Herri-salataritza: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

11:23, 1 abendua 2020ko berrikusketa

Herri-salataritza zigor-prozesuetan legea hausteagatik salatutako pertsonaren aurka auzia aurkezteko ardura da; akzio kriminala egikaritzean datza. Oro har, funtzionario publiko batek gobernuaren izenean gauzatzen du, frogak aurkeztuz, gizartearen interesak aldeztuz eta legea ezartzea sustatuz. Herri-salataritza egikaritzen duenari, Hegoaldean, fiskaltza^[1] eta, Iparraldean, prokuradoretza^[2] edo parket deitzen zaio.

Erreferentziak

↑ «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-12-01).
↑ «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-11-30).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q11775750

[1] «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-12-01).

[2] «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-11-30).

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Ministeriopublico.JPG|eskuinera|thumb|200px|[[Minas Gerais]]ko herri-salataritza.]]
-'''Herri-salataritza''' zigor-prozesuetan [[Lege|legea]] hausteagatik salatutako pertsonaren aurka auzia aurkezteko ardura da; akzio kriminala egikaritzean datza. Oro har, [[Fiskal (zuzenbidea)|funtzionario publiko batek]] [[Gobernu|gobernuaren]] izenean gauzatzen du, [[Froga|frogak]] aurkeztuz, gizartearen interesak aldeztuz eta legea ezartzea sustatuz. Herri-salataritza egikaritzen duenari, [[Hego Euskal Herria|Hegoaldean]], '''fiskal'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindiaren Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=fiskal&antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-11-30}}</ref> eta, [[Ipar Euskal Herria|Iparraldean]], '''prokuradore'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindiaren Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=prokuradore&antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-11-30}}</ref> edo '''inperkadore'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=inperkadore - Elhuyar hiztegiak|url=https://hiztegiak.elhuyar.eus/eu/inperkadore|aldizkaria=hiztegiak.elhuyar.eus|sartze-data=2020-11-30}}</ref> deitzen zaio.
+'''Herri-salataritza''' zigor-prozesuetan [[Lege|legea]] hausteagatik salatutako pertsonaren aurka auzia aurkezteko ardura da; akzio kriminala egikaritzean datza. Oro har, [[herri-salatari|funtzionario publiko batek]] [[Gobernu|gobernuaren]] izenean gauzatzen du, [[Froga|frogak]] aurkeztuz, gizartearen interesak aldeztuz eta legea ezartzea sustatuz. Herri-salataritza egikaritzen duenari, [[Hego Euskal Herria|Hegoaldean]], '''fiskaltza'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindiaren Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai&sarrera=fiskaltza|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-12-01}}</ref> eta, [[Ipar Euskal Herria|Iparraldean]], '''prokuradoretza'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindiaren Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=prokuradore&antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-11-30}}</ref> edo '''''parket''''' deitzen zaio.
-==Espainian==
-[[Fitxategi:Spanish Judiciary Badge-Public Prosecutor.svg|thumb|150px|Espainiako Fiskalek erabiltzen duten plaka.]]
-===Zuzenbide-izaera===
-[[Espainia|Espainian]] herri-salataritzari '''Fiskaltza''' deitzen zaio, eta Justizia Administrazioarekin lankidetzan diharduen estatuaren organoa da. Fiskaltza gainerako aginteengandik beregaina da, eta [[Legezkotasun-printzipio|legezkotasun-printzipioaren]] menpe bakarrik jarduten du. Ez dauka jurisdikzio-ahalmenik --hots, ez dauka epaitzeko eta epaitutakoa betearazteko ahalmenik--, eta, berebat, pertsonal kolaboratzailea da, alegia, ez dago [[epaile]] edo magistratuen menpe, ez organikoki, ez funtzionalki. Fiskaltzaren zuzenbide-izaera [[Espainiako 1978ko Konstituzioa|Espainiako Konstituzioaren]] (EK) 124.2. artikuluak eta Ministerio Fiskalaren Estatutu Organikoaren 2.1. artikuluak arautzen dute:<blockquote>''Fiskaltzak berezko organoen bitartez betetzen ditu bere eginkizunak, ekintza-batasunaren eta hierarkia-mendekotasunaren printzipioekin bat etorriz, eta, edozein kasutan, legezkotasun- eta inpartzialtasun-printzipioen menpe.''