Txikipedia:Zimitz (intsektua)

Zimitz mediterranearra

Zimitza zomorrotxo bat da (gutxi gorabehera sagar hazi baten tamainakoa), gorputz laua eta kolore marroi gorrixkakoa, munduko alde guztietako etxeen barruan aurki daitekeena. Egunez ezkutatzen da eta gauez ateratzen da odol bila.

Zimitz berdea

Nolakoa da?

Zimitzak tamaina eta kolore desberdinetakoak izan daitezke espeziearen arabera, baina, oro har, hazi edo dilista baten antza duen gorputz laua eta obalatua izaten dute. Sei hanka eta bi antena dituzte buruan eta gorputzaren goikaldean, buruaren atzean, armarri antzeko egitura triangeluar txiki bat dute. Zimitz batzuek hegoak dituzte, baina beste batzuek ez.

Koloreari dagokionez, zimitz helduak kolore marroi gorrixkakoak izaten dira, baina beste kolore batzuetakoak izan daitezke, hala nola beltzak, grisak edo horiak. Txintxor gazteak, ninfak deitzen direnak, helduak baino txikiagoak eta argiagoak izaten dira.

Zimitz motak

Munduan 90.000 zimitz espezie ezberdin inguru daude. Horietako batzuk landarez elikatzen dira, eta beste batzuk, berriz, animalien edo gizakien odolez. Odolez elikatzen diren zimitzek arazoak sortzen dizkiete pertsonei, sarritan oheetan egoten direlako eta bertan lo egiten dutenen odolaz elikatzen direlako. Zimitz horiei ohe-zimitzak esaten zaie, eta oso gogaikarriak dira.

Oheko zimitzez gain, badira leku desberdinetan aurki daitezkeen beste zimitz mota batzuk, hala nola landare, zuhaitz, zelai eta basoetan. Txintxor mota bakoitzak ezaugarri bereziak ditu, besteengandik desberdina egiten dutenak.

Bizi zikloa

Zimitzen bizi-zikloak hiru etapa nagusi ditu: arrautza, ninfa eta heldua.

• Arrautza: Zimitzek arrautzak taldeka erruten dituzte leku ezkutuetan, hala nola oheen josturetan, hormako pitzaduretan edo beste leku babestu batzuetan. Arrautzak oso txikiak dira, zuriak eta orratz-buru baten tamainakoak, gutxi gorabehera.
• Ninfa: Arrautzak botatzen direnean, ninfak azaleratzen dira. Ninfak helduen antzekoak dira, baina txikiagoak eta hegorik gabeak. Ninfek odolez elikatu behar dute hazteko eta azala aldatzeko, eta hori behin baino gehiagotan gertatzen da heldu bihurtu aurretik. Ninfa hazi ahala, azala aldatzen du, bere tamaina berrira egokitu ahal izateko.
• Heldua: Zenbait muturen ondoren, ninfa heldu erabat garatua bihurtzen da. Zimitz helduek gorputz laua eta obalatua, sei hanka eta bi antena dituzte. Hegoak izan ditzakete edo ez, espeziearen arabera. Helduak aparkatu egiten dira eta emeek arrautza gehiago erruten dituzte, bizi-ziklo berri bati hasiera emanez.

Zimitzen bizitokiak

Zimitzaren bizileku bat: Ohea

Oheko txintxorrak edo zimitzak, lehen esan bezala, pertsonak lo edo atseden hartzen duten lekuetan bizi ohi dira. Ohe, koltxoi, burko, sofa, aulki eta bestelako altzarien josturetan ezkuta daitezke. Koadroen atzean ere ezkuta daitezke, entxufe elektrikoetan, errezeletan, alfonbretan, hormako pitzaduretan eta egunez ezkutatzeko moduko beste edozein lekutan.

Bestalde, beste zimitz motak habitat desberdinetan bizi daitezke. Adibidez, zimitz batzuk landarez elikatzen dira eta lorategi, zelai eta basoetan bizi dira. Beste zimitz batzuek nahiago dute zuhaitzetako enborretan bizi, harrien azpian, hormako pitzaduretan, hosto hiletan, landareen sustraietan eta beste leku babestu batzuetan.

