Lankide:Lucia Elio/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea
zelula ama

Definizioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula ametatik (ingelesezko stem cells) abiatuta organismo zelulaniztunetan funtzio espezializatuak dituzten gainerako zelula guztiak sortzen dira, hala nola odol-zelulak, garun-zelulak, bihotz-muskuluko zelulak edo hezur-zelula [1] Zelula oro beste zelula batetik dator, hauek biderkatzeko aukera dutelako. Zelula amen gaitasun horien artean osagaiak ordenean handitzea, funtsezkoak direnak bikoiztea eta, hori guztia gertatu denean, era ordenatuan eta beharrezko nutrizio-ekarpenak jasota, biderkatzea, bi zelula alaba sortuz.[2]

Zelula amen izendapenik zuzenena enborreko zelulak lirateke, organo eta ehunetako zelulak sortzeko eta  zatiketan espezializatzeko (bereizteko) gaitasuna duen zelula-enbor bati baitagozkio.

Zelula hauek, ugaltzeko eta bereizteko gaitasun mugagabea dute. Bi alderdi horiek funtsezkoak dira, eta horrek esan nahi du zelula amek, banatzerakoan, bai biderkatzeko eta bereizteko gaitasun zehaztugabe bera duten zelula berdin-berdinak sor ditzazketela, baita biderkatzeari eta bereizteari dagokienez gaitasun murritzagoak duten bereizitako zelulak ere. Gainera, zelula amek beste zelula ama batzuk sortzen dituztenez, autorrenobagarriak direla esaten da.[3]

Motak [4][aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula amak hainbat iturritatik lor daitezke, hala nola enbrioitik, zilbor-hesteko odoletik eta hezur-muinetik, eta, beraz, zelula mota askotarikoak izan daiteke.[5]

Zelula ama pluripotenteak.[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula ama pluripotenteak zelula ama gehiagotan bana daitezke baita gorputzeko edozein zelula mota bihurtu ere. Gaur egun, enbrioi-garapena aztertzeko erabiltzen dira. Gainera, mekanismoei eta seinaleei buruzko ezagutza gero eta handiagoa denez, organismotik bereizitako zelulak sortzeko aukera dago, organismo bizi bateko zelula helduek beren garapen ebolutiboan atzera egitea lortuz, enbrioi-zelula amen berezko ezaugarriak berreskuratu arte.

Haien ezaugarri garrantzitsuenen artean, enbrioian maiz hazkuntza-baldintza jakin batzuetan, mugarik gabe mantendu daitezkeela dago, eta, zatitzean, sortzen den zelula berria, berdina izango da. Horri esker teorian, enbrioietako zelula amak gaixotasun batek jotako ehunak eta organoak birsortzeko edo konpontzeko erabil daitezke.[6]

Zelula ama helduak.[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula ama pluripotenteak baino mugatuagoak eta espezializatuagoak dira, ehun mota bakarra edo bi sortzeko gaitasuna dutelako, hala nola odol-zelulak, muskulu-zelulak edo garun-zelulak, besteak beste. Ehunezko zelula ama espezifikoak ere esaten zaie[1]. Alegia, banako guztietan daudenak dira. Bestalde, zelula ama hematopoietikoak ere aurki ditzakegu: zelula heldugabeak dira, eta, garatzean, odolaren osagaiak eta giza sistema immunologikoa sortzen dituzte.[7]

Zelula ama pluripotente induzituak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(iPS zelula amak, ingelesez) zelula heldu birprogramatuak dira enbrioi-zelula ama gisa jokatzeko. Induzitutako zelula ama potentzial anitzak 2006an eta 2007an aurkeztu ziren lehen aldiz, giza zeluletatik abiatuta. Lorpen hau zelula amekin egindako ikerketaren aurrerapen garrantzitsuenetako bat izan da, ikertzaileek zelula ama potentzial anitzak lor ditzaketelako, ikerketetan eta erabilera terapeutikoetan aplikazio posibleak dituztenak enbrioien erabileraren eztabaidarik gabe.[1][6]

Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula amak birsorkuntza-medikuntzaren oinarri dira, berain helburu nagusitarikoak ehunen birsorkuntza sustatzea baita hainbat gaixotasunek kaltetutako ehunak konpontzeko immunoerregulatzaileak sortzea ere. Horregatik erabiltzen dira terapia birsortzaile gisa, hala nola,  medikuntza ortopedikoan edo larruazaleko lesioetan. Gainera, endekapenezko gaixotasunetan eta patologia konplexuetan hainbat ikerketa ireki dira.[8]

Erabilerarik ezagunena, zelula hematopoietikoen transplantea da, duela hamarkada batzuetatik gaixotasun hematologikoen tratamenduan erabiltzen dena. [9]Komunitate zientifikoaren eta komunikabideen itxaropenak gorabehera, zelula amen beste aplikazio gehienak esperimentalak dira.

