Zink-en iturria ikusi

{{Elementu kimiko infotaula
| izena = Zinka
| ikurra = Zn
| zenbakia = 30
| kolorea = #FFC0C0
| ezkerrekoa = [[Kobre]]a
| eskuinekoa = [[Galio]]a
| goikoa = -
| behekoa = [[Kadmio|Cd]]
| seriea = [[trantsizio-metal]]ak
| taldea = 12
| periodoa = 4
| orbitala = d
| itxura = gris zurbila, urdinxka
| irudia = Zinc-sample.jpg
| masa atomikoa = 65,409(4)
| konfigurazioa = &#91;[[argon|Ar]]&#93; 3d<sup>10</sup> 4s<sup>2</sup>
| elektroiak = 2, 8, 18, 2
| egoera = [[solido]]a
| dentsitatea = 7138
| urtze-puntua k = 692,68
| urtze-puntua c = 419,53
| urtze-puntua f = 787,15
| urtze-entalpia = 7,32
| irakite-puntua k = 1.180
| irakite-puntua c = 907
| irakite-puntua f = 1.665
| 1 = 610
| 10 = 670 	
| 100 = 750
| 1 k = 852
| 10 k = 990
| 100 k = 1.185
| kristala = hexagonala
| oxidazioa = 3 [http://www.webelements.com/webelements/compounds/text/Zn/N2Zn3-1313491.html], '''2''' (oxido [[anfoteriko]]a)
| elektronegatibitatea = 1,65
| ionizazioa = 1.a: 906,4 [[joule moleko|kJ/mol]]<br />2.a: 1.733,3 kJ/mol<br />3.a: 3.833 kJ/mol
| batezbestekoa = 135
| kalkulatua = 142
| kobalentea = 131
| van der waals = 139
| eroankortasuna = 116
| abiadura = 3.850
| isotopoak = 
{{!}} <sup>64</sup>Zn
{{!}} %48,6
{{!}} colspan="4" {{!}} Zn egonkorra da 34 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
{{!}} rowspan="2" {{!}} <sup>65</sup>Zn
{{!}} rowspan="2" {{!}} [[Erradioisotopo sintetiko|Sintetikoa]]
{{!}} rowspan="2" {{!}} 244,26 [[egun|e]]
{{!}} [[elektroi-harrapaketa|ε]]
{{!}}   -
{{!}} {{!}} <sup>65</sup>[[Kobre|Cu]]
{{!}}-
{{!}} {{!}} [[gamma izpi|γ]]
{{!}} 1,1155
{{!}} -
{{!}}-
{{!}} <sup>66</sup>Zn
{{!}} %27,9
{{!}} colspan="4" {{!}} Zn egonkorra da 36 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
{{!}} <sup>67</sup>Zn
{{!}} %4,1
{{!}} colspan="4" {{!}} Zn egonkorra da 37 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
{{!}} <sup>68</sup>Zn
{{!}} %18,8
{{!}} colspan="4" {{!}} Zn egonkorra da 38 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
{{!}} <sup>69</sup>Zn
{{!}} [[Erradioisotopo sintetiko|Sintetikoa]]
{{!}} 56,4 [[minutu|min]]
{{!}} [[Beta desintegrazio|β<sup>−</sup>]]
{{!}} 0,906
{{!}} <sup>69</sup>[[Galio|Ga]]
{{!}}-
{{!}} <sup>70</sup>Zn
{{!}} %0,6
{{!}} colspan="4" {{!}} Zn egonkorra da 40 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
}}

'''Zinka''' [[elementu kimiko]] bat da, '''Zn''' [[elementu kimikoen zerrenda ikurraren arabera|ikurra]] eta 30 [[atomo-zenbaki|zenbaki atomikoa]] dituena. Zinka, nahiz eta zenbaitetan [[trantsizio-metal]] gisa sailkatu den, [[metal]]a da. Bere taldeko beste elementuekin dituen antzekotasunez gain, [[magnesio]]aren eta [[berilio]]aren zenbait ezaugarri dauzka. Elementu hau urria da [[Lurra|Lurrean]], baina erraz erauzten da.

[[Letoi]]a, [[kobre]] eta zink proportzio ezberdinez osaturiko [[Metal-nahastura|nahastura]] bat, K.a. hirugarren milurtekoan erabiltzen zen [[Egeo]]n, [[Irak]]en, [[Arabiar Emirerri Batuak|Arabiar Emirerri Batuetan]], [[Kalmukia]]n, [[Turkmenistan]]en eta [[Georgia]]n eta K.a. bigarren milurtekoan [[Mendebaldeko India]]n, [[Uzbekistan]]en, [[Iran]]en, [[Siria]]n eta [[Israel]]en.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Of brass and bronze in prehistoric Southwest Asia|data=2015-09-24|url=https://web.archive.org/web/20150924093433/http://www.safarmer.com/Indo-Eurasian/Brass2007.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-08}}</ref><ref name=":9">{{Erreferentzia|izenburua=The composition of the copper alloys used by the Greek, Etruscan and Roman civilizations: 3. The Origins and Early Use of Brass|orrialdeak=1–16|hizkuntza=en|data=1978-03-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0305440378900158|aldizkaria=Journal of Archaeological Science|alea=1|zenbakia=5|issn=0305-4403|doi=10.1016/0305-4403(78)90015-8|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Zink [[metal]]a Indian [[XII. mendea]]n hasi zen eskala handian produzitzen, nahiz eta antzinako erromatarrek eta greziarrek ezagutzen zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc - Element information, properties and uses {{!}} Periodic Table|url=http://www.rsc.org/periodic-table/element/30/zinc|aldizkaria=www.rsc.org|sartze-data=2018-12-08}}</ref> [[Rajastan]]eko [[meatze]]ek zinkaren ekoizpena K.a. VI. mendean ematen zela frogatu dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=India Was the First to Smelt Zinc by Distillation Process|url=https://www.infinityfoundation.com/mandala/t_es/t_es_agraw_zinc_frameset.htm|aldizkaria=www.infinityfoundation.com|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Gaur egun, zinka puruaren frogarik zaharrena Zawarren (Rajasthan) aurkitutakoa da, K.a. IX. mendekoa. Zink purua erauzteko destilazio prozesu bat erabiltzen zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=L.|abizena=Gurjar|izenburua=Zinc and Brass in Archaeological Perspective|hizkuntza=en|abizena2=Kharakwal|izena2=J.|data=2006-12-01|url=http://www.ancient-asia-journal.com/articles/10.5334/aa.06112/|aldizkaria=Ancient Asia|alea=0|zenbakia=1|issn=2042-5937|doi=10.5334/aa.06112|sartze-data=2018-12-08}}</ref> [[Alkimia|Alkimistek]] zinka erretzen zuten airean "[[Zink oxidoa|filosofoen artilea]]" edo "elur zuria" deitzen zutena sortzeko.

Elementu hau ziurrenik [[Parazeltso]] alkimistak izendatu zuen [[aleman]]ezko ''zinke'' hitzean oinarritua (arantza, hortza). [[Andreas Sigismund Marggraf]] aleman kimikariari esleitzen zaio 1746. urtean zink metaliko puruaren aurkikuntza. [[Luigi Galvani]] eta [[Alessandro Volta]]k zinkaren propietate elektrokimikoak aurkitu zituzten 1800. urtean. [[Korrosio]]aren aurka burdina [[Galbanizazio|galbanizatzea]] da (galbanizazio beroa) zinkaren aplikazio nagusia. Beste aplikazio batzuk [[Bateria elektriko|bateria]] elektrikoak, pieza txiki ez-egiturazkoen [[galdaketa]] eta letoia bezalako meta-nahasturak dira. Zinkaren konposatu ugari erabiltzen dira, hala nola zink karbonatoa eta zinka glukonatoa (osagarri dietetikoak), zink kloruroa (desodoranteak), zink piriotinea ([[zahi]]aren aurkako xanpuak), zink sulfuroa (pintura lumineszenteetan) eta zinka metil edo zink dietila laborategi organikoetan.

Zinka funtsezko [[mineral]] bat da, jaioberrien eta ondorengo garapenaren barne.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=K. Michael|abizena=Hambidge|izenburua=Zinc deficiency: a special challenge|orrialdeak=1101–1105|abizena2=Krebs|izena2=Nancy F.|data=2007-4|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17374687|aldizkaria=The Journal of Nutrition|alea=4|zenbakia=137|issn=0022-3166|pmid=17374687|doi=10.1093/jn/137.4.1101|sartze-data=2018-12-08}}</ref> [[Zink gabezia]]k bi mila milioi pertsona ingururi eragiten dio eta gaixotasun askori lotuta dago.<ref name=":40">{{Erreferentzia|izena=Ananda S.|abizena=Prasad|izenburua=Zinc deficiency: Has been known of for 40 years but ignored by global health organisations|orrialdeak=409–410|hizkuntza=en|data=2003-02-22|url=https://www.bmj.com/content/326/7386/409|aldizkaria=BMJ|alea=7386|zenbakia=326|issn=1468-5833|pmid=12595353|pmc=PMC1125304|doi=10.1136/bmj.326.7386.409|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Haurretan, gabeziak hazkunde atzerapena, heltze sexualaren atzerapena, infekzio suszeptibilitatea eta [[beherako]]a eragiten ditu.<ref name=":0" /> Zentro erreaktiboan zink atomoak dituzten [[entzima]]k oso zabalduta daude biokimikan, hala nola, alkoholaren deshidrogenasa gizakietan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Wolfgang|abizena=Maret|izenburua=Zinc and the zinc proteome|orrialdeak=479–501|data=2013|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23595681|aldizkaria=Metal Ions in Life Sciences|zenbakia=12|issn=1559-0836|pmid=23595681|doi=10.1007/978-94-007-5561-1_14|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Zinkaren gehiegizko kontsumoak [[ataxia]], [[letargia]] eta kobre gabezia sor ditzake.

== Ezaugarri nagusiak ==
Metal zuri urdinxka da, airean erretzen denean gar berde urdinxka igortzen duena. Aire lehorrak ez dio erasaten, baina hezetasuna badago [[oxido]]zko edo [[karbonato]] basikozko gainazala sortzen zaio, metala isolatuz eta [[korrosio]]tik babestuz.

Metal honek erresistentzia handia dauka [[deformazio plastiko]]aren aurrean. Tenperatura igo ahala, erresistentzia murriztu egiten da; hain zuzen, zink-xaflak sortzeko 100&nbsp;°C-etik gora egin behar da lan. Ezin da [[garraztasun]] bidez gogortu eta giro-tenperaturan [[isurpen]]-fenomenoa jasaten du (gainerako metal eta [[metal-nahastura]] gehienek ez bezala) eta karga txikiek deformazio ez iraunkorrak eragiten dituzte.

=== Propietate fisikoak ===
Zinka metal urdin-zuri, distiratsu eta [[Diamagnetismo|diamagnetikoa]] da<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=David R.|abizena=Lide|izenburua=CRC Handbook of Chemistry and Physics, 85th Edition|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|data=2004-06-29|url=https://books.google.com/books?id=WDll8hA006AC&pg=PT893&hl=en|isbn=9780849304859|sartze-data=2018-12-08}}</ref>, metalaren ohiko erabilera komertzialek akabera matea duten arren.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Heiserman|izenburua=Exploring Chemical Elements and Their Compounds|argitaletxea=McGraw-Hill Companies,Incorporated|hizkuntza=en|data=1991-10-01|url=https://books.google.com/books?id=24l-Cpal9oIC&hl=en|isbn=9780830630158|sartze-data=2018-12-08}}</ref> [[Burdin]]ak baino dentsitate zerbait baxuagoa eta [[kristal-egitura]] hexagonal bat du, atomo bakoitzak sei auzokide hurbilenak 265,9 pm-etan bere planoan eta beste sei distantzia handiagora 290,6 pm-tara dituelarik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexander Frank|abizena=Wells|izenburua=Structural Inorganic Chemistry|argitaletxea=Oxford University Press|data=2012-07-12|url=https://global.oup.com/academic/product/structural-inorganic-chemistry-9780199657636?cc=es&lang=en&|isbn=9780199657636|sartze-data=2018-12-08|serie=Oxford Classic Texts in the Physical Sciences}}</ref> Metal gogorra eta hauskorra izaten da tenperatura gehienetan, baina 100 eta 150&nbsp;°C artean malgua bihurtzen da.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> 210 ° C gainetik, metala hauskorra bihurtzen da berriro, eta irabiatuz haustu daiteke.<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Scoffern|izenburua=The Useful Metals and Their Alloys, Including Mining Ventilation, Mining Jurisprudence, and Metallurgic Chemistry Employed in the Conversion of Iron, Copper, Tin, Zinc, Antimony and Lead Ores; with Their Applications to the Industrial Arts|argitaletxea=Houlston and Wright|hizkuntza=en|data=1861|url=https://books.google.com/books?id=SSkKAAAAIAAJ&hl=en|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Zinka elektrizitatearen [[Eroale elektriko|eroale]] ona da.<ref name=":1" /> Metal bat izateko, zinkak urtze (419,5 ° C) eta irakite-puntu (907 ° C) erlatiboki baxuak ditu.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=American Galvanizer's|abizena=Association|izenburua=Zinc Metal Properties|hizkuntza=en|data=2018-12-07|url=https://galvanizeit.org/design-and-fabrication/design-considerations/zinc-metal-properties|aldizkaria=American Galvanizer's Association|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Fusio puntua [[d bloke]]ko metal guztien artean txikiena da [[Merkurio (elementua)|merkurioaren]] eta [[kadmio]]aren ostean. Horregatik, besteak beste, zinka, kadmioa eta merkurioa sarritan ez dira d-blokeko gainontzeko metalen antzera [[trantsizio-metal]] kontsideratzen.<ref name=":3" />

Metal-nahastura askok zinka dute, letoia barne. Zinkarekin nahastura bitarrak sortzen dituzten beste metalak [[aluminio]]a, [[antimonio]]a, [[bismuto]]a, [[urre]]a, [[burdina]], beruna, merkurioa, [[zilar]]ra, [[magnesio]]a, [[kobalto]]a, [[nikel]]a, [[telurio]]a eta [[sodio]]a dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=Walter Renton|abizena=Ingalls|izenburua=Production and Properties of Zinc: A Treatise on the Occurrence and Distribution of Zinc Ore, the Commercial and Technical Conditions Affecting the Production of the Spelter, Its Chemical and Physical Properties and Uses in the Arts, Together with a Historical and Statistical Review of the Industry|argitaletxea=Engineering and mining journal|hizkuntza=en|data=1902|url=https://books.google.com/books?id=RhNDAAAAIAAJ&pg=PA133&hl=en|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Zinka edo [[zirkonio]]a [[Ferromagnetismo|ferromagnetikoak]] ez diren arren, haien ZrZn<sub>2</sub> nahasturak ferromagnetismoa du 35 [[K]] azpitik.<ref name=":1" /> Zink barra batek soinu bereizgarria sortzen du tolestean, eztainuaren antzera.

=== Ugaritasuna ===
Zinkak Lurraren [[lurrazal]]eko 75 ppm inguru (% 0,0075) osatzen du, eta 24. [[Elementu kimiko|elementu]] ugariena da. [[Lurzoru]]ak 5-770 ppm zink du, batez bestekoa 64 ppm delarik. [[Gesal|Itsasoko urek]] 30 ppb baino ez dute eta [[atmosfera]]k, 0,1-4 μg / m3.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Emsley|izenburua=Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=2003|url=https://books.google.com/books?id=j-Xu07p3cKwC&hl=en|isbn=9780198503408|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Orokorrean beste oinarrizko metal batzuekin batera aurkitu ohi da [[mea]]tan, hala nola, [[kobre]]a eta [[berun]]a.<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Clifford A.|abizena=Hampel|izenburua=The Encyclopedia of the Chemical Elements|argitaletxea=Reinhold Book Corporation|hizkuntza=en|data=1968|url=https://books.google.es/books/about/The_Encyclopedia_of_the_Chemical_Element.html?id=3UV2QgAACAAJ&redir_esc=y|isbn=9780278916432|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Zinka kalkofilo bat da. Honek esan nahi du elementu hau mineraletan [[sufre]] eta beste [[kalkogeno]] astunago batzuekin batera aurkitzea errazagoa dela, [[oxigeno]] edo kalkogenoak ez diren [[halogeno]]ekin baino. [[Sulfuro]]ak lurrazala solidifikatzen joan zen heinean sortu ziren, Lurreko hasierako atmosferak eragindako [[erredox erreakzio]]en pean.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=N. N.|abizena=Greenwood|izenburua=Chemistry of the Elements|argitaletxea=Elsevier|hizkuntza=en|abizena2=Earnshaw|izena2=A.|data=2012-12-02|url=https://books.google.es/books?id=EvTI-ouH3SsC&printsec=frontcover&dq=Chemistry+of+the+Elements&hl=eu&sa=X&ved=0ahUKEwix7dLT4pDfAhUMyoUKHbUnAiwQ6AEIKDAA#v=onepage&q=Chemistry%20of%20the%20Elements&f=false|isbn=9780080501093|sartze-data=2018-12-08}}</ref> [[Esfalerita]], zink sulfuro mota bat, zinka lortzeko gehien meatzen den mea da, bere zink kontzentrazioa % 60-62 artekoa izaten delako.<ref name=":5" />

Zinka lortzeko meatzen diren beste mineral honako hauek dira: [[smithsonita]] (zink [[karbonato]]a), [[hemimorfita]] (zink [[silikato]]a), [[wurtzita]] (beste zink sulfuro bat) eta, batzuetan, [[hidrazitina]] (oinarrizko zink karbonatoa).<ref name=":4" /> Wurtzita izan ezik, beste mineral guztiak zink sulfuro primitiboen [[meteorizazio]]aren ondorioz sortu ziren.<ref name=":6" />

