Lankide:Maxswelldrj/Proba orria
Burbuila iragazkia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Burbuila iragazki[1] bat bilaketa pertsonalizatu baten emaitza da. Bilaketa horretan, web orri bateko algoritmoak, iragarpenen bidez, erabiltzaileak ikusi nahiko lukeen informazioa hautatzen du, bere buruari buruzko informazioan oinarrituta (hainbat elementuren arabera: kokapena, bilaketen historia edo iraganean klik egin zuen elementuak). Ondorioz, erabiltzaileak beren ikuspuntuekin lerrokatu gabeko informaziotik aldentzen ditu eta burbuila ideologiko eta kulturaletan isolatzen ditu.
Kontzeptua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hitza Eli Pariser ziberaktibistak sortu zuen. Pariseren arabera, burbuila iragazkiei esker, erabiltzaileak ez daude hain gatazkatsuak diren ikuspuntuen eraginpean, eta intelektualki isolatuak dira beren informazio-joeran. Honek denak sarean murgiltzerakoan eragiten du ingurugiro ezagunenean jardutea. Pariserrek adibide bat plazaratzen du non bi erabiltzaile desberdinek bilaketa berdina eginez webgune desberdinak aurkitzen dituzte, hau dena aurretik egin izandako bilaktek baldintzatzen dute. Burbuila iragazkien adibide dira Google-ren bilaketa pertsonalizatuaren emaitzak eta Facebooken albiste pertsonalizatuen haria. Honek erakusten du nolako eragina eduki dezakeen Google-ek erabiltzaileen bilaketetan non honetan kontua ez duen norbaitek ere bere Cookie-n araberako emaitzak lortu ditu. [2][3][4] Beraz, burbuila iragazkia banako orok bere bilaketa eta sarean edukitako ibilbideak eratzen duen unibertsoa da Pariser-ren aburuz.[5] Aurreko honekin azaldu behar da webgune bakoitzean sartzerakoan bakoitzak cookie-ak ezarriko direlako mezua jartzen zaiola banako orori.
Burbuila iragazkia sareko bilaketen emaitzen pertsonalizatzeko prozesu baten emaitza da; horretarako, erabiltzailearen iraganeko klikak, bilaketen historia eta erabiltzailearen kokapen geografikoa hartu dira kontuan, besteak beste. Iragazkiek tresna horiek eta erabiltzaileen portaera aztertzen dute, produktu erakargarriak eta pertsonalizatuagoak eskaintzeko. Bilaketa-historia denboran zehar sortzen da, erabiltzaile batek topiko bat interesatzen zaiola adierazten duenean "klikak estekei emanez, lagunak ikusiz, filmak erreprodukzio-zerrendan jarriz, albisteak irakurriz" eta beste batzuen bidez. [6]
Adibideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hainbat webgunetan aurkitu daitezke burbuila iragazkiak:
- Google: Iragazi bilaketaren emaitzak erabiltzaileen aurretiazko kontsulten eta ondorengo esteken araberakoak dira.[7]
- Bing: Erabiltzaileen datuak biltzen ditu.[8]
- Yahoo!: Erabiltzaileen informazio pertsonala erabiltzen du, publizitatea eta ikusten duten edukia pertsonalizatze aldera.[9]
- Facebook: Bere zerbitzuak eskaintzen ditu, edukia pertsonalizatzen du eta pertsona bakoitzarentzako iradokizunak ematen ditu erabiltzaileen klikekin arakatzen den informazioaren erabilerari esker, erabiltzaileek partekatzen dutena, eta internautek elkarreragiten duten kontaktuak, elkarreragiten duten edukian jasotako datuak, erabiltzaileak barne har ditzaketen beste pertsona batzuen ekintzak eta informazioa, Facebooken sartzeko erabiltzen dituzten gailu elektronikoei buruzko informazioa, erosketen eta transakzioen bazkideei buruzko informazioa, eta abar.[10]
