Lankide:UnaxLazka

2.3 other technologies/ Beste teknologia batzuk

Badira egoera solidoko CI teknologian oinarritzen ez diren beste memoria ez-lurrunkor batzuk, hala nola:

•  Biltegiratze optikorako bitartekoa, CD-ROMa adibidez, irakurketa hutsekoa dena (ROM mozorrotuaren antzekoa). CD-Ra idazketa bakarrekoa eta irakurketa anitzekoa da (Write Once Read Many) (PROMen antzekoa), eta CD-RWak, berriz, ezabaketa eta berridazketa zikloak onartzen ditu (EEPROMen antzekoa); biak CD-ROMarekin bateragarriak izateko diseinatuta daude.
•  ROM diodoen matrizea, kopuru txikietan erabilia ordenagailu askotan 1960ko hamarkadan, baita mahaigaineko kalkulagailu elektronikoetan eta terminaletarako teklatu-kodifikatzaileetan ere. ROM hori diodo erdieroale diskretuak instalatuz programatzen zen, zirkuitu inprimatuko plaka batean, hitz-lerroen trazuen eta bit-lerroen trazuen matrize baten artean hautatutako lekuetan.
•  Erresistentzien, kondentsadoreen edo transformadoreen matrize-rom bat, ordenagailu askotan erabilia 1970eko hamarkadara arte. Diodoen matrize-rom bat bezala, hitz-lerroen eta bit-lerroen matrize baten artean hautatutako lekuetan osagaiak jarriz programatzen zen. ENIACen funtzio-taulak erresistentzien matrize-ROMak ziren, eskuz doitutako etengailu birakarien bidez programatuak. IBM System/360 delakoaren eta gailu periferiko konplexuen zenbait modelok mikrokodea kondentsadoreen ROM matrize batean gordetzen zuten (BCROS izenekoa, 360/50 eta 360/65 zenbakietan kondentsadore orekatuen irakurketa soilik biltegiratzeko, edo CCROS, 360/30 zenbakietan txartel-kondentsadoreen irakurketa soilik biltegiratzeko) edo transformadoreen matrize batean (TROS esaten zaio, 360/20, 360/40 eta beste batzuetan transformadoreak soilik irakurtzeko).

•  Core rope, tamaina eta pisua kritikoak zirenean erabiltzen zen transformadoreen ROM matrize teknologia mota bat DA. NASA/MITen Apolo espazio-ontziaren ordenagailuetan, DECen PDP-8 ordenagailuetan, Hewlett-Packarden 9100A kalkulagailuan eta beste leku batzuetan erabili zen. ROM mota hau eskuz programatzen zen "hitz-lerroko kableak" ehunduz ferrita transformadoreen nukleoen barruan edo kanpoan.

Abiadura

Irakurketa

RAMen abiadura erlatiboa ROMekiko denborarekin aldatu bada ere, 2007tik aurrera RAM txip handiak ROM gehienak baino azkarrago irakur daitezke. Hori dela eta (eta sarbide uniformea ahalbidetzeko), ROMaren edukia batzuetan RAMean kopiatzen da edo lehen aldiz erabili aurretik esekitzen da, eta gero RAMetik irakurtzen da.

Idazketa

Elektrikoki alda daitezkeen ROM moten kasuan, idazketa-abiadura irakurketa-abiadura baino askoz motelagoa izan da tradizionalki, eta baliteke tentsio handia behar izatea, baita zubi-konektoreen mugimendua idazketa gaitzeko seinaleak bidali ahal izatea eta blokeatzeko/desblokeatzeko komando berezien kodeak ere. NAND Flash modernoak ROM birgrabagarriko edozein teknologiaren idazketa-abiadura handienak lortzen ditu, 10 GB/s arteko abiadurekin. Hori posible izan da kontsumitzaileentzako eta enpresentzako egoera-unitate solidoetan eta gama altuko gailu mugikorretarako flash memoria-produktuetan egindako inbertsioa handitu delako. Maila teknikoan, aurrerapenak honako hauei esker lortu dira: paralelismoa areagotzea, bai kontrolatzailearen diseinuan, bai biltegiratzean, DRAMen irakurketa/idazketa katxe handiak erabiltzea eta bit bat baino gehiago gorde ditzaketen memoria gelaxkak inplementatzea (DLC, TLC eta MLC). Azken ikuspegi horrek akatsetarako joera handiagoa du, baina hori neurri handi batean arindu egin da gainhornikuntzarekin (unitatearen kontrolatzaileak soilik ikus dezakeen produktu batean erreserba-ahalmena sartzea) eta unitatearen firmwarean gero eta sofistikatuagoak diren irakurketa/idazketa algoritmoekin.

