Edukira joan

Gari-irin

Wikipedia, Entziklopedia askea
Gari-irin
irin eta wheat or maslin flour (en) Itzuli
Materialakgaria

Gari-irina[1] gariaren ehoketatik ateratako hautsa da eta giza kontsumorako erabiltzen da. Gari-irina irin guztien artean gehien ekoizten dena da.

Gari barietateei "ahulak" deitzen zaie, gluten eduki txikia badaukate eta "sendoak" gluten eduki handia badute. Irin sendoa edo ogi-irina gluten handikoa da, % 12 eta % 14 gluten edukiarekin; masa ukipen elastikoa dauka, forma ondo mantentzen duena laberatu ondoren. Irin ahula konparatiboki gluten gutxikoa da eta, beraz, lortzen den ogiak testura finagoa du, hauskorra.

Alearen atalak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Endosperma: Alearen zati handiena da. Hazi berriarentzako janaria. Karbohidratoa du mantenugai nagusia, nahiz eta bitamina eta proteina ere baden. Findutako irinak zerealaren parte honekin osatuta daude gehienbat.

Zahia: Zereal alearen azala da, zelulosaz, koipeez eta bestelako mikro mantenugaiz osatua. Hesteak garbitzeko bikaina.

Hozia edo germena: Haziaren ernamuina da, bertatik jaiotzen dira landare berriak, eta proteina, bitamina eta olio osasungarriekin dago osatua.

Gariaren nutrizio ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Findu gabeko zerealak energia iturri oso inportantea dira, karbohidrato mantenugaietan oso aberatsak. Karbohidratoez gain, proteina, mineral eta bitaminak ere baditu; horregatik, zereala, elikagai osoa da. Hori bai, zereal hauek fintzen direnean mantenugai ugari galtzen dituzte.

Behatutako irinaren osaketa Almidoia, %76,Proteina, %12,Ura, %10 eta maila apalagoan Azukreak, bitaminak, koipeak eta mineralak.

Fintzea eta eraldaketa prozesua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bilketa eta haziaren banaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gari landare lehorra jaso ondoren, hazia lastotik bereiztea izaten da lehen lana. Modu mekanikoen bitartez, haziari kanpoko lehen zahia kentzen zaio. Iragazte eta xurgatze mekanikoen bitartez, gari hazia bestelako zahi eta harri koxkorretatik bereizten da.

Ehotze eta bahetzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haziari lehen zahia kendurik eta garbitua ehotzera pasatzen da. Gari irina ehotzeko bi sistema ditugu. Behialako erroten eran, bi harrien artean birrinduz edo modu mekanikoagoak erabiliz, altzairuzko bi arrabola ildaskatuen artetik pasatuaz. Ehotzeko bi sistemak, irin desberdina eskainiko digute.

Errotako harriekin lortutako irina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ehotze eta behatze faseak tartekatuz burutzen da. Modu honetan, germena, 2. zahia eta endosperma bereizten joaten da. Altzairuzko arrabolean egindako irinarekin alderatuz, beste irin honek zahia eta germen gehiago izango du, zaporetsuagoa eta mantenugai gehiagorekin, baina lehenago zahartuko da. Bahetze lanik burutuko ez bagenu, berriz, irin osoa lortuko genuke, zaporetsuagoa eta mantenugaietan aberatsagoa.

Altzairuzko arrabola ildaskatuekin lortutako irina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Modu honetan germen eta zahi gutxiago duten irin zuriak lortuko ditugu, mantenugai gutxiagorekin eta beranduago zahartzen direnak. Kasu honetan ere, irina bahetuko ez bagenu, irin osoa izango genuke.

Irinaren heltze, ontze eta zuritzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bahetu berri den irinak kolore horixka izaten du eta gluten oso ahula; horregatik, irinak heltzen edo ontzen uzten dira beraien ezaugarriak hobetzeko. Batez beste 4 hileko ontzea izaten da, garai horretan irinak eraldaketa kimiko eta fisikoak izaten ditu. Glutena indartsuagoa bihurtzen da, eta okintzarako irin hobea bihurtzen da. Gluten indartsuagoko oreak ur gehiago onartzen du, eta ogi eta opil harrotuagoak eta bigunagoak lortzen dira. Errege opiletarako edo brioche ogia egiteko horrelako irina beharko dugu. Heltze denbora horretan oxidazioaren bitartez irina zuritu egiten da.

Hasieran dugun hazi kopurutik lortutako irin proportzioa, zenbat eta erauzketa handiagoa izan, orduan eta irin horiagoak izango ditugu, germen eta zahi kantitate handiagokoak. Zenbat era erauzketa txikiagoa izan, orduan eta irin zuriagoa eta germen eta zahi gutxiagokoak.

  • %45eko erauzketa duten irinak: Irin zuria, zahia eta germen gutxi duten irinak izango dira.
  • %67eko erauzketaren azpitik duten irinak: Gozogintzarako irinak izango dira.
  • %75-67 erauzketa duten irinak: Okintzarako irinak izango dira.
  • %80-85 erauzketa duten irinak: Irin erdi osoak izango dira.
  • %90 erauzketa duten irinak: Irin osoak izango dira.