- Twitter: Plataforma honen erabiltzaileek informazio gehigarria eman dezakete Twitterri bere Zerbitzuetan duen esperientzia hobetzen eta pertsonalizatzen laguntzeko, edukiak eta iragarkiak barne.[11]
- Youtube: Googlek informazioa biltzen du erabiltzaile bakoitzari "gustuko izan ditzakeen YouTubeko bideoak" eskaintzeko. Erabiltzaileak erabiltzen dituen zerbitzuei eta horiek erabiltzeko moduari buruzko informazioa biltzen du, adibidez, bideo bat Youtuben begiratzen duenean.[12]
Erreakzioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kontraesanezko txostenak daude informazioaren filtrazioak duen irismenari buruz, eta onuragarria edo kaltegarria den. Jacob Weinberg analistak, Slaten, esperimentu ez zientifiko txiki bat egin zuen Pariseren teoria frogatzeko, ideologia ezberdinak zituzten bost elkarketa proposamen berarekin aztertzea barne hartzen zuena.[13]
Hala ere, Googlek erabiltzaileen bilaketa-historialen erregistroa izan dezakeela esan dute, Googleren kontu pertsonal bat eduki gabe edo saioa hasi gabe. CNNko Doug Gross analistak, filtratutako bilaketek, kontsumitzaileentzat herritarrentzat baino gehiago lagungarriak ziruditela iradoki zuen, eta "pizza" bilatzen ari den kontsumitzaile bati lagundu ahal izango lioketela bere establezimenduan behar bezala iragazitako bilaketak eginez.[14]
Informazio-joerari aurre egiteko aukerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Periserrek uste du Facebook eta Google bezalako enpresek erabiltzaileekin komunikatzeko espazio ireki eta gardenak sortu beharko lituzketela, ideia desberdinen eraginpean egoteko, adibidez, algoritmoen irismena kontrolatuz eta erregulatuz. Bestalde, erabiltzaileek ez lukete soilik jakin behar Facebookek nola erabakitzen duen zer erakusten duen eta zer ez, baizik eta erabiltzaileei buruz dituzten datuetara sartzeko aukera eman beharko lukete.
Erabiltzailearen planotik ere, "Ideia berriak aurkitzeko" ahalegina egin beharko luke, modu aktiboan bilatuz edo algoritmoak engainatuz, gai eta ikuspuntu desberdinei buruzko lehentasunak azaltzean. Cookie-ak ere ezaba daitezke, nabigatzaileak ezezagun moduan erabil daitezke eta zerbitzuek guri buruz dituzten datuak berrikusi edo ezaba daitezke.
Erabiltzaileetatik
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erabiltzaileek ekintza asko egin ditzakete beren burbuila iragazkiak ustiatzeko, lehen aipatu bezala, eta ahalegin kontzientea egin dezakete zer informazio azaltzen ari diren ebaluatzeko, eta kritikoki pentsatu behar dute eduki-sorta zabal batekin erlazionatzen diren. Ikuspuntu horren arabera, erabiltzaileek komunikabideetara hurbiltzeko moduaren psikologia aldatu behar dute. Gizarte-sailkapena eta bilaketetatik ikasten duten algoritmoei egotzitako beste praktika diskriminatzaile batzuk ere kontuan hartu beharreko problematika bat dira, bilaketa-motorrek erreproduzitzen dutenari buruzko kritika egiteko orduan. Burbuila iragazkiek demokrazian duten eragina ere kezka da; izan ere, albisteak manipulatzen dira, "Albiste faltsuak" ugaritzen laguntzen da eta orientazio politikoan eragin dezake, baita erabiltzaileek bozkatzeko duten moduan ere.
