Latinismo

Latinismoa latin hizkuntzatik hitzez hitz mailegatutako hitza edo esamoldea da, bereziki arlo akademikoan erabiltzen dena, hala nola alma mater, alter ego edo habeas corpus. Adibideak:

A

• Ab illo tempore. Euskaratua: «Sasoi hartatik, garai hartatik, aspaldidanik». Adibidea: «Ez dut gogoan noiztik, baina bi familiak ab illo tempore joaten dira elkarrekin oporretara».
• Ab initio
• Ad impossibilia nemo tenetur
• Ad kalendas graecas. Euskaratua: «Kalenda grekoetarako». Esanahia: «Inoiz ez da egingo».
• Affidavit: zuzenbidean, zinaren azpian emandako lekukotasuna.
• Agenda («egin behar dena»).
• Alias: izen berezi baten ordez erabiltzen den izengoitia.

B

• Bis (errepikatzea edo zerbaiten aliterazioa).
• Bis dat qui cito dat. "Bi aldiz ematen du azkar ematen duenak" esan nahi du. Euskarazko "Laster emaile, bitan emaile" esamoldearen parekoa. Latin esapide honek dio azkar ematea onberatasunaren seinale dela.

C

• Campus (“zelai”. Bereziki bada lur laua, esate baterako, unibertsitateko campusak, lorategiak edo unibertsitateetako espazio berdeak dira).

• Catedra (Latinez: ia beti marmolean edo harrian landutako jarleku berezia. Euskara bi zentzutan erabili ohi da: unibertsitateko irakasle batzuek lortzen duten lanpostua, maila goreneko lanposturari, katedra deitzen zaio. Bestalde, ex catedra esamoldea 'katedratik' adierazten du, hau da prestigio handiko toki batetik botatzen den iritzia edo mezua. Esate baterako Aita Santuak 'ex catedra' hitz egiten duenean, bere mezuak garrantzi berezia hartzen du katoliko guztien aurrean.
• Cedant arma togae. Euskaratua "Armek togari lekua utz diezaiotela".

• Curriculum vitae (pertsona baten datu akademikoen segida ordenatua, lan bat bilatzeko hautagaiaren meritu akademiko eta ibilbide profesionalaren laburpena da Curriculum vitae testu tipoa).

D

• Damnatio memoriae. Euskaratua "oroimenaren zigorra".
• Data (Latinismo bezala ez du bakarrik denbora adierazten, denborarekin batera leku bat aipatu ohi da ere bai. Bestalde, data, datu hitzaren plurala da; latinez datum singularra eta data plurala.

• Desiderata (gurari edo nahi multzoaren zerrenda).

• Doctor (doktore, unibertsitateari dagokionez, halako diziplina bati buruzko aditua eta titulu gorena duena, doktore tesia tribunal baten aurrean aurkeztu ostean...)
• Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. "Halabeharrak nahi duena gidatzen du, nahi ez duena arrastaka eramaten du" da hitzez hitz.

E

• Ex (ohia, jada ez dena, nondik...) Esate baterako ex libris 'liburuetatik' adierazten du, hau da liburutegi bateko liburuetako bat dela adierazten du).

• Extra (ohikoari buruz gehitutako zerbait).

F

• Factotum (pertsona bat factotum dela esaterakoan, pertsona horrek denetarik egiten duela esan nahi du).

H

• Habeas corpus
• Habitat(Bizi da. Bizitokia adierazteko erabiltzen da, ekologia bezalako zientzietan ohiko hitza. Baita arkitekturan ere).

• Habitus (Giza zientzietan eta zoologian erabiltzen da. Esanahia: ohitura edo maiz bizidun bat egiten duen zerbait).

I

• Ibidem: leku berean
• Idem (berdin-berdinegatik ulertzen da).

• Index (indize bezala itzultzen da, edo aurkibidea. Ez hatz erakuslea baizik eta ia beti ordena alfabetikoarekin sailkatutako testu edo informazio bat. Ideiak planifikatzeko ere erabilgarria da).

L

• Lar (etxea).

• Lorem ipsum.

• Ludo (joko, edozein joko eta hortik adjektiboa: ludikoa).

M

• Mensula (mahai txikia).

• Mensa (mahaia).

• Memorandum (batzuetan "memorandum" bezala erdaldunduta eta "memo" bezala laburtuta).

O

• Opus (obra, oso ohikoa da kategorizazioan edo musika klasikoarekin lotzea).

P

• Papa (latin klasikoaz esan nahi zuen “tutorea” edo “aita”).
• Parturient montes, nascetur ridiculus mus.

• Pater familias (Aita; 'familian agintea duen gizona' zentzuan erabili izan da latinismo hau).

• Premium (ezaugarri onenaren edo kalitate onenaren kontuan hartutako zerbait).

Q

• Quosque tandem.

R

• Roma traditoribus non praemiat
• Raptus (ustekabeko ekintza).

S

• Sic (hitza bere horretan, adierazi den bezala. Testu zati bat oso harrigarri gerta daitekeenean aurreikusten denean, irakurleari sic horrekin esaten zaio baietz, horrela dela testua).
• Similia similibus curantur.
• Sutor, ne ultra crepidam.

• Status (Pertsona batek edo talde batek komunitatearen barruan duen posizio soziala, prestigioa).

T

• Tempora mutantur et nos mutamur in illis.

• Timeo Danaos et dona ferentes.
• Toga (herritar erromatarren soineko klasikoen izena izateaz gain, togak pasatu du epaileek askotan eramaten duten laneko protokolo-arropa).

U

• Una salus victis, nullam sperare salutem.

V

• Vale (erabiltzen da dagoen edo balioa duen zerbait).

• Via (Bide edo bidez. Latinezko jatorrian via hitzak ibiltzeko moduko permanentea adierazten dio edozein bideri pertsonagatik, Adb.: Via Apia).

Kanpo estekak

• Datuak: Q2474382

Artikulu hau zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.