<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1978|izenburua=Espainiako Konstituzioa|argitaletxea=Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea|orrialdea=28|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.ivap.euskadi.eus/contenidos/informacion/legedia_euskaraz_e_konstituzio/eu_def/adjuntos/Konstituzio-zuzenbidea/Espainiako_Konstituzioa.pdf|artikulua=142.2. art.|bestelakoa=}}</ref></blockquote><blockquote>''Fiskaltzak berezko zuzenbide-izaera daukan konstituzio-garrantziko organoa da, eta funtzio-beregaintasunez Epai Agintea osatzen du, berezko organoen bitartez bere egitekoa betetzen du, jarduera-batasun eta menpekotasun hierarkikoaren printzipioen arabera eta, betiere, legezkotasun- eta inpartzialtasun-printzipioen menpe.''<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1982|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#asegundo|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=2.1. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref></blockquote>Horiek horrela, eman dezake Fiskaltza [[Epaitzeko botere|epai-agintea]] osatzen duela, baina ez da horrela. Izan ere, Fiskaltza ez dago [[Botere Judizialaren Kontseilu Nagusia|Epai Agintearen Kontseilu Nagusiaren]] menpe, ezpada Justizia Ministerioaren menpe, eta, epaile eta magistratuek ez bezala, batasun-jarduera eta menpekotasun [[Hierarkia|hierarkikoaren]] arabera jarduten du.
-Ondorioz, arestian aipatu den legez, Fiskaltza [[Botere betearazle|aginte betearazleak]] gidatzen du, eta hori hainbat egitateetatik ondoriozta daiteke. Lehenik, Estatuko Fiskal Nagusia (EFN) [[Espainiako Gobernua|Espainiako Gobernuak]] proposatzen du; bigarrenik, Fiskaltza era hierarkiko eta piramidalean antolatuta dago, eta EFNk agindu eta jarraibide orokor edo zehatzak arteztu ditzake behekoengana<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#aveinticinco|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=25. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>; hirugarrenik, Justizia Ministerioak, EFNren proposamenez, diziplina-zigorrak ezartzen dizkie fiskalei; eta, azkenik, Gobernuak EFNri eska diezaioke epaitegien aurrean herri-interesa babesteko dagozkion jarduketak sustatzea<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#aoctavo|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=8.1. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>.
-===Antolaketa===
-Espainian Fiskaltzak zenbait organo barne hartzen du:<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#adoce|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=12. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>
-* Estatuko Fiskal Nagusia. Organo nagusia da, eta [[Espainiako Erregea|Erregeak]] izendatzen du gobernuaren proposamenez, Epai Agintearen Kontseilu Nagusia entzun ostean. EFN izen handiko [[Legelari|legelarien]] artean aukeratuko da, hamabost urte baino gehiagoko lanbide-jarduera eduki dutenen artean.
-* Kontseilu Fiskala, Areto Fiskalen Batzarra eta Autonomia Erkidegoetako Fiskal Nagusien Batzarra
-* [[Espainiako Auzitegi Gorena|Auzitegi Goreneko]] Fiskaltza
-* [[Espainiako Konstituzio Auzitegia|Konstituzio Auzitegiko]], Kontu Auzitegiko, [[Espainiako Auzitegi Nazionala|Auzitegi Nazionaleko]], Autonomia Erkidegoetako, Probintzietako eta Areako Fiskaltzak
-* Bereziak: [[Droga-trafiko|Droga-trafikoari]] aurre egiteko Fiskaltza berezia, [[Ustelkeria|Ustelkeriari]] eta Krimen Antolatuari aurre egiteko Fiskaltza
-===Eginkizunak===
