Lankide eztabaida:AHALMEN AKTIBOA
AHALMEN AKTIBOA
Ahalmen aktiboak jarduteko ahalmenari egiten dio erreferentzia, pertsona orok autonomia lortzen duen heinean eskuratzen duen gaitasuna izanik. Ekintzak, egintzak, borondate adierazpen eta orokorrean pertsonak bizitzan zehar duen jarduera eta eragina baita. Ekintza horiek negozio edo transakzio juridikoak edo egintza juridikoak norberak bere kabuz egikaritzea, epaiketetan esku hartzea eta delitu baten erantzule izatea barne biltzen dituztelarik. Hortaz, ahalmen hau “aktiboa” izango da, ekintza dagoelako.
Jarduteko gaitasuna eskubideak egikaritzeko eta betebeharrak betetzeko gaitasuna da, eta, gaitasun hau pertsonak berak autonomo bilakatzean eskuratuko du, bere egintzei eraginkortasun juridikoa emanez, Espainiako Kode Zibileko 322.artikuluak arautzen duen bezala (“adin nagusikoak gaitasuna du bizitza zibileko egintza guztiak gauzatzeko”). Behin eta berriro aipatzen dugun “autonomia” horrek adin nagusitasunari egiten dio erreferentzia, Espainiako Konstituzioko 12.artikuluari erreparatuz 18 urte betetzean eskuratzen duguna pertsona orok.
Zentzu batean ahalmen aktiboa mailakagarria da. Esan bezala, 18 urte izateak presuntzio bat suposatzen du pertsona bati jarduteko gaitasuna bermatzerako orduan, hau da, 18 urte izatearen seinale horretatik abiatuta, pertsona horren gaitasuna errealtzat hartzen da, horren ziurtasun osorik izan gabe. Hau dela eta, ordenamendu juridikoak adinaz gain, beste irizpide objektibo bat erabiltzen du pertsonen jarduteko gaitasuna neurtzeko, eta irizpide hori “Gaitasun Naturala” da. Hau da, adin nagusiko pertsona batek bere kabuz aritzea galarazten dion egoeraren bat pairatzen duenean gertatzen da hau (gaixotasun fisiko nahiz psikologikoren bat baldin badu adibidez).
Ahalmen murriztea gertatzen den kasu hauetan, printzipioz adin nagusitasunagatik jarduteko gaitasuna izan beharko luketen pertsona batzuei ekintza batzuk gauzatzeko edo ekintza oro gauzatzeko ahalmena mugatzen zaie bestelako desgaitasunen ondorio gisa. Azken honi Espainiako kode Zibileko 322.artikuluak egiten dio erreferentzia: (“Adin nagusikoak gaitasuna du bizitza zibileko egintza guztiak gauzatzeko kode honek kasu berezietarako ezartzen dituen salbuespenetan izan ezik”).
Epai judizial baten bidez, pertsona bat ezgai deklaratuz gero Espainiako Kode Zibileko 215.artikuluan arautzen den modura inguruabar bakoitzean egokienak diren zaintza-erakundeak funtzionamenduan jartzen dira pertsona ezgaituaren ordezko juridiko gisa.
_TOC_
GARAPEN HISTORIKOA ERROMATAR ZUZENBIDEAN GAITASUN JURIDIKOA ANTZINAKO ERROMAN
Gaitasun juridikoari dagokionez, eskubide eta betebeharren titular izateko gaitasuna da: osoki, soilik paterfamiliak. Filiusfamiliak pasiboa bakarrik.
Seme-alabak eta esklaboak, boterearen mende daudelako (alieni iuris), ez dute ondarerik eta ezin dira harreman juridikoen titular izan. Termino modernoetan, esan daiteke ez dutela gaitasun juridikorik. Hala ere, ondare-negozioen bizitzan jardun dezakete, eta askotan jarduten dute, gurasoen edo jabeen ordezkari gisa; horregatik, jarduteko gaitasuna dutela esan daiteke.