Erabiltzaileentzako informazio-hedapeneko kasuak eta tresnak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]AllSides eta HiFromTheOtherSide bezalako webguneek irakurleei askotariko edukia duten ikuspegiak erakustea dute helburu, gure sinesmenak eta iritziak kontrajartzeko aukerak emanez. Adibidez, Escape Your Bubble proiektua erabiltzaileei alderdi politiko zehatz bat adierazteko eskatzen zitzaien, informazio gehiago izan nahi zuten alderdi politiko bat. Gero, alderdi politiko horri buruz irakurtzeko artikuluak iradokitzen zituen, erabiltzaileak beste alderdiari buruz gehiago heztera animatuz.
Bestalde, joera informatiboa apurtzeko aplikazioak ere badaude, Read Across the Aisle kasu, erabiltzaileek hainbat ikuspegi dituzten iturri berriak irakurtzen dituzten ala ez adierazten duen albiste-aplikazio bat. Erabiltzaileek albisteak ikuspegi batetik soilik irakurtzen dituztenean, aplikazioak erabiltzaileari jakinarazten dio, eta irakurleak bultzatzen ditu kontrako ikuspegiak dituzten beste iturri batzuk aztertzera. Aplikazioak eta osagarriak gizakiek erabil ditzaketen tresnak diren arren, Eli Pariserrek esan zuen "egia esan, hemen iturri berriak eta bat bezalakoak ez diren pertsonak bilatzeko ardura indibiduala dago".
Publizitate pertsonalizatua kontsumitzera bideratutako beste aukera bat erabiltzaileek horiek blokeatzeko duten aukera da, bilaketa-historia ezabatzean, segmentatutako iragarkiak desaktibatzean edo nabigatzailearen luzapenak deskargatzean, hala nola AdBlock edo burbuila iragazkien ahultzea sustatzen duten luzapenak. Google Chromerako Escape your Bubble bezalako luzapenek helburua edukia sendatzen laguntzea eta erabiltzaileak soilik informazio partzialaren eraginpean egotea saihestea da, Mozilla Firefoxen Lightbeam bezalako luzapenek eta cookie autosuntsitzaileek erabiltzaileei euren datuen jarraipena nola egiten den ikustea ahalbidetzen dieten bitartean. YaCy, duckduckgo edo StartPage bezalako bilatzaile anonimoak edo pertsonalizatuak ere badaude, enpresek euren web bilaketa datuak biltzea saihesten dutenak.
Enpresetatik
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bitarteko digitalen enpresek gardentasun-espazioak prestatzeko gai izan behar dute, erabiltzaileek beste eduki-mota batzuk eskura ditzaten, merkataritzara bideratutako espazio mediatiko batetik kanpo; izan ere, kontsumoak ezin du eragin ekonomikoki komeni denak bakarrik; aitzitik, ikuspegi eta errealitate anitzak ezagutzeko eta erakusteko aukera gisa ere prest egon behar du.[15]
Burbuila iragazkiei aurre egiten ari diren enpresen kasuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jarraian, burbuila iragazkien eraketa mugatzen hasi ziren enpresen ekintza batzuk aurkezten dira.
Sare sozialetan informazioa iragazteari buruzko azken berrien ondorioz, Facebookek burbuila iragazkiak zeudela onartu zuen eta desagerrarazteko bidean aurrera egin zuen. Adibidez, 2017ko urtarrilean, Facebookek bere joerako gaien zerrendatik kendu zuen pertsonalizazioa. Facebook ere ikerketa prozesu batetik pasatzen saiatzen ari da, iturri fidagarrietako artikuluak bakarrik erakusteko. Craigslisten sortzailearekin batera, Facebookek "kazetaritzarekiko konfiantza areagotu nahi du mundu osoan, hobeto informatzeko".
Era berean, Googlek 2018ko urtarrilaren 30az geroztik bere plataformaren barruan burbuila iragazkiak daudela onartu du, Googleren egungo bilaketek algoritmikoki "garrantziaren" arabera sailkatutako emaitzak lortzen dituztelako.