-Fiskaltzak mota biko eginkizunak dauzka: orokorrak eta bereziak. Eginkizun orokorrak hauek dira: legezkotasuna, herritarren eskubideak eta herri-interes orokorra babestea. Eginkizun bereziak, berriz, [[Delitu|delituetatik]] ondorioztatutako akzio kriminal eta zibilak egikaritzean dautza; zigor-prozesuan alderdi gisa esku hartzen du, eta prozesu zibiletan, [[Adingabe|adin txikikoak]] eta ezgaituak daudenean. Azkenean, Fiskaltzak gizarte-interesa babestuko du.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1978|izenburua=Espainiako Konstituzioa|argitaletxea=Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea|orrialdea=28|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.ivap.euskadi.eus/contenidos/informacion/legedia_euskaraz_e_konstituzio/eu_def/adjuntos/Konstituzio-zuzenbidea/Espainiako_Konstituzioa.pdf|artikulua=124.1. art.|bestelakoa=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Botere Judizialaren Lege Organikoa|argitaletxea=Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua|orrialdea=535|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.ehu.eus/documents/2660428/2799934/Legeak16.pdf|bilduma=Legeak Leyes|artikulua=541. art.|bestelakoa=}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#aprimero|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=1., 3. eta 4. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>
-===Portaera-arauak===
-Espainian Fiskaltzaren antolakuntzazko portaera-arauak batasuna eta menpekotasuna dira<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#aveintidos|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=22. eta 25. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>. Batasunak estatu osorako fiskaltza bakarra egoteak ekartzen du, EFNk zuzendua. Menpekotasunari dagokionez, jarduera-batasuna bermatzeko Fiskaltza hierarkikoki antolatzen da; hau da, beheko organoek goikoen erabakien menpe jarduten dute. EFNk organo bakoitzaren Fiskal buruari agindu eta jarraibideak eman diezazkioke, hark ere bere menpekoei agintzeko.
-Jarduerazko portaera-arauak legezkotasuna eta inpartzialtasuna dira<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#ciii|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=6. eta 7. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>. Legezkotasunak Fiskaltzak legearen menpe jardun behar duela esan nahi du, EKren, legeen eta [[Ordenamendu juridiko|zuzenbide-antolamenduaren]] gainerako arauen arabera. Fiskalak dagozkion akzioak egikarituko ditu, eta behar den moduan egikaritu ez direnen aurka egin  behar izango du. Bestalde, Fiskaltzak inpartzialtasunez jardun beharra dauka; alegia, bere eginkizunak era objektiboan eta alderdikeria barik bete behar izango ditu.
-===Langileak===
-Karrera fiskala hierarkikoki antolatuta dagoen kidego bakarraz osatzen da, eta hiru kategoria ditu: Auzitegi Goreneko Aretoko Fiskalak --Auzitegi Goreneko magistratuen  parekoak--, fiskalak --magistratuen parekoak-- eta abokatu-fiskalak --epaileen parekoak--<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#atreintaycuatro|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=34. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>. Kategoriaz igotzeko irizpideak eskudunaren erabakia eta antzinatasuna dira. Batetik, [[Erantzukizun|erantzukizuneko]] postuak gobernuak erabakiko ditu  (AGko fiskalak, JANen Fiskal buruak…). Bestetik, gainerakoak lehiaketaren bitartez zuzkituko dira, antzinatasunean oinarrituta.
-Fiskaltzara sartzeko bide bakarra [[Oposizio (argipena)|oposizio]] askeak dira. Horretarako, baldintzak honako hauek dira: Espainiako herritartasuna, [[Adin nagusitasun|adin-nagusitasuna]], [[Zuzenbidea Gradua (Espainia)|zuzenbidean graduduna]] izatea eta ezgaitasun-arrazoirik ez izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=BOE.es - Documento consolidado BOE-A-1982-837|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-1982-837&p=20100311&tn=1#ciii-2|aldizkaria=www.boe.es|artikulua=42-45. art.|sartze-data=2020-11-30}}</ref>.