Irinaren heltze garaia pasa ondoren eta irinak sailkatze aldera froga desberdinak pasatzen dituzte. Irina urarekin nahastu ondoren lortutako oreari froga batzuk pasatzen zaizkio balore batzuk neurtuz. Balore horiek letra eta zenbaki batzuen bitartez adierazten dira eta irina zertarako beharko dugun, bat edo beste erosiko dugu.

  • P: Orearen Irmotasuna. Gogortasuna, puskatzeko erraztasuna alegia.
  • L: Orearen hedagarritasuna. Luzatzeko gaitasuna.
  • W: Orearen deformazio gaitasuna.
  • P/L: Orea airez puztu eta lehertu aurretik, onartzeko prest dagoen presioaren neurketa. Albeografoarekin burutzen da lan froga hau.

Irin bakoitzaren baloreak kontuan harturik, hauek nahastu ondoren okintzarako eta gozogintzarako balorerik onenak dituzten irin motak sortzen dituzte. Jeneralean, 3 mota hauek dira nagusiak.

Okintzarako eta gozogintzarako irin motak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

W:70 P:45 L:60 P/L:0,75: Gozogintzarako irin ahul batek balore horiek izan ditzake: Bizkotxoak, gailetak, madalenak...egiteko

W:180 P:40 L:142 P/L:0,28: Irin indartsua, kandeal edo ogi zuri moduko ogientzat balore horiek izan ditzake irinak.

W:400 P:95 L:125 P/L:0,76: Irin oso indartsuak, koipe asko dutenentzat: errege opila, brioche ogia egiteko.

Proteina kopuruaren araberako irinak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Irin motak

Gluten portzentaje handia du (%11,5-13,5 proteina 100 gramoko). Irin mota honek ur asko xurgatzen du, eta, ondorioz, ore tinko eta plastikoak sortzen dira. Ogia edo okintzarako ondutako oreak egiteko egokia da (adibidez, errege-opilak egiteko, pasta italiarrak, edo pizzak egiteko erabiltzen diren oreak…) Irin hau erraz ezagutzeko badago metodo bat, eskuan hartu eta hau indarrez itxi. Eskua ireki ondoren, indar irinak desegin edo zabaldu egin behar du. Irin ahulak baino kolore hori ilunagoa izaten du.

Gozogintzako irina ere esaten zaio. Gluten-proteina proportzio baxua du (gehienez %10eko proteina kopurua 100 gramoko). Produktu bigun eta leunak egosteko egokia da, adibidez, bizkotxoak, madalenak, txurroak, kauserak, «petit choux»ak, ore hautsia, etab. Irin hau erraz bereizteko badago metodo bat: eskuan hartu eta hau indarrez itxik. Eskua ireki ondoren, irin ahula mantendu egingo da desegin gabe. Indar irinak baino kolore zuriagoa izaten du. Bestelako irin edo semolak.

Indar erdikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Okintzako edo gozogintzako prestaketa batzuetan, indar erdiko irina behar izaten da, enpanadak eta ogi batzuetan.... glutena bai baina ez gehiegi. Normalean irin hau indar irina eta irin ahula nahastuz lortzen da. Hala ere merkatuan irin mota hau ere saltzen da.

Gari gogor semolarekin eginiko pastak

Hazia birrindu eta irina bihurtzera iritsi gabe, milimetroko hondar ale edo handixeagoari esaten zaio. Pastak eta pizzak egiteko, gari semola dugu egokiena. Jeneralean, gari gogorrarekin egiten da, proteina ugariko gariarekin. Artoarekin egiten dugunari, artahia edo polenta esaten zaio.

Gari irinaren konposaketa 100 gramoko:
Mota Bihi osokoa Findua Indartua
Ura 10,27 g 11,92 g 11,92 g
Energia 339 kcal 364 kcal 364 kcal
Koipea 1, 87 g 0, 98 g 0, 98 g
Proteina 13,70 g 15,40 g 15,40 g
Karbono hidratoak 72,57 g 76,31 g 76,31 g
Zuntza 12,2 g 2,7 g 2,7 g
Potasioa 405 mg 107 mg 107 mg
Fosforoa 346 mg 108 mg 108 mg
Burdina 4,64 mg 3,88 mg 4,64 mg
Sodioa 5 mg 2 mg 2 mg
Magnesioa 138 mg 22 mg 22 mg
Kaltzioa 34 mg 15 mg 15 mg
Kobrea 0,38 mg 0,14 mg 0,14 mg
Zinka 2,93 mg 0,70 mg 0,70 mg
Manganesoa 3,79 mcg 0,682 mcg 0,682 mcg
C bitamina 0 mg 0 mg 0 mg
A bitamina 0 UI 0 UI 0 UI
B1 bitamina (Tiamina) 0,4 mg 0,1 mg 0,7 mg
B2 bitamina (Erriboflabina) 0,215 mg 0,04 mg 0,494 mg
B3 bitamina (Niazina) 6,365 mg 0 mg 5,904 mg
B6 bitamina (Piridoxina) 0,341 mg 0,2 mg 0,44 mg
E bitamina 1,23 mg 0,06 mg 0,06 mg
Azido folikoa 44 mcg 0 mcg 128 mcg
Iturria: AEBetako Droga Administraritza.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. Euskalterm: [Hipermerkatuetako Produktuak Hiztegia] [2013]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]