [[Nafarroa Beherea|Nafarroa Beherearen]] bihotzean kokatua, bere hiriburua, [[Donibane Garazi|Donibane]], hartu zuen, baita bere eragin-eremua ere. Eskualde honetan kontraste handiak daude, [[Pirinioak|Pirinioetako]] gailur garaietatik hasi eta eskualdeko mendebaldeko muino txikietaraino, non populazioaren gehiengoa biltzen den.

20 udalerrik osatzen dute, eta {{biztanleria|urtean}} biztanle eta 341,57 [[Kilometro koadro|kilometro koadroko]] azalera zituen; horrek 20,17 [[Biztanleriaren dentsitate|biztanle kilometro koadroko]] biztanleria-dentsitatea sortzen zuen. [[Errobi]] ibaiaren ertzetan dagoen itsas mailaren gaineko 130 metrotik [[Okabe]] mendiaren 1468 metrora arteko altuera du.

Eskualdeburua [[Donibane Garazi]] udalerria da.

== Izena ==
Toponimoaren [[frantses]]ezko bertsioa ''Cize'' da, sarritan ''pays de Cize'' eran. [[Okzitaniera]]z, ''Cisa'' eta ''país de Cisa'' bertsio homologoak dago eta [[aragoiera]]z ''Cisa'' eta ''tierra de Cisa''. [[Gaztelania]]z, [[Nafar erromantze|erromantze nafarraren]] bidez, ''país de Ciza'' bezala ezagutzen da, baina argi dago ez dela jatorrizko toponimo bat.

''Cize'' izena, mendeetan zehar, aldaera ezberdinekin agertzen da: [[Baiona]]ko kabildoko gutun batek, ''Vallis quae dicitur Cirsia'' deitzen du, [[980]]. urte inguruan; [[Errolanen kantua]] ''Pors de Sicer'' deitzen dio, ''Ciser'', [[XI. mendea]]n; ''Syzara'', [[XII. mendea]]n; ''Porta de Cizer'', [[1154]]an; [[Baiona]]ko kartularioa, ''Cizia'', ''Cizie'', etab., [[1253]]an. [[Arabiar]]rek "bort Schezar" deitu zioten.

''Garazi'', eskualdearen [[Euskara|euskal]] izena, antzinako erromatar ''Carasa'' dela dirudi, ''Cize'' ahotsaren iturri bezala seinalatu da, baina bere azalpen fonetikoa zaila da. ''Sizer'' forman, antzinakoena eta osoena dirudiena, artikulu fosilizatua bereiz liteke -er, orduan, Ziz- erroa libre geratuz, [[Zizur]] eta [[Zizurkil]] bezalako [[Euskal Herria|euskal]] toponimoetan oso urria dena.

''Zizer'' eta ''Schezar'' aldaerak Zizartegi, Zizari, Zizaribi, Ziziri eta Zizmendi abizenekin lotu daitezke, bigarren osagaiak argi baitituzte: -tegi (tokia), -ibi (ibia), -iri (hiribildua), -mendi (mendia). [[Euskara]]z badira zizare, zizein, zitzer, zizorka, zizerkora, ziza, ziziri, zizulu... [[Justo Garate]]k [[Zizur]] eta [[Zizurkil]]la etimologiari ''zinzur'', "altuera txikia", ematen die. Baina hemen, mendate menditsu bat izanik, haitzarte baten ondoren, ''Zizer'' izenentzat ''zinzur'' esanahi hertsia legoke: eztarria edo haitzartea. Nolanahi ere, ''Cize'' izenaren arazo etimologikoa zutik geratzen da.

== Geografia ==

=== Mugakideak ===
{{Kokapen geografikoa|width=auto|Erdigunea=Garazi|Iparraldea=[[Arberoa]]|Ipar-ekialdea=[[Oztibarre]]|Ekialdea=[[Arbaila]]|Hego-ekialdea=[[Basabürüa]]|Hegoaldea=[[Auñamendiko eskualdea|Auñamendi]]|Hego-mendebaldea=|Mendebaldea=[[Baigorri-Ortzaize]]|Ipar-mendebaldea=}}

=== Fisionomia ===

Nafarroa Behereko iparraldeko lurrekin alderatuz, lurralde menditsua da, erripe gehiagodun haranez osatua. Hori dela eta artzaintzarako lurralde aproposa da.