-==Frantzian==
-===Zuzenbide-izaera===
-[[Frantzia|Frantziako]] zuzenbidean, herri-salataritza, eskuarki '''''parket''''' deitua, [[Epaitegi|epaitegien]] aurrean erkidegoaren interesak eta legeak ezartzea aldezten duen [[agintaritza]] da. Frantziako zuzenbide-antolamenduan salatariak magistratutzat hartzen dira, [[Zuzenbide zibil|zuzenbide zibila]] daukaten herrialde gehienen antzera. [[Defentsari judizial|Defentsa]] nahi auzi-jartzailea ordezkatzen dituzten ohiko [[Abokatu|abokatuak]] auzi-aretoko aulki arruntetan jesartzen dira; salataria, ostera, epaileek egiten duten legez, oholtza batean jesartzen dira, [[Epai|epaian]] esku hartu ez arren.
-===Antolaketa===
-Frantzian herri-salataritzak barne hartze ditu Salatari Burua (Errepublikako Prokuradorea lehenengo auzialdiko epaitegietan eta Prokuradore Nagusia apelazio-auzitegietan eta Auzitegi Gorenean) eta bere ondoko eta laguntzaileak (abokatu orokorrak eta ordezkoak).
-===Eginkizunak===
-Herri-salataritza nagusiki [[Zigor-zuzenbide|zigor-arloan]] egikaritzen da, polizia-ikerketa hasten denetik, egotzia epaitzen denera arte. Herri-salatariak atariko ikerketei ekin ohi die, eta, beharrezkoa izanez gero, epai-ikerketa formala zuzentzeko instrukziozko epaile bati esleitzea eskatzen du. Ikerketa epaile batek zuzentzen duenean, herri-salatariak ikuskaritzan jarduten du, eta epaileak eta segurtasun-indarrak aztertzen ari diren delituen irismena mugatzen du. Horretaz gain, defentsako abokatuak egin dezakeen bezala, herri-salatariak ikerketa osagarri bat eska dezake. Zigor-prozesuan salatariak epaiketan auzia epaimahaiaren aurrean aurkezteko ardura daukate. Herri-salatariek epairako gidalerroak iradokitzen dituzte, baina epaia epaimahaiaren esku geratzen da. Halaber, administrazio-eginkizun batzuk dauzkate.
-Laburbilduz, herri-salatariak [[Ordena publiko|herri-ordena]] asaldatzen duten delituen aurka akzioa egikari dezake, eta auziari ekin. Herri-salataria polizia-zaintzari dagozkion neurriak kontrolatzen ditu, eta zigor-auziari buruz erabakitzen du (largespena, ikerketarako igorpena edo epaimahai bat osatzeko igorpena, zenbait kasutan lege bat ezeztatzeko helegitea, zigor-bitartekaritza, [[Zigor|zigorrak]] osatzea edo [[Erru (argipena)|errua]] aitortu aurreko agerpena).
-Herri-salataritzaren akzioa arlo zibileko epaitegien aurrean lantzean-lantzean egikaritzen da, eta auzi-mota jakin batzuetara baino ez da bideratzen ([[Egoera zibil|egoera zibila]], [[Herritartasun|herritartasuna]], hezkuntza-laguntza, eta abar).
-Zentzu hertsian, ez dago herri-salataririk [[Administrazio-zuzenbide|administrazio-arloko]] epaitegietan, finantza-arlokoetan izan eze. Azken horretan, ez dago izatez herri-salataritzarik, halakoetan estatuaren ordezkariak ez direlako epai-magistraturaren kide; beraz, parekotasuna betetzen duten eginkizunean datza.
-===Portaera-arauak===
-Frantziako herri-salataritza hiru portaera-arautan oinarritzen da: hierarkia, zatiezintasuna eta erantzukizunik eza.
-Frantzian herri-salataritzak zatiezintasunaren arabera jardun behar du; horrek esan nahi du salataritzako kide bakoitzak hura osorik ordezkatzen duela, eta, beraz, edozein kideren ekintzek salataritza osoa nahasten dute. Berebat, kideok elkarren artean truka daitezke; epaiketa batean, esaterako, salataritzako magistratuek elkar ordeztu dezakete prozesua geldiarazi barik.
-Erantzukizunik ezari dagokiola, salataritzako magistratuak bere okerren erantzule baino ez dira; ezin zaizkio prozesuaren kostak hari egotzi, auzi-jartzaileei egiten zaien moduan epaiketa galtzean. Ezin daiteke auzipetua izan entzunaldi batean esandakoagatik [[Lesio|lesioak]] edo izen ona lohitzea leporatuta.
 ==Erreferentziak==
@@ 73. lerroa: / 10. lerroa: @@
 * [[Botere betearazle]]
 * [[Epaile]]
-* [[Fiskal (zuzenbidea)]]
+* [[Herri-salatari]]
 == Kanpo estekak ==