Txikipedia:Olinpiar Jokoak
Olinpiar Jokoak edo Joko Olinpikoak munduko hainbat tokitako atletek parte hartzen duten kirol ekitaldi handiena da. K.a. 776. urtean sortu ziren Onlinpian, Grezian. Lau urtetan behin antolatzen da neguan eta nagusiki udan. 40 kirol jolasten dira, 32 udan eta 8 neguan.[1]
Hainbat jolas kirol ekitaldi, borrokaldi eta lasterketa egiten ziren. Lasterketak, pentatloia (luzera jauzia, disko jaurtiketa, xabalina, oinezko lasterketa eta borroka (boxeoa, borroka livery, pankrazioa) eta zaldi-ekitaldiak izaten ziren. Hiritar greko libreek bakarrik har zezaketen parte; garailea bere jaioterriko heroi bilakatzen ez da haren omeneta estatuaria egiten egiten. ziren[1]
Ofizialki amaitu zireneko datari buruz, adituen artean adostasunik ez dago ere, datarik onartuena 393. urtea da. Erromatar Inperioan kristautasunaren domeinuaren hasierako datua, Teodosio I.a enperadoreak kultu eta praktikan pagano guztiak ezabatuak izango dira agindu zutenean. Ohi den beste data bat 4. urtea da. Bere oinordekoak, Teodosio II.ak, greziar tenplu guztiak dira agindu zutenean .[1]
Olinpiar sinboloa munduko bost kontinenteak irudikatzen dituzten bost eraztunek osatzen dute: Afrika, Amerika, Asia, Europa eta Ozeania. Nahastuta daude herri guztien kirol adiskidetasuna sinbolizatzeko. [1]
Kirolari nabarmenenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Zenbakia | Kirolaria | Dominak |
|---|---|---|
| 1 | Michael Phelps | 28 |
| 2 | Larisa Latynina | 18 |
| 3 | Paavo Nurmi | 17 |
| 4 | Mark Spitz | 15 |
| 5 | Carl Lewis | 14 |
| 6 | Birgit Fischer | 13 |
| 7 | Sawao Kato | 12 |
| 8 | Jenny Thompson | 12 |
| 9 | Matt Biondi | 11 |
| 10 | Ray Ewry | 8 |
Olinpiar joko modernoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Olinpiar jokoak berpizteko interesa Greziaren independentzia gerrarekin hasi zen, ez greziarrek Otomandar Inperioaren aurka borrokatu zuten 1821ean. 1833an, Panagiotis Soutsos poeta eta editoreak Antzinateko Olinpiar Jokoak berrezartzea proposatu zuen. Evangelos Zappasek lehen Olinpiar Jokoak babestu zituen 1859an, Athens hiriko plaza batean ospatu ziren. Horietan parte hartu zuten athletek, jatorriz, Grezia eta Otomandar Inperiokoak ziren. Zappasek, gainera, Panathinaiko stadium aren zaharberritzea finantzatu zuen, etorkizuneko edizioak har zitzan.[1]
Olinpiar jokoak aldaketa handi bat eduki zuten eta formatua aldatu zioten. 1894an, Pierre de Coubertin frantziarrak jokoak suspertu zituen eta Nazioarteko Olinpiar Batzordea (COI) sortu zuen. Udako Olinpiar Jokoak 1896an izan ziren Atenasen. Neguko Olinpiar Jokoak 1924az geroztik egiten dira, lehenengoa Chamonixen izan zen. 1992ra arte, Udako eta Neguko Olinpiar Jokoak urte berean egiten ziren, baina COIk adostu zuen hurrengo Neguko Olinpiar Jokoak bi urtez aurreratzea eta Udako Jokoetatik bereiztea.[1]