Oro har, zimitzak leku askotan bizi daitezke, espeziearen eta habitat naturalaren arabera. Zimitz mota batzuk mundu osoan daude, eta beste batzuk, berriz, eskualde zehatzetan bakarrik.

Nola bizi dira?

Oheko zimitzak giza odolez soilik elikatzen dira, eta beraz parasitoak edo bizkarroiak dira. Gauean, pertsonak lotan daudenean, oheko zimitzak beren ezkutalekuetatik atera eta biktimarengana hurbiltzen dira. Ahoa erabiliz, pertsonaren azala zulatzen dute eta haren odola xurgatzen dute. Zorionez, oheko zimitzek ez dute gaixotasunik, eta, beraz, ziztadek batez ere enbarazu egiten dute.

Beste zimitz motei dagokienez, elikadura-ohiturak alda daitezke. Zimitz batzuk landarez soilik elikatzen dira, eta hostoen edo zurtoinen izerdia xurgatzen dute. Beste zimitz batzuk harrapariak dira, eta horrek esan nahi du beste intsektu batzuk ehizatzen eta elikatzen dituztela. Zimitz batzuk hainbat elikagai-iturritatik elika daitezke, eskuragarritasunaren arabera.

Giza odola, zimitzen elikagaia

Oro har, zimitzek lasto moduko bat bezala erabiltzen dute beren ahoaz likidoak xurgatzeko. Oheko zimitzek moko-formako ahoa dute, larruazala zulatzeko eta odola xurgatzeko. Beste zimitz batzuek aho mota desberdinak izan ditzakete, jaten dutenaren arabera.

Zimitzen ugalketa

Zimitz mota desberdinek ugalketa-metodo desberdinak dituzte, baina, oro har, zimitz gehienak sexualki erreproduzitzen dira.

Oheko zimitzak, adibidez, ar bat eta eme bat paratzen direnean ugaltzen dira. Emeak arrail eta jostura txikietan uzten ditu arrautzak, pertsonek lo egiten duten eremuetatik gertu, hala nola oheetan, burkoetan eta beste altzari batzuetan. Eme batek ehunka arrautza jar ditzake bere bizitzan. Arrautzak bota egiten dira eta ninfak azaleratu. Ninfek helduen antza dute, baina txikiagoak eta kolore argikoak dira. Zenbait muturen ondoren, ninfak heldu bihurtzen dira.

Beste zimitz motek ugalketa-metodo desberdinak dituzte. Zimitz batzuk segizio-dantza baten ondoren gelditzen dira; beste batzuek, berriz, aparamendu-sistema sinpleagoak izan ditzakete. Emea ernaldu ondoren, arrautzak leku desberdinetan jar ditzake, espeziearen arabera. Espezie batzuek arrautzak landareetan uzten dituzte, eta beste batzuek, berriz, arrautzak lurrean.

Laburbilduz, zimitzak sexualki erreproduzitzen dira, eta arrautzak kokatzeko metodoak eta kokapena espeziearen arabera alda daitezke.

Sailkapen taxonomikoa

Erreinua	Animalia
Filum	Arthropoda
Klasea	Intsektua
Ordena	Hemiptera
Familia	Espeziearen arabera aldatzen da
Generoa	Espeziearen arabera aldatzen da

Erreferentzia bibliografikoak

Kopp, K., Davis, R., Ramirez, R., & Wille, C. (2021). Chinches.

Chinches, D., La Supervivencia, D. A. A. Y., LA, P. D. C. S. Y., Famélicas, S. D. L. N., & La Composición, D. L. P. S. Las Chinches de Cama, Cimex lectularius.

Zúñiga Carrasco, I. R., & Caro Lozano, J. (2012). Chinches de la cama: una ectoparasitosis intradomiciliaria subestimada. Revista de enfermedades infecciosas en pediatría, 26(101), 178-184.