Ezagutzen diren munduko zink baliabideak 1,9-2,8 mila milioi [[tona]] ingurukoak dira.<ref name=":19">{{Erreferentzia|izenburua=Mineral Commodity Summaries 2015: Zinc|data=2015-05-25|url=https://web.archive.org/web/20150525183116/http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/zinc/mcs-2015-zinc.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=United States Geological Survey Professional Paper|argitaletxea=U.S. Government Printing Office|hizkuntza=en|data=1973|url=https://books.google.es/books?id=jE3wAAAAMAAJ&pg=PA21&lpg=PA21&dq=Crustal+Abundance+of+Elements,+and+Mineral+Reserves+and+Resources+Erickson&source=bl&ots=Zpl_SGKHxl&sig=jlHfMf4LkxAE3iu1Ny32NMWXTcM&hl=eu&sa=X&ved=2ahUKEwjy_9GN45DfAhUJKuwKHYGtCsIQ6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=Crustal%20Abundance%20of%20Elements,%20and%20Mineral%20Reserves%20and%20Resources%20Erickson&f=false|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Gordailu handiak [[Australia]], [[Kanada]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] daude, eta [[Iran]]en berriz erreserbarik handienak.<ref name=":6" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Country Partnership Strategy—Iran: 2011–12|data=2011-10-26|url=https://web.archive.org/web/20111026135641/http://www.etdb.org/StrategiesAndResearch/Countries/CSPReports/ReportsLibrary/CPS%20Report%20-%20Islamic%20Republic%20of%20Iran.doc|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=IMAG - iranconmin.de - MARKET|data=2013-02-17|url=https://web.archive.org/web/20130217181730/http://www.iranconmin.de/en/leftnavigation/market|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-08}}</ref> Zinkaren oinarrizko erreserbaren azken estimazioa (gaur egungo meatzaritza eta ekoizpen praktikekin lotutako gutxieneko irizpide fisikoekin bat datorrena) 2009. urtean egin zen eta gutxi gorabehera 480 miloi tona zirela kalkulatu zen.<ref name=":20">{{Erreferentzia|izenburua=Mineral Commodity Summaries 2009: Zinc|data=2016-07-02|url=https://web.archive.org/web/20160702053035/http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/zinc/mcs-2015-zinc.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-08}}</ref> 346 milioi tona inguru meatu dira historia osoan zehar 2002ra arte, eta adituek 109-305 milioi tona erabiltzen ari direla estimatzen dute.<ref>{{Erreferentzia|izena=R. B.|abizena=Gordon|izenburua=From the Cover: Metal stocks and sustainability|orrialdeak=1209–1214|abizena2=Bertram|abizena3=Graedel|izena2=M.|izena3=T. E.|data=2006-01-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006PNAS..103.1209G|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Science|zenbakia=103|issn=0027-8424|doi=10.1073/pnas.0509498103|sartze-data=2018-12-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael D.|abizena=Gerst|izenburua=In-Use Stocks of Metals: Status and Implications|orrialdeak=7038–7045|abizena2=Graedel|izena2=T. E.|data=2008-10-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2008EnST...42.7038G|aldizkaria=Environmental Science and Technology|zenbakia=42|doi=10.1021/es800420p|sartze-data=2018-12-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The anthropogenic cycle of zinc: Status quo and perspectives|orrialdeak=1–10|hizkuntza=en|data=2017-08-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0921344916300064|aldizkaria=Resources, Conservation and Recycling|zenbakia=123|issn=0921-3449|doi=10.1016/j.resconrec.2016.01.006|sartze-data=2018-12-08}}</ref>

=== Isotopoak ===
[[Fitxategi:Sphalerite4.jpg|alt=Esfalerita|thumb|[[Esfalerita]] (ZnS)]]
Zinkaren bost [[isotopo]] existitzen dira naturan. <sup>64</sup>Zn isotopoa da ugariena (% 48,63 [[ugaritasun natural]]a).<ref name=":7">{{Erreferentzia|izenburua=Interactive Chart of Nuclides|url=https://www.nndc.bnl.gov/chart/|aldizkaria=www.nndc.bnl.gov|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Isotopo honek hain [[semidesintegrazio-periodo]] luzea du, 4.3 x 10<sup>18</sup> urtekoa,<ref name=":1" /> bere erradioaktibitatea alde batera utzi daitekeela.<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Hinshaw|izenburua=Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Observations: Data Processing, Sky Maps, and Basic Results|orrialdeak=225–245|abizena2=Weiland|abizena3=Hill|abizena4=Odegard|abizena5=Larson|abizena6=Bennett|abizena7=Dunkley|abizena8=Gold|abizena9=Greason|izena2=J. L.|izena3=R. S.|izena4=N.|izena5=D.|izena6=C. L.|izena7=J.|izena8=B.|izena9=M. R.|data=2009-02-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2009ApJS..180..225H|aldizkaria=The Astrophysical Journal Supplement Series|zenbakia=180|issn=0067-0049|doi=10.1088/0067-0049/180/2/225|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Era berean, <sup>70</sup>Zn (% 0,6), 1.3 x 10<sup>16</sup> urte bitarteko semidesintegrazio-periodoa duena, ez da erradioaktiboa kontsideratzen. Naturan aurkitzen diren gainerako isotopoak <sup>66</sup>Zn (% 28), <sup>67</sup>Zn (% 4) eta <sup>68</sup>Zn (% 19) dira.

Hainbat dozena [[isotopo erradioaktibo]] kategorizatu dira. <sup>65</sup>Zn, 243,66 eguneko semidesintegrazio-periodoarekin, aktibotasun gutxien duen erradioisotopoa da, hurrengoa <sup>72</sup>ZN izanik, 46,5 orduko semidesintegrazio-periodoarekin.<ref name=":7" /> Zinkak 10 [[isomero nuklear]] ditu. <sup>69m</sup>Zn isomeroak semidesintegrazio-periodo handiena du, 13,76 ordu.<ref name=":7" /> Goi indizeko m hizkiak isotopo [[Metaegonkortasun|metaegonkorra]] dela adierazten du. Isotopo metaegonkor baten nukleoa kitzikatutako egoeran dago eta oinarrizko egoerara itzuliko da [[gamma izpi]] formako [[fotoi]] bat igorriz. <sup>61</sup>Zn isomeroak kitzikatutako hiru egoera metaegonkor ditu eta <sup>73</sup>Zn-k bi ditu.<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Audi|izenburua=The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties|orrialdeak=3–128|abizena2=Bersillon|abizena3=Blachot|abizena4=Wapstra|izena2=O.|izena3=J.|izena4=A. H.|data=2003-12-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003NuPhA.729....3A|aldizkaria=Nuclear Physics A|zenbakia=729|issn=0375-9474|doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001|sartze-data=2018-12-09}}</ref> <sup>65</sup>Zn, <sup>71</sup>Zn, <sup>77</sup>Zn eta <sup>78</sup>Zn isotopoek kitzikatutako egoera metaegonkor bat baino ez dute.<ref name=":7" />

Masa zenbakia 66 baino txikiagoa duen zinkaren erradioisotopo baten [[Desintegrazio erradioaktibo|desintegrazio]] modurik arruntena [[elektroi-harrapaketa]] da. Elektroi-harrapaketaren ondorio den desintegrazioaren produktua [[kobre]]aren isotopo bat da. 66 masa zenbakia baino altuagoa duten zinkaren erradioisotopoen desintegrazio modu arruntena berriz, [[beta desintegrazio]]a (β−) da, [[galio]]aren isotopo bat sortzen duena.<ref name=":7" />

== Konposatuak eta kimika ==
=== Erreaktibotasuna ===
[[Fitxategi:Electron shell 030 zinc.png|alt=Zinkaren elektroi geruzak|thumb|Zinkaren elektroi geruzak]]
Zinkaren [[konfigurazio elektroniko]]a [Ar]3d<sup>10</sup>4s<sup>2</sup> da eta [[taula periodikoa]]ren [[12. taldeko elementu|12. taldeko]] kide da. Neurrizko erreaktibotasuna duen metala da eta [[agente murriztaile]] sendoa.<ref name=":1" /> Metal puruaren gainazalak azkar galtzen du distira, azkenean babesten duen oinarrizko zink karbonato (Zn<sub>5</sub>(OH)<sub>6</sub>(CO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> geruza bat osatuz, atmosferako [[karbono dioxido]]arekin erreakzionatuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Frank C.|abizena=Porter|izenburua=Corrosion Resistance of Zinc and Zinc Alloys|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|data=1994-06-29|url=https://books.google.es/books/about/Corrosion_Resistance_of_Zinc_and_Zinc_Al.html?id=C-pAiedmqp8C&redir_esc=y|isbn=9780824792138|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Geruza honek airearekin eta urarekin gehiago ez erreakzionatzen laguntzen du.

Zinka erretzean, gar berde-urdina eta distiratsua sortzen da, [[zink oxido]] kea sortzen duena.<ref name=":8">{{Erreferentzia|izena=Holleman, A. F. (Arnold Frederick),|abizena=1859-|izenburua=Lehrbuch der anorganischen Chemie|argitaletxea=De Gruyter|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/14949442|edizioa=91.-100., verb. und stark erw. Aufl. / von Nils Wiberg|isbn=3110075113|pmc=14949442|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Zinkak erraz erreakzionatzen du [[azido]]ekin, [[alkali]]ekin eta beste ez-metalekin.<ref>{{Erreferentzia|izena=John Iredelle Dillard|abizena=Hinds|izenburua=Inorganic Chemistry: With the Elements of Physical and Theoretical Chemistry|argitaletxea=Wiley|hizkuntza=en|data=1905|url=https://books.google.com/books?id=xMUMAAAAYAAJ&hl=en|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Oso purua den zinkak, [[Giro-tenperatura|giro tenperaturan]], soilik azidoekin eta motel erreakzionatzen du.<ref name=":8" /> Azido gogorrek, esate baterako, [[azido klorhidriko]] edo [[Azido sulfuriko|sulfurikoak]], gainazaleko geruza erauz dezakete eta ondorengo erreakzioak, urarekin, hidrogenoaren gasa askatzen du.<ref name=":8" />

Zinkaren kimikan +2 oxidazio egoera nagusi da. Oxidazio-egoera horretan konposatuak sortzen direnean, [[Elektroi geruza|kanpoko geruzako]] s elektroiak galdu egiten dira, konfigurazio elektronikoa [Ar]3d<sup>10</sup> duen ioia emanez.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ritchie,|abizena=Rob.|izenburua=Chemistry|argitaletxea=Letts Educational|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56447119|edizioa=New ed|isbn=1843154382|pmc=56447119|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Soluzio urtsuetan, oktaedro itxurako konposatu bat [Zn(H<sub>2</sub>O)<sub>6</sub>]<sup>2+</sup> da espezie nagusia.<ref>{{Erreferentzia|izena=Burgess, John,|abizena=1936-|izenburua=Metal ions in solution|argitaletxea=Ellis Horwood|data=1978|url=https://www.worldcat.org/oclc/4442507|isbn=0470262931|pmc=4442507|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Zinka zink kloruroarekin batera lurruntzeak, 285 ° C-tik gorako tenperaturetan, Zn2Cl2 eratzen du, +1 oxidazio-egoera duen zink konposatu bat.<ref name=":8" /> Ez dira zinkaren konposaturik ezagutzen +1 edo +2 oxidazio egoera ez dutenak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Brady, James E.,|abizena=1938-|izenburua=General chemistry : principles and structure|argitaletxea=Wiley|data=1982|url=https://www.worldcat.org/oclc/12452321|edizioa=3rd ed., SI version|isbn=047186739X|pmc=12452321|sartze-data=2018-12-09}}</ref> Kalkuluek adierazten dute +4 oxidazio egoera duen zink konposatu bat existitzea oso zaila dela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Martin|abizena=Kaupp|izenburua=Oxidation State +IV in Group 12 Chemistry. Ab Initio Study of Zinc(IV), Cadmium(IV), and Mercury(IV) Fluorides|orrialdeak=2122–2131|abizena2=Dolg|abizena3=Stoll|abizena4=von Schnering|izena2=Michael|izena3=Hermann|izena4=Hans Georg|data=1994-05-01|url=https://doi.org/10.1021/ic00088a012|aldizkaria=Inorganic Chemistry|alea=10|zenbakia=33|issn=0020-1669|doi=10.1021/ic00088a012|sartze-data=2018-12-09}}</ref>

Zinkaren kimika lehen lerroko trantsizioko metalen, [[nikel]]aren eta kobrearen, kimikaren antzekoa da, nahiz eta betetako d-geruza bat duen eta konposatuak [[Diamagnetismo|diamagnetikoak]] eta, orokorrean, kolorerik gabeak diren.<ref name=":6" /> Zink eta magnesioaren [[erradio ioniko]]ak ia berdinak dira. Horregatik, gatz baliokideek kristal egitura bera dute<ref name=":1" />, eta erradio ionikoa faktore erabakigarri bat den beste kasuetan, zinkaren kimikak antz handia du magnesioarenarekin.<ref name=":8" /> Beste alderdi batzuetan, lehenengo lerroko trantsizioko metalen antzekotasun gutxi dago. Zinkak [[Nitrogeno|N-]] eta [[Sufre|S-]] emaileekin [[Lotura kobalente|kobalentzia]] handiagoko eta konplexu egonkorragoak diren zubiak osatzen ditu.<ref name=":6" />

=== Zink(I) konposatuak ===
[[Fitxategi:Zinc acetate.JPG|alt=Zink azetatoa|thumb|Zink azetatoa]]
Zink(I) konposatuak arraroak dira eta oxidazio egoera baxua egonkortzeko ligand handiak behar dituzte. Zink(I) konposatu gehienek formalki [Zn<sub>2</sub>]<sup>2+</sup> nukleoa dute, [Hg<sub>2</sub>]<sup>2+</sup> katioi dimerialaren antzekoa dena, [[Merkurio (elementua)|merkurio]](I) konposatuetan agertzen dena. Ioiaren izaera [[Diamagnetismo|diamagnetikoak]] egitura dimerikoa berretsi egiten du. Zn-Zn lotura duen lehen zink(I) konposatua, (η<sup>5</sup>-C<sub>5</sub>Me<sub>5</sub>)<sub>2</sub>Zn<sub>2</sub>, lehen [[Metalozeno|dimetalozenoa]] da ere. [Zn<sub>2</sub>]<sup>2+</sup> ioia azkar zink metalera eta zink(II) ioira deskonposatzen da, eta oso egoera konkretuetan lortu da soilik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Housecroft, Catherine E.,|abizena=1955-|izenburua=Inorganic chemistry|argitaletxea=Pearson Prentice Hall|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/228102552|edizioa=3rd ed|isbn=9780131755536|pmc=228102552|sartze-data=2018-12-11}}</ref>

=== Zink(II) konposatuak ===
[[Fitxategi:Zinc chloride.jpg|alt=Zink kloritoa|thumb|Zink kloritoa]]
Zinkaren [[konposatu bitar]]rak [[metaloide]] eta [[gas noble]]ak ez diren [[ez-metal]] gehienentzat ezagutzen dira. [[Zink oxido|ZnO]] oxidoa soluzio urtsu neutroetan ia disolbaezina den hauts zuria da, baina [[anfoteriko]]a da, indartsuak diren soluzio basiko eta azidoetan disolbatzen baita.<ref name=":8" /> Beste [[kalkogeno]]ek (ZnS, ZnSe eta ZnTe) elektronika eta optikan aplikazio askotarikoak dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc Sulfide: AMERICAN ELEMENTS Supplier & Tech Info|data=2012-07-17|url=https://archive.today/20120717190353/http://www.americanelements.com/znsu.html|aldizkaria=archive.is|sartze-data=2018-12-11}}</ref> [[15. taldeko elementu|Pniktogenoak]] (Zn3N2, Zn3P2, Zn3As2 eta Zn3Sb2),<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Academic American encyclopedia.|argitaletxea=Grolier Incorporated|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/28150660|isbn=0717220532|pmc=28150660|sartze-data=2018-12-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc Phosphide: AMERICAN ELEMENTS Supplier & Tech Info|data=2012-07-17|url=https://archive.today/20120717120313/http://www.americanelements.com/znp.html|aldizkaria=archive.is|sartze-data=2018-12-11}}</ref> [[peroxido]]a (ZnO<sub>2</sub>), hidruroa (ZnH<sub>2</sub>) eta karburoa (ZnC<sub>2</sub>) ere ezagutzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=A. A.|abizena=Shulzhenko|izenburua=Peculiarities of interaction in the Zn-C system under high pressures and temperatures|orrialdeak=129–133|abizena2=Ignatyeva|abizena3=Osipov|abizena4=Smirnova|izena2=I. Yu.|izena3=A. S.|izena4=T. I.|data=2000-03-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2000DRM.....9..129S|aldizkaria=Diamond and Related Materials|zenbakia=9|issn=0925-9635|doi=10.1016/S0925-9635(99)00231-9|sartze-data=2018-12-11}}</ref> Lau [[haluro]]en artean, ZnF<sub>2</sub>k du izaera ionikoena, beste batzuek (ZnCl<sub>2</sub>, ZnBr<sub>2</sub> eta ZnI<sub>2</sub>) urtze puntu nahiko baxuak dituzte eta kobalenteen antz handiagoa dutela esan ohi da.<ref name=":6" />

Zn<sup>2+</sup> ioiak dituzten [[Disoluzio|soluzio]] basiko ahuletan, Zn(OH)<sub>2</sub> hidroxidoa [[prezipitatu]] zuri gisa sortzen da. Soluzio alkalino indartsuagoetan, hidroxidoa disolbatu egiten da zinkatinak osatzeko ([Zn(OH)<sub>4</sub>]<sup>2-</sup>).<ref name=":6" /> Zn(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> nitratoa, Zn(ClO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> kloratoa, ZnSO<sub>4</sub> sulfatoa, Zn3(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> fosfatoa, ZnMoO<sub>4</sub> molibdatoa, Zn(CN)<sub>2</sub> zianuroa, Zn(AsO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>·8H<sub>2</sub>O arsenatoa eta ZnCrO<sub>4</sub> kromatoa (kolorea duen zinkaren konposatu bakanetako bat) zinkaren beste konposatu ez-organikoen adibide batzuk dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2007-09-30|url=https://web.archive.org/web/20070930230236/http://www.orgsyn.org/orgsyn/prep.asp?prep=cv7p0521|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Handbook of inorganic compounds|argitaletxea=CRC Press|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/32347397|isbn=0849386713|pmc=32347397|sartze-data=2018-12-11}}</ref> Zinkaren [[konposatu organiko]] baten adibide errazena azetatoa da (Zn(O<sub>2</sub>CCH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>).