Bi lurralde mota bereizten dira Garazin: hegoaldekoa eta iparraldekoa. Hegoaldea menditsua da guztiz ([[Errozate]], 1 346 m; [[Okabe]], 1 463 m; [[Urkulu (mendia)|Urkulu]], 1 333 m). Errekek eta ibaiek haran sakonak ebakitzen dituzte ([[Ezterenzubi]], [[Ezterengibel]], [[Luzaide]] eta [[Lekunberri (Nafarroa Beherea)|Lekunberriko]] haran zabala, [[Irati]]ko sarreran). Ezterengibelen sortzen da [[Errobi|Errobi ibaia]] eta [[Lauribar|Laurhibar]], [[Lakarra]] eta [[Arnegiko Errobi|Arnegi]] errekak hartzen ditu bere lehen bidean. Ordoki zabalak dira Garaziko iparraldean, [[Donibane Garazi]]n eta [[Donazaharre]]tik iparralderako eremuan.

=== Klima ===
{{Klima 
|location= [[Irulegi]], 1981-2010
 <!--Record high temperatures-->  
|Jan record high C= 24.8
|Feb record high C= 27.0
|Mar record high C= 30.0
|Apr record high C= 32.6
|May record high C= 35.0
|Jun record high C= 40.0
|Jul record high C= 41.0
|Aug record high C= 42.0
|Sep record high C= 39.2
|Oct record high C= 34.0
|Nov record high C= 27.0
|Dec record high C= 26.0
|year record high C= 42.0
<!--Average high temperatures-->
|Jan high C= 11.9
|Feb high C= 12.9
|Mar high C= 15.6
|Apr high C= 17.1
|May high C= 20.8
|Jun high C= 23.7
|Jul high C= 25.9
|Aug high C= 26.2
|Sep high C= 24.4
|Oct high C= 20.5
|Nov high C= 15.2
|Dec high C= 12.5
|year high C= 18.9
<!--Mean daily temperature-->
|Jan mean C= 7.5
|Feb mean C= 8.0
|Mar mean C= 10.3
|Apr mean C= 11.7
|May mean C= 15.2
|Jun mean C= 18.2
|Jul mean C= 20.3
|Aug mean C= 20.5
|Sep mean C= 18.3
|Oct mean C= 15.3
|Nov mean C= 10.6
|Dec mean C= 8.3
|year mean C= 13.7
<!--Average low temperatures-->
|Jan low C= 3.0
|Feb low C= 3.2
|Mar low C= 5.0
|Apr low C= 6.4
|May low C= 9.7
|Jun low C= 12.7
|Jul low C= 14.7
|Aug low C= 14.8
|Sep low C= 12.3
|Oct low C= 10.1
|Nov low C=  6.0
|Dec low C= 4.0
|year low C= 8.5
<!--Record low temperatures-->
|Jan record low C=  -15.4
|Feb record low C= -10.5
|Mar record low C= -9.5
|Apr record low C= -3.2
|May record low C= -0.2
|Jun record low C= 2.8
|Jul record low C= 5.8
|Aug record low C= 4.0
|Sep record low C= 2.0
|Oct record low C= -2.5
|Nov record low C= -8.5
|Dec record low C= -9.8
|year record low C= -15.4
<!--Total Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mm= 
|Feb precipitation mm= 
|Mar precipitation mm= 
|Apr precipitation mm= 
|May precipitation mm= 
|Jun precipitation mm= 
|Jul precipitation mm= 
|Aug precipitation mm= 
|Sep precipitation mm= 
|Oct precipitation mm= 
|Nov precipitation mm=  
|Dec precipitation mm= 
|year precipitation mm= 
<!--Mean Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mean = 146.0
|Feb precipitation mean = 129.8
|Mar precipitation mean = 124.7
|Apr precipitation mean = 139.3
|May precipitation mean = 106.9
|Jun precipitation mean = 77.0
|Jul precipitation mean = 65.6
|Aug precipitation mean = 76.1
|Sep precipitation mean = 92.5
|Oct precipitation mean = 112.1
|Nov precipitation mean =  164.8
|Dec precipitation mean = 153.4
|year precipitation mean = 1398.2
<!--Maximum Precipitation in 24 hours, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation max = 96.7
|Feb precipitation max = 115.5
|Mar precipitation max = 128.9
|Apr precipitation max = 78.8
|May precipitation max = 70.1
