Lankide:Arantzadiez/Ostegun beltza

Ostegun Beltza 1929ko urriaren 24an New Yorkeko burtsan XX. mendeko finantza-krisirik larriena azaleratu zen, eta horrekin batera 29-ko Crack-a eta Depresio Handia. New Yorkeko Burtsaren edo Ostegun Beltzaren gainbeherak benetako izua eragin zuen, eta horrek Estatu Batuetan banku-krisia eragin zuen.

Ekonomiaren ahultasunaren eta espekulazioak eragindako balioen igoera artifizialaren laginak izan ziren kolapsoaren osagai nagusiak. Martxoan hiru aste igaro ziren etengabe gora egiteko; aldi berean, Burtsak balio handia zuela uste zen, Estatu Batuetako Erreserba Federalaren Kontseilua egunero eta isilpean biltzen ari zela zalantzak ez pizteko. Urriaren 23tik 24ra bitarteko asteburuan jakin zen Kontseilua larunbatean ere bildu zela, eta horrek salmenta masiboa eragin zuen urriaren 25ean.

Saltzaileetako bat Kennedy dinastiaren sortzailea izan zen, Joe Kennedy. Berak, bere zapata-garbitzailearekin (Patrick Bologna) hitz egin ondoren, hark trenbideko eta petrolio-enpresetako akzioak erosteko gomendatu zion, eta esaldi honen arabera, edozeinek burtsan eta garbitzaile batek gainbalioa eman zezakeen.

Astelehenean indizea 9,5 puntu jaitsi zen, eta hurrengo asteartean balore batzuk 3 puntu galdu ziren orduko, eta zortzi milioi titulu saldu ziren. Ostegun hartan izutu egin zen, milaka salmenta-aginduk milioika tituluren balio puztua piztea eragin zuten. Bi hilabeteren buruan, Wall Streeteko indizea %48 baino gehiago jaitsi zen. Papera sobratzen zen, dirua falta zen eta honen aldeko interesak gehitzen ziren, %20ra ere iristen baitziren. Charles E. Mitchell Coral National City Bankeko presidenteak, ordea, bankuaren baliabideak erabili zituen titulu guztiak erosteko eta erosteko gehiegizko beherakada espero zuela pentsatzeko, eta horrek merkatuan konfiantza berreskuratzea ekarri zuen.

Zentzugabeko fenomenoa

Berriro ere, egonkortasunaren pertzepzioa zabaltzen zen merkatuan, eta pertzepzio hori kritikak egiteagatik babesten zen bat-bateko beherakada iragartzen zutenei. Inbertsiogileak gogaikarri zeuden, baina erorketa une batez geldiaraztea lortu zuten, eta, gainera, ekintzen balioa pixka bat handituz egoera aldatzea ere lortu zuten, nahiz eta ispilu bat izan, maniobra horrek Estatu Batuak jakinaren gainean egon gabe zeuden autobusaren ibilbidea aldatu besterik ez baitzuen egiten, eta hurrengo astean ikusiko litzatekeen bezala, ibilbide luze samar batena egitea.

Erorketaren eguna

Urriaren 24an, zenbait jaitsiera txikiren ondoren, lehen erorketa handia izan zen, eta %9 jaitsi zen burtsa; 2, baina, orduan, ez zegoen poltsak erosteko bankurik itzaile-amalgamarik autobusa geldiarazteko. Ikaragarria izan zen, eta poliziak poltsa itxi behar izan zuen. Akziodunek beren balioaren herenari akzio paketeak eskaintzen zizkioten, eroslerik aurkitu gabe. Krisia finantza-sektoretik industria-sektorera igaro zen, eta Estatu Batuetatik munduko gainerakora. Hala ere, Ostegun Beltza ez litzateke egun okerrena izango, egun hori oraindik iristeke zegoen. Ostiraleko indarberritze baten ondoren, eta asteleheneko beste errekuperazio txiki baten ondoren, astearte beltzean izan zen (urriaren 29an), poltsaren indizea poltsako beste edozein egunetan baino gehiago jaitsi baitzen. Jaitsierek urtarrilera arte jarraitu zuten hondoa jo zenean.Atal horretan, Depresio Handiaren hasiera izan zen, kapitalismo modernoaren krisi ekonomiko handiena.

Burtsa-jardunaldia

Ostegun Beltza izuak eta ziurgabetasunak zikindutako eguna izan zen.

Goizean zenbait jaitsiera txikiago egin ondoren, lehenengo jaitsiera gertatu zen, eta horrek %9ko jaitsiera eragin zuen merkatuan.

Gertatutakoaren aurrean, eta inbertsiogileek sortzen ari ziren eskaintza gero eta handiagoa geldiarazteko bankuek duten gaitasunik gabe, merkatuak itxi egin behar izan zituzten, eta poliziak esku hartu behar izan zuen. Akziodunek, histeria-une batean, akzioak nabarmen merke eskaini zituzten parketean;hori guztia, arrakastarik gabe, eskaintza horri eutsiko dion eskaerarik ez dagoelako.

Horren ondorioz, merkatuak gainbehera joan ziren, eta, lehen esan bezala, kotizazioa bertan behera utzi behar izan zen, eta, ondoren, burtsa-lanaldiaren jarraipena. Egun horretan, gertatutakoaren ondoren, baxu-jardunaldi berriak egin zituen, eta are okertuagoak izan ziren merkatuetan.

Horixe gertatzen da Astearte Beltzean, urte bereko urriaren 29an, New Yorkeko Balore Burtsak jaitsiera handiena izan zuenean; 1930eko urtarrilean hondoa jo zuen.

29ko crack-aren hasiera

Egun horretako benetako anekdota Ostegun Beltzean izan zen, urriaren 24an, geroago 1929ko crack-a deituko zitzaiona erori zenean.

Izan ere, historiako krisi handienetako bati buruz ari gara, Estatu Batuetako ekonomiaren oinarriak dardararazi zituenari buruz. Gainera, krisi hori planeta osora zabaldu zen, eta ekonomia asko kutsatu ziren; urte batzuk geroago, Alemanian Alderdi Nazional-Sozialistak boterera igotzeak eragindako gerra suntsitzailearen ondorioak jasango zituzten. Krisi horren tamainak, XX. mendeko beste ezein egunetan aurrekaririk ez duenak, historiako urte-liburuetan “Depresio Handia” bezala finkatu zen. Hasieran esan dugun bezala, Ostegun Beltzean eman zuen lehen abisua.