== Historia ==
=== Antzinako erabilera ===
[[Fitxategi:Hemmoorer Eimer.jpg|alt=Erromatar garaiko letoizko ontzi bat, Alemaniako Hemmoor herrian aurkitua.|thumb|[[Antzinako Erroma|Erromatar garaiko]] [[letoi]]zko ontzi bat, Alemaniako [[Hemmoor]] herrian aurkitua.]]
Antzinako garaietako zink ez-puruaren erabilerari buruzko zenbait adibide isolatu aurkitu dira. Zink [[mea]]k zink-kobre nahasturazko [[letoi]]a egiteko erabiltzen ziren zinka elementu isolatu gisa aurkitu baino milaka urte lehenago. K.a. XIV. mende eta X. mende bitarteko letoi [[judea]]rrak % 23 zinka du.<ref name=":6" />

Letoia egiteko jakituria [[antzinako Grezia]]ra hedatu zen K.a. VII. mendean, baina gutxi erabili zen.<ref name=":9" /> % 80-90 zink duten [[metal-nahastura]]z (falta den ehunekoa [[berun]], [[burdina]], [[antimonio]] eta beste metalez osatua) eginiko apaingarriak aurkitu dira, duela 2.500 urtekoak.<ref name=":5" /> % 87,5 zinka duen estatuatxo bat aurkitu zen [[Dazia (antzinako eskualdea)|daziar]] aztarnategi batean, ziurrenik historiaurrekoa dena.<ref name=":10">{{Erreferentzia|izena=Weeks, Mary Elvira,|abizena=1892-|izenburua=The discovery of the elements|argitaletxea=Kessinger Pub|data=[2003]|url=https://www.worldcat.org/oclc/71322678|isbn=0766138720|pmc=71322678|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

Ezagutzen diren [[pilula]] zaharrenak zink karbonatoak erabiliz eginak dira, [[hidrozinzita]] eta [[smithsonita]]. Pilulak mindutako begientzat erabiltzen ziren eta [[Relitto del Pozzino]] erromatar ontzian aurkitu ziren, K.a. 140 urtean hondoratu zena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=World's oldest pills treated sore eyes - health - 07 January 2013 - New Scientist|data=2013-01-22|url=https://web.archive.org/web/20130122102750/http://www.newscientist.com/article/dn23049-worlds-oldest-pills-treated-sore-eyes.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gianna|abizena=Giachi|izenburua=Ingredients of a 2,000-y-old medicine revealed by chemical, mineralogical, and botanical investigations|orrialdeak=1193–1196|abizena2=Pallecchi|abizena3=Romualdi|abizena4=Ribechini|abizena5=Lucejko|abizena6=Perla Colombini|abizena7=Mariotti Lippi|izena2=Pasquino|izena3=Antonella|izena4=Erika|izena5=Jeannette Jacqueline|izena6=Maria|izena7=Marta|data=2013-01-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2013PNAS..110.1193G|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Science|zenbakia=110|issn=0027-8424|doi=10.1073/pnas.1216776110|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

Letoiaren fabrikazioa [[Antzinako Erroma|erromatarrek]] K.a. 30. urterako ezagutzen zuten.<ref name=":4" /> Letoia egiteko [[Kalamina (argipena)|kalamina]] hautsa (zink [[silikato]] edo karbonatoa), [[Harrikatz|ikatza]] eta [[kobre]]a elkarrekin [[arragoa]] batean berotuz egiten zuten.<ref name=":4" /> Ondoren, kalamina letoia moldatzen zuten armak egiteko erabiltzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=zinc: Definition and Much More From Answers.com|data=2006-04-11|url=https://web.archive.org/web/20060411200556/http://www.answers.com/zinc|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Erromatarrek garai kristauan egindako txanpon batzuk ziurrenik kalamina letoizkoak dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chambers's Encyclopaedia: A Dictionary of Universal Knowledge|argitaletxea=W. & R. Chambers, Limited|hizkuntza=en|data=1901|url=https://books.google.com/books?id=Rz8oAAAAYAAJ&printsec=toc&hl=en|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

[[Estrabon]]ek K.a. I. mendean (baina K.a. IV. mendeko [[Teoponpo]] historialariaren lana aipatuz, orain galdutakoa) "gezurrezko zilar tantak" aipatzen ditu, kobrearekin nahastean letoia sortzen dutenak. Erreferentzia hau zink kantitate txikiei buruzkoa izan daiteke, [[sulfuro]] meak galdatzean sortutako hondakina.<ref name=":11">{{Erreferentzia|izenburua=2000 years of zinc and brass|argitaletxea=British Museum|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40543567|edizioa=Rev. ed|isbn=0861591240|pmc=40543567|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Era honetan lortutako zinka askotan baztertu egiten zen, baliogabekoa zelakoan.<ref name=":10" />

[[Berne zink taula]] zinkaren nahastura batez eginiko pieza bat da, [[Galia]] erromatar garaikoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thilo|abizena=Rehren|izenburua=A Roman zinc tablet from Bern, Switzerland: reconstruction of the manufacture (Rehren 1996, ISA Ankara)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/5991939/A_Roman_zinc_tablet_from_Bern_Switzerland_reconstruction_of_the_manufacture_Rehren_1996_ISA_Ankara_|aldizkaria=Archaeometry 1994 (ISA Ankara)|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

''[[Charaka Samhita]]'' testuak, 300 eta 500 urteen bitartean idatzi zela uste denak<ref>{{Erreferentzia|izena=Gerrit Jan|abizena=Meulenbeld|izenburua=A history of Indian medical literature 1,A 1,A|argitaletxea=Forsten|hizkuntza=English|data=1999|url=https://www.worldcat.org/title/history-of-indian-medical-literature-1a-text/oclc/165833440|isbn=9789069801247|sartze-data=2018-12-12}}</ref>, metal bat aipatzen du, oxidatzerakoan ''pushpanjan'' deiturikoa sortzen duena. Zink oxidoa dela uste da.<ref name=":11" /> Zawarko zink meatzeak, [[Udaipur]]retik gertu, [[Maurya Inperioa|Mauryar arotik]] aktiboak izan dira. Bertan zink metalaren galdaketa, ordea, XII. mende inguruan hasi zela dirudi.<ref name=":12">{{Erreferentzia|izenburua=Crustal evolution and metallogeny in the northwestern Indian shield : a festschrift for Asoke Mookherjee|argitaletxea=Alpha Science|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/80463423|isbn=1842650017|pmc=80463423|sartze-data=2018-12-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://www.tandfonline.com/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2Fabs%2F10.1080%2F00438243.1983.9979899&|aldizkaria=www.tandfonline.com|doi=10.1080/00438243.1983.9979899|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Estimazio baten arabera, kokapen honetan milioi bat tona zink metaliko eta zink oxido sortu ziren XII eta XVI mendeen artean.<ref name=":4" /> Beste estimazio batek 60.000 tona zink metalikoa ekoitzi zirela dio, garai berdinean.<ref name=":12" /> ''[[Rasaratna Samuccaya]]'' testuak, XIII. mendean idatzia, zinka zuten bi motatako meak aipatzen ditu: bat metala erauzteko erabiltzen zena eta beste bat eta helburu sendagarrietarako erabiltzen zena.<ref name=":14">{{Erreferentzia|izenburua=Zinc production in medieval India|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/249007087_Zinc_production_in_medieval_India|aldizkaria=ResearchGate|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

=== Hasierako ikerketak eta izendatzea ===
[[Madanapala]] (Taka dinastia) [[hindu]] erregearen medikuntza Lexiconean, zinka Yasada edo Jasada izendapena zuen metal gisa jasotzen zen. 1374. urte inguruan idatzi zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Prafulla Chandra|abizena=Ray|izenburua=A History of Hindu Chemistry from the Earliest Times to the Middle of the Sixteenth Century, A.D.: With Sanskrit Texts, Variants, Translation and Illustrations|argitaletxea=Bengal Chemical & Pharmaceutical Works, Limited|hizkuntza=en|data=1903|url=https://books.google.com/books?id=DL1HAAAAIAAJ&printsec=titlepage&hl=en|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Kalamina [[artile]]a eta beste substantzia organikoak erabiliz [[Erredox erreakzio|erredukzionatuta]] zink ez-puruaren galdaketa eta erauzketa XIII. mendean lortu zen Indian.<ref name=":1" /><ref name=":13">{{Erreferentzia|izenburua=Discovering the 8th Metal-Zinc|hizkuntza=en-US|url=http://www.azmc.co/en/encyclopedia/discovering-the-8th-metal/|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Txinatarrek ez zuten teknika hau ikasi XVII. mendera arte.<ref name=":13" />

[[Fitxategi:Zinc symbol (fixed width).svg|thumb|upright|Zink elementuaren sinbolo alkimiko]]
[[Alkimia|Alkimistek]] zink metala airean erretzen zuten eta [[kondentsadore]] bat erabiliz sortzen zen zink oxidoa biltzen zuten. Zenbait alkimistek zink oxido honi ''lana philosophica'' deitzen zioten, "filosofoaren artilea" esan nahi duena latinez. Artile itsurako xerloak zirelako eman zioten izen hori, nahiz eta beste batzuentzat elur zuria zirudien eta ''nix album'' izena ematen zioten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Henry Vinecome|abizena=Arny|izenburua=Principles of Pharmacy|argitaletxea=W. B. Saunders|hizkuntza=en|data=1917|url=https://books.google.com/books?id=gRNKAAAAMAAJ&hl=en|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

Metalaren izena seguruenik [[Parazeltso]]k dokumentatu zuen lehenik, [[Suitza]]n jaiotako alkimista alemaniarrak. Metalari ''zinkum'' edo ''zinken'' deitu zion bere ''Liber Mineralium II'' liburuan, [[XVI. mendea]]n.<ref>{{Erreferentzia|izena=Hoover, Herbert|abizena=Clark.|izenburua=Georgius agricola de re metallica.|argitaletxea=Kessinger Pub. Co|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/759686450|isbn=0766131971|pmc=759686450|sartze-data=2018-12-12}}</ref><ref name=":13" /> Hitza alemanezko ''zinke'' hitzetik eratorria da ziurrenik, eta ustez "hortz-itxurakoa edo zorrotza" esan nahi zuen (zink metalezko kristalek orratz itxura dute).<ref>{{Erreferentzia|izena=executive ed.: Wolfgang|abizena=Gerhartz|izenburua=Ullmann's encyclopedia of industrial chemistry / Vol. A. Alphabetically arranged articles. 25, Starch and other polysaccharides to surfactants.|argitaletxea=VCH Verl.-Ges|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/311987978|edizioa=5., completely rev. ed|isbn=3527201254|pmc=311987978|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Baliteke baita ere zink hitzak "[[eztainu]] itxurako" esan nahi izatea, eztainua alemanez ''zinn'' esaten baita.<ref>{{Erreferentzia|izena=Walter W.|abizena=Skeat|izenburua=A Concise Etymological Dictionary of the English Language|argitaletxea=Cosimo, Inc.|hizkuntza=en|abizena2=Skeat|izena2=Walter William|data=2005|url=https://books.google.com/books?id=ls_XijT33IUC&pg=PA622&hl=en|isbn=9781596050921|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Beste aukera bat ere bada: سنگ ''seng'' [[persiera]]zko hitzetik eratorria izatea, harria esanahia duena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Handbook of extractive metallurgy|argitaletxea=Wiley-VCH|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/37891012|isbn=3527287922|pmc=37891012|sartze-data=2018-12-12}}</ref>

[[Andreas Libavius]] alemaniarrak 1596. urtean portugaldarrei harrapatutako merkantzia-ontzi batetik "calay" izendatu zuen produktu baten kantitate bat jaso zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Donald F.|abizena=Lach|izenburua=Asia in the Making of Europe, Volume II: A Century of Wonder. Book 3: The Scholarly Disciplines|argitaletxea=University of Chicago Press|hizkuntza=en|data=2010-01-15|url=https://books.google.com/books?id=N0xD7BYXv_YC&pg=PA426&hl=en|isbn=9780226467139|sartze-data=2018-12-12}}</ref> Libaviusek laginaren propietateak deskribatu zituen, zinka izan zitekeelarik. Zinka Europara [[Ekialde Urruna|Ekialdetik]] inportatzen zen erregularki XVII. mendean eta XVIII. mendearen hasieran<ref name=":13" />, baina batzuetan oso garestia zen.

=== Isolazioa ===
[[Fitxategi:Andreas Sigismund Marggraf-flip.jpg|thumb|[[Andreas Sigismund Marggraf]], zink purua isolatzea lortu zuen lehen pertsonatzat hartzen da.]]
Zink metalikoa [[India]]n 1300. urtean isolatu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Transition metal ellements|data=2014-10-10|url=https://web.archive.org/web/20141010201408/http://science.marshall.edu/castella/chm448/elements3.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=L. Brent|abizena=Vaughan|izenburua=The Junior Encyclopedia Britannica; A Reference Library of General Knowledge Volume 3|argitaletxea=Rarebooksclub.com|hizkuntza=English|data=2012-10-24|url=https://www.amazon.co.uk/Encyclopedia-Britannica-Reference-Library-Knowledge/dp/1231735112|isbn=9781231735114|sartze-data=2018-12-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Irfan|abizena=Habib|izenburua=Economic History of Medieval India, 1200-1500|argitaletxea=Pearson Education India|hizkuntza=en|data=2011|url=https://books.google.com/books?id=K8kO4J3mXUAC&pg=PA86|isbn=9788131727911|sartze-data=2018-12-13}}</ref>, Mendebaldean baino askoz lehenago. Europan isolatu aurretik, Indiatik inportatu zen 1600. urte inguruan.<ref name=":15">{{Erreferentzia|url=https://www.tandfonline.com/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2Ffull%2F10.1179%2Ftns.1945.006&|aldizkaria=www.tandfonline.com|doi=10.1179/tns.1945.006|sartze-data=2018-12-13}}</ref> [[Malachy Postlethwayt|Postlewayten]] ''Universal Dictionary''k, Europako informazio teknologikoa ematen duen iturri garaikideak, ez zuen zinka 1751 baino lehenago aipatzen, baina elementua lehenago ikertu zen.<ref name=":14" /><ref>{{Erreferentzia|url=https://www.tandfonline.com/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2Fabs%2F10.1080%2F00438243.1984.9979929&|aldizkaria=www.tandfonline.com|doi=10.1080/00438243.1984.9979929|sartze-data=2018-12-13}}</ref>

[[P. M. de Respour]] [[Alkimia|alkimista]] flandiarrak zink oxidotik zink metalikoa erauzi zuela jakinarazi zuen 1668an.<ref name=":4" /> [[XVIII. mendea]]ren hasieran, [[Étienne François Geoffroy]]k deskribatu zuen nola zink oxidoa kristal horietan kondentsatzen den, galdatzen ari den zink mea gainean jarritako burdin barretan.<ref name=":4" /> Britainia Handian, John Lanek zinka galdatzeko esperimentuak egin zituztela esaten da. Ziurrenik [[Landore]]n egin zituen, bere 1726ko porrotaren aurretik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Elements|argitaletxea=PediaPress|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books?id=J90PQpnE5l4C&pg=PA1550&lpg=PA1550&dq=Dr+John+Lane+and+the+foundation+of+the+non-ferrous+metal+industry+in+the+Swansea+valley&source=bl&ots=ScQBWgcKRE&sig=rbaW9G1PZV4ocYYa3zj321crwlo&hl=eu&sa=X&ved=2ahUKEwiT3_Wj8ZzfAhV8SRUIHXEwA34Q6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=Dr%20John%20Lane%20and%20the%20foundation%20of%20the%20non-ferrous%20metal%20industry%20in%20the%20Swansea%20valley&f=false|sartze-data=2018-12-13}}</ref>

Britainia Handian 1738an, [[William Champion]]ek kalaminatik zinka erauzteko prozesu bat patentatu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan E.|abizena=Comyns|izenburua=Encyclopedic Dictionary of Named Processes in Chemical Technology|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|data=2007-06-07|url=https://books.google.com/books?id=Jlq-ckWvQSQC&hl=en|isbn=9781420008647|sartze-data=2018-12-13}}</ref> Bere teknika [[Rajastan]]eko zink meatzetan erabiltzen zenaren antzekoa zen, baina ez dirudi zonalde hori bisitatu zuenik.<ref name=":15" /> Championen prozesua 1851. urteraino erabili zen.<ref name=":13" />

[[Andreas Marggraf]] kimikari alemaniarra hartzen da zink metal purua isolatu zuen lehen pertsona gisa, nahiz eta Anton von Swab [[kimika]]ri suediarrak [[Kalamina (argipena)|kalaminatik]] zinka destilatu zuen lau urte lehenago.<ref name=":13" /> Bere 1746ko esperimentuan, Marggrafek kalamina eta ikatz nahasketa bat berotu zuen itxitako ontzi batean, kobrerik gabe, metal bat lortzeko.<ref name=":10" /> Prozedura hau komertzialki praktikoa bihurtu zen 1752. urterako.<ref name=":2" />

=== Ondorengo lanak ===
[[Fitxategi:Luigi Galvani oil-painting (CardioNetworks ECGpedia).jpg|alt=Galbanizazioa Luigi Galvani italiarraren omenez izendatu zen.|ezkerrera|thumb|[[Galbanizazio]]a [[Luigi Galvani]] italiarraren omenez izendatu zen.]]
William Champion anaiak, Johnek, zink sulfitoa [[Kaltzinazio|kaltzinatzeko]] prozesu bat patentatu zuen 1758an. Prozesu honetan oxido bat sortzen zen, gero erretorta prozesuan erabili ahal zena.<ref name=":5" /> Honen aurretik, zinka ekoizteko soilik kalamina erabiltzen zen. 1798an, [[Johann Christian Ruberg]]ek galdaketa prozesua hobetu zuen, lehen galdatze erretorta horizontala eraikiz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Gray, Leon,|abizena=1974-|izenburua=Zinc|argitaletxea=Marshall Cavendish Benchmark|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/57692895|isbn=0761419225|pmc=57692895|sartze-data=2018-12-14}}</ref> [[Jean-Jacques Daniel Dony]]k antzeko makina bat eraiki zuen [[Belgika]]n, zink gehiago prozesatzen zuena.<ref name=":13" /> [[Luigi Galvani]] mediku italiarrak 1780an aurkikuntza garrantzitsua egin zuen: berriki disekatutako igel baten [[bizkarrezur-muin]]a burdin barra bati letoizko kako batez lotzerakoan, igelaren hanka uzkurtu egiten zen.<ref name=":16">{{Erreferentzia|izena=Neville G.|abizena=Warren|izenburua=Physics|argitaletxea=Pascal Press|hizkuntza=en|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=eL9Xn6nQ6XQC&printsec=frontcover&hl=en|isbn=9781740200851|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Era oker batean, nerbio eta muskuluek [[elektrizitate]]a sortzeko modu bat aurkitu zuela pentsatu zuen eta efektuari “animalien elektrizitatea” deitu zion.<ref name=":17">{{Erreferentzia|izena=Daniel Coit|abizena=Gilman|izenburua=The New international encyclopædia|argitaletxea=Dodd, Mead and Co.|hizkuntza=en|abizena2=Peck|abizena3=Colby|izena2=Harry Thurston|izena3=Frank Moore|data=1903|url=https://books.google.com/books?id=gV1MAAAAMAAJ&pg=PA80&hl=en|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Gelaxka galbanikoa eta galbanizazio prozesua Luigi Galvaniren omenez izendatu ziren, eta bere aurkikuntzek [[bateria elektriko]]etarako, [[galbanizazio]]etarako eta [[babes katodiko]]etarako bidea ireki zuten.<ref name=":17" />

Galvaniren lagun [[Alessandro Volta]]k efektua ikertzen jarraitu zuen eta [[pila voltaiko]]a asmatu zuen 1800. urtean.<ref name=":16" /> Voltaren pilaren oinarrizko unitatea gelaxka galbaniko sinplifikatua zen: kobre eta zink plakak [[elektrolito]] batez bereiziak eta eroale bati kanpotik konektatuta. Unitateak serialki pilatuta zeuden, zelula voltaikoa egiteko. Elektrizitatea ekoizteko, [[elektroi]]ak zinketik kobrera zuzentzen ziren eta zinka jatea ahalbidetuz.<ref name=":16" />

Zinkaren izaera ez-magnetikoak eta soluzioetan kolorerik ez izateak, biokimikan eta elikaduran zuen garrantziaren aurkikuntza atzeratu zuten.<ref name=":18">{{Erreferentzia|izenburua=Advanced inorganic chemistry.|url=https://www.worldcat.org/oclc/39147745|edizioa=6th edition|isbn=0471199575|pmc=39147745|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Hau 1940. urtean aldatu zen, [[anhidrasa karboniko]]ak, [[karbono dioxido]]a odoletik ateratzen duen [[entzima]] batek, bere [[gune aktibo]]an zinka zuela ikusi zenean.<ref name=":18" /> [[Karboxipeptidasa]] entzima digestiboa zinka zuen bigarren entzima ezaguna bihurtu zen 1955ean.<ref name=":18" />

