Lankide:Joxan Garaialde/Elektroi askeko laser
Elektroi askeko laserra edo FEL ingelesezko free-electron laser-en siglaz, ohiko laserren propietate optikoak partekatzen dituen laserra da, hau da, potentzia handia irits daitekeen erradiazio elektromagnetiko izpi koherente baten igorpena, baina printzipio fisiko guztiz desberdinean oinarritzen da sorta sortzeko: energia atomiko edo molekularreko maila desberdinetako elektroiak kitzikatu beharrean, FEL batek abiadura erlatibistan azeleratutako elektroi sorta erabiltzen du medio aktibo gisa laserra sortzeko; elektroi horiek ez daude atomoetara lotuta; eremu magnetiko batean, aske mugitzen dira, hortik elektroi aske terminoa[1].
John Madey-k 1976an eraiki zuen elektroi askeko lehen laserra. Gaur egun, dozena bat baino gehiago daude martxan edo eraikitzen. Elektroi askeko laserrek laser mota guztietako maiztasun-tarterik zabalena dute, eta erraz sintoniza daitezke. Gaur egun, espektro elektromagnetikoko zati zabal bateko uhin-luzerak eskura daitezke, mikrouhinetatik hasi eta erradiazio infragorriraino, ikusgarria, ultramorea eta baita X izpietakoa ere[2]. Tresna horiek, fisikan, kimikan, biologian eta material eta teknologia berrien garapenean, ikerketa zientifikorako erabilgarriak dira, eta aplikazio praktikoak dituzte medikuntzan eta industria militarrean.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elektroi askearen laserra John Madeyk asmatu zuen[3]. Lehenengo prototipoa Stanfordeko Unibertsitatean eraiki zuten 1976an[4]. Asmakizunaren inspirazioa Hans Motz-ek wigglers edo inbertsore izenez ezagutzen diren eremu magnetiko periodikoei buruzko ikerketatik sortu zen, elektroi-laserraren bitarteko aktiboa sortzeko funtsezkoak direnak. Madeyk 24 MeV-ko energia duen elektroi-sorta eta 5 m-ko luzera duen wiggler bat erabili zituen erradiazioa anplifikatzeko. Handik gutxira, beste laborategi batzuk mota horretako laser gehiago egiten hasi ziren. 1992an, X izpien FEL bat eraikitzeko aukera aztertzen hasi ziren. 2009an hasi zen lehenengoa lanean, LCLS (LINAC Coherent Light Source) SLAC National Accelerator Laboratory-n (Kalifornia)[5]. 2011n, SACLA (SPring-8 Angstrom Compact Free Electron Laser) jarri zen martxan Japonian[6], hirugarren bat, Europako XFEL, Alemanian eraikitzen ari den bitartean.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Aboites, Vicente. Sistemas láser específicos. .
- ↑ New Era of Research Begins as World's First Hard X-ray Laser Achieves "First Light". .
- ↑ Madey, John. (1971). Journal of Applied Physics 42: 1906..
- ↑ Deacon, D.A.G.; Elias, L.R.; Madey, J.M.J.; Ramian, G.J.; Smith, T.I.. (1977). Physics Review Letters 38: 892..
- ↑ Hand, Eric. (7 de octubre de 2009). «X-ray free-electron lasers fire up» Nature 461: 708..
- ↑ «Cutting-Edge X-Ray Free Electron Laser Facility Unveiled in Japan» ScienceDaily 11 de abril de 2011.