Metodo sokratikoa edo eztabaida sokratikoa dialektikaren edo frogapen logikoaren metodo bat da, informazioaren azpian dauden ideia, kontzeptu edo prisma berriak ikertzeko edo bilatzeko. Metodo hori asko aplikatu zen funtsezko kontzeptu moralen ahozko idatzietarako. Platonek azaldu zuen ideia hau elkarrizketa sokratikoetan; horregatik, Sokrates Mendebaldeko etikaren edo filosofia moralaren aitatzat hartu ohi da.
Egia filosofala bilatzeko modu bat da. Gehienetan, elkarrizketan bi solaskidet hartzen dute parte, batek eztabaida gidatzen du, eta besteak baiezkoa edo adostasuna ematen die onartuak edo gaitzetsiak izateko agertzen zaizkion zenbait usteri. Metodo hau Sokratesi dagokio, Delfoseko orakulura bisita egin ondoren bere kide atenastarrekin halako eztabaidetan parte hartzen hasi zena izan baitzen.
Elkarrizketa sokratikoa bi pertsonen artean gertatu ohi da pertsona horiek galdera baten erantzuna bilatzen ari direnean. Era guztietako galderak egiten hasten dira adibidearen xehetasunak agerikoak izan arte; gero, balorazio orokorragoak lortzeko plataforma gisa erabiltzen dira.
Praktikak berekin dakar gai edo ideia nagusi baten inguruan zenbait galdera egitea eta agertzen diren gainerako galderak erantzutea. Normalean, metodo hau ikuspuntu bat beste jarrera baten aurka defendatzeko erabiltzen da. "Ikuspuntu" baten egokitasuna agerian uzteko modurik onena aurkariari bere buruarekin kontraesanean jartzea eta, nolabait, dagokion "ikuspuntua" onestea da.
Galdera sokratiko, judizio sokratiko edo galdera sokratiko terminoa erabiltzen da galdeketa mota hori deskribatzeko; galdera, galdera erretoriko bat izan balitz bezala erantzuten da. Adibidez: Txanpiñoiak jan ditzaket? Horri beste galdera batekin erantzuten zaio, lehenengoa erretorikoa ez balitz bezala: Ez al dira txanpiñoi jangarriak? Horrela, galdera-egileari galdera berri bat egin behar zaio, bere diskurtsoari argitasun handiagoa emango diona.
K.a. V. mendearen bigarren erdian, sofistak filosofiaren eta erretorikaren tresnen erabileran espezializatzen ziren irakasleak ziren, entzuleak entretenitzeko, txundituta uzteko edo hizlariaren ikuspuntua onar zezan konbentzitzeko. Sokratesek irakaskuntzako metodo alternatibo bat sustatu zuen, metodo sokratiko deitu zena.
Sokrates bere kide atenastarrekin horrelako eztabaidetan hasi zen, bere gazteko laguna, Keerefonte, Delfosko Orakulua bisitatu eta Grezian sokrates baina jakintsuago zen inor ez zela esandakoan. Sokratesek paradoxa bat bezala ikusi zuen hura eta metodo sokratikoa erabiltzen hasi zen Orakuloak esandakoa erantzuteko.
Platonek prosazko estilo elenktiko sokratikoa formalizatu zuen, Sokrates Atenasko solaskide nabarmenen baten galdetzaile bitxi gisa aurkeztuz, bere lehen elkarrizketetako batzuetan, Eutifron eta Ion kasu, metodoa "Elkarrizketa Sokratikoak" deitua ezagutzen da, gehienetan Sokrates metodoa praktikatuz eta bere herrikideak gai moral eta epistemologikoez zalantzan jarriz erretratatzen baitute. Baina bere ondorengo elkarrizketetan, Teeteto eta Sofista kasu, Platonek eztabaida filosofikoez bestelako metodo bat zuen, dialektika izenekoa.