== Produkzioa ==
=== Meatzaritza eta tratamendua ===
{| class="wikitable" style="float:right; margin-left:0.5em"

|+ 2014ko zink ekoizpena, herrialdeen arabera
|- class="hintergrundfarbe6"
! Postua !!Herrialdea !![[Tona]]k
|-
| '''1'''||{{flagicon|Txina}} '''[[Txina]]''' ||align="right"| '''5,000,000'''
|-
| '''2'''||{{flagicon|Australia}} '''[[Australia]]''' ||align="right"| '''1,500,000'''
|-
| '''3'''||{{flagicon|Peru}} '''[[Peru]]''' ||align="right"| '''1,300,000'''
|-
| '''4'''||{{flagicon|India}} '''[[India]]''' ||align="right"| '''820,000'''
|-
| '''5'''||{{flagicon|AEB}} '''[[Ameriketako Estatu Batuak]]''' ||align="right"| '''700,000'''
|-
| '''6'''||{{flagicon|Mexiko}} '''[[Mexiko]]''' ||align="right"| '''700,000'''
|}
[[Fitxategi:World Zinc Production 2006.svg|alt=2006ko zink ekoizpena herrialdeka, ehunekoetan|thumb|2006ko zink ekoizpena herrialdeka, ehunekoetan<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Mineral Commodity Summaries 2007: Zinc|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=2008-12-17|url=https://web.archive.org/web/20081217021239/http://minerals.er.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/zinc/mcs-2008-zinc.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-14}}</ref>]]
Zinka laugarren metal erabiliena da, burdina, aluminioa eta kobrearen atzetik. 13 milioi tona inguru ekoizten dira urtero.<ref name=":19" /> Munduko zink ekoizle handiena Nyrstar da, Australiako OZ Minerals eta Belgikako Umicore enpresen elkarketatik sortua.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinifex, Umicore Combine to Form Top Zinc Maker - WSJ|data=2017-01-26|url=https://web.archive.org/web/20170126122526/http://www.wsj.com/articles/SB116590371844647445|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Munduko zinkaren % 70a meatzaritzatik lortzen da, gainerako % 30a zinka birziklatzetik dator.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Welcome to Zinc World - your Web Resource for all things Zinc|data=2011-10-21|url=https://web.archive.org/web/20111021135539/http://www.zincworld.org/recycling.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Komertzialki purua den zinka Goi Maila Berezi bezala ezagutzen da (ingelesez, Special High Grade edo SHG), eta % 99.995eko purutasuna du.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Special High Grade Zinc (SHG) 99.995%|argitaletxea=Nyrstar|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=2009-03-04|url=https://web.archive.org/web/20090304154218/http://nyrstar.com/nyrstar/en/products/zinccongalvanising/techdownloads/shg_budel.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-14}}</ref>

Mundu mailan, zink berriaren % 95 sulfuro mea gordailuetatik ateratzen da, eta horietan esfalerita (ZnS) kobre, berun eta burdin sulfuroekin nahastua egoten da ia beti.<ref name=":21">{{Erreferentzia|izena=Porter, Frank,|abizena=1927-|izenburua=Zinc handbook : properties, processing, and use in design|argitaletxea=M. Dekker|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23144901|isbn=0824783409|pmc=23144901|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Zink minak mundu osoan zehar sakabanatuta daude, Txina, Australia eta Perun daudelarik eremu nagusiak. Txinak 2014. urtean munudko zink ekoizpenaren % 38 ekoiztu zen.<ref name=":20" />

Zink metala meatzaritza erabiliz produzitzen da.<ref name=":22">{{Erreferentzia|izena=Rosenqvist,|abizena=Terkel.|izenburua=Principles of extractive metallurgy|argitaletxea=Tapir Academic Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/58800505|edizioa=2nd ed|isbn=8251919223|pmc=58800505|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Mea fin-fin birrindu egiten da; ondoren, flotazio prozesuan sartzen da mineralak gangatik bereizteko (hidrofobizitatearen propietatean oinarrituta), zink sulfuro mea kontzentratu bat lortzeko.<ref name=":22" /> Ore honek % 50a zinka, % 32 sufrea, % 13 burdina eta % 5 SiO2 du.<ref name=":22" />

Txigortzeak zink sulfuro kontzentratuta zink oxido bihurtzen du:<ref name=":21" />

:2 ZnS + 3 {{chem|O|2}} → 2 ZnO + 2 {{chem|SO|2}}

Sufre dioxidoa azido sulfurikoa ekoizteko erabiltzen da, lixibiatzeko prozesurako beharrezkoa dena. Zink karbonatoa edo zink silikatoa (Namibiako Skorpion Gordailuan adibidez) erabiltzen badira zinkaren ekoizpenean, txigortzea alde batera utzi daiteke.<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Borg|izenburua=Geology of the Skorpion Supergene Zinc Deposit, Southern Namibia|orrialdeak=749–771|data=2003-06-01|url=https://doi.org/10.2113/98.4.749|aldizkaria=Economic Geology|alea=4|zenbakia=98|issn=0361-0128|doi=10.2113/98.4.749|sartze-data=2018-12-14}}</ref>
[[Fitxategi:Zinc world production.svg|alt=Mundu mailako zink produkzioa urteetan zehar|thumb|Mundu mailako zink produkzioa urteetan zehar]]
Ekoizpenean jarraitzeko bi oinarrizko metodo erabiltzen dira: pirometalurgia edo elektrohigadura. Pirometalurgiak zink oxido karbono edo karbono monoxidoan erreduzitzen du 950&nbsp;°Cko tenperaturan metalera. Zink lurrun bezala destilatzen da beste metaletatik banatzeko, tenperatura horietan lurruntzen ez direnak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Bodsworth,|abizena=Colin.|izenburua=The extraction and refining of metals|argitaletxea=CRC Press|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/30079249|isbn=0849344336|pmc=30079249|sartze-data=2018-12-14}}</ref> Zink lurruna kondentsadore batean biltzen da.<ref name=":21" /> Ondorengo ekuazioek prozesu hau deskribatzen dute:<ref name=":21" />

:2 ZnO + C → 2 Zn + {{chem|CO|2}}
: ZnO + CO → Zn + {{chem|CO|2}}

Elektrohigaduran, zinka azido sulfurikoaren bidez lixibiatzen da meatik:<ref>{{Erreferentzia|izena=Gupta, C.|abizena=K.|izenburua=Hydrometallurgy in extraction processes|argitaletxea=CRC Press|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/21197603|isbn=0849368049|pmc=21197603|sartze-data=2018-12-14}}</ref>

:ZnO + {{chem|H|2|SO|4}} → {{chem|ZnSO|4}} + {{chem|H|2|O}}

[[Fitxategi:Skorpion Zink Mine.jpg|alt=Namibiako Scorpion Zink meategia|thumb|[[Namibia]]ko Scorpion Zink meategia]]
Azkenik, zinka elektrolisi bidez erreduzitzen da.<ref name=":21" />

:2 {{chem|ZnSO|4}} + 2 {{chem|H|2|O}} → 2 Zn + 2 {{chem|H|2|SO|4}} + {{chem|O|2}}

Azido sulfurikoa berreskuratzen eta birziklatu egiten da lixibiatze prozesuan berrerabiltzeko.

Galbanizatutako lehengai arku elektrikozko labe batera botatzen denean, zinka hautsetik berreskuratzen da hainbat prozesu bidez, batez ere Waelz prozesua (2014ean, % 90).<ref>{{Erreferentzia|izena=Ernst|abizena=Worrell|izenburua=Handbook of Recycling: State-of-the-art for Practitioners, Analysts, and Scientists|argitaletxea=Newnes|hizkuntza=en|abizena2=Reuter|izena2=Markus|data=2014-04-28|url=https://books.google.es/books/about/Handbook_of_Recycling.html?id=gQfUAgAAQBAJ&redir_esc=y|isbn=9780123965066|sartze-data=2018-12-14}}</ref>

=== Ingurugiroan eragina ===
Zink sulfuriko duten meak birfintzean, sufre dioxidoaren eta [[kadmio]] lurrun bolumen handiak sortzen diru. Galdaketa [[Zepa (metalurgia)|zepek]] eta beste hondakinek metal kantitate handiak dituzte. 1,1 miloi tona zink metaliko eta 130 mila tona berun inguru meatu eta galdatu ziren [[Kelmis|La Calamine]] eta [[Plombières]] belgikar herrietan 1806 eta 1882 bitartean.<ref name=":23">{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Kucha|izenburua=Primary minerals of Zn-Pb mining and metallurgical dumps and their environmental behavior at Plombières, Belgium|orrialdeak=1–15|abizena2=Martens|abizena3=Ottenburgs|abizena4=de Vos|abizena5=Viaene|izena2=A.|izena3=R.|izena4=W.|izena5=W.|data=1996-02-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1996EnGeo..27....1K|aldizkaria=Environmental Geology|zenbakia=27|doi=10.1007/BF00770598|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Iraganeko meatzaritza-operazioek zinka eta kadmioa askatzen dute, eta [[Geul]] ibaiaren sedimentuak metal kantitate handiak dituzte.<ref name=":23" /> Duela bi mila urte inguru, meatzaritza eta galdaketaren eraginez sortutako zink emisioak urtean 10 mila tona inguru ziren. 1850. hamarkadatik aurrera 10 bider handitu ondoren, zink emisioak urtean 3.4 milioi tona izatera iritsi ziren 80.ko hamarkadan. 1990eko hamarkadan, 2,7 miloi tonetara jaitsi ziren. Hala ere, 2005. urtean [[Artikoa|Artikoko]] [[troposfera]]ri buruz egindako ikerketa batek erakutsi zuen bertako kontzentrazioek ez zutela gainbehera islatzen. Emisio antropogeno eta naturalen arteko ratioa 20-1ekoa da.<ref name=":32">{{Erreferentzia|izena=Martin R.|abizena=Broadley|izenburua=Zinc in plants|orrialdeak=677–702|hizkuntza=en|abizena2=White|abizena3=Hammond|abizena4=Zelko|abizena5=Lux|izena2=Philip J.|izena3=John P.|izena4=Ivan|izena5=Alexander|data=2007|url=https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1469-8137.2007.01996.x|aldizkaria=New Phytologist|alea=4|zenbakia=173|issn=1469-8137|doi=10.1111/j.1469-8137.2007.01996.x|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

Industria eta meatzaritza eremuetatik igarotzen diren ibaietan zink kontzentrazioa 20 ppm-koa izan daiteke.<ref name=":4" /> [[Hondakin-uren tratamendu|Hondakin tratamendu]] eraginkorrak asko murrizten ditu kopuru hauek: [[Rhin]] ibaian egindako tratamenduak, esate baterako, zinkaren maila 50 ppb-ra jaitsi du.<ref name=":4" /> Kutsadura honek eraginak izan ditzake: kontzentrazioak 2 ppm-ra iristen badira, arrainek odolean eraman dezaketen oxigenoaren kantitatean eragiten du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan G.|abizena=Heath|izenburua=Water Pollution and Fish Physiology|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|data=1995-09-14|url=https://books.google.com/books?id=5NPVTuBtGF4C&hl=en|isbn=9780873716321|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

{{Irudi zabala|The Zinc Works and Incat.jpg|1150px|Historikoki [[Derwent (Tasmania)|Derwent]] ibaian zink kontzentrazio altuak egotearen erantzulea bada ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Derwent Estuary – Water Quality Improvement Plan for Heavy Metals|data=2012-03-21|url=https://web.archive.org/web/20120321090648/http://www.derwentestuary.org.au/file.php?id=193|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>, [[Lutana]]ko zink fabrika [[Tasmania]]ko esportatzaile handiena da, estatuaren [[BPG]]aren % 2,5 sortzen duelarik. Urtean 250.000 tona zink baino gehiago sortzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinifex Zinc Smelter - Hobart, Tasmania|data=2009-04-27|url=https://web.archive.org/web/20090427031313/http://www.tchange.com.au/resources/zinifex_smelter.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>}}

Zinkaren meatzaritzak, birfintzeak edota zinka duten lohiekin lurra fertilizatzeak [[Lurzoruaren kutsadura|lurrak kutsatzen]] ditu. Lur kilo lehor bakoitzeko hainbat zink gramo izatera iritsi daitezke. 500 ppm baino gehiago dituzten lurretan, landareek beste ezinbesteko metal batzuk (hala nola, burdina eta [[manganeso]]a) xurgatzeko duten gaitasuna kaltetu egiten da. 2000 ppm-tik 180.000 ppm-rako (% 18) zink mailak erregistratu dira lurzoru lagin batzuetan.<ref name=":4" />

== Aplikazioak ==
Zinkaren aplikazio nagusiak ([[AEB]]etako portzentaiak dira)<ref name=":24">{{Erreferentzia|izenburua=Zinc: World Mine Production (zinc content of concentrate) by Country"|data=2011-06-08|url=https://web.archive.org/web/20110608154555/http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/zinc/myb1-2009-zinc.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>
# [[Galbanizazio]]a (% 55)
# [[Letoi]]a eta [[brontze]]a (% 16)
# Beste nahasturak (% 21)
# Hainbat (% 8)

=== Korrosioaren aurkako babesa eta bateriak ===
[[Fitxategi:Feuerverzinkte Oberfläche.jpg|alt=Galbanizatutako metal baten gainazaleren detailea|thumb|[[Galbanizazio|Galbanizatutako]] metal baten gainazaleren detailea]]
Zinka [[korrosio]]aren aurkako agente gisa erabiltzen da gehien<ref name=":6" />, eta galbanizazioa ([[burdina]] edo [[altzairu]]aren estaldura) forma ezagunena da. 2009an, Ameriketako Estatu Batuetan, erabilitako zink metalaren % 55a edo 893.000 tona, galbanizaziorako erabili ziren.<ref name=":24" />

Zinka burdina edo altzairua baino erreaktiboagoa da eta, beraz, tokiko [[Erredox erreakzio|oxidazio]] ia guztiak erakartzen ditu, korrosioak guztiz jaten duen arte.<ref name=":25">{{Erreferentzia|izena=Stwertka,|abizena=Albert.|izenburua=A guide to the elements|argitaletxea=Oxford University Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/33013451|isbn=0195080831|pmc=33013451|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Oxido eta karbonatozko (Zn<sub>5</sub>(OH)<sub>6</sub>(CO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>) babes geruza bat sortzen da gainazalean, zinkak korrosioa jasaten duen heinean.<ref name=":5" /> Babes honek zink geruza urratzen denean ere irauten du, baina degradatzen joaten da zinkak korrosioa jasaten duen heinean.<ref name=":5" /> Zinka elektrokimikoki aplikatzen da edo urtutako zink moduan, urtze-galbanizazioaz edota lainoztatzeaz. Galbanizazioa kate lotura hesietan, babes barandetan, esekidura-zubietan, argiztapenetan, metalezko teilatuetan eta autoen gorputzetan erabiltzen da.<ref name=":4" />

Zinkaren erreaktibotasun erlatiboak eta bere oxidazioa erakartzeko gaitasunak [[babes katodiko]]an (BK) erabiltzeko [[babes anodo]] eraginkorra egiten du. Esate baterako, lurperatutako kanalizazio baten babes katodikoa zinkarekin egindako anodoak kanalizaziora konektatzen lortzen da.<ref name=":5" /> Zinkak [[anodo]] gisa jokatzen du (negatiboa den [[Borne (elektroteknia)|bornea]]), pixkanaka korrosioa jasanez [[korronte elektriko]]a altzairuzko kanalizaziora igortzen duen bitartean.<ref name=":5" /> Zinka [[Ur gazi|itsasoko uren]] esposizioa jasaten duten metalak katodikoki babesteko ere erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=F.|abizena=Dalard|izenburua=A comparative study of the electrochemical behaviour of Algerian zinc and a zinc from a commercial sacrificial anode|orrialdeak=1139–1145|hizkuntza=en|abizena2=Ghali|abizena3=Benzine|abizena4=Salhi|abizena5=Bounoughaz|izena2=E.|izena3=K.|izena4=E.|izena5=M.|data=2003-03-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1022824813564|aldizkaria=Journal of Materials Science|alea=6|zenbakia=38|issn=1573-4803|doi=10.1023/A:1022824813564|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink disko bat itsasontzi baten burdinazko lemari atxikitzen bazaio, astiro jasango du korrosioa lema oso-osorik mantentzen diren bitartean.<ref name=":25" /> Era berean, helize bati edo [[Gila (nautika)|gilaren]] metalezko babesari atxikitako zink estalki batek aldi baterako babesa eskaintzen du.