Zelula amek medikuntzan eta beste eremu batzuetan erabiltzeko ahalbidetzen duten ezaugarri espezifikoak dituzte ,esaterako, zabal ugaldu daitezkela, eskatzen diren zelula-motak bereiziz. Besteak beste, transplantearen ondoren, hartzailean bizirautea era batean bermatzea eta inguruko ehuntean integratzea, immunitate-errefusa saihesten.[10]

Trasnplante hematopoietikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula amen transplanteak odola osatzen duten zelula amak bideratzen dituzten prozedurak dira. Minbizi kasuetan erabiltzen dira, hau tratatzeko erabiltzen diren prozedurak, esaterako, kimioterapia edo radioterapia, gainontzeko zelulak suntsitzeko joera dute eta beraz hauek berritu behar dira. [11]Zelula amen transplante batean, odola osatzen duten zelula amak beren odol-uholdean sartzen dira. Hezur-muinera garraiazten dira, tratamenduagatik suntsitu ziren zelulen ordez. Odola osatzen duten zelula amak, transplanteetan erabiltzen direnak, hezur-muinetik, odol-uharritik edo zilbor-hestetik datoz. Hauek izan daitezke transplanteak:

  • Autologoak, zelula amak pazientearengandik datoztenean.
  • Singenikoak, zelula amak zure biki berdinetik datoztela, gene berdinekin.
  • Alogenikoak; transplantutako zelula amak beste pertsona batengandik datoztela. Emailea odol-ahaidetasunezko ahaide bat izan daiteke, baina zurekin ahaidetasunik ez duen norbait ere izan daiteke.

Immunohematologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Immunohematologia hemoterapiako espezialitate bat da, transfusio-medikuntzarekin zerikusia duena, eta odol-elementuei dagokienez organismoan gertatzen diren prozesu immunitarioak aztertzen dituen hematologiaren adarra da. Transfusioaren helburu nagusia hartzaileari abantailak ematea da, horrek dakartzan arriskuak gorabehera. Alde horretatik, proba immunohematologikoek arrisku horiek murrizten dituzte, emailearen eta hartzailearen arteko odol-bateragarritasuna egiaztatuz analisien bidez eraginkortasun terapeutikoa eta segurtasuna bermatzeko.[10]

Immunohematologia etengabeko eboluzioan dagoen ikerketa baten parte da, erreaktiboen eta tekniken kalitate-kontroletik sistema automatizatu berriak txertatzeraino, espezializazio profesionalaz gain.[12]

Eskurapen metodoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula somatikoen birprogramazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Transkripzio-faktore definituen edo zelula ama pluripotente induzituen bidezko birprogramazioa. Zelula ama pluripotente induzituak (iPS) sortzeko zelula somatikoen birprogramazioan datza, honek biologiaren aurrerapen garrantzitsuenetako bat izan da azken urtetan. Transkripzio-faktore talde bat eta konposatu kimiko batzuk (zelula somatikoetan pluripotentzia eragin dezaketenak) identifikatu behar dira,  birprogramazioa jarduteko. Bereizi gabeko zelulen zati zitoplasmatiko eta nuklear horiek gene-adierazpena birprogramatzea eragin dezakete. Horrela, zelula somatikoen markatzaile espezifikoen adierazpena inhibituko da eta kromatinaren egituraren mailan aldaketa epigenetikoak eragingo dira.[13]
  • Zelula somatikoak transferentzia edo transplante nuklear bidez birprogramatzea. Ongarritu gabeko obulu batetik nukleo bat atera eta zelula somatiko heldu baten nukleoarekin ordezkatzean datza. Obulua giro egokian dagoenean, nukleo hori birprogramatzeko gai da, eta, horrela, zelula amek gainerako zelulen hornidura genetiko bera lortzen dute.[14]
  • Zelula somatikoen eta enbrioietako zelula amen fusioa. Zelula somatikoen eta enbrioi-zelula amen arteko hibridoek ezaugarri asko partekatzen dituzte zelula amekin; horrek esan nahi du fenotipo multipotentea nagusi dela fusioaren ondoriozko produktuetan.[15]