Datuen erresistentzia eta atxikipena

Elektroiak transistore flotatzaile baten atean isolamendu elektrikoko geruza bat zeharkatzera behartuz idazten direnez, berridatz daitezkeen ROMek idazketa eta ezabaketa ziklo kopuru mugatu bat baino ezin dute jasan isolamendua etengabe kaltetu aurretik. Lehen EPROMetan, hau 1.000 bat idazketa zikloren ondoren gerta zitekeen, eta EEPROM Flash modernoetan, berriz, erresistentzia 1.000.000 ziklo baino handiagoa izan daiteke. Erresistentzia mugatuak, baita bit bakoitzeko kostu handiagoak ere, esan nahi du ez dela oso litekeena Flashen oinarritutako biltegiratzeak disko unitateak erabat ordezkatzea etorkizun hurbilean.

Idazketa-zikloek ez dute mugatzen ROM bat zehatz irakurtzeko moduan egoten den denbora-tartea. EPROM, EAROM, EEPROM eta Flashen datuen atxikipena denboran mugatuta egon daiteke memoria-zelulen transistoreetako ate flotatzaileen karga-ihesa dela eta. EEPROMeko lehen belaunaldiek, 80ko hamarkadaren erdialdean, 5 edo 6 urteko datu-atxikipena izaten zuten. 2020an eskainitako EEPROMen berrikuspen batek erakusten du fabrikatzaileek 100 urteko datu-atxikipena aipatzen dutela. Kontrako inguruneek atxikipen-denbora murriztuko dute (ihesak bizkortu egiten dira tenperatura handiekin edo erradiazioarekin). Maskaratutako ROMak eta fusiblea/antifusiblea duen PROMak ez dute efektu hori jasaten, datuen atxikipena zirkuitu integratuaren iraunkortasun fisikoaren eta ez-elektrikoaren araberakoa baita, nahiz eta fusiblearen gehikuntza bere garaian arazo bat izan sistema batzuetan.

Edukien irudiak

ROM txipen edukia hardware gailu bereziekin eta dagokion kontrol softwarearekin atera daiteke. Praktika hori ohikoa da, adibide nagusi gisa, aspaldiko bideo-kontsoletako kartutxoen edukia irakurtzeko. Beste adibide bat ordenagailu zaharren edo beste gailu batzuen firmware/OS ROMen segurtasun-kopiak egitea da, artxibaketa helburu, kasu askotan jatorrizko txipak PROMak dira eta, beraz, haien bizitza erabilgarria gainditzeko arriskua dute.

Memoriaren iraulketa fitxategiak ROM irudiak bezala ezagutzen dira, eta ROM bikoizketak ekoizteko erabil daitezke, adibidez, kartutxo berriak ekoizteko edo kontsola emuladoreetan jolasteko fitxategi digital gisa. ROM irudia terminoa kontsola-joko gehienak ROM txipak zituzten kartutxoetan banatzen zirenean sortu zen, baina hain erabilera hedatua izan zuen, gaur egungo CD-ROM edo beste bitarteko optiko batzuetan banatzen diren joko berrienen irudiei aplikatzen jarraitzen baita.

Joko komertzialen, firmwareen eta abarren ROM irudiek egile-eskubideak dituzten softwarea izan ohi dute. Autore-eskubideak dituen softwarea baimenik gabe kopiatzea eta banatzea egile-eskubideei buruzko legeak urratzea da jurisdikzio askotan, nahiz eta babeskopiak egiteko bikoizketa bidezko erabileratzat har daitekeen kokapenaren arabera. Nolanahi ere, komunitate oparo bat dago software mota hori eta bertan behera utzitako beste software batzuk (euskarririk edo eguneratzerik ez dutenak, edota egile-eskubideak ez dutenek aktiboki aplikatuta) banatzen eta merkaturatzen dituena, zaintzeko/partekatzeko helburuarekin.