Elenchus (antzinako grezieraz: Λειος, erromanizatua: elenkhos, lit."gezurtatzeko edo gezurtatzeko argudioa; azterketa gurutzatua, egiaztatzekoa, aztertzekoa, ezeztatzeko helburuz".) metodo sokratikoaren teknika nagusia da.
Sokratesek (Platonek irudikatzen duen bezala), oro har, pietatearen, jakituriaren, neurritasunaren, ausardiaren eta justiziaren bertuteei aplikatzen zien bere azterketa-metodoa. Azterketa horrek solaskideen sinesmen moral inplizituak zalantzan jartzen zituen, beren sinesmenetan desegokitasunak eta inkongruentziak azaleratuz, eta gehienetan aporia sortuz. Horrelako gabeziak ikusita, Sokratesek berak ezjakintasuna adierazi zuen. Sokratesek zioenez, bere ezjakintasunaren kontzientziak jakintsuago bihurtzen zuen, ezjakinak izan arren, oraindik ezagutza aldarrikatzen zutenak baino. Baieztapen hau Delfosko orakuluan oinarritzen zen, Sokrates baino jakintsuagorik inor ez zela esanez. Lehen begiratuan sineste horrek paradoxazkoa dirudien arren, Sokratesi bere erroreak deskubritzeko aukera eman zion.
Sokratesek zuhurtzia hori erabili zuen aholku moralaren oinarritzat. Ontasun nagusia egia moralaz eta adimen moralaz arduratzen den arima zaintzean datzala esan zuen, "aberastasunak ez du ontasunik ekartzen, baina ontasunak aberastasuna eta beste edozein bedeinkapen dakarkio gizabanakoari eta Estatuari", eta "azterketarik gabeko bizitzak ez du bizitzerik merezi".
Sokratesek oso gutxitan erabiltzen zuen metodoa teoria koherenteak garatzeko. Parmenidesen elkarrizketak, Parmenides erakusten du metodo sokratikoa erabiliz formen teoria platonikoaren akatsak adierazteko, Sokratesek aurkezten duen bezala, ez da Platonen Sokratesek azaldu ohi dituen teoriak dialektikaren bidez desegiten diren elkarrizketa bakarra. Erantzunak jaso beharrean, metodoak defendatzen ditugun teoriak aztertzen ditu, jakintzat ematen ditugun axioma eta postulatuetatik "haratago" joateko. Beraz, Platonek ez du nahi mitoa eta metodo sokratikoa bateraezinak izan daitezen; helburu ezberdinak dituzte, eta sarritan "ezkerreko eskuaren" eta "eskuineko eskuaren" bideak bezala deskribatzen dira ongia eta jakituria lortzeko.
Platonen elkarrizketa goiztiarretan, elenchusa da Sokratesek justizia edo bertutea bezalako kontzeptu etikoen izaera edo definizioa ikertzeko erabiltzen duen teknika. Gregorio Vlastosen arabera, urrats hauek ditu:
Sokratesen solaskideak tesi bat baieztatzen du, adibidez: "Adorea arimaren erresistentzia da".
Sokratesek erabakitzen du tesia faltsua den eta ezeztatzera abiatzen da..
Sokratesek bere solaskidearen adostasuna lortzen du beste premisa batzuetan, adibidez, "ausardia gauza ona da" eta "ezjakinaren erresistentzia ez da ona".
Orduan Sokratesek argudiatzen du, eta solaskidea ados dago, premisa gehigarri hauek jatorrizko tesiaren kontrakoa dakartela, kasu honetan: "adorea ez da arimaren erresistentzia".
Beraz, Sokratesek dio frogatu duela bere solaskidearen tesia faltsua dela eta bere ezeztapena egiazkoa.
Azterketa elentiko batek, kontzeptuaren beste azterketa zehatzago bat ekar dezake, kasu honetan ""Ausardia arimaren pazientzia jakintsua da" baieztapenaren azterketa egitera gonbidatzen duena. Ikerketa sokratiko gehienak elenchi sail batez osatzen dira, eta normalean aporia izenez ezagutzen den harridurazko amaieraz.