|Jun precipitation max = 66.2
|Jul precipitation max = 103.2
|Aug precipitation max = 80.3
|Sep precipitation max = 69.3
|Oct precipitation max = 88.1
|Nov precipitation max =  124.1
|Dec precipitation max = 110.2
|year precipitation max = 128.9
<!--Average daily % humidity-->
<!-- If entering the average daily % humidity, then the humidex table should be used. As of December 2009, few if any countries other than Canada use the Humidex.-->
|Jan humidity= 
|Feb humidity= 
|Mar humidity= 
|Apr humidity= 
|May humidity= 
|Jun humidity= 
|Jul humidity= 
|Aug humidity= 
|Sep humidity= 
|Oct humidity= 
|Nov humidity= 
|Dec humidity= 
|year humidity= 
<!--Average number of precipitation days-->
|unit precipitation days= 1 mm
|Jan precipitation days= 
|Feb precipitation days= 
|Mar precipitation days= 
|Apr precipitation days= 
|May precipitation days= 
|Jun precipitation days= 
|Jul precipitation days= 
|Aug precipitation days= 
|Sep precipitation days= 
|Oct precipitation days= 
|Nov precipitation days= 
|Dec precipitation days= 
|year precipitation days= 
<!--Average number of snowy days-->
|unit snow days= 1 mm
|Jan snow days= 
|Feb snow days= 
|Mar snow days= 
|Apr snow days= 
|May snow days= 
|Jun snow days= 
|Jul snow days= 
|Aug snow days= 
|Sep snow days= 
|Oct snow days= 
|Nov snow days= 
|Dec snow days= 
|year snow days= 
<!--Average monthly sunshine hours, monthly totals are preferred, and will produce colours, but percentages are accepted.-->
|Jan sun= 
|Feb sun= 
|Mar sun= 
|Apr sun= 
|May sun= 
|Jun sun= 
|Jul sun= 
|Aug sun= 
|Sep sun= 
|Oct sun= 
|Nov sun= 
|Dec sun= 
|year sun= 
|source 1= Frantziako klimatologia zerbitzua<ref>{{erreferentzia |url= https://www.infoclimat.fr/climatologie/normales-records/1981-2010/irouleguy/valeurs/64274001.html|izenburua=Irulegiko estazioko balio klimatologikoak|argitaletxea=Frantziako Gobernua|sartze-data=2020-08-24}}</ref>}}
{{Klima 
|location= [[Luzaide]], 1974-2020
 <!--Record high temperatures-->  
|Jan record high C= 24.0
|Feb record high C= 26.0
|Mar record high C= 29.0
|Apr record high C= 32.0
|May record high C= 35.0
|Jun record high C= 39.0
|Jul record high C= 39.0
|Aug record high C= 40.0
|Sep record high C= 36.0
|Oct record high C= 33.0
|Nov record high C= 25.0
|Dec record high C= 24.0
|year record high C= 40.0
<!--Average high temperatures-->
|Jan high C= 11.1
|Feb high C= 12.0
|Mar high C= 14.5
|Apr high C= 16.1
|May high C= 19.8
|Jun high C= 22.7
|Jul high C= 24.7
|Aug high C= 25.0
|Sep high C= 23.0
|Oct high C= 19.3
|Nov high C= 14.2
|Dec high C= 11.7
|year high C= 17.8
<!--Mean daily temperature-->
|Jan mean C= 7.2
|Feb mean C= 7.8
|Mar mean C= 9.9
|Apr mean C= 11.3
|May mean C= 14.8
|Jun mean C= 17.6
|Jul mean C= 19.6
|Aug mean C= 19.8
|Sep mean C= 17.6
|Oct mean C= 14.7
|Nov mean C= 10.2
|Dec mean C= 8.0
|year mean C= 13.2
<!--Average low temperatures-->
|Jan low C= 3.4
|Feb low C= 3.6
|Mar low C= 5.2
|Apr low C= 6.5
|May low C= 9.8
|Jun low C= 12.6
|Jul low C= 14.6
|Aug low C= 14.7
|Sep low C= 12.1
|Oct low C= 10.0
|Nov low C=  6.2
|Dec low C= 4.3
|year low C= 8.6
<!--Record low temperatures-->
|Jan record low C=  -13.0
|Feb record low C= -9.0
|Mar record low C= -8.0
|Apr record low C= -2.0
|May record low C= 1.0