-0.76 [[volt]]eko [[oinarrizko elektrodo potentzial]]arekin, zinka baterientzako anodo material gisa erabiltzen da (erreaktiboagoa den [[litio]]a (SEP -3.04 V) [[Litio-ioizko bateria|litiozko baterien]] anodoentzat erabiltzen da). Zink hautsa era honetan erabiltzen da bateria alkalinoetan eta zink-karbono baterietako zorroa (anodo gisa funtzionatzen duena era berean) zink xafla batez osatua dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Handbook of battery materials|argitaletxea=Wiley-VCH|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/310004401|isbn=9783527611669|pmc=310004401|sartze-data=2018-12-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J.-P.|abizena=Wiaux|izenburua=Recycling zinc batteries: an economical challenge in consumer waste management|orrialdeak=61–65|abizena2=Waefler|izena2=J.-P.|data=1995|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1995JPS....57...61W|aldizkaria=Journal of Power Sources|zenbakia=57|issn=0378-7753|doi=10.1016/0378-7753(95)02242-2|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zinka zink-aire bateriaren anodo edo erregai gisa ere erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=T.|abizena=Culter|izenburua=A design guide for rechargeable zinc-air battery technology|orrialdeak=616–621|data=1996-6|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/535134/|aldizkaria=Southcon/96 Conference Record|doi=10.1109/SOUTHC.1996.535134|sartze-data=2018-12-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc Air Battery-Battery Hybrid for Powering Electric Scooters and Electric Buses|data=2006-03-12|url=https://web.archive.org/web/20060312003601/http://www.electric-fuel.com/evtech/papers/paper11-1-98.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J. F.|abizena=Cooper|izenburua=A refuelable zinc/air battery for fleet electric vehicle propulsion|hizkuntza=English|abizena2=Fleming|abizena3=Hargrove|abizena4=Koopman|abizena5=Peterman|izena2=D.|izena3=D.|izena4=R.|izena5=K.|data=Thu Apr 20 00:00:00 EDT 1995|url=https://www.osti.gov/biblio/82465|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink-zerio erredox fluxu-bateriak ere zinkean oinarritutako erdi-zelula negatiboetan oinarritzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The developments and challenges of cerium half-cell in zinc–cerium redox flow battery for energy storage|orrialdeak=695–704|hizkuntza=en|data=2013-02-15|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0013468612020257|aldizkaria=Electrochimica Acta|zenbakia=90|issn=0013-4686|doi=10.1016/j.electacta.2012.12.066|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

=== Nahasturak ===
Oso erabilia den zink-nahastura bat letoia da. Nahastura honetan kobrea % 3 eta % 45 arteko edozein zink kopururekin aleatzen da, letoi motaren arabera.<ref name=":5" /> Letoia oro har, kobrea baino harikorragoa eta [[Duktilitate|duktilagoa]] da, eta korrosioarekiko erresistentzia handiagoa du.<ref name=":5" /> Propietate hauek erabilgarria egiten dute komunikazio ekipamendu, hardware, musika tresna eta ur-balbuletan.<ref name=":5" />

[[Fitxategi:Microstructure of rolled and annealed brass; magnification 400X.jpg|alt=Burdinurtutako letoizko mikroegitura lauak, 400x handipenarekin|ezkerrera|thumb|Burdinurtutako letoizko mikroegitura lauak, 400x handipenarekin]]
Asko erabiltzen diren beste zink-nahastura batzuk, [[nikel zilar]]ra, aluminio soldadura eta [[brontze]] komertziala dira.<ref name=":1" /> Zinka kanalizazio garaikideetan ere erabiltzen da, tradizionalki erabilitako [[berun]]/[[eztainu]] nahasturaren ordez.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The organ : an encyclopedia|argitaletxea=Routledge|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/58451784|isbn=0415941741|pmc=58451784|sartze-data=2018-12-15}}</ref> % 85-88 zinka, % 4-10 kobrea eta % 2-8 aluminioa duten nahasturek makina-errodamendu mota batzuetan erabilera mugatua dute. Zinka AEBtako [[zentimo]] bateko [[txanpon]]etako metal nagusia da 1982tik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The United States Mint About Us|data=2015-02-18|url=https://web.archive.org/web/20150218061037/http://www.usmint.gov/about_the_mint/?action=coin_specifications|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink nukleoa kobrezko geruza mehe batez estalita dago, kobrezko txanpon baten itxura emateko. 1994. urtean, 33.200 tona zink erabili ziren [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetan]] 13,6 mila milioi txanpon ekoizteko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mineral Yearbook 1994: Zink|data=2008-10-29|url=https://web.archive.org/web/20081029065604/http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/zinc/720494.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

Kobrea, aluminioa eta [[magnesio]]a kantitate txikietan duten nahasturak erabilgarriak dira hainbat [[galdaketa]] motatarako, bereziki automobilgintza, elektrizitate eta hardware industrietan.<ref name=":1" /> [[Zamak]] izenarekin merkaturatzen dira metal-nahastura hauek.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eastern Alloys, Inc. - Die casting Alloy (ZAMAK 2, ZAMAK 3, ZAMAK 5, ZAMAK 7, ZA-8, ZA-12, & ZA-27), Zinc Ingots|data=2008-12-25|url=https://web.archive.org/web/20081225003739/http://www.eazall.com/diecastalloys.aspx|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Honen adibide bat zink aluminioa da. Bere urtze puntu baxuak, bere [[biskositate]] baxuarekin bat, forma txiki eta korapilatuak ekoizteko aukera ematen du. Laneko tenperatura baxuak galdaketa produktuen hozte azkarra dakar, eta honek muntai ekoizpen azkarrak.<ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Apelian|izenburua=Casting with Zinc Alloys|orrialdeak=12–20|abizena2=Paliwal|abizena3=Herrschaft|izena2=M.|izena3=D. C.|data=1981-11-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1981JOM....33k..12A|aldizkaria=JOM - Journal of the Minerals, Metals and Materials Society|zenbakia=33|issn=1047-4838|doi=10.1007/BF03339527|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Beste nahastura batek, Prestal izenarekin merkaturatzen denak, % 78 zink eta % 22 aluminioa dauka, eta altzairua bezain sendoa, baina plastikoa bezain malgua dela esaten da.<ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Davies,|abizena=Geoff.|izenburua=Materials for automobile bodies|argitaletxea=Elsevier, Butterworth Heinemann|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/162590522|isbn=9780750656924|pmc=162590522|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Nahastura honen [[superplastizitate]] horri esker, zeramika eta zementuarekin egindako moldeetan galdatzea ahalbidetzen du.<ref name=":1" />

Antzeko metal-nahasturak, berun-kopuru txiki bat gehituta, hoztutakoan xafla gisa biribildu daitezke. % 96 zinka eta % 4 aluminioa duen nahastura bat trokelak egiteko erabiltzen da, metalezko moldeak garestiegiak liratekeen produkzioetarako.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Samans Carl H.|izenburua=Engineering Metals And Their Alloys|data=1949|url=http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.19384|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Fatxada, teilatu, eta [[xafla]] estrukturako beste aplikazio batzuetarako, [[titanio]]a eta kobrea duten zink nahasturak erabiltzen dira.<ref name=":26">{{Erreferentzia|izena=Porter, Frank,|abizena=1927-|izenburua=Corrosion resistance of zinc and zinc alloys|argitaletxea=M. Dekker|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/30155481|isbn=0824792130|pmc=30155481|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Aleatu gabeko zinka hauskorregia da fabrikazio prozesu hauetarako.<ref name=":26" />

Material trinko, merke eta lantzeko erraza denez, zinka berunaren ordezko gisa erabiltzen da. [[Saturnismo|Berunarekiko kezka]] hazten joan den heinean, zinka ordezko eraginkor gisa agertzen da hainbat aplikazioetarako: arrantzatik hasi<ref>{{Erreferentzia|izena=Keith|abizena=Gardner|izenburua=The Complete Book of Fishing: A Guide to Freshwater, Saltwater & Big-game Fishing|argitaletxea=Gallery Books|hizkuntza=en|data=1987|url=https://books.google.com/books?id=b3nWAAAAMAAJ|sartze-data=2018-12-15}}</ref>, pneumatikoen oreka eta bolanteetaraino.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Minoura Japan – Voluntary Recall Notice|data=2013-03-23|url=https://web.archive.org/web/20130323175731/http://www.minourausa.com/english/support-e/recall-e.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

[[Kadmio]] zink [[Telurio|telurikoa]] nahastura [[erdieroale]] bat da, eta sentsore gailu txikien multzo batean banatu daitekeena.<ref name=":27">{{Erreferentzia|izena=Katz, Jonathan|abizena=I.|izenburua=The biggest bangs : the mystery of gamma-ray bursts, the most violent explosions in the universe|argitaletxea=Oxford University Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/70725246|isbn=0195145704|pmc=70725246|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Gailu horiek [[Txip|zirkuitu integratu]] baten antzekoak dira eta [[gamma izpi]]en [[fotoi]]en energia detektatu dezakete.<ref name=":27" /> Maskara xurgatzaile baten atzean, nahastura honen sentsore multzoek izpien norabidea zehaztu dezakete.<ref name=":27" />

=== Beste erabilera industrialak ===
[[Fitxategi:Zinc oxide.jpg|alt=Zink oxidoa pigmentu gisa erabiltzen da margo zurietan.|thumb|Zink oxidoa pigmentu gisa erabiltzen da margo zurietan.]]
2009an, Amerikako Estatu Batuetako zinkaren ekoizpenaren laurden bat gutxi gorabehera zink konposatuetan kontsumitu zen<ref name=":24" />; hainbat industrialki erabiltzen direlarik. Zink oxidoa margoetan pigmentu txuri gisa eta gomaren fabrikazioan [[katalizatzaile]] gisa erabiltzen da, beroa ateratzeko. Zink oxidoa gomazko polimeroak eta plastikoak [[erradiazio ultramore]]tik babesteko erabiltzen da.<ref name=":4" /> Zink oxidoaren propietate [[erdieroale]]ak direla eta, [[baristore]] eta fotokopiagailuetan erabilgarria da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Zhang, Xiaoge|abizena=Gregory.|izenburua=Corrosion and electrochemistry of zinc|argitaletxea=Plenum Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/35184009|isbn=0306453347|pmc=35184009|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink zink-oxido zikloa bi urratsetako prozesu [[Termokimika|termokimikoa]] da, [[Hidrogeno produkzioa|hidrogenoa sortzeko]] erabiltzen dena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Development of Solar-powered Thermochemical Production of Hydrogen from Water|data=2009-02-05|url=https://web.archive.org/web/20090205122514/http://www.hydrogen.energy.gov/pdfs/review06/pd_10_weimer.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

Zink kloruroa sarritan zurean gehitzen da suaren aurkako babes gisa<ref name=":2" /> eta batzuetan egur [[kontserbatzaile]] gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Forest Products|abizena=Laboratory (U.S.)|izenburua=Wood preservatives|abizena2=Blew|izena2=Joseph Oscar|url=https://ir.library.oregonstate.edu/concern/defaults/ff365909p?locale=en|aldizkaria=ir.library.oregonstate.edu|sartze-data=2018-12-15}}</ref>. Beste produktu kimikoen fabrikazioan erabiltzen da.<ref name=":2" /> Zink metiloa (Zn(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>) [[sintesi organiko]] askotan erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=E. von|abizena=Frankland|izenburua=Notiz über eine neue Reihe organischer Körper, welche Metalle, Phosphor u. s. w. enthalten|orrialdeak=213–216|hizkuntza=en|data=1849|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/jlac.18490710206|aldizkaria=Justus Liebigs Annalen der Chemie|alea=2|zenbakia=71|issn=1099-0690|doi=10.1002/jlac.18490710206|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink sulfuroa (ZnS) pigmentu [[Luminiszentzia|lumineszenteetan]] erabiltzen da, hala nola, erlojuen orratzetan, X izpi eta telebistako pantailetan eta pintura lumineszenteetan.<ref name=":1" /> ZnS kristalak [[laser]]retan erabiltzen dira, espektroaren erdialdeko [[infragorri]]etan lan egiten dutenetan zehazki.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of Laser Physics and Technology - an Open Access Resource of In-Depth Information, Free Articles, Nonlinear and Fiber Optics|url=https://www.rp-photonics.com/encyclopedia.html|aldizkaria=www.rp-photonics.com|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink sulfatoa kimiko bat da pigmentu eta [[Tindu|tindagaietan]].<ref name=":2" /> Zink piriotina zikinkeriaren aurkako pinturetan erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Worldwide occurrence and effects of antifouling paint booster biocides in the aquatic environment: a review|orrialdeak=235–248|hizkuntza=en|data=2004-04-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160412003001764|aldizkaria=Environment International|alea=2|zenbakia=30|issn=0160-4120|doi=10.1016/S0160-4120(03)00176-4|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

Zinka hautsa batzuetan propultsatzaile gisa erabiltzen da [[Suziri|kohete]] modeloetan.<ref name=":28">{{Erreferentzia|izenburua=Demonstrations - Zinc + Sulfur|data=2008-12-02|url=https://web.archive.org/web/20081202034703/http://www.angelo.edu/faculty/kboudrea/demos/zinc_sulfur/zinc_sulfur.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref> % 70 zink eta % 30 [[sufre]] hautsa duen konprimatutako nahasketa pizten denean erreakzio kimiko bortitz bat ematen da.<ref name=":28" /> Honek zink sulfuroa sortzen du, gas beroa, beroa eta argi kantitate handiekin batera.<ref name=":28" />

Zink metal xaflak zink barrak egiteko erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc Counters - technical information|data=2008-11-21|url=https://web.archive.org/web/20081121002508/http://www.zinccounters.co.uk/html/tech/tech.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

<sup>64</sup>Zn, zinkaren isotopo ugarienak, [[aktibazio neutroniko]]a jasateko erraztasun handia dauka, oso erradioaktiboa den <sup>65</sup>Zn bihurtuz. Honek 244 eguneko [[Semidesintegrazio-periodo|erdi-bizitza]] du eta [[gamma erradiazio]] handia sortzen du. Hori dela eta, erreaktore nuklearretan korrosioaren aurka erabiltzen den zink oxidoa <sup>64</sup>Zn isotopoz xahutzen da erabili baino lehen. Arrazoi beragatik, zinka arma nuklearrak [[Bonba gatzatu|gatzatzeko]] material gisa proposatu da (kobaltoa beste gatzatze material bat da, ezagunagoa)<ref name=":29">{{Erreferentzia|url=https://ndupress.ndu.edu/Portals/68/Documents/occasional/cswmd/CSWMD_OccationalPaper-8.pdf|izenburua=Weapons of Mass Destruction|aldizkaria=ndupress.ndu.edu|sartze-data=2018-12-15}}</ref>. <sup>64</sup>Zn isotopoz hornitutako [[bonba nuklear]] batek, eztanda egiterakoan, <sup>65</sup>Zn [[Euri erradiaktibo|kantitate handiak sortuko]] lituzke, armaren [[erradioaktibitatea]] nabarmen handituz<ref name=":29" />. Ez dago informaziorik honelako arma bat inoiz eraiki, probatu edo erabili denik.<ref name=":29" />

<sup>65</sup>Zn trazatzaile gisa erabiltzen da, zinka daramaten metal-nahasturen higadura aztertzeko, edo zinkak organismoetan jarraitzen duen bidea eta rola aztertzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc {{!}} Encyclopedia.com|url=https://www.encyclopedia.com/science-and-technology/chemistry/compounds-and-elements/zinc#3427000114|aldizkaria=www.encyclopedia.com|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

Zink ditiokarbonamato konplexuak nekazaritzako erabiltzen dira [[fungizida]]k gisa. Horien artean [[Zineb]], Metiram, Propineb eta Ziram daude.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ullmann's agrochemicals.|argitaletxea=Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/72868955|isbn=9783527316045|pmc=72868955|sartze-data=2018-12-15}}</ref> Zink naftalatoa zura kontserbatzekok erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Walker, J. C.|abizena=F.|izenburua=Primary wood processing : principles and practice|argitaletxea=Springer|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/209934701|edizioa=2nd ed|isbn=9781402043932|pmc=209934701|sartze-data=2018-12-15}}</ref> ZDDP formako zinka motor olioan erabiltzen da, [[higadura]]ren aurkako gehigarri gisa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ZDDP Engine Oil - Mustang Monthly|data=2009-09-12|url=https://web.archive.org/web/20090912041431/http://www.mustangmonthly.com/techarticles/mump_0907_zddp_zinc_additive_engine_oil/index.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-15}}</ref>

=== Kimika organikoa ===
[[Fitxategi:DiphenylzincCarbonylAddition.png|alt=Difenilzinka aldehido bati gehitzeko prozesua|thumb|Difenilzinka [[aldehido]] bati gehitzeko prozesua]]
[[Organozink konposatu|Organozink]] kimika karbono-zink loturak dituzten konposatuen zientzia da, hauen propietate fisikoak, sintesiak eta erreakzio kimikoak deskribatzen dituena. Organozink konposatu asko garrantzitsuak dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=Larry E.|abizena=Overman|izenburua=The Allylic Trihaloacetimidate Rearrangement|argitaletxea=American Cancer Society|orrialdeak=1–107|hizkuntza=en|abizena2=Carpenter|izena2=Nancy E.|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/0471264180.or066.01|aldizkaria=Organic Reactions|isbn=9780471264187|doi=10.1002/0471264180.or066.01|sartze-data=2018-12-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Chemistry of Organozinc Compounds: R-Zn - Google Books|data=2016-04-14|url=https://web.archive.org/web/20160414165728/https://books.google.com/books?id=Y3wYEmIHlqUC|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Paul|abizena=Knochel|izenburua=Organozinc Reagents: A Practical Approach|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|abizena2=Jones|izena2=Philip|data=1999|url=https://books.google.com/books?id=UH5tQgAACAAJ|isbn=9780198501213|sartze-data=2018-12-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Synthetic Methods of Organometallic and Inorganic Chemistry: Catalysis - Google Books|data=2016-04-14|url=https://web.archive.org/web/20160414190931/https://books.google.com/books?id=hgUqZkG23PAC|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-17}}</ref> Aplikazio garrantzitsuen artean daude [[Frankland Duppa erreakzio]]a<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Frankland-Duppa Reaction|url=https://www.drugfuture.com/OrganicNameReactions/ONR144.htm|aldizkaria=www.drugfuture.com|sartze-data=2018-12-17}}</ref>, [[Reformatsky erreakzio]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Sergius|abizena=Reformatsky|izenburua=Neue Synthese zweiatomiger einbasischer Säuren aus den Ketonen|orrialdeak=1210–1211|hizkuntza=en|data=1887|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/cber.188702001268|aldizkaria=Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft|alea=1|zenbakia=20|issn=1099-0682|doi=10.1002/cber.188702001268|sartze-data=2018-12-17}}</ref>, [[Simmons-Smith erreakzio]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Howard E.|abizena=Simmons|izenburua=A NEW SYNTHESIS OF CYCLOPROPANES FROM OLEFINS|orrialdeak=5323–5324|abizena2=Smith|izena2=Ronald D.|data=1958-10-01|url=https://doi.org/10.1021/ja01552a080|aldizkaria=Journal of the American Chemical Society|alea=19|zenbakia=80|issn=0002-7863|doi=10.1021/ja01552a080|sartze-data=2018-12-17}}</ref> eta [[Barbier erreakzio]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Académie des sciences (France) Auteur du|abizena=texte|izenburua=Comptes rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des sciences / publiés... par MM. les secrétaires perpétuels|hizkuntza=FR|data=1899-01|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k30841|aldizkaria=Gallica|sartze-data=2018-12-17}}</ref>.