JARDUTEKO GAITASUNA/ AHALMEN AKTIBOA
Jarduteko gaitasuna zuzenbidean balio osoz jarduteko gaitasuna da, eta pertsona baten gaitasun naturalaren araberakoa da, hau da, gaixo mental batek, adibidez, gaitasun hori mugatuta izango luke. Ulertzen da pertsona horiek, esperientziarik ez izateagatik, engainatu egin daitezkeela, eta, beraz, zenbait neurri ematen zaizkie, hala nola kuradore bat, ondoan pertsona bat, edukitzeko aukera, hura gorde edo zaintzeko.
Ezaugarri espezifiko bat emakumea, emakume izateagatik, etengabe tutoretzapean dagoela ulertzen da; beraz, hori muga bat da. Aske izan daiteke, hiritar erromatar bat, baina tutorearen baimena behar du. Beste muga bat osasun arrazoiengatik izaten da, hala nola buruko gaixoengatik
-Adina: adinak nola eragiten duen pertsonaren ahalmen aktiboan
Egintza juridikoek eskatzen dute egintza horiek egiten dituen norbanakoak egintza juridikoa eta haren garrantzia ulertzea eta bere borondatea adierazteko behar besteko gaitasuna izatea. Baldintza horiek betetzeko, gizabanakoak garapen intelektuala lortu behar du, garapen fisikoa, hau da, pubertaroa, lortzen duenean. Beraz, pubertaroa da muga. Lehen bereizketa bat ezartzen da: inpubereak eta pubereak.
-Sexua: nola eragiten duen emakume izateak jarduteko gaitasunean
Zuzenbide publikoari dagokionez, Erromako emakumeek ez dute "ius suffragii" a, ez dute batzarretan bozkatzeko eskubiderik.
"Ius honorum" delakoari dagokionez, ez dute kargu publikoak betetzeko aukerarik. Ondorioztatu da antzinako erromatar civitas eratzeko modua gerraren bidez izan zela emakumeek parte hartzen ez zuten tokia, eta, horregatik, uste da gero ez dutela lanpostu publikorik betetzen.
Zuzenbide pribatuari dagokionez, erromatar familiaren konfigurazio berezia izan behar da. "Alieni iuris" emakumea, ezkongabe dagoen bitartean eta bere paterfamilien guraso-ahalpean, "Alieni iuris" gizonekin gertatzen den bezala.
Alaba "alieni iuris" ezkontzen bada, bi gauza gerta daitezke:
Jarraitzea bere paterfamilien patria potestasen menpe. Ezkondu ondoren conventio in manum ospatzen badu, bere senarraren paterfamilien patria potestas edo bere senarraren menpe egongo da, hau "sui iuris" baldin bada.
Gerta daiteke emakumea "sui iuris" izatea eta pubertarora iritsi izana, garai postklasikora arte bere jarduteko gaitasuna ere mugatua du, emakumea aske, hiritar erromatar, sui iuris eta puber izan arren, jarduteko gaitasuna galtzen duelako, mundu juridikoan haien alde jarduten duen tutore bat izendatzen zaiolako. Aro postklasikotik aurrera, emakumea gizonarekin parekatzen da ia erabat bere gaitasun juridikoan eta jarduteko gaitasunean, emakumeen tutoretza eta "conventio in manum" delakoa desagertzen direlako, mundu juridikoan jardun ahal izateko, baina zuzenbide publikoaren mugek jarraitzen dute.
Beraz, laburbilduta, hauek dira antzinako erroman juridikoki jarduteko gaitasuna izateko baldintzak:
Gizon librea izan behar da (status libertatis). Erromatar hiritarra izan behar da (status civitatis). Sui iuris (status familiae) izan behar da. Puberra izan behar da
Baldintza horiek betetzen dituztenei civis optimo iure deitzen zaie, hau da, egoera juridiko onenean daudenei, eskubide guztiak izan ditzakete.
GAITASUN JURIDIKOA ALDATZEKO ARRAZOIAK OHORE ZIBILAREN DEGRADAZIOA
Estimazio publikoa galtzeak, printzipioz, sozietatearen kondena baino ez du esan nahi, baina degradazio juridikoa ekar dezake, ofizialki egiaztatzen denean. Izan ere, censorei cura morum eratxikirik, senatarien zerrendatik hiritar baten izena ezeztatzeko edo goragoko klase batetik beheragoko batera aldatzeko ahalmena izan zuten.