|Jun record low C= 4.0
|Jul record low C= 7.0
|Aug record low C= 5.0
|Sep record low C= 3.0
|Oct record low C= -2.0
|Nov record low C= -7.0
|Dec record low C= -8.0
|year record low C= -13.0
<!--Total Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mm= 
|Feb precipitation mm= 
|Mar precipitation mm= 
|Apr precipitation mm= 
|May precipitation mm= 
|Jun precipitation mm= 
|Jul precipitation mm= 
|Aug precipitation mm= 
|Sep precipitation mm= 
|Oct precipitation mm= 
|Nov precipitation mm=  
|Dec precipitation mm= 
|year precipitation mm= 
<!--Mean Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mean = 159.8
|Feb precipitation mean = 146.5
|Mar precipitation mean = 145.5
|Apr precipitation mean = 171.0
|May precipitation mean = 123.9
|Jun precipitation mean = 85.6
|Jul precipitation mean = 72.5
|Aug precipitation mean = 93.9
|Sep precipitation mean = 103.2
|Oct precipitation mean = 136.7
|Nov precipitation mean =  188.6
|Dec precipitation mean = 160.2
|year precipitation mean = 1577.4
<!--Maximum Precipitation in 24 hours, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation max = 78.6
|Feb precipitation max = 83.5
|Mar precipitation max = 93.1
|Apr precipitation max = 65.4
|May precipitation max = 63.7
|Jun precipitation max = 68.0
|Jul precipitation max = 62.0
|Aug precipitation max = 56.5
|Sep precipitation max = 87.9
|Oct precipitation max = 98.7
|Nov precipitation max =  92.3
|Dec precipitation max = 75.0
|year precipitation max = 98.7
<!--Average daily % humidity-->
<!-- If entering the average daily % humidity, then the humidex table should be used. As of December 2009, few if any countries other than Canada use the Humidex.-->
|Jan humidity= 
|Feb humidity= 
|Mar humidity= 
|Apr humidity= 
|May humidity= 
|Jun humidity= 
|Jul humidity= 
|Aug humidity= 
|Sep humidity= 
|Oct humidity= 
|Nov humidity= 
|Dec humidity= 
|year humidity= 
<!--Average number of precipitation days-->
|unit precipitation days= 1 mm
|Jan precipitation days= 14.6
|Feb precipitation days= 13.9
|Mar precipitation days= 14.7
|Apr precipitation days= 17.7
|May precipitation days= 17.5
|Jun precipitation days= 15.3
|Jul precipitation days= 13.6
|Aug precipitation days= 14.4
|Sep precipitation days= 12.8
|Oct precipitation days= 15.2
|Nov precipitation days= 15.4
|Dec precipitation days= 15.3
|year precipitation days= 180.2
<!--Average number of snowy days-->
|unit snow days= 1 mm
|Jan snow days= 1.4
|Feb snow days= 2.1
|Mar snow days= 1.0
|Apr snow days= 0.5
|May snow days= 0.0
|Jun snow days= 0.0
|Jul snow days= 0.0
|Aug snow days= 0.0
|Sep snow days= 0.0
|Oct snow days= 0.0
|Nov snow days= 0.3
|Dec snow days= 0.9
|year snow days= 6.2
<!--Average monthly sunshine hours, monthly totals are preferred, and will produce colours, but percentages are accepted.-->
|Jan sun= 
|Feb sun= 
|Mar sun= 
|Apr sun= 
|May sun= 
|Jun sun= 
|Jul sun= 
|Aug sun= 
|Sep sun= 
|Oct sun= 
|Nov sun= 
|Dec sun= 
|year sun= 
|source 1= Frantziako klimatologia zerbitzua<ref>{{erreferentzia |url= https://www.infoclimat.fr/climatologie/normales-records/1981-2010/banca/valeurs/64092002.html|izenburua=Bankako estazioko balio klimatologikoak|argitaletxea=Frantziako Gobernua|sartze-data=2020-08-24}}</ref>}}