Mozillaren zerbitzuak Firefox web motorrak hartzen ditu, eta Mozillaren Informazioan Konfiantza Ekimenaren (ITI) sorrera iragarri zuen. MITIk komunitatean oinarritutako produktuak, ikerketak eta irtenbideak garatzeko ahalegin kolektibo gisa balioko luke, burbuila iragazkien efektuei eta albiste faltsuen ugaritzeari aurre egiteko. Mozillaren taldea da ekimenaren buru, eta desinformazioari aurre egiteko borrokatzen da, produktuaren ikuspegi espezifiko batekin, alfabetizazioari, ikerketari eta sormenezko esku-hartzeei dagokienez.
Etika Digitala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]RAIS Busomek "etika digitalerako prolegomenak"[16] izeneko artikuluan etika digital bat pentsatzeko gai batzuk deskribatzen ditu. Abiapuntu hori lagungarria izan daiteke burbuila iragazkiak eta ekintzak bitarteko digital masiboen eta beste erabiltzaile batzuen edo kontsumitu nahi ez ditugun edukien aurrean pentsatzeko lehenetsi behar ditugun erlazioak pentsatzeko.
Autoreak etika digitalaren oinarri diren printzipio batzuk ezartzen ditu:
- Erantzukizuna: etika digitala betebehar gisa planteatu behar da, eta ez eskubide gisa.
- Unibertsaltasun dinamikoa: mundu digital baten lankidetza unibertsala da; beraz, talde batek bere aldeen ekintzaren erantzukizuna du.
- Autodeterminazio digitala: ekintza kolektiboak definitutako askatasun digitalari egiten dio erreferentzia puntu honek. Talde baten kolektibitatearen askatasunak askea izan behar du bere arauak ezartzeko ere.
- Arrazionaltasun praktikoa: arrazoiak izan behar du portaerak ezartzeko eta erabakiak hartzeko oinarria.
- Intersubjektibotasuna: gizabanako askoren subjektibotasun gisa, kolektibitatean intersubjektibitate bat osatzen dutenak.
Printzipio horiek ezarri ondoren, betebehar digitalak ondorioztatzen dira, hala nola:
- Konektatzeko betebeharra: konektatuta egotea betebehar bat da.
- Gardentasun-betebeharra: betebehar bat da gure ekintzen trazabilitate gardena.
- Ekitatezko betebeharra: etika horren alderdirik sozialena guztiontzako aukera eta baldintza berdinak ziurtatzeko beharra da.
- Parte hartzeko betebeharra: parte-hartze kolektiboak eta indibidualak iraunkortasuna bermatu behar dute.
- Babesteko betebeharra: laguntzea, entzutea eta bestearekiko errespetua mantentzea.
- Bitarteko digitalen kontsumoen dikotomia berri bat planteatzen zaio erabiltzaileari: puntu etiko eta kritiko batetik elkarrizketa-espazio bat sor daiteke, eta, bestetik, erabiltzaileen arteko komunikazio eraginkorra oztopa dezaketen gaiei buruzko pentsamendu irekietan delibera dezakeen zalantza-gune bat, azken batean, gizarte bateko herritarrak baitira.
Arriskuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Filtroen burbuilak komunikabideetako pertsonalizazioan sartu dira, eta horrek erabiltzaileak harrapa ditzake. AI eskaintzak pertsonalizatzeko erabiltzeak erabiltzaileek beren ikuspuntuak sendotzen dituzten edukiak bakarrik ikusi ahal izatea ekar dezake, lehiarik egin gabe. Facebook bezalako sare sozialetako webguneek edukiak aurkeztu ahal izango dituzte, erabiltzaileek edukiaren jatorria zehaztea zailtzeko moduan, iturria fidagarria edo faltsua[17] den erabaki dezaten. Horrek esan nahi du jendea ohitu egin daitekeela entzun nahi dutena entzutera, eta horrek erradikalago erreakzionatzea eragin dezake ikuspuntu kontrajarri bat ikustean. Iragazki burbuilak pertsona horrek ikusmolde kontrajarriak ikustea eragin dezake, bidegabeak balira bezala, eta, beraz, komunikabideek kontsumitzaileei ikuspuntuak ematea ahalbidetuko luke.[18][19][20]
Ikerketak azaltzen du iragazki burbuilak pentsatzen[21] ari garena indartzen duela. Horregatik oso garrantzitsua da hainbat ikuspegi eskaintzen dituzten baliabideak erabiltzea.[22]
Kontzeptuaren luzapenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Burbuila iragazlearen kontzeptua beste esparru batzuetara zabaldu da, ikuspegi politikoen arabera, baina baita egoera ekonomiko, sozial eta kulturalen arabera ere, jarraitzen duten gizarteak deskribatzeko. Burbuila hori komunitate zabalagoaren galeran gertatzen da, eta sentipena sortzen du, adibidez, haurrak ez direla ekitaldi sozialetan parte hartzen, baldin eta gertaera horiek bereziki umeengana jotzea eta umerik gabeko helduengana jotzea aurreikusita ez bazegoen.[23]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Dish, The Daily. (2010-10-10). «The Filter Bubble» The Atlantic (Noiz kontsultatua: 2021-02-05).
- ↑ (Ingelesez) Dish, The Daily. (2010-10-10). «The Filter Bubble» The Atlantic (Noiz kontsultatua: 2021-02-26).
- ↑ What the Internet is hiding from you - CNN Video. (Noiz kontsultatua: 2021-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Boutin, Paul. (2011-05-20). «Your Results May Vary» Wall Street Journal ISSN 0099-9660. (Noiz kontsultatua: 2021-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Pariser, Eli. Beware online "filter bubbles". (Noiz kontsultatua: 2021-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Lazar, Shira; Personality, ContributorOn-Air. (2011-06-01). «Algorithms and the Filter Bubble Ruining Your Online Experience?» HuffPost (Noiz kontsultatua: 2021-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Shelley, Anne. (2012). «Book review of Eli Pariser’s The filter bubble: What the Internet is hiding from you» First Monday doi:. ISSN 1396-0466. (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ «Declaración de privacidad de Microsoft: privacidad de Microsoft» privacy.microsoft.com (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ «Le damos la bienvenida a la Política de Privacidad de Verizon Media | Verizon Media Policies» www.verizonmedia.com (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ «Facebook» www.facebook.com (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ (Ingelesez) «Privacy Policy» twitter.com (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ «Política de Privacidad – Privacidad y Condiciones – Google» policies.google.com (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ (Ingelesez) Weisberg, Jacob. (2011-06-10). «Eli Pariser's The Filter Bubble: Is Web personalization turning us into solipsistic twits?» Slate Magazine (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ What the Internet is hiding from you - CNN Video. (Noiz kontsultatua: 2021-03-15).
- ↑ Ruiz, Carlos. La Digitalización del Otro. .
- ↑ Busom, Publicado por Rais. Prolegómenos para una ética digital. (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ (Ingelesez) «The dangers of a post-truth world» Current Biology 27 (1): R1–R4. 2017-01-09 doi:. ISSN 0960-9822. (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ «How Filter Bubbles Distort Reality: Everything You Need to Know» web.archive.org 2019-05-20 (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ Gross, Michael. (2017-01). «The dangers of a post-truth world» Current Biology 27 (1): R1–R4. doi:. ISSN 0960-9822. (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ «The Filter Bubble - The Atlantic» web.archive.org 2017-08-22 (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ «Filter Bubbles & Confirmation Bias - Fake News (and how to fight it) - LibGuides at Miami Dade College Learning Resources» web.archive.org 2020-10-23 (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ «AllSides | Balanced news via media bias ratings for an unbiased news perspective» web.archive.org 2020-10-22 (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).
- ↑ «Why are American kids treated as a different species from adults? | Aeon Essays» web.archive.org 2020-05-15 (Noiz kontsultatua: 2021-03-29).