Zenbait legeren arabera – Cornelia de ambitu, Plaetoria de circumscriptione, Iulia et Papia Poppaea, Iulia de adulteriis –, zenbait pertsona ezgaitu egiten dira zenbait ekintza egiteko. Horrela, adibidez, emagaldua eta adulterio nabarmenean harrapatutako emakumea ezin dira ezkondu gizon libre eta ingenuus batekin. Lex Iulia Municipalis delakoak debekatu egiten die kargu batzuetara sartzea ekintza desohoragarriak egin dituzten pertsonei.
ERLIJIOA
Mundu paganoaren barruan, erlijioak ez du gaitasun juridikoan eraginik. Aitzitik, Konstantino eta bere ondorengoekin muga batzuk ezartzen dira, kristau sinesmen ortodoxotik kanpo bizi direnei eragiten dietenak. Juduek, paganoek eta heretikoek ezin dute kargu publikorik izan, ezin dute egintza juridikoetan lekuko izan, ezta esklabo kristauak izan ere. Juduak ezin dira emakume kristauekin ezkondu. Apostatek eta heretikoek ezin dute testamenturik egin, ezta eman ere. Manikeoek – Pertsegituenak, heretikoen artean – Ez dute gaitasunik inter vivos eta mortis causa egintzen bidez xedatzeko.
GIZARTE- EGOERA ETA LANBIDEA
Klase eta lanbide jakin batzuetako kide izateak gaitasun juridikoan eragiten du, gaitasun hori handitzeko edo murrizteko. Nahikoa da patrizioen eta plebeioen arteko aurkakotasuna gogoratzea, eta horren ondorioz, batez ere, azken horiek magistratura eta senatura ez iristea eta ezkontza mistoak debekatzea. Kontraesan hau, soilik Errepublikaren amaiera baino lehentxeago gainditua izan zen.
Arlo penalean, klase ertainak eta goikoak – honestiores– Eta behekoak – humiliores– Era desberdinean tratatzen dira.
ESPAINIAKO HISTORIAN SARRERA
Zuzenbide Erromatarra eta Bisigodoa aintzindari izanda, erdi-arotik aurrera lurralde bakoitzean irizpide batzuk erabiltzen ziren, lurralde bakoitzean zuzenbidea desberdin batek arautzen zuelako. Etapa desberdinetan irizpide desberdinak erabili dira ahalmen aktiboa zehazteko, baina gehienetan gizakiaren heldutasunaren eta ekintzengatik epaitua izaten zen, ahalmen hori lortzeko, beti ere kontutan hartu behar da emakumea gizonezkoaren menpe zegoela eta egiten zituen gauza gehienak egiteko adb: Testamentuak, ezkontza… gizonezko baten baimenarekin egin behar zituela. Baina egia da ere espainiar ordenamenduaren zati handi batean adin konkretuak finkatu direla ahalmen desberdinak finkatzeko.
ERDI AROA
GOI ERDI AROA
Lurralde batzuetan arau bisigodoak jarraitu zituzten: Heldutasunarekin lortzen zela esaten zen gehienetan, guztizko ahalmen hori adin horretan lortzen zelako.
- Kataluinian:20 urterekin
o Kataluiniako kasua berezia da, adin nagusitasuna estamentuaren arabera lortzen delako: 20 urte nobleak, 15 “labradoreak”: adin horietara arte “patria potestas” edota tutela baten menpe zeuden.
- Nafarroan, Asturiasen eta Aragoin: Gizonezkoek 14 urterekin eta emakumezkoak 12 urterekin.
Geroz eta gehiago jaitsi zen adina, errekonkistarako gerretarako soldaduen beharra zegoelako.