== Historia ==

Garaziko lurraldea, [[Nafarroa Beherea]] bezala, [[Baskoniako Dukerria]]rena izan zen [[XII. mendea]]ren amaierara arte. Garaziko mendatean garaitu zuten [[baskoi]]ek [[Karlomagno]]ren armada, [[778]]an; Karlosen Gurutzea, [[Ortzantzurieta]]n kokatua ziurrenik, elezaharraren arabera, segada honetan eroritakoen oroimena ohoratzeko eraikia izan zen.

[[1020]]. urte inguruan, [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa]]k, [[Baskoniako Dukerria|Baskoniako]] dukeak, [[Antso III.a Gartzeitz]] ilobari laga zion, [[Nafarroa Beherea|Baxenabarreko]] beste lurralde batzuekin batera. Hauek eta [[Gaskoiniako Konderria|Gaskonia]] osoa Antso erregeak oinordetu zituen dukea [[1032]]an hil zenean; erregeak [[Nafarroako Erresuma|nafar koroaren]] menpeko bizkonderriak egin zituen [[Nafarroa Beherea|baxenabartar]] lurrak, [[1120]] arte lotuta egon zirenak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=De Túbal a Aitor : historia de Vasconia|argitaletxea=Esfera de los Libros|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/76858574|edizioa=1. ed|isbn=84-9734-570-3|pmc=76858574|sartze-data=2021-05-14}}</ref>

[[Zerrenda:Nafarroako errege-erreginak|Nafarroako erregearen]] basailu batek, Fortunek, [[Lapurdiko bizkonderria|Lapurdiko bizkondeak]], [[1062]]an [[Arberoa]], Garazi eta [[Ortzaizeko ibarra|Ortzaize]] heredatu zituen, Arberoako bizkondea izendatuz. [[1068]]. urtean, [[Ahatsa]]ko jauna zen Gartzea Arnaud eskualdeko jaurerria izan zuen; honek [[Antso VI.a Nafarroakoa]] jaunari pasa zion jaurerria, eta, hala, Garazi [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako erresumaren]] mende geratu zen politikoki. [[Donibane Garazi]] izen bereko gaztelerriaren egoitza izango da, etorkizuneko [[Nafarroa Beherea|Mendiatzeko Merindadeko]] hiriburua.

[[XII. mendea]]ren amaieran -[[1193]] eta [[1196]] artean- [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa]] [[Akitaniako Dukerria|Akitaniako dukeak]] Garazi [[Nafarroako Erresuma|Nafarroara]] aldatu zuen behin betiko. Mende hauetan zehar, erromesen joan-etorri handiko gune bihurtu zen Garazi, [[Oztibarre]]tik [[Pirinioak]] [[Orreaga]]rako bidean igarotzen zituztenak, [[Donejakue bidea|Donejakue Bideko]] ostatu tradizionala. [[Donibane Garazi]]ren irteeran, [[Pirinioak|Pirinioetako]] mole erraldoiaren aurrean zeuden. Salbatzeko, bi bideren artean aukera zezaketen, edo, bestela, [[Luzaideko ibarra|Luzaideko ibarretik]] eskuinera jarraitu [[Ibañeta]]ko tontorrera iritsi arte, edo, bestela, ezkerrerantz jo, mendian zuzenean arrapala nabarmenetatik gora eginez. Hau zen Garaziko pasabidea, [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] testuetan oso aipatua, eta, [[XII. mendea|XII. mendeko]] "gida" ren arabera, erromesen gogokoena zena.<ref name="guru">Fiona MACDONALD, John JAMES: ''Gurutzadetara Rikardo Lehoi Bihotzarekin''. Madril: Grupo Anaya, Denboraren makina, 1991</ref>