Michael Fredek aipatzen du Vlastosen 5. urratseko konklusioak ez duela zentzurik lehen elkarrizketen izaera aporetikoari dagokionez. Proposaturiko tesi bat faltsua dela frogatzea nahikoa ez dela dio beste tesi kontrajarri bat egia dela ondorioztatzeko. Aitzitik, solaskideak aporiara iritsi dira, eztabaidan dagoen gaiari buruz oraindik zer esan ez dakiten egoera hobetura.
Elenchus-aren izaera zehatzari buruzko eztabaida handia dago, zehazki, ea metodo positiboa den, ezagutzara daramana, ala metodo negatiboa, ezagutzarako baieztapen faltsuak ezeztatzeko bakarrik erabiltzen dena.
W. K. C. Guthrie-k, The Greek Philosophers-en, uste du akatsa dela metodo sokratikoa arazo edo ezagutza baten erantzuna bilatzeko baliabidetzat hartzea. Guthriek dio metodo sokratikoak, berez, ezjakintasuna bera frogatu nahi duela. Sokratesek, sofistek ez bezala, uste zuen ezagutza posible zela, baina uste zuen ezagutzarako lehen urratsa norberaren ezjakintasuna ezagutzea zela. Guthriek honela dio: "[Sokrates] ohitua zegoen esaten berak ez zekiela ezer, eta beste gizon batzuk baino jakintsuagoa izateko modu bakarra bere ezjakintasunaz kontziente izatea zen, beraiek ez ziren bitartean. Metodo sokratikoaren funtsa solaskidea konbentzitzean datza, zerbait bazekiela uste bazuen ere, benetan ez dakiela.
Mintegi Sokratikoa (Zirkulu Sokratikoa ere deitua) metodo sokratikoan oinarritutako planteamendu pedagogikoa da, eta ikuspegi dialogikoa erabiltzen du testu batean informazioa ulertzeko. Bere prozedura sistematikoa testu bat aztertzeko erabiltzen da galdera eta haien erantzunak erabiliz, ezagutza berri oro aurretiazko ezagutzarekin lotuta dagoela uste baitu baita pentsamendu oro galderak egitetik datorrela eta galdera bat egiteak galdera gehiago egitera eraman behar duela. Mintegi sokratiko bat ez da eztabaida bat. Jarduera honen helburua parte-hartzaileek elkarrekin lan egitea da batera esanahia eraikitzeko eta erantzun bat lortzeko, ez ikasle edo talde batek "eztabaida irabaztea".
Planteamendu honen oinarrian parte-hartzaileek elkarrizketaren bidez kontzeptuen ulermen sakonagoa bilatzen eta lortzen dutelaren ustea dago, informaziobera memorizatu beharrean. Batzuetan, bideratzaile batek bi ikasle-zirkulu zentrokide egituratuko ditu: kanpo-zirkulu bat eta barne-zirkulu bat. Barneko zirkulua testua aztertzen eta analizatzen ari da, galderen eta erantzunen bidez. Fase honetan, kanpoko zirkulua isilik dago. Kanpoko zirkuluko ikasleek behatzaile zientifikoen antzera jokatzen dute barneko zirkuluaren elkarrizketa behatzen eta entzuten baitute. Testua erabat eztabaidatu denean eta barruko zirkulua hitz egiten amaitu denean, kanpoko zirkuluak egindako elkarrizketari buruzko feedbacka ematen du. Prozesu hau hurrengo bilerarako kanpoko zirkulura doazen ikasleekin txandakatzen da, eta alderantziz. Prozesu honen luzera aldatu egiten da eztabaidarako erabilitako testuaren arabera.
Jarduera honen eta ikasgelako jarduera ohikoen arteko alderik esanguratsuena irakaslearen zeregina da. Sokratesen mintegian, ikasleek gidatzen dute eztabaida eta galdeketa. Irakaslearen zeregina eztabaidak aurrera egiten duela bermatzea da, eztabaidak hartzen duen norabide partikularra edozein izanda ere.