BEHE ERDI AROA
Zuzenbide Komuna onartu zen, Zuzenbide Erromatarraren berrezarkuntza etorri zen Europara
- Adin nagusitasuna: 25 urteetan finkatu zen
- Adineko sailkapen bat egiten zen ere:
0-7 urte bitartean 7 urtera arte haurtzaroa finkatzen zuen 12-14 urte heldutasuna finkatzen zuen
- EMANTZIPAZIOA: Gizonezkoetan 20 urterekin eta emakumeetan 18 urterekin
- “Restitutio in Integrum” mantendu zen: Adingabekoa bere aurkako negozio juridiko bat egiten duenean itzuli beharko da
XIX.MENDEA
Espainian 25 urteetan finkatu zen adin nagusitasuna, Aragoien izan ezik 20etan finkatzen zelako.
1889 kodifikazioaren ondoren 23 urtetan finkatu zen adin nagusitasuna. Kodifikazioaren ondoren finkapen berri honek eztabaida handiak bultzatu zituen Espainian inoiz ez zelako adin hau kontutan hartu adin-nagusitasuna finkatzeko.
HISTORIAN ZEHAR EGON DIREN BEREZITASUNAK
EMAKUMEAREN EGOERA
Emakumea historiaren lehengo urteetatik bigarren maila batean kokatua izan da, ez du inoiz gizonezkoen eskubide eta ahalmen berdinak jaso eta beti bere ahalmena egikaritzeko gizonezko baten baimenez egin behar zuen, bere eskubideen urraketa handia jasoz. Elizak eta aintzinako legeek beti emakumea, gizonezkoaren "jabetza" bezala jaso dute eta ahalmen aktibo hori oso murriztua utzi dute.
GOI ERDI AROAN
Emakuemaren egoera ez zen hain okerra bere statuta baxua bazen ere, bere inguruan parte-hartzeko aukera zuen, emakumea beti ere gizonezkoaren menpe bazegoen ere.
BEHE ERDI AROA ETA ONDORENGO MENDEAK
Emakumearen egoera erromatar legeen berrezartzearekin askoz ere okerragoa izan zen; gehienbat elizaren eraginarengatik, jaiotzatik zenbait muga ezartzen zaizkio; Testigu izateko ahalmena, ondasunen transmisioa …
EZGAITUAK
GOI ERDI AROAN
Gaixotasunak zituzten pertsonei, zuzenbide germanikoaren inposaketarekin: anputazioa onartu eta hauekin batera zuzenbidean parte hartzea mugatzen zen.
Gaixotasun psikikoak dituztenei: Txoratuei, haserre bizi zirenei: ezin zuten testifikatu, ezi zuten bere ondasunak erabili, ezin zuten tutore izan … Deabruaren aldeko hitzak ere ondorioak zituzten.
BEHE ERDI AROA ETA ONDORENGO MENDEAK
Elizaren garrantziarekin berriz ere, zenbait gaixotasun zituztenak baztertu egiten zituzten eta gehienbat lepradun eta txoratuei zuzenbidean parte hartzea mugatzen zieten.
Gaixotasun psikikoak zituztenak guztiz baztertuak eta kanporatuak bizi ziren gizartean.
Kontutan hartu behar da ere gizarte piramidal batean banatuak zeudela eta estamentu bakoitzean zegoen gizakia ez zituela ez funtzio berdinak, ez eskubide ez ahalmen berdinak jasotzen.
TUTELA-KURATELA
Erdi-aroko zuzenbidean garrantzia gutxi dute. Ondorengo urteetan zerbait publikoa bezala ikusiko da. 14 urterekin emango da kuratela eta hau prodigioak, gaixoak … jasoko dute: 25 urterekin edota 18 urtez ezkonduz bukatuko da.
ESPAINIAKO KONSTITUZIOA
Tutela aldiz testamendu bideari emango zaio lehentasuna, aitak finkatutakoari emango zaio garrantzia: Horretarako gizonezkoa, adin nagusia eta ezgaitua izan behar zen. Argi gerattuz, Zuzenbide Erromatarretik datorren "Paterraren" irudia mendeetan zehar biziraun duela.