[[XIII. mendea]]n egituratu zen, Garazi eta [[Donibane Garazi]] bere gaztelerria, Nafarroako Seigarren Merindadea edo [[Nafarroa Beherea|Mendiatzeko Merindadea]] abiapuntu hartuta. [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando Katolikoak]] ([[1512]]) erresuma hau konkistatu zuenean, [[Nafarroa Beherea]], eta horrekin batera Garaziko lurraldea, [[espainiar]]rek okupatu zuten [[1521]] arte, [[Henrike II.a Nafarroakoa|Henrike II.Nafarroakoaren]] tropa nafarrek [[Frantzisko I.a Frantziakoa]]ren frantsesekin aliatuak izan ondoren okupatzaileak kanporatu zituzten arte.

[[Napoleondar Gerrak|Napoleondar Gerretan]], [[1813]]ko [[ekainaren 21]]ean, [[Frantziako Indar Armatuak|Frantziako armadak]] [[Gasteiz]]en porrot egin eta hurrengo egunean, haran honek [[Nafarroa Beherea|Nafarroatik]] desordenan erretiratzen ari ziren frantziar tropen diziplinarik ezaren eta [[Baztan]]go ebakuazioaren mehatxuaren ondorioa jasan zuen, [[Aldudeko ibarra|Baigorriko ibarraren]] berehalako inbasioarekin.<ref>{{Erreferentzia|urtea=[[1999]]|izenburua=Dictionary of the Napoleonic Wars|argitaletxea=Wordsworth Editions|abizena1=Chandler|izena1=David|isbn=1 84022 203 4}}</ref>

== Osaketa ==
20 udalerrietan 25 herriak osatzen dute eskualdea: 6 888 biztanle eta 341,56 [[kilometro koadro]].<center>
{| class="wikitable"
|+
!Herria
!Udalerria
!INSEE kodea
!Herritarra
!Azalera<br><small>(km²)</small>
!Biztanleria<br><small>(2018)</small>
!Dentsitatea<br><small>(bizt/km²)</small>
|-
|[[Ahatsa]]
| rowspan="3" |[[Ahatsa-Altzieta-Bazkazane]]
| rowspan="3" |64008
|ahatsar
| rowspan="3" |14,64
| rowspan="3" |271
| rowspan="3" |19,19
|-
|[[Altzieta]]
|altzietar
|-
|[[Bazkazane]]
|bazkazandar
|-
|[[Ainhize]]
| rowspan="2" |[[Ainhize-Monjolose]]
| rowspan="2" |64013
|ainhiztar
| rowspan="2" |10,30
| rowspan="2" |172
| rowspan="2" |15,63
|-
|[[Monjolose]]
|monjolostar
|-
|[[Aintzila]]
|[[Aintzila]]
|64011
|aintzildar
|6,26
|114
|19,81
|-
|[[Arnegi]]
|[[Arnegi]]
|64047
|arnegitar
|21,21
|237
|10,84
|-
|[[Behorlegi]]
|[[Behorlegi]]
|64107
|behorlegitar
|20,58
|73
|3,64
|-
|[[Buztintze]]
| rowspan="2" |[[Buztintze-Hiriberri]]
| rowspan="2" |64155
|buztintzear
| rowspan="2" |5,67
| rowspan="2" |103
| rowspan="2" |14,99
|-
|[[Hiriberri (Garazi)|Hiriberri]]
|hiriberritar
|-
|[[Donazaharre]]
|[[Donazaharre]]
|64484
|donazahartar
|11,64
|847
|74,05
|-
|[[Donibane Garazi|'''Donibane Garazi''']]
|[[Donibane Garazi]]
|64485
|donibandar
|2,73
|1553
|559,34
|-
|[[Duzunaritze]]
| rowspan="2" |[[Duzunaritze-Sarasketa]]
| rowspan="2" |64154
|duzunariztar
| rowspan="2" |12,20
| rowspan="2" |206
| rowspan="2" |13,93
|-
|[[Sarasketa]]
|sarasketar
|-
|[[Eiheralarre]]
|[[Eiheralarre]]
|64492
|eiheralartar
|30,30
|294
|9,11
|-
|[[Ezterenzubi]]
|[[Ezterenzubi]]
|64218
|ezterenzubitar
|45,87
|337
|7,74
|-
|[[Gamarte]]
|[[Gamarte]]
|64229
|gamartear
|9,91
|127
|11,40
|-
|[[Izpura]]
|[[Izpura]]
|64275
|izpurar
|7,85
|673
|80,13
|-
|[[Jatsu (Garazi)|Jatsu]]
|[[Jatsu (Garazi)|Jatsu]]
|64283
|jatsuar
|10,65
|198
|10,48
|-
|[[Lakarra]]
|[[Lakarra]]
|64297
|lakartar
|4,40
|172
|38,18
|-
|[[Lekunberri (Nafarroa Beherea)|Lekunberri]]
|[[Lekunberri (Nafarroa Beherea)|Lekunberri]]
|64327
|lekunberritar
|58,09
|173
|3,03
|-
|[[Mendibe]]
|[[Mendibe]]
|64379
|mendibetar
|41,77
|163
|4,26
|-
|[[Suhuskune]]
|[[Suhuskune]]
|64528
|suhuskundar
|11,83
|172
|14,62
|-
|[[Uharte Garazi]]
|[[Uharte Garazi]]
|64538
|uhartear
|11,66
|805
|65,18
|-
|[[Zaro]]
|[[Zaro]]
|64166
|zaroar
|4,01
|198
|46,38
|}
</center>