Irakasleek Mintegi sokratikoak modu ezberdinetan erabiltzen dituzte. Behar den egitura desberdina izan daiteke ikasgela bakoitzean. Zerrenda zehatza ez den arren, irakasleek egitura hauetako bat erabil dezakete mintegi sokratikoa kudeatzeko:
Barruko/kanpoko zirkulua edo arrainontzia: ikasleak bi zirkulu antolatuko dituzte bat bestearen barnean. Barruko zirkulua testuari buruz eztabaidatzen arituko da kanpoko zirkuloko kideak oharrak hartzen dituzten bitartean. Kanpoko zirkuluak bere behaketak partekatuko eta bi zirkuluak eztabaidan hasiko dira. Kanpoan kokatutako ikasleek jorratu nahi dituzten gaien jarraipena edo txostena betetzen dute. Tresna hauek entzuteko egitura emango dute eta kanpoko kideei xehetasun zehatzak emango dizkiete mintegian geroago eztabaidatzeko. Irakaslea ere borobilean eseri daiteke baina ikasleen maila berean.
Ikasleak honela antolatzen dira: parte hartzaile bakoitzak ("pilotu" esaten zaio) bi "kopilotu" ditu bere atzean eserita, alde banatan. Pilotuak barruko zirkuluan daudelako dira hizlariak, kopilotuak kanpoko zirkuluan daudelako eta kontsultan bakarrik hitz egiten dutelako. Mintegia beste edozein mintegi bezala doa. Mintegiaren une batean, bideratzaileak eztabaida eten eta hirukoari elkarrekin hitz egiteko agintzen dio. Elkarrizketa sakonago eztabaidatu behar diren gaiei buruzkoa izango da, edo liderrak egindako galdera bati buruzkoa. Batzuetan, erraztaileak triadak eskatuko ditu galdera berri bat egiteko. Elkarrizketa batean, taldekideek eserlekuak alda ditzakete eta kopilotuetako bat pilotuaren eserlekuan eseri. Denbora horretan bakarrik dago baimenduta eserlekuak aldatzea. Egitura honek ikasleei hitz egiteko aukera ematen die, agian oraindik ez baitute konfiantza talde handian hitz egiteko. Horrelako mintegiek ikasle guztiak hartzen dituzte barne eta kanpoko zirkuluetako ikasleak izan beharrean.
Aldi bereko mintegiak: Ikasleak talde txiki askotan antolatzen dira eta elkarrengandik ahalik eta urrutien kokatzen dira. Mintegi Sokratikoaren jarraibideei jarraituz, ikasleek eztabaida txikiak egiten dituzte taldean. Aldi bereko mintegiak orientabide gutxi behar duten eta irakasle/bideratzaile baten laguntzarik gabe eztabaida dezaketen esperientziadun ikasleekin egin ohi dira. Literaturaren arabera, horrelako mintegiak mesedegarriak dira ikasleek gai edo gai nagusi baten inguruan testu ezberdinak aztertzea nahi duten irakasleentzat. Talde txiki bakoitzak testu bat izan dezake irakurtzeko/ikusteko eta eztabaidatzeko. Gero, Sokratesen mintegi handiago bat sor daiteke testu bakoitza elkarren artean nola egokitzen den eztabaidatzeko. Aldi bereko mintegiak testu bereziki zail baterako ere erabil daitezke. Ikasleek testuko gai eta pasarte nagusiak landu ditzakete.
Irakasleak erabiltzen duen egitura edozein dela ere, mintegiaren/zirkuluen oinarrizko premisa da ikasgelaren kontrol eta zuzendaritza partziala ikasleei ematea. Mintegiek ikasleak elkarrekin lan egitera bultzatzen dituzte, testutik zentzua sortuz eta interpretazio zuzena bilatzen saiatzetik aldenduz. Arreta pentsamendu kritiko eta sortzailean jartzen da.
loturak, inf garratsitsua, gorriz artikulurik ez badago (adib ogi)
.jpg)