XX.MENDEA
FRANKISMOAREN GARAIAK
1943KO ABENDUAREN 13KO LEGEA: Adin nagusitasuna aldatu eta 21 urteetan finkatu zuen.
- 18 urterekin zenbait ahalmen ematen ziren: Garraioa, ehiza, lana, erantzukizun penala…
GAUR EGUN NOLA DAGO ZEHAZTUA
OINARRI JURIDIKOAK
1978KO AZAROAREN 17KO ERREGE DEKRETUA: 18 urteetan finkatu zuena (Gehienbat hau eman zen Konstituziorako erreferendumean errolda handitzeko)
ESPAINIAKO KONSTITUZIOKO 12.ART: 18 urteetan finkatzen duena.
KZ 332.ART: zehazten du eta honako hau esaten du, Konstituzioaren 12.art oinarrituz:
Ahalmen aktibo totala, adin nagusikoak diren eta ez gaituak ez diren pertsonak dira, legeak aurreikusten dituen kasuak ezik.
Gaur egun zenbait irizpide finkatu dira ahalmen aktiboa emateko eta berezitasun nagusiak ez-gaituak babesteko sortu diren erakunde desberdinak izan dira, gizartean barneratzeko eta ekintza juridikoen sustapena ahalbidetzeko.
AHALMEN AKTIBOA ADINAREN ARABERA
Ahalmen aktiboa ez da berdina guztientzat, adin fisikoaren eta pertsonen autogobernurako gaitasunaren araberakoa baita. Adinari erreparatuz, fase hauetan banatzen da:
Jaiotzen garen unetik 12 urte bete arte, ez dugu ahalmen aktiborik. Ahalmen aktibo eza legezko ordezkariek ordezkatzen dute: haurren gurasoek edo titularrek, eta hauek bere alde jarduten dute eta erabakiak hartzen dituzte. 12 urtetik aurrera, jarduteko gaitasun handiagoa lor daiteke. Adibidez, 14 urterekin testamentua egin daiteke. 16 urterekin emantzipatu eta ezkondu egin daiteke (baldintzekin). Erantzukizun penala handitzen da. 18 urterekin ahalmen aktiboa eta erantzukizun penal osoa lortzen da.
Beraz, honakoak bereiz ditzazkegu:
Ahalmen aktibo osoa edo normala: legez ezgaitua ez dagoen adin nagusikoari dagokio, eta bizitza zibileko egintza guztiak egin ditzake, berariaz salbuetsiak izan ezik. Legeria modernoek adin jakin bat ezarri ohi dute (18 edo 21 urte dira ohikoena), eta adin hori betetzeak automatikoki adin txikikoa adin nagusikora igarotzea eragiten du, egoera zibilaren aldaketaren ondorioz jarduteko gaitasunean eragina izatearekin batera, antzinako Eskubideetan ez bezala, horietan jarduteko gaitasuna kasuistikoki pertsona bakoitzarentzat gorputzaren (indar fisikoa, pubertaroa) edo adimenaren garapenaren arabera ezartzen baitzen. Ahalmen aktibo mugatua, arrazoi jakin batzuen arabera: adibidez, adin txikikoa izatea, gor-mututasuna, irakurtzen, idazten edo beste modu batera adierazten ez jakitea, zarrastelkeria eta interdikzio zibila; horren arabera, horien eraginpeko pertsonak ezin ditu egintza guztiak edo batzuk eraginkortasun juridikoarekin egin, eta jarduteko gaitasun-akats hori guraso-ahalaren edo tutoretzaren bidez ordeztu behar da. AHALMEN JURIDIKO HUTSA ETA AHALMEN AKTIBOAREN ARTEKO DESBERDINTASUNA AHALMEN JURIDIKO HUTSA:
Frantziar pertsona juridikoak - personne juridique, eskubide eta obligazio izateko gaitasunari espainian ahalmen juridikoa esaten zaion horrek- ez du zerikusirik espainiar pertsona juridikoarekin, frantziar pertsona morala. Ahalmen juridikoa eskubide eta obligazioak izateko gaitasunari deritzo Espainian. Ahalmen juridikoa guk ahalmen pasibo bezala adierazten duguna da.