Historikoki, [[Luzaide]] ere Garazikoa izan zen.

== Ekonomia ==
[[Pirinioak|Pirinioetako]] ekoizpen tradizionalean oinarritutako ekonomia. Nekazaritza urria. Hazkuntza estentsiboa ardi-aziendaren mendialdeko larreetan ([[Ardi euskal-bearnotar|ardixuri]] eta [[Ardi latx|latxa]]), Pirinioetako arrazako behi nahasia eta zalduna. Txerri gutxi. Tiro-zaldia (bretoiera) eta aulki-zaldia (angloarabiera). [[Donibane Garazi]]n abereentzako esnekiak eta elikadura-produktuak egitea, amuarrain asalmonatuaren arrain-haztegia ere badago eta. Orioneko basoa, Garaziko sindikatukoa, baita [[Irati|Iratiko oihanaren]] mendebaldeko zatia ere, bere izena duen ibairaino.

== Euskara ==
[[Luis Luziano Bonaparte]]k, [[1869]]an, Garaziko herri guztiak sailkatu zituen, [[Arnegi]] izan ezik, ekialdeko [[behe-nafarrera]] euskalkian, [[Amikuze]], Garazi eta [[Oztibarre]] eskualdeetan hitz egiten zena. [[Arnegi]] mendebaldeko [[behe-nafarrera]]n sailkatu zuen, [[Arberoa]], [[Ortzaizeko ibarra|Ortzaize]] eta [[Aldudeko ibarra|Aldude]] ibarretan hitz egiten zena.<ref>Luis Luziano Bonaparte. ''Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés'', [[1863]].</ref>

[[Koldo Zuazo]]k, [[2010]]ean, bere herri guztiak [[nafar-lapurtera]] euskalkian sailkatu zituen.<ref>Koldo Zuazo. ''El euskera y sus dialectos''. Alberdania, 2010.</ref>

[[1968]]an 6 994 [[euskaldun]] zeuden eta gaur egun biztanleriaren % 80 euskalduna da. Gune erdaldunak zabaldu eta indartu dira azkenaldi honetan, [[Donibane Garazi]]ko inguruetan nagusiki.

== Oharrak ==
<references group="lower-alpha" />

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroa Behereko eskualdeak]]
* [[Nafarroa Beherea]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}{{Garaziko udalerri aurkibidea}}{{Nafarroa Behereko eskualde aurkibidea}}

[[Kategoria:Garazi]]