Zinkak katalizatzaile moduan aplikazio asko ditu sintesi organikoetan, sintesi asimetrikoak barne. Metal preziatu konplexuen alternatiba merke eta eskuragarria da. Zinka katalizatzaile gisa erabiltzerakoan lortutako emaitzak (errendimendua eta ee) [[paladio]]arekin, [[rutenio]]arekin, [[iridio]]arekin eta besteekin lortzen direnaren antzekoak dira, eta zinka metalezko katalizatzaile aukera bat da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chiral zinc catalysts for asymmetric synthesis|orrialdeak=1339–1394|hizkuntza=en|data=2015-03-04|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0040402014017128|aldizkaria=Tetrahedron|alea=9|zenbakia=71|issn=0040-4020|doi=10.1016/j.tet.2014.12.022|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

=== Osagarri dietetikoa ===
[[Fitxategi:Zinc 50 mg.jpg|alt=50mg zink pilulak, osagarri dietetiko gisa saltzen direnak. Dosi honek bai AEBtan (40 mg) zein Europar Batasunean (25 mg) gomendatzen den eguneroko dosia gainditzen du.|ezkerrera|thumb|50mg zink pilulak, osagarri dietetiko gisa saltzen direnak. Dosi honek bai AEBtan (40 mg) zein Europar Batasunean (25 mg) gomendatzen den eguneroko dosia gainditzen du.]]
Pilula bakar batean eta erraz eskuratu daitezkeen eguneroko [[bitamina]] eta mineral osagarrietan, zinka zink oxido, zink azetato edo zink glukonato gisa egon ohi da.<ref>{{Erreferentzia|izena=DiSilvestro, Robert|abizena=A.|izenburua=Handbook of minerals as nutritional supplements|argitaletxea=CRC Press|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/55518105|isbn=0849316529|pmc=55518105|sartze-data=2018-12-17}}</ref> Zinka [[antioxidatzaile]] gisa hartzen da normalean. Hala eta guztiz ere, [[Erredox erreakzio|erredox]] inertea da eta, beraz, funtzio horri era ez zuzenean soilik bete dezake.<ref>{{Erreferentzia|izena=Wolfgang|abizena=Maret|izenburua=Zinc biochemistry: from a single zinc enzyme to a key element of life|orrialdeak=82–91|data=2013-01-01|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23319127|aldizkaria=Advances in Nutrition (Bethesda, Md.)|alea=1|zenbakia=4|issn=2156-5376|pmid=23319127|pmc=PMC3648744|doi=10.3945/an.112.003038|sartze-data=2018-12-17}}</ref> Oro har, zink osagarria elementu honen gabezi arrisku handia dagoenean gomendatzen da (errenta ertain eta baxuko herrialdeak adibidez), prebentziozko neurri gisa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Evan|abizena=Mayo-Wilson|izenburua=Zinc supplementation for preventing mortality, morbidity, and growth failure in children aged 6 months to 12 years of age|abizena2=Junior|abizena3=Imdad|abizena4=Dean|abizena5=Chan|abizena6=Chan|abizena7=Jaswal|abizena8=Bhutta|izena2=Jean A|izena3=Aamer|izena4=Sohni|izena5=Xin Hui S|izena6=Evelyn S|izena7=Aneil|izena8=Zulfiqar A|data=2014-05-15|url=https://doi.org/10.1002/14651858.CD009384.pub2|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|issn=1465-1858|doi=10.1002/14651858.cd009384.pub2|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

Zink gabezia [[depresio-nahasmendu larri]]arekin lotu da, eta zink osagarriak hartzea tratamendu eraginkorra izan daiteke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Potential roles of zinc in the pathophysiology and treatment of major depressive disorder|orrialdeak=911–929|hizkuntza=en|data=2013-06-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S014976341300078X|aldizkaria=Neuroscience & Biobehavioral Reviews|alea=5|zenbakia=37|issn=0149-7634|doi=10.1016/j.neubiorev.2013.03.018|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

Zinka [[beherako]]a tratatzeko erabiltzen da, batez ere garapen bidean dauden herrialdeetako umeen artean; tresna sinple, merke eta kritikoa baita. Beherakoa izatean zinka gorputzean agortu egiten da. Baina azken ikerketek iradokitzen dute zinka berreskuratzeko 10 eta 14 eguneko tratamendu bat jarraituz gero, beherakoaren iraupena eta larritasuna murrizten dela, eta etorkizuneko gertakariak saihestu ditzakeela hiru hilabetez.<ref>{{Erreferentzia|izena=Z. A.|abizena=Bhutta|izenburua=Therapeutic effects of oral zinc in acute and persistent diarrhea in children in developing countries: pooled analysis of randomized controlled trials|orrialdeak=1516–1522|abizena2=Bird|abizena3=Black|abizena4=Brown|abizena5=Gardner|abizena6=Hidayat|abizena7=Khatun|abizena8=Martorell|abizena9=Ninh|izena2=S. M.|izena3=R. E.|izena4=K. H.|izena5=J. M.|izena6=A.|izena7=F.|izena8=R.|izena9=N. X.|data=2000-12|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11101480|aldizkaria=The American Journal of Clinical Nutrition|alea=6|zenbakia=72|issn=0002-9165|pmid=11101480|doi=10.1093/ajcn/72.6.1516|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

Cochraneko berrikuspen baten arabera, zink osagarria hartzen dutenek adinarekin erlazionatutako makularen degenerazioa garatzeko aukera gutxiago dituztela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer R|abizena=Evans|izenburua=Antioxidant vitamin and mineral supplements for slowing the progression of age-related macular degeneration|abizena2=Lawrenson|izena2=John G|data=2017-07-30|url=https://doi.org/10.1002/14651858.CD000254.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|issn=1465-1858|doi=10.1002/14651858.cd000254.pub4|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

Zink osagarria tratamendu eraginkorra da [[akrodermatitis enteropatika]]rako, zink xurgapenari eragiten dion nahasketa genetikorako. Aldez aurretik hilkorra zen kaltetuak ziren haurrentzat.<ref name=":42">{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Emsley|izenburua=Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=2003|url=https://books.google.com/books?id=j-Xu07p3cKwC&hl=en|isbn=9780198503408|sartze-data=2018-12-08}}</ref>

[[Gastroenteritis]]a asko gutxitzen da zinka hartuz gero. Hau bi arrazoirengatik gertatu liteke: [[digestio aparatu]]ko ioien mikrobioen aurkako eragin zuzenagatik
edo zelula immuneen zinkaren xurgapena eta berriro askatzearen ([[granulozito]] guztiek askatzen dute zinka) ondorioz. Baliteke biak batera ere geratzea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Tolunay Beker|abizena=Aydemir|izenburua=Zinc supplementation of young men alters metallothionein, zinc transporter, and cytokine gene expression in leukocyte populations|orrialdeak=1699–1704|abizena2=Blanchard|abizena3=Cousins|izena2=Raymond K.|izena3=Robert J.|data=2006-02-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006PNAS..103.1699A|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Science|zenbakia=103|issn=0027-8424|doi=10.1073/pnas.0510407103|sartze-data=2018-12-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Valko|izenburua=Metals, toxicity and oxidative stress|orrialdeak=1161–1208|abizena2=Morris|abizena3=Cronin|izena2=H.|izena3=M. T. D.|data=2005|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15892631|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=10|zenbakia=12|issn=0929-8673|pmid=15892631|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

2011n, ikertzaileek aurkitu zuten zink kantitate handiak gehitzen bazitzaizkion gernu-lagin bati, [[droga]] detekzioa ezeztatzen zuela. Ikertzaileek ez zuten ikertu zink osagarri dietetiko bat oralki kontsumitzeak efektu bera izan zezakeen edo ez.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nathan H.|abizena=Lents|izenburua=Zinc Reduces the Detection of Cocaine, Methamphetamine, and THC by ELISA Urine Testing|orrialdeak=333–340|hizkuntza=en|abizena2=Venkatratnam|izena2=Abhishek|data=2011-07-01|url=https://academic.oup.com/jat/article/35/6/333/770673|aldizkaria=Journal of Analytical Toxicology|alea=6|zenbakia=35|issn=0146-4760|doi=10.1093/anatox/35.6.333|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

Zinka [[GABAA hartzaile|GABA<sub>A</sub> hartzailearen]] modulatzaile alosteriko negatiboa da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Trevor G.|abizena=Smart|izenburua=Zinc-mediated inhibition of GABAA receptors: discrete binding sites underlie subtype specificity|orrialdeak=362–369|hizkuntza=en|abizena2=Harvey|abizena3=Dunne|abizena4=Hosie|izena2=Robert J.|izena3=Emma L.|izena4=Alastair M.|data=2003-04|url=https://www.nature.com/articles/nn1030|aldizkaria=Nature Neuroscience|alea=4|zenbakia=6|issn=1546-1726|doi=10.1038/nn1030|sartze-data=2018-12-17}}</ref>

==== Hotzeria ====
Zink osagarriak (askotan zink azetato edo zink glukonato [[gozoki]]ak) [[hotzeri]]aren tratamenduan erabiltzen diren osagarri dietetikoak dira.<ref name=":30">{{Erreferentzia|izenburua=Office of Dietary Supplements - Zinc|hizkuntza=en|url=https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/|aldizkaria=ods.od.nih.gov|sartze-data=2018-12-18}}</ref> Zink osagarriek, 75 mg eguneko baino dosi handiagoak hartuz gero (sintomak hasi eta 24 ordu baino lehenago hasita), hotzeriaren sintomak egun batez murrizten dituztela frogatu da.<ref name=":30" /><ref name=":31">{{Erreferentzia|izena=Meenu|abizena=Singh|izenburua=Zinc for the common cold|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|abizena2=Das|izena2=Rashmi R|data=2013-06-18|url=https://doi.org/10.1002/14651858.CD001364.pub4|doi=10.1002/14651858.cd001364.pub4|sartze-data=2018-12-18|encyclopedia=Cochrane Database of Systematic Reviews}}</ref> Datuen gabezia dela eta, ez da nahikoa ebidentziarik zink osagarrien [[Prebentzio (medikuntza)|prebentziozko]] erabilerak hotzeria hartzeko aukera murrizten duela zehazteko.<ref name=":31" /> Zink osagarrien efektu kaltegarriak ahoan, besteak beste, zapore txarra eta [[goragale]]a dira.<ref name=":30" /><ref name=":31" /> Zinka duten sudurrarentzako espraien erabilera [[Anosmia|usaimenaren galerarekin]] erlazionatua dagoela ikusi da.<ref name=":30" /> Hori dela eta, 2009ko ekainean, Estatu Batuetako [[Droga eta Elikagaien Administrazioa]]k kontsumitzaileei mota honetako produktuak erabiltzen uzteko abisua eman zuen.<ref name=":30" />

Gizakien [[errinobirus]]a, [[patogeno]] biralik arruntena gizakietan, hotzeriaren eragile nagusia da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=CDC|izenburua=Antibiotics Aren’t Always the Answer|hizkuntza=en-us|data=2017-09-26|url=https://www.cdc.gov/antibiotic-use/community/for-patients/common-illnesses/colds.html|aldizkaria=Centers for Disease Control and Prevention|sartze-data=2018-12-18}}</ref> Zinkak hotzeriaren gogortasuna edo/eta iraupena murrizteko martxan jartzen duen mekanismoa ez dago argi. Zenbait ikerketen arabera, [[hantura]] nasala gutxitu edo desagertzea eta errinobirusaren hartzailearen loturaren [[Entzimen inhibitzaile|inhibizio]] zuzena dira.<ref name=":30" />

=== Erabilera topikoa ===
Zinkaren erabilera topikoak [[Azal (anatomia)|larruazalean]] erabiltzen direnak izaten dira, askotan zink oxido moduan. Zink-prestakinek eguzkiak eragindako [[Erredura|erreduren]] aurkako babesa ematen dute.<ref name=":4" /> Haurraren [[pixoihal]]a doan zonaldean ([[perineo]]an) pixka bat jarriz gero pixoihala aldatzen den bakoitzean, [[Pixoihalen dermatitis|pixoihalak eragindako dermatitisaren]] aurkako babesa eskaini dezake.<ref name=":4" />

Zink mota batzuk hortzetako pasta eta aho garbitzaileetan erabiltzen dira, [[halitosi]]a saihesteko.<ref>{{Erreferentzia|izena=S.|abizena=Roldán|izenburua=The effects of a new mouthrinse containing chlorhexidine, cetylpyridinium chloride and zinc lactate on the microflora of oral halitosis patients: a dual-centre, double-blind placebo-controlled study|orrialdeak=427–434|hizkuntza=en|abizena2=Winkel|abizena3=Herrera|abizena4=Sanz|abizena5=Winkelhoff|izena2=E. G.|izena3=D.|izena4=M.|izena5=A. J. Van|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1034/j.1600-051X.2003.20004.x|aldizkaria=Journal of Clinical Periodontology|alea=5|zenbakia=30|issn=1600-051X|doi=10.1034/j.1600-051X.2003.20004.x|sartze-data=2018-12-18}}</ref> Zink piritionea berriz, xanpuetan erabiltzen da, [[Zahi (buru-azala)|zahia]] saihesteko.<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Marks|izenburua=The effects of a shampoo containing zinc pyrithione on the control of dandruff|orrialdeak=415–422|hizkuntza=en|abizena2=Pearse|abizena3=Walker|izena2=A. D.|izena3=A. P.|data=1985|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1365-2133.1985.tb02314.x|aldizkaria=British Journal of Dermatology|alea=4|zenbakia=112|issn=1365-2133|doi=10.1111/j.1365-2133.1985.tb02314.x|sartze-data=2018-12-18}}</ref>

== Funtzio biologikoa ==
Zinka [[gizaki]]entzat<ref>{{Erreferentzia|izena=Wolfgang|abizena=Maret|izenburua=Zinc and Human Disease|argitaletxea=Springer, Dordrecht|orrialdeak=389–414|hizkuntza=en|data=2013|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-007-7500-8_12|aldizkaria=Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases|isbn=9789400774995|doi=10.1007/978-94-007-7500-8_12|sartze-data=2018-12-18|serie=Metal Ions in Life Sciences}}</ref><ref name=":33">{{Erreferentzia|izena=Atish|abizena=Prakash|izenburua=Zinc: indications in brain disorders|orrialdeak=131–149|hizkuntza=en|abizena2=Bharti|abizena3=Majeed|izena2=Kanchan|izena3=Abu Bakar A.|data=2015|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/fcp.12110|aldizkaria=Fundamental & Clinical Pharmacology|alea=2|zenbakia=29|issn=1472-8206|doi=10.1111/fcp.12110|sartze-data=2018-12-18}}</ref><ref name=":34">{{Erreferentzia|izena=Yoshihiro|abizena=Urade|izenburua=Dietary Zinc Acts as a Sleep Modulator|orrialdeak=2334|hizkuntza=en|abizena2=Cherasse|abizena3=Cherasse|abizena4=Urade|izena2=Yoan|izena3=Yoan|izena4=Yoshihiro|data=2017/11|url=https://www.mdpi.com/1422-0067/18/11/2334|aldizkaria=International Journal of Molecular Sciences|alea=11|zenbakia=18|pmid=29113075|pmc=PMC5713303|doi=10.3390/ijms18112334|sartze-data=2018-12-18}}</ref>, beste [[animalia]] batzuentzat<ref>{{Erreferentzia|izena=Ananda|abizena=Prasad|orrialdeak=1|data=2008|url=https://doi.org/10.2119/2008-00033.Prasad|aldizkaria=Molecular Medicine|alea=5-6|zenbakia=14|issn=1076-1551|pmid=18385818|pmc=PMC2277319|doi=10.2119/2008-00033.prasad|sartze-data=2018-12-18}}</ref>, [[landare]]entzat<ref name=":32" /> eta [[mikroorganismo]]entzat<ref>{{Erreferentzia|izena=Barrett|abizena=Sugarman|izenburua=Zinc and Infection|orrialdeak=137–147|hizkuntza=en|data=1983-01-01|url=https://academic.oup.com/cid/article/5/1/137/438721|aldizkaria=Reviews of Infectious Diseases|alea=1|zenbakia=5|issn=0162-0886|doi=10.1093/clinids/5.1.137|sartze-data=2018-12-18}}</ref> funtsezko [[aztarna elementu]]a da. Zinka 300 [[entzima]]ren eta 1000 [[transkripzio faktore]] baino gehiagoren funtzionamendurako beharrezkoa da<ref name=":34" /> eta [[Metalotioneina|metalotioneinetan]] gorde eta transferitu egiten da.<ref name=":18" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Hajo|abizena=Haase|izenburua=The Essential Toxin: Impact of Zinc on Human Health|orrialdeak=1342–1365|hizkuntza=en|abizena2=Rink|abizena3=Plum|abizena4=Plum|abizena5=Rink|abizena6=Haase|izena2=Lothar|izena3=Laura M.|izena4=Laura M.|izena5=Lothar|izena6=Hajo|data=2010/4|url=https://www.mdpi.com/1660-4601/7/4/1342|aldizkaria=International Journal of Environmental Research and Public Health|alea=4|zenbakia=7|pmid=20617034|pmc=PMC2872358|doi=10.3390/ijerph7041342|sartze-data=2018-12-18}}</ref> Mota honetako bigarren metal elementu ugariena da gizakietan [[burdina]]ren ondoren, eta entzima klase guztietan agertzen den metal bakarra da.<ref name=":32" /><ref name=":34" />

Proteinetan, zink ioiak [[azido aspartiko]]aren, [[azido glutamiko]]aren, [[zisteina]]ren eta [[histidina]]ren aminoazidoen albo kateetan koordinatzen dira sarritan. Proteinetako zink lotura honen azalpen teoriko eta konputazionala (beste trantsizio metalekin ere gertatzen den bezala) zaila da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Erik G.|abizena=Brandt|izenburua=Molecular dynamics study of zinc binding to cysteines in a peptide mimic of the alcohol dehydrogenase structural zinc site|orrialdeak=975|abizena2=Hellgren|abizena3=Brinck|abizena4=Bergman|abizena5=Edholm|izena2=Mikko|izena3=Tore|izena4=Tomas|izena5=Olle|data=2009|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2009PCCP...11..975B|aldizkaria=Physical Chemistry Chemical Physics (Incorporating Faraday Transactions)|zenbakia=11|issn=1463-9076|doi=10.1039/B815482A|sartze-data=2018-12-18}}</ref>

Gutxi gorabehera, 2-4 gramo zink<ref name=":36">{{Erreferentzia|izena=Lothar|abizena=Rink|izenburua=Zinc and the immune system|orrialdeak=541–552|hizkuntza=en|data=2000/11|url=https://www.cambridge.org/core/journals/proceedings-of-the-nutrition-society/article/zinc-and-the-immune-system/23B26245CF0F773E5F1AA19E9800B82B|aldizkaria=Proceedings of the Nutrition Society|alea=4|zenbakia=59|issn=0029-6651|doi=10.1017/S0029665100000781|sartze-data=2018-12-18}}</ref> daude giza gorputzean zehar banatuta. Zink gehiena burmuinetan, giharretan, hezurretan, giltzurrunean eta gibelean dago, eta kontzentrazio handienak prostatan eta begiaren zatietan daude.<ref>{{Erreferentzia|izena=Raul A.|abizena=Wapnir|izenburua=Protein Nutrition and Mineral Absorption|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|data=1990-09-25|url=https://books.google.com/books?id=qfKdaCoZS18C&hl=en|isbn=9780849352270|sartze-data=2018-12-18}}</ref> [[Ernal-hazi|Semena]] bereziki aberatsa da zinkean, [[prostata]]ko guruin funtzioaren funtsezko faktorea eta [[Sexu-organo|ugalketa organoen]] hazkundean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Carolyn D.|abizena=Berdanier|izenburua=Handbook of Nutrition and Food|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Dwyer|abizena3=Feldman|izena2=Johanna T.|izena3=Elaine B.|data=2007-08-24|url=https://books.google.com/books?id=PJpieIePsmUC&hl=en|isbn=9781420008890|sartze-data=2018-12-18}}</ref>

Gizakietan, zinkaren rol biologikoak nonahi daude.<ref name=":0" /><ref name=":33" /> "[[Ligando]] organiko sorta zabaletan" elkarreraginean datza<ref name=":0" />, eta [[RNA]] eta [[DNA]]ren metabolismoan, [[seinale transdukzio]]an eta [[gene-adierazpen]]ean funtzioak ditu. [[Apoptosi]]a ere arautzen du. 2006ko ikerketa batek giza proteinen % 10 inguru (2800) potentzialki zink loturak dituztela estimatu zuen. Honez gain, beste ehunka proteinek zinkaren garraio eta trafikoan parte hartzen dute.<ref name=":32" />