Zilbor-hestearen bidez[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erditzean, enbrioi-ezaugarriak eta ezaugarri hematopoietikoak dituzten zelula ama multipotenteen populazio bat isolatu daiteke eta hauek banku pribatu edo publikoetan kriokontserbatuko dira. Zelula ama heldu horiek odoleko eta immunologia-sistemako zeluletan bereiz daitezke.[16]

Likido anmiotikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fluido amniotikoko zelulek bizkarrezur-muineko zelula amen antzeko markatzaileak dituzte baita enbrioi-ehunetako eta enbrioietatik kanpoko zelula bereiziak eta bereizi gabeak ere badituzte, zelula gurasoen adierazle izan daitezkeenak (multipotentzialak).[17]

Hortz-jatorriko zelulak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hortzetako zelula amak mesenkimatosoak dira, hau da, ehun konjuntiboan, odol-hodietan eta ehun linfatikoan garatzen diren zelulak, eta hortz primarioen hortz-mamian daude. Hortzetako zelula hauek ziztada baten bidez lortzen da, hortza ez hausteko. Ondoren, zelulak landu, hedatu eta kalitate-kontrola egiten da, zelula-kopurua aztertuz. Mesenkimika-jatorriko zelulak direnez, gaitasun klonogeniko handia dute, ugaritze-maila handia baita multilinajea bereizteko gaitasun handia ere.[18]

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Cano, César Nombela; Nombela, César. (2007-02-13). Células madre: Encrucijadas biológicas para la Medicina: del tronco embrionario a la regeneración adulta. EDAF ISBN 978-84-414-1823-3. (Noiz kontsultatua: 2023-05-10).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) «Respuestas a tus preguntas sobre la investigación con células madre» Mayo Clinic (Noiz kontsultatua: 2023-05-10).
  3. ↑ German Zurriarain, Roberto. Celulas madre. Ciencia, Ética y Derecho. .
  4. ↑ Domínguez Martin, Noelia. (2016). Células madre en medicina regenerativa. Universidad complutense.
  5. ↑ (Gaztelaniaz) «Respuestas a tus preguntas sobre la investigación con células madre» Mayo Clinic (Noiz kontsultatua: 2023-05-10).
  6. ↑ a b (Gaztelaniaz) Sanitas. «Tipos de Células madre.» Sanitas (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) Células madre hematopoyéticas - Células Madre. 2009-12-17 (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  8. ↑ (Ingelesez) «Blood-Forming Stem Cell Transplants - NCI» www.cancer.gov 2005-09-09 (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  9. ↑ «Células madre:usos presentes y futuros» www.elsevier.es (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  10. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Aplicaciones de las células madre. Vídeo. Clínica Universidad de Navarra» https://www.cun.es (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Trasplantes de células madre en el tratamiento del cáncer - NCI» www.cancer.gov 2015-04-29 (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «Control de Procesos en Inmunohematología» controllab.com 2022-04-11 (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  13. ↑ Hidalgo Díaz, José R.; Chachques, Juan C.; Paredes Cordero, Ángel; Hidalgo Díaz, José R.; Chachques, Juan C.; Paredes Cordero, Ángel. (2019-12). «Actualidad en terapia regenerativa: Células madre embrionarias y pluripotenciales inducidas, factor de crecimiento angiogénico y terapia génica» CorSalud 11 (4): 302–306. ISSN 2078-7170. (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) Sanitas. «Células madre. Métodos de obtención» Sanitas (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Célula madre. 2023-03-31 (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Beneficios de almacenar células madre del cordón umbilical - Células Madre. 2009-12-28 (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) «Células madre y líquido amniótico: un «descubrimiento reconfortante y seguro»» Catholic.net (Noiz kontsultatua: 2023-05-12).
  18. ↑ Beraza Cuesta, Ainhoa. (2020). Células madre de origen dental: revisión sistemática y protocolo de almacenamiento a largo plazo para uso terapéutico futuro. .
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Lucia_Elio/Proba_orria&oldid=9289740"(e)tik eskuratuta