Ahalmen pasiboa: Pertsona eratzen den une beretik sortzen den ondorio bat da. Zehazki, pertsona guztiek subjektu juridiko izate hutsagatik duten eskubidea eta obligazioak edukitzeko ahalmenari egingo dio erreferentzia ahalmen juridikoaren gradu honek.
AHALMEN AKTIBOA:
Pertsonak bizitzan zehar duen jarduera eta eragina da, aktiboa da ekintza dagoelako. Jarduteko ahalmenari egingo dio erreferentzia, pertsona orok autonomia lortzen duen einean eskuratzen duen gaitasuna izanik. Gaur egun, 18 urte betetzearekin batera eskuratzen dugu jarduteko gaitasun hau, baina gaitasunak, aukerak, oztopoak, ezintasun fisiko zein mentalak, gaixotasunak, etabarrek ahalmen aktiboa baldintzatzen dute.
DESBERDINTASUNAK:
Bi ahalmen hauen arteko desberdintasunei dagokionez, lehenengoa negozio juridikoetan aurkitu dezakegu. Biek izango baitute negozio juridikoetako subjektu juridikoa izateko gaitasuna,nahiz eta funtzio desberdinak egikaritzen dituzten. Ahalmen pasiboari buruz, pertsonatasunaren ondorio pasiboa ageri da soilik. Alegia, ahalmen aktiboa lortu bitartean edo pertsonaren ahalmena murrizten duen faktoreren bat badago, pertsona ordezkaturik egongo da. Hau da, pertsona guztiek subjektu juridiko hutsa izateagatik eskubide eta obligazioaen erantzule izateko ahalmena izango dute, baina autonomia edo beharrezko gaitasun hori lortu bitartean (edo honegan murrizketaren bat badago) harreman juridiko bat edukitzerako garaian ahalmen aktiboko pertsona baten poderioz gauzatu beharko dute, aurretik aipatutako premiazko egoeretan onurak eta kalteak babesteko.
Bigarren desberdintasuna egintzarekin lotuta dago. Esan bezala, ahalmen aktiboa izateko egintza bat egon behar dela berau “erabili” dela esateko. Ahalmen juridiko pasiboan berriz, ez da egintzarik aurrera eraman beharko berau dugula adierazteko, pertsonak izate hutsagatik dugun eskubide eta betebeharrak izateko gaitasuna baita.
Aurrekoarekin lotuz, ahalmen aktiboaren bitartez zuzenbideko erakunde gehienak sortzen dirala esan behar da, ekintza dagoelako. Honen adibide dira ezkontza, kontratuak, adopzioa, filiazioa… Hala nola, zuzenbide pribatuan askatasunez aritzeko ahalmena. Aldiz ahalmen juridiko hutsarekin alderatzen badugu, ez da erakunde hauek sortzeko ahalmenik egongo, ez bada gauzatzen ahalmen aktibo bat dela medio, noski.
Bi ahalmen gradu hauen arteko aldaerekin bukatzeko, bakoitzaren barruan aurkitu dezakegun mailakatzea dago. Ahalmen aktiboan graduazio edo mailakatze bat dagoelako, pertsona horren adin eta gaitasun naturaletik abiatuz bere gaitasuna gehiago edo gutxiago murriztea posible baita. Eta ahalmen juridiko hutsean berriz ez, azken honetan gaitasuna izatea edo ez izatea baitira aukera bakarrak.
Ahalmen hutsa eta aktiboaren arteko adibide garbia Britney Spears da. Britneyrien kasuan hainbat gertakizun eta gero Californiako auzitegiak 2008.urtean bere ahalmen aktiboaren esku hartu zuen hau mugatuz. Erabakietako bat, haren kontu korronteak aitaren eskuetan uztea izan zen hau kuradore izendatuz. Orain haren jarratzialeek #FreeBritney (Liberen a Britney) mugimendua jarri dute abian abeslariaren egoera salatzeko asmoarekin. Sare sozialen bitartez laguntza eskean hainbat argitarepen egin dituela azpimarratzen dute mugimenduko partaideek.