[[Burmuin]]etan, zinka [[besikula sinaptiko]] espezifikoetan gordetzen da [[neurona]] glutamatergikoen bidez eta neuronen kitzikakortasuna modulatu dezakete.<ref name=":33" /><ref name=":34" /><ref name=":35" /> [[Plastikotasun sinaptiko]]an funtsezko papera betetzen du eta, beraz, ikaskuntzan.<ref name=":33" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc and cortical plasticity|orrialdeak=347–373|hizkuntza=en|data=2009-03-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165017308001355|aldizkaria=Brain Research Reviews|alea=2|zenbakia=59|issn=0165-0173|doi=10.1016/j.brainresrev.2008.10.003|sartze-data=2018-12-18}}</ref> Zink [[homeostasi]]ak [[nerbio-sistema zentral]]aren erregulazio funtzionalean ere paper kritikoa jokatzen du.<ref name=":33" /><ref name=":34" /><ref name=":35">{{Erreferentzia|izena=Byron K. Y.|abizena=Bitanihirwe|izenburua=Zinc: The brain's dark horse|orrialdeak=1029–1049|hizkuntza=en|abizena2=Cunningham|izena2=Miles G.|data=2009|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/syn.20683|aldizkaria=Synapse|alea=11|zenbakia=63|issn=1098-2396|doi=10.1002/syn.20683|sartze-data=2018-12-18}}</ref> L- eta D-histidinak burmuinetako zink hartzea errazten dute.<ref>{{Erreferentzia|izena=Robert A.|abizena=Yokel|izenburua=Blood-brain barrier flux of aluminum, manganese, iron and other metals suspected to contribute to metal-induced neurodegeneration|orrialdeak=223–253|data=2006-11|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17119290|aldizkaria=Journal of Alzheimer's disease: JAD|alea=2-3|zenbakia=10|issn=1387-2877|pmid=17119290|sartze-data=2018-12-18}}</ref> [[SLC30A3]] burmuinetako zink homeostasian eragina duen zink garraiatzaile nagusia da.<ref name=":33" />

=== Entzimak ===
[[Fitxategi:Carbonic anhydrase.png|alt=Anhidrasa karbonikoaren errepresentazioa. Zink atomoa erdian ikusi daiteke|thumb|[[Anhidrasa karboniko]]aren errepresentazioa. Zink atomoa erdian ikusi daiteke]]
Zinka [[Lewis azido eta baseak|Lewis azido]] eraginkorra da, [[hidroxilazio]]an eta beste erreakzio entzimatikoetan agente [[Katalisi|katalitiko]] baliagarria delarik.<ref name=":37">{{Erreferentzia|izena=Institute of|abizena=Medicine|izenburua=Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc|hizkuntza=en|data=2000-01-09|url=https://www.nap.edu/catalog/10026/dietary-reference-intakes-for-vitamin-a-vitamin-k-arsenic-boron-chromium-copper-iodine-iron-manganese-molybdenum-nickel-silicon-vanadium-and-zinc|isbn=9780309072793|sartze-data=2018-12-19}}</ref> Metal honek koordinazio geometriko malgua du baita ere, eta horri esker, erabiltzen duten proteinek erreakzio biologikoak egiteko [[Proteina#Egitura|konformazioak]] bizkor aldatu ditzakete.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Biochemical and physiological aspects of human nutrition|argitaletxea=W.B. Saunders|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/38573609|isbn=072164452X|pmc=38573609|sartze-data=2018-12-19}}</ref> Zink duten entzimen bi adibide [[anhidrasa karboniko]]a eta [[karboxipeptidasa]] dira, [[karbono dioxido]]aren (CO<sub>2</sub>) proteinen erregulazio eta digestiorako funtsezkoak direnak, hurrenez hurren.<ref name=":6" />

Ornodunen odolean, anhidrasa karbonikoak CO<sub>2</sub>a bikarbonatoan bihurtzen du, eta entzima berak bikarbonatoa CO<sub>2</sub>an bihurtzen du biriken bidez botatzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Amnon|abizena=Kohen|izenburua=Isotope Effects In Chemistry and Biology|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Limbach|izena2=Hans-Heinrich|data=2005-11-01|url=https://books.google.com/books?id=7EiIqrRBBQgC&hl=en|isbn=9781420028027|sartze-data=2018-12-19}}</ref> Entzima hau gabe, bihurketa hau milioi bat aldiz motelagoa litzateke<ref name=":6" /> odolean arrunta den 7ko [[pH]]an edo 10 edo gehiagoko pHa beharko luke abiadura mantentzeko.<ref name=":18" /> Erlaziorik ez duen anhidrasa β-karbonikoa landaretan beharrezkoa da hostoen formazioan, [[azido azetiko]]aren sintesian eta [[hartzidura alkoholiko]]an.<ref>{{Erreferentzia|izena=M. A. A.|abizena=Gadallah|izenburua=Effects of indole-3-acetic acid and zinc on the growth, osmotic potential and soluble carbon and nitrogen components of soybean plants growing under water deficit|orrialdeak=451–467|data=2000-04-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2000JArEn..44..451G|aldizkaria=Journal of Arid Environments|zenbakia=44|doi=10.1006/jare.1999.0610|sartze-data=2018-12-19}}</ref>

Karboxipeptidasak [[peptido]]en loturak mozten ditu proteinen digestioan zehar. Lotura kobalente koordinatu bat sortzen da terminal peptidoaren eta zinkari loturiko C=O talde baten artean, eta karbonoari karga positiboa ematen dio. Horrek zinkaren inguruko entziman poltsiko [[Hidrofobia|hidrofobiko]] bat sortzen laguntzen du, digestioan dagoen proteinaren alde ez-polarra erakartzen duena.<ref name=":6" />

=== Seinaleztapena ===
Zinkak mezulari funtzioa betetzen duela ikusi da, seinaleztapen bideak aktibatzeko gai delarik. Bide horietako askok [[minbizi]] hazkunde arraroak bultzatzen dituzte. ZIP garraiolarien bidez eraso daitezke.<ref>{{Erreferentzia|izena=Silvia|abizena=Ziliotto|izenburua=17. Targeting Zinc(II) Signalling to Prevent Cancer|argitaletxea=De Gruyter|abizena2=Ogle|abizena3=Taylor|izena2=Olivia|izena3=Kathryn M.|data=2018|url=https://www.degruyter.com/view/books/9783110470734/9783110470734-023/9783110470734-023.xml|aldizkaria=Metallo-Drugs: Development and Action of Anticancer Agents|zenbakia=18|isbn=9783110470734|doi=10.1515/9783110470734-023|sartze-data=2018-12-21}}</ref>

=== Beste proteina batzuk ===
[[Fitxategi:Zinc finger rendered.png|alt=Zink hatzek ADN sekuentziak irakurtzen laguntzen dute|thumb|[[Zink hatz]]ek ADN sekuentziak irakurtzen laguntzen dute]]
[[Zink hatz]]etan zinkak funtzio soilik estrukturala betetzen du.<ref name=":18" /> Zink hatzek [[transkripzio faktore]] batzuen zatiak osatzen dituzte. Faktore hauek [[ADN sekuentzia|ADNaren oinarrizko sekuentziak]] antzematen dituzten proteinak dira, [[ADN]]aren transkripzio eta erreplikazioan zehar. Zink hatzetan bederatzi edo hamar Zn<sup>2+</sup> ioi egon ohi dira. Hauen funtzioa hatzaren estruktura mantentzea da. Horretarako, transkripzio faktoreko lau [[aminoazido]]ak lotzen dituzte.<ref name=":6" /> Transkripzio faktorea ADNaren helizearen inguruan biltzen da eta hatzak erabiltzen ditu ADN sekuentziara egoki lotzeko.

[[Odol-plasma]]n, zinka [[albumina]] (60%, afinitate baxua) eta [[transferrina]]ri (% 10) lotu eta hauen bidez garraiatzen da.<ref name=":36" /> Transferrinak [[burdina]] ere garraiatzen duenez, gehiegizko burdina izateak zinkaren xurgapena murrizten du, eta alderantziz. Antzeko antagonismoa ere [[kobre]]arekin eman ohi da.{{Erref behar}} Odol-plasmako zink kontzentrazioa nahiko egonkorra izaten da, zink kontsumoarekin erlazio handirik gabe.<ref name=":37" /> [[Listu-guruin]]eko, [[prostata]]ko, [[sistema immunologiko]]ko eta [[heste]]etako zelulek [[Komunikazio zelular|zink seinaleztapena]] erabiltzen dute beste zelula batzuekin komunikatzeko.<ref>{{Erreferentzia|url=http://static.smallworldlabs.com/molmedcommunity/content/pdfstore/331-336.Hershfinkel.00038.PDF|aldizkaria=static.smallworldlabs.com|pmid=17728842|pmc=PMC1952663|doi=10.2119/2006-00038.hershfinkel|sartze-data=2018-12-21}}</ref>

Zinka [[metalotioneina]] erreserbetan gorde daiteke mikroorganismoetan, edo animalien heste edo [[gibel]]etan.<ref name=":18" /> Hesteetako zeluletako metalotioneina zink xurgapena %15-40 tartean doitzeko gai da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Blake, Steve,|abizena=ND.|izenburua=Vitamins and minerals demystified|argitaletxea=McGraw-Hill|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/180878700|isbn=9780071489010|pmc=180878700|sartze-data=2018-12-21}}</ref> Hala eta guztiz ere, zink gutxiegi edo gehiegi hartzea kaltegarria izan daiteke. Gehiegizko hartzeak kobrezko xurgapena bereziki kaltetzen du, metalotioneinak bi metalak xurgatzen dituelako.<ref name=":45">{{Erreferentzia|izena=G. J.|abizena=Fosmire|izenburua=Zinc toxicity|orrialdeak=225–227|hizkuntza=en|data=1990-02-01|url=https://academic.oup.com/ajcn/article/51/2/225/4695142|aldizkaria=The American Journal of Clinical Nutrition|alea=2|zenbakia=51|issn=0002-9165|doi=10.1093/ajcn/51.2.225|sartze-data=2018-12-21}}</ref>

Giza [[dopamina]] garraiatzaileak afinitate handiko zink [[elkartze gune]] bat du zelulatik kanpo. Zinka bertara lotzen denean, dopamina berrartzea inhibitzen du eta [[anfetamina]]k induzitutako dopamina kanporatzeko fluxua anplifikatzen du.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.tandfonline.com/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2Ffull%2F10.1586%2F14737175.8.4.611&|aldizkaria=www.tandfonline.com|doi=10.1586/14737175.8.4.611|sartze-data=2018-12-21}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Sulzer|izenburua=How Addictive Drugs Disrupt Presynaptic Dopamine Neurotransmission|orrialdeak=628–649|data=2011-02|url=https://doi.org/10.1016/j.neuron.2011.02.010|aldizkaria=Neuron|alea=4|zenbakia=69|issn=0896-6273|pmid=21338876|pmc=PMC3065181|doi=10.1016/j.neuron.2011.02.010|sartze-data=2018-12-21}}</ref><ref name=":38">{{Erreferentzia|izena=Harald H.|abizena=Sitte|izenburua=The Role of Zinc Ions in Reverse Transport Mediated by Monoamine Transporters|orrialdeak=21505–21513|hizkuntza=en|abizena2=Gether|abizena3=Freissmuth|abizena4=Singer|abizena5=Nørregaard|abizena6=Scholze|izena2=Ulrik|izena3=Michael|izena4=Ernst A.|izena5=Lene|izena6=Petra|data=2002-06-14|url=http://www.jbc.org/content/277/24/21505|aldizkaria=Journal of Biological Chemistry|alea=24|zenbakia=277|issn=1083-351X|pmid=11940571|doi=10.1074/jbc.M112265200|sartze-data=2018-12-21}}</ref> Giza [[serotonina]] eta [[noradrenalina]] garraiatzaileek ez dituzte zinka lotzeko guneak.<ref name=":38" />

=== Gomendio dietetikoak ===
[[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] Medikuntzako Institutu Nazionalak (IOM) zinkaren Estimatutako Bataz besteko Beharrak ([[ingeles]]ez, ''Estimated Average Requirements'' edo EARs) eta Gomendatutako Dieta bidezko Sarrerak ([[ingeles]]ez, ''Recommended Dietary Allowances'' edo RDA) eguneratu zituen 2001. urtean. Zinkaren egungo EARak 14 urtetik gorako emakume eta gizonentzat 6,8 eta 9,4 [[Miligramo|mg]]/eguneko dira, hurrenez hurren. RDAk 8 eta 11 mg/eguneko dira. RDAk EAR baino altuagoak dira batezbesteko beharrak baino altuagoak dituzten pertsonen eskakizunak barne hartzeko. Haurdunaldiko RDA 11 mg/eguneko da. Edoskitzerako RDA 12 mg/eguneko da. 12 hilabeterainoko haurrentzat RDA 3 mg/eguneko da. 1 eta 13 urte bitarteko umeentzat berriz, kantitatea 3 mg/eguneko baloretik 8 mg-ra handitzen doa adinaren arabera.<ref name=":39">{{Erreferentzia|izenburua=12 Zinc {{!}} Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc {{!}} The National Academies Press|data=2017-09-19|url=https://web.archive.org/web/20170919234044/https://www.nap.edu/read/10026/chapter/14/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-23}}</ref>

[[Elikagaien Segurtasuneko Europako Agintaritza]]k (EFSA) dietaren inguruko informazio multzoari Dietaren Erreferentzia Balioak deitzen dio. AEBtako RDAren ordez Biztanleriaren Erreferentzia Sarrera ([[ingeles]]ez, ''Population Reference Intake'' edo PRI) erabiltzen du, eta Bataz besteko Beharra EAR beharrean. 18 urte edo gehiagoko jendearentzako PRIa kalkulatzeko dietaren [[Azido fitiko|fitato]] kopurua kontuan hartzen du. Horrela, fitato kopurua 300 mg-tik 1200 mg-ra igotzen den heinean, zink kantitatea 7,5 mg-tik 12,7 mg-ra igotzen da emakumeentzat eta 9,4 mg-tik 16,3 mg-ra gizonentzat. Kopuru hauek AEBtakoak baino altuagoak dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergiesdata=2017-08-28|url=https://web.archive.org/web/20170828082247/https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-23}}</ref> Eguneko dosi maximoa aldiz baxuagoa da, eta 25 mg/egunekoa da Europan, AEBtan 40 mg diren bitartean.<ref name=":39" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals|data=2016-03-16|url=https://web.archive.org/web/20160316225123/http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-23}}</ref>

Etiketatuei dagokienez, Estatu Batuetan eguneroko balioaren ehunekoetan azaldu behar da. Zinkaren etiketatzeari dagokionez, % 100 balioa 15 mg zen, baina 2016ko maiatzetik aurrera 11 mg-ra jaitsi da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Changes to the Nutrition Facts Panel – Compliance Date|data=2016-08-08|url=https://web.archive.org/web/20160808164651/https://www.gpo.gov/fdsys/pkg/FR-2016-05-27/pdf/2016-11867.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-23}}</ref> Enpresek 2020rako urtarrilaren 1a arteko tartea dute datu hau aldatu ahal izateko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Changes to the Nutrition Facts Label|data=2017-03-12|url=https://web.archive.org/web/20170312100822/https://www.fda.gov/food/guidanceregulation/guidancedocumentsregulatoryinformation/labelingnutrition/ucm385663.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-23}}</ref>

=== Dieta bidezko sarrera ===
[[Fitxategi:Foodstuff-containing-Zinc.jpg|alt=Zinka duten elikagai eta espeziak|thumb|Zinka duten elikagai eta espeziak]]
Animalien produktuek, esaterako, [[haragi]]ak, [[arrain]]ak, [[itsaski]]ak, [[hegazti]]ak, [[Arrautza (janaria)|arrautzak]] eta [[esneki]]ek zinka dute. Landareen zink kontzentrazioa lurrean dagoen kontzentrazioaren araberakoa da. Lurrean zink egokia badago, zink gehien dituzten elikagaiak [[gari]]a (germenak eta aleak) eta haziak dira, besteak beste, [[sesamo]], [[mitxoleta]], [[argi-belar]], [[apio]] eta [[mostaza]]renak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Foods & nutrition encyclopedia|argitaletxea=CRC Press|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/28963802|edizioa=2nd ed|isbn=0849389801|pmc=28963802|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Zinka [[babarrun]]etan, [[fruitu lehor]]retan, [[arbendol]]etan, [[ale oso]]an, [[Kuia-pipita|kuia pipitetan]] eta [[ekilore hazi]]etan aurki daiteke baita ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc content of selected foods per common measure|data=2009-03-05|url=https://web.archive.org/web/20090305081926/http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/Data/SR20/nutrlist/sr20w309.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Landareen [[fitato]]ak lekale eta zerealetan aurkitzen dira bereziki eta zinkaren xurgapena oztopatzen dute.

Beste iturri batzuk [[elikagai gotortu]]ak eta hainbat motako osagarri dietetikoak dira. 1998ko berrikuspen batek ondorioztatu zuen zink oxidoa eta zink karbonatoa ia disolbaezinak direla eta gorputzak gaizki xurgatzen dituela.<ref name=":41">{{Erreferentzia|izena=L. H.|abizena=Allen|izenburua=Zinc and micronutrient supplements for children|orrialdeak=495S–498S|data=08 1998|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9701167|aldizkaria=The American Journal of Clinical Nutrition|alea=2 Suppl|zenbakia=68|issn=0002-9165|pmid=9701167|doi=10.1093/ajcn/68.2.495S|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Azterketa honek aipatzen zituen ikerketek ziotenaren arabera, [[Odol-plasma|plasman]] zink kontzentrazio baxuagoa zuten zink oxido eta zink karbonatoa kontsumitzen zuten pertsonek zink azetatoa eta [[sulfato]] [[Gatz (kimika)|gatzak]] hartzen zituztenekin alderatuta.<ref name=":41" /> Elikagai gotortuen kasuan, hala ere, 2003. urteko berrikuspen batek zerealak (zink oxidoa dutenak) gomendatzen zituzten iturri finko eta merke gisa, garestiagoak ziren moduak bezain absortzio ona zutelarik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jorge L.|abizena=Rosado|izenburua=Zinc and Copper: Proposed Fortification Levels and Recommended Zinc Compounds|orrialdeak=2985S–2989S|hizkuntza=en|data=2003-09-01|url=https://academic.oup.com/jn/article/133/9/2985S/4688146|aldizkaria=The Journal of Nutrition|alea=9|zenbakia=133|issn=0022-3166|doi=10.1093/jn/133.9.2985S|sartze-data=2018-12-24}}</ref> 2005eko ikerketa baten arabera, zink konposatu desberdinak, oxidoa eta sulfatoa barne, ez zuten xurgapenean desberdintasun estatistikoki esanguratsurik adierazten [[arto]] opiletan eransten zirenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christine|abizena=Hotz|izenburua=Zinc absorption from zinc oxide, zinc sulfate, zinc oxide + EDTA, or sodium-zinc EDTA does not differ when added as fortificants to maize tortillas|orrialdeak=1102–1105|abizena2=DeHaene|abizena3=Woodhouse|abizena4=Villalpando|abizena5=Rivera|abizena6=King|izena2=Jessica|izena3=Leslie R.|izena4=Salvador|izena5=Juan A.|izena6=Janet C.|data=2005-5|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15867288|aldizkaria=The Journal of Nutrition|alea=5|zenbakia=135|issn=0022-3166|pmid=15867288|doi=10.1093/jn/135.5.1102|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

=== Gabezia ===
Zink gabezia normalean dietaren bidez nahikoa ez hartzeagatik izaten da, baina absortzio txarrarekin, [[acrodermatitis enteropathica]]rekin, [[gibel]]eko gaixotasun kronikoekin, [[giltzurrun]]eko gaixotasun kronikoekin, igitai zelularen gaixotasunarekin, [[diabetes]]arekin eta beste gaixotasun kroniko batzuekin lotu daiteke.<ref name=":40" /> Zink gabezia jasateko arriskuan dauden taldeen artean, adinekoak, garapen bidean dauden herrialdeetako haurrak eta giltzurruneko disfuntzioa dutenak daude.

Zink gabezia leunaren [[sintoma]]k anitzak dira.<ref name=":37" /> Emaitza klinikoak honako hauek dira: hazkunde moteldua, [[beherako]]a, [[Zutitzearen disfuntzio|inpotentzia]] eta sexu-heldutasunaren atzerapena, [[alopezia]], begi eta larruazaleko lesioak, gosea murriztea, aldaketa kognitiboak, karbohidratoen erabileran akatsak eta ugalketa [[teratologia]].<ref name=":37" /> Zink gabezia leunak immunitatea murrizten du<ref>{{Erreferentzia|izena=Klaus-Helge|abizena=Ibs|izenburua=Zinc-altered immune function|orrialdeak=1452S–6S|abizena2=Rink|izena2=Lothar|data=05 2003|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12730441|aldizkaria=The Journal of Nutrition|alea=5 Suppl 1|zenbakia=133|issn=0022-3166|pmid=12730441|doi=10.1093/jn/133.5.1452S|sartze-data=2018-12-24}}</ref>, baina gehiegizko zinkak baita ere.<ref name=":36" /> Zink gabeziak duten animaliek bi aldiz [[elikagai]] gehiago behar dute pisua hartzeko zink nahikoa duten animaliekin alderatuta.<ref name=":1" />

Nahiz eta zenbait kezka egon<ref name=":43">{{Erreferentzia|abizena=American Dietetic Association|izenburua=Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets|orrialdeak=748–765|abizena2=Dietitians of Canada|data=2003-6|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12778049|aldizkaria=Journal of the American Dietetic Association|alea=6|zenbakia=103|issn=0002-8223|pmid=12778049|doi=10.1053/jada.2003.50142|sartze-data=2018-12-24}}</ref>, mendebaldeko [[barazkijale]] eta [[begano]]ek ez dute zink gabezia haragia jaten dutenak baino gehiago sufritzen.<ref>{{Erreferentzia|izena=J. H.|abizena=Freeland-Graves|izenburua=Zinc status of vegetarians|orrialdeak=655–661|abizena2=Bodzy|abizena3=Eppright|izena2=P. W.|izena3=M. A.|data=1980-12|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7440860|aldizkaria=Journal of the American Dietetic Association|alea=6|zenbakia=77|issn=0002-8223|pmid=7440860|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Zinkaren landare-iturri nagusiak honako hauek dira: babarrunak, itsasoko barazkiak, zereal gotortuak, soja-elikagaiak, fruitu lehorrak, ilarrak eta haziak.<ref name=":43" /> Hala ere, ale osoetan eta [[Zuntz dietetiko|zuntzetan]] dauden fitatoek zinkaren xurgapena oztopatu dezakete, eta zink janaldi eskasaren ondorioak ez dira ondo ezagutzen. Zenbait ikerketen arabera, fitato altuko dieta bat jarraitzen dutenek eguneko zink kantitate gomendatua (15 mg) baino gehiago beharko lukete. Hau barazkijale batzuen kasua izan liteke.<ref name=":43" /> Hala ere, gogoeta hauek egiterakoan kontuan izan behar da zinkaren biomarkatzaile egokiak eskasak direla, eta gehien erabiltzen denak, plasmako zinkak, sentsibilitate eta zehaztasun eskasa duela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Hambidge|izenburua=Biomarkers of trace mineral intake and status|orrialdeak=948S–955S|data=03 2003|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12612181|aldizkaria=The Journal of Nutrition|alea=3|zenbakia=133|issn=0022-3166|pmid=12612181|doi=10.1093/jn/133.3.948S|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Honengatik, zink gabeziak diagnostikatzeak erronka izaten jarraitzen du.<ref name=":0" />

[[Garapen bidean dagoen herrialde|Garapen bidean dauden herrialdeetako]] bi mila milioi pertsona inguruk zink gabezia dute.<ref name=":40" /> Umeetan, [[infekzio]]ak eta [[beherako]]a areagotzea eragiten du eta urtero 800.000 haurren heriotzan eragin zuzena du.<ref name=":0" /> [[Munduko Osasun Erakundea]]k zink gehigarriak gomendatzen ditu [[desnutrizio]] larria eta beherakoa tratatzeko.<ref name=":44">{{Erreferentzia|izenburua=WHO {{!}} The impact of zinc supplementation on childhood mortality and severe morbidity|data=2009-03-02|url=https://web.archive.org/web/20090302033104/http://www.who.int/child_adolescent_health/documents/zinc_mortality/en/index.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Zink osagarriek gaixotasunak prebenitzen eta hilkortasuna murrizten laguntzen dute, batez ere jaiotza-pisu baxua edo gelditutako hazkundea duten haurretan.<ref name=":44" /> Hala eta guztiz ere, zink osagarriak ez lirateke bakarrik eman behar, askotan hainbat gabezi dituztelako, eta zinkak beste mikronutriente batzuekin elkar eragiten baitu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Mark|abizena=Young|izenburua=Zinc deficiency: what are the most appropriate interventions?|orrialdeak=347–349|hizkuntza=en|abizena2=Darnton-Hill|abizena3=Gross|abizena4=Shrimpton|izena2=Ian|izena3=Rainer|izena4=Roger|data=2005-02-10|url=https://www.bmj.com/content/330/7487/347|aldizkaria=BMJ|alea=7487|zenbakia=330|issn=1756-1833|pmid=15705693|pmc=PMC548733|doi=10.1136/bmj.330.7487.347|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

=== Lurzoruen konponketa ===
[[Ainar arrunt]], [[Erica]] eta [[Vaccinium]] espezieak zink altuko lurzoruetan hazi daitezke, ioi toxikoen lekualdaketa [[micorriza ericoide]] onddoaren akzioak ekiditen baitu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Geoffrey Michael|abizena=Gadd|izenburua=Metals, minerals and microbes: geomicrobiology and bioremediation|orrialdeak=609–643|data=2010-3|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20019082|aldizkaria=Microbiology (Reading, England)|alea=Pt 3|zenbakia=156|issn=1465-2080|pmid=20019082|doi=10.1099/mic.0.037143-0|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

=== Nekazaritza ===
Zink gabeziak [[nekazaritza]]-landareen mikronutriente gabezia ohikoena izaten dela dirudi. Bereziki ohikoa da [[pH]] handiko lurretan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=IFA : International Fertilizer Industry Association - Zinc in Soils and Crop Nutrition / Fertilizer use / Our selection / LIBRARY / HomePage / IFA|data=2013-02-19|url=https://web.archive.org/web/20130219203257/http://www.fertilizer.org/HomePage/LIBRARY/Our-selection2/Fertilizer-use.html/Zinc-in-Soils-and-Crop-Nutrition.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Zink gabezia jasaten dute landatzen diren [[Turkia]] eta [[India]]ko lurren erdiak, [[Txinako Herri Errepublika|Txinakoen]] herenak, eta [[Mendebaldeko Australia]]ko gehienek. Zink [[ongarri]]tzeak erantzun egokia eman duela ikusi da lurralde horietan.<ref name=":32" /> Zink gabezia duten lurzoruetan hazten diren landareek gaixotasun gehiago jasaten dituzte. Era naturalean, zinka batez ere arroken erosioaren bitartez gehitzen da lurrera, baina gizakiak beste hainbat moduetan gehitu du: [[erregai fosil]]en errekuntza, meatzaritzako hondakinak, fosfato ongarriak, [[pestizida]]k... Gehiegizko zinka landareentzako toxikoa da, nahiz eta zink toxikotasuna oso gutxi hedatua dagoen.<ref name=":32" />

== Arriskuak ==
=== Toxikotasuna ===
[[Fitxategi:United States penny, obverse, 2002.png|alt=1982tik aurrera, AEBtako zentimo txanponak zinkarekin egiten dira. Txanpon hauek irensteak hainbat intoxikazio eragin ditu.|thumb|1982tik aurrera, AEBtako zentimo txanponak zinkarekin egiten dira. Txanpon hauek irensteak hainbat intoxikazio eragin ditu.]]
Zinka osasun ona izateko funtsezko baldintza den arren, gehiegizko zinka kaltegarria izan daiteke. Zinkaren gehiegizko xurgapenak [[kobre]]a eta [[burdina]]ren xurgapena eragozten du.<ref name=":45" /> Soluzioan dagoen zink [[ioi]] askea oso toxikoa da landare, [[ornogabe]] eta baita arrain ornodunentzat ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zinc Hazard to Fish, Wildlife, and Invertebrates: A Synoptic Review|data=2012-03-06|url=https://web.archive.org/web/20120306032807/http://www.pwrc.usgs.gov/infobase/eisler/chr_26_zinc.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Ioi Askearen Jarduera Eredua literaturan ongi frogatua dago, eta ioi librearen kantitate mikromolarrak organismo batzuk hiltzen direla erakusten du. 2006o ikerketa batek 6 mikro[[mol]]ek uretan zeuden [[Daphnia]] guztien % 93 hil zituela frogatu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mechanisms of chronic waterborne Zn toxicity in Daphnia magna|orrialdeak=393–401|hizkuntza=en|data=2006-05-25|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0166445X06000361|aldizkaria=Aquatic Toxicology|alea=4|zenbakia=77|issn=0166-445X|doi=10.1016/j.aquatox.2006.01.006|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

Zink ioi librea [[Lewis azido]] indartsua da, [[Korrosio|korrosiboa]] izateraino. Urdaileko azidoak [[azido klorhidriko]]a du. Bertan zink metalikoa azkar disolbatzen da, korrosiboa den zink kloruroa sortuz. 1982tik aurrerako AEBtako [[zentimo]] bat (% 97,5ean zinkez osatua) irensteak urdaileko estaldurari kaltea eragin diezaioke, urdaileko azidoan zink ioiak duen disolbagarritasun altuarengatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Dawn N.|abizena=Bothwell|izenburua=Chronic ingestion of a zinc-based penny|orrialdeak=689–691|abizena2=Mair|abizena3=Cable|izena2=Eric A.|izena3=Benjamin B.|data=2003-3|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12612262|aldizkaria=Pediatrics|alea=3|zenbakia=111|issn=1098-4275|pmid=12612262|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

Ikerketek frogatzen dutenez, egunero 100-300 mg zink hartzen duten pertsonek [[kobre gabezi]]a pairatu dezakete. 2007ko froga batean ikusi zenez, egunean 80 mg zink hartzen zuten adinduak gehiagotan izaten ziren gernu konplikazioengatik ospitalizatuak [[plazebo]]a hartzen zutenak baino.<ref>{{Erreferentzia|izena=Aaron R.|abizena=Johnson|izenburua=High Dose Zinc Increases Hospital Admissions Due to Genitourinary Complications|orrialdeak=639–643|abizena2=Munoz|abizena3=Gottlieb|abizena4=Jarrard|izena2=Alejandro|izena3=Justin L.|izena4=David F.|data=2007-02|url=https://doi.org/10.1016/j.juro.2006.09.047|aldizkaria=The Journal of Urology|alea=2|zenbakia=177|issn=0022-5347|doi=10.1016/j.juro.2006.09.047|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Egunean 100-300 mg hartzeak kobrearen eta burdinaren erabilerari eragin diezaiokete, eta [[kolesterol]]ean kalteberak eragin ditzakete.<ref name=":45" /> [[Lurzoru]]an 500 ppm baino gehiagoko zinka badago, beste [[funtsezko metal]]en xurgapenean eragiten du, hala nola burdina eta manganesoa.<ref name=":4" /> Zink astintzeak izeneko egoera bat sor daiteke, [[Galbanizazio|galbanizatutako]] materialak [[Soldadura|soldatzean]] sortzen diren zink keak arnastean.<ref name=":1" /> Zinka [[hortz-protesi]]etarako kremen duen osagai komun bat da, eta gramo bakoitzeko 17 eta 38 mg zink izan dezakete. Produktu horien gehiegizko erabilerak desgaitasuna eta baita heriotza ere sortu izana erreklamatu da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lawsuits blame denture adhesives for neurological damage - St. Petersburg Times|data=2010-02-18|url=https://web.archive.org/web/20100218110256/http://www.tampabay.com/news/health/lawsuits-blame-denture-adhesives-for-neurological-damage/1073320|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

Estatu Batuetako [[Elikagai eta Sendagaien Administrazioa]]k ([[ingeles]]ez, ''Food and Drug Administration'' edo FDA) zinkak sudurreko nerbio-hartzaileetan kalteak sortzen dituela dio, [[anosmia]] eraginez. 1930. hamarkadan [[Poliomielitis|polio]] infekzioak sendatzeko zinka zuten [[sendagai]]ak erabili ziren, eta detektatu ziren anosmia kasuekin erlazioa izan dezakete. Sendagai hauek ez ziren baliagarriak izan.<ref>{{Erreferentzia|izena=John Sidney|abizena=Oxford|izenburua=Conquest of Viral Diseases: A Topical Review of Drugs and Vaccines|argitaletxea=Elsevier|hizkuntza=en|abizena2=Öberg|izena2=Bo|data=1985|url=https://books.google.com/books?id=n24Pju7kHIYC&pg=PA142&hl=en|isbn=9780444805669|sartze-data=2018-12-24}}</ref> 2009ko ekainaren 16an, FDAk zinkean oinarritutako [[hotzeri]]a tratatzeko sudurrerako produktuak kentzea agindu zuen. FDAk esan zuen usain galerak bizitza arriskuan jartzen duela, usaimen gutxi duten pertsonek ezin dituztelako gas edo ke ihesak nabaritu, eta ezin dutelako esan elikagaiak hondatuak daudenik jan aurretik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=FDA says Zicam nasal products harm sense of smell - Los Angeles Times|data=2012-06-21|url=https://web.archive.org/web/20120621011505/http://articles.latimes.com/2009/jun/17/science/sci-zicam17|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

=== Intoxikazioak ===
1982an, AEBetan kobrez estalitako baina gehienbat zinkarekin egindako zentimo txanponak erabiltzen hasi ziren. Zink zentimoek zink intoxikazioak sortzeko arriskua dute, heriotza eragin dezaketelarik. 425 zentimoren janaldi kroniko kasu baten ondorioz (zink [[kilo]] bat baino gehiago) heriotza bat gertatu zen heste eta urdaileko bakterioen eta onddoen [[septizemia]]ren ondorioz. 12 gramo zink jan zituen beste gaixo batek [[letargia]] eta [[ataxia]] (muskulu mugimenduen koordinazio falta handia) bakarrik jasan zituen.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.tandfonline.com/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2Ffull%2F10.1081%2FCLT-100102426&|aldizkaria=www.tandfonline.com|doi=10.1081/clt-100102426|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Zinkdun txanponak irensteak sortutako pozoiduren beste hainbat kasu ere ezagutu dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=Daniel R.|abizena=Bennett|izenburua=Zinc Toxicity Following Massive Coin Ingestion|orrialdeak=148–153|hizkuntza=en|abizena2=Baird|abizena3=Chan|abizena4=Crookes|abizena5=Bremner|abizena6=Gottlieb|abizena7=Naritoku|izena2=Curtis J.|izena3=Kwok-ming|izena4=Peter F.|izena5=Cedric G.|izena6=Michael M.|izena7=Wesley Y.|data=1997-06-01|url=https://insights.ovid.com/crossref?an=00000433-199706000-00008|aldizkaria=The American Journal of Forensic Medicine and Pathology|alea=2|zenbakia=18|issn=0195-7910|doi=10.1097/00000433-199706000-00008|sartze-data=2018-12-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://pubs.rsna.org/action/captchaChallenge?redirectUrl=https%3A%2F%2Fpubs.rsna.org%2Fdoi%2F10.1148%2Fradiology.158.2.3941880&|aldizkaria=pubs.rsna.org|doi=10.1148/radiology.158.2.3941880|sartze-data=2018-12-24}}</ref>

Zentimoak eta beste txanpon txiki batzuk [[txakur]]rek ere jaten dituzte batzuetan, eta [[Albaitaritza|albaitariek]] kendu behar dizkiete. [[Txanpon]] bidezko zink pozoitze hauek askotan hilgarriak dira txakurrentzat, [[anemia hemolitiko]] larria eta gibeleko edo giltzurrunetako kalteak eragiten baitituzte. Oka eta beherakoa sintoma posibleak dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=C. M.|abizena=Stowe|izenburua=Zinc phosphide poisoning in dogs|orrialdeak=270|abizena2=Nelson|abizena3=Werdin|abizena4=Fangmann|abizena5=Fredrick|abizena6=Weaver|abizena7=Arendt|izena2=R.|izena3=R.|izena4=G.|izena5=P.|izena6=G.|izena7=T. D.|data=1978-08-01|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/689968|aldizkaria=Journal of the American Veterinary Medical Association|alea=3|zenbakia=173|issn=0003-1488|pmid=689968|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Zinka oso toxikoa da [[Psittaciformes|loroentzat]] eta intoxikazioak sarritan hilgarriak izan daitezke.<ref>{{Erreferentzia|izena=R. L.|abizena=Reece|izenburua=Zinc toxicity (new wire disease) in aviary birds|orrialdeak=199–199|hizkuntza=en|abizena2=Dickson|abizena3=Burrowes|izena2=D. B.|izena3=P. J.|data=1986|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1751-0813.1986.tb02979.x|aldizkaria=Australian Veterinary Journal|alea=6|zenbakia=63|issn=1751-0813|doi=10.1111/j.1751-0813.1986.tb02979.x|sartze-data=2018-12-24}}</ref> Galbanizatutako latetan gordetako fruta-zukuen kontsumoak zink intoxikazioak eragin ditu loroetan.<ref name=":4" />

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}

== Ikus, gainera ==
* [[Elementu kimiko]]
* [[12. taldeko elementu]]
* [[D bloke]]
* [[Trantsizio-metal]]

{{clear}}
{{Taula periodikoa}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Elementu kimikoak]]
[[Kategoria:Trantsizio osteko metalak]]
[[Kategoria:Alkimiako substantziak]]