Lankide eztabaida:Markeloncio

Guadarramako parke nazionala

Guadarramako parke nazionala, Madrid eta Segovia probintzietan dago.

Parke Nazionala aitortu zen, ekainaren 25eko, 7/2013 Legearen bitartez, Guadarrama-ko Zerrako Parke Nazionalaren adierazpeneko. Hego-ekialdea isurialdeko zona baliotsueneko batzuei 30 000 ha2 babesten ditu Guadarrama-ko (Sistema Zentraleko) zerratik, Madrilgo autonomia-erkidegoetan eta Gaztela eta Leonen (Espainian) kokatuta. Parke nazional hau antzinateko herriko eta hedadurako laugarreneko hamabosgarrena da.

Parkea saiatzen da oraingo|presente hamaika ekosistema desberdinak Guadarrama-ko zerran babesten, haietako norbait goi-mendi mediterraneoko, bakarrak penintsulan. Guztira, parke nazionala deklaratuko den zonan daude 1280 espezie baino gehiago, 13 galzoriko dauden, 1500 landare autoktono baino gehiago eta 30 landaredi-tipo. Parkeko oraingo espezieek Espainiako erabateko faunaren eta europarraren % 18 en % 45 irudikatzen dute. Landare-espezieen artean ipuruak, arteak eta piorno-ak, asko beste batzuen artean, basa pinua, haritza, nabarmentzen dute. Faunari dagokionez, orein, basurdeak, otso iberiarra, orkatzak, adarzabalak bezala ugaztunek, basoko ahuntzek, azkonarrek, hainbat mustelidok, basoko katuek, azeriek, erbiek, ugari dute etab. Badaude ere urtegietako ur-hegaztietako espezie kantitate handia, eta arrano inperiala edo sai beltza bezala harrapari apartak.

Toponimia

Sierra Guadarrama-ko parke nazionalak bere Guadarrama ibaiaren, zeinen ubidea Guadarrama-ko zerratik pasatzen den, izena jasotzen du. La palabra Guadarrama proviene de la palabra árabe Uad-ar-rámel, que significa río del arenal y hace referencia al río Guadarrama. Uad(i hitza)- esan nahi du ibaia, -ar-rámel-a bigarren parteak hareazkoa erakusten du berriz. Izanez hau azalpenik ohikoena oso posiblea da arabiarrek berrinterpretatzea (herriko etimologia), Aquae aurretiko toponimo latindarra dirrama> Tajoko arroen eta Dueroren banatzaile nagusia zerra izateagatik guaderrama, 'isurialdeen banalerroa'. Ibaiak izena hartuko luke zerrako eta ez alderantziz. Nolanahi ere, Guadarrama-ko Zerrarako Erdi Aroaren parte onean zehar Herensugearen Zerra bezala ezagutu zuen, beharbada mendiko siluetagatik Zazpi Pikoak, herensuge baten bizkarrarekin parekatzen dituen, eta izen honekin, adibidez aipatzen duten, Rodrigo Jiménez de Rada "Ghotica" bere "Historiako" Artzapezpikua, edo Alfonso X "Espainiako" bere "Estoria-ko" Jakintsua.

Historia

Desde la fundación por los romanos de la ciudad de Segovia, estuvo siempre asociada la parte central de la Sierra de Guadarrama a dicha ciudad, perteneciéndole todos sus bosques y pastos de ambas laderas. Hala ere, Errekonkistarekin eta Toledoko erreinuaren ondorengo birpopulaketarekin (XI-a mendeak eta XII) oso laster egon ziren Madrilgo udalbatzarekin, eta barne Guadalajararekin, Sagastietako eta bere gazteluko, Infantado-ren, Mendoza familiaren, Duketzarekin lotuta, Real-aren zonako presentziaren bidez, gatazkak. XIX mendean, Javier de Burgos-en probintzia-zatiketak hegalen banaketa sendotu zuen Madrilen eta Segoviaren artean, harrezkero izanez gailurren bidea Gaztela Berriaren eta Gaztelaren arteko muga Zaharra.

Hesi naturaleko bere baldintza da zerra hau borroka garrantzitsuko agertokia izan dadila armatutako Espainiak sufritu dituen gatazka askotan kausa. Garai haren oroipenean Erdi Aroko harresitutako hirien adibide bikainez goza dezakegu gaur zerrako bi aldeetan, Buitrago del Lozoya Real diren Madrilen edo Pedraza-n Segovian, eta Manzanares-eko-a bezalako gazteluetako bezala.

Frantziako inbasioaren kontrako Independentziaren Gerran zehar, Somosierra-ren Gudua 1808an produzitu zen izen bereko portuan ere, soldadu napoleonikoek, lantzari poloniarrek batez ere osatuta, aterarazi zuten tokian defendatzaile espainiarrentzako kostu altura. Garrantzi handiko gudu honen memorian, Madrilgo bidea Frantziako armadari ireki zionaren, monumentu bat portu hartan altxatzen da, eta Somosierra-ren izena idazkien artean dago Pariseko Garaipen-Arkuan.

Gerra Zibilean zehar gertatu zen Guadarrama-ko zerran, zehazki zonan Altua Leóneko, Guadarrama-ren guduko, zeinen ondoren frontea egonkortu zen eta zerran zehar, gainerako liskarrean zehar mantenduz, lubakiak eta oraindik gailur-lerroan zehar mantentzen diren kasamatak erakusten dituzten bezala indartu zenaren. Frankismoan zehar Guadarrama-ko portuaren gaurko izen bera partekatu zen Altua Gaztelako Lehoien, izen berezi tradizionalarekin bizi izatera etorri zela Altua Leóngo, portuko tolama altxatutako 1936ko uztaileko Valladolidetik datorren soldaduko zutabe bategatik gogoratzeko.

Bere hurbiltasuna Madrili emanda, heziketa eta hiriko biztanleentzako aisiako baliabide bezala izan zen hain zuzen lehen ezaguera jarduera natural einguruneetako batzuk Espainian egiten hasi ziren eta bere baliabide naturalak, ikuspuntu ekonomikotik ez soilik balioesten zerra honetan, baizik eta ere bereziki. XX mendearen hasieran, balio kultural inguruneen asimilazioa fisikari madrildarra, gizarteak, taldeak eta Zerrara batez ere goretsi zituzten aldizkariak|ikuskatzeak, hura Guadarrama-ko Parke Nazional bezala aitortzeko aukera jada hogei urteetan eztabaidatzeko puntura arteko, hartuz, bide eman zuenak Irakaskuntzarik Gabeko Erakundearen lana nabarmentzen du alderdi honetan. Proiektu hau utzi zen Bigarren Errepublikaren aldaketa politiko malkartsuen ondorioz eta frankismoan zehar geldituta geratu zen guztiz.

1920an, «Peñalara Alpinismo-Gizarteak» Guadarrama-ko zerra parke nazionala deklara zedila proposatu zuen. Proiektu hau, garai hartan arrakasta izan ez zuena, s-aren amaieretara arte geldituta egon zen. XX, noiz 1998an, Juan Luis Muriel, Ingurumen-Ministerioaren Ingurumeneko Idazkari Nagusia, errealizazioak bideragarritasun-azterlana eta parke nazional honen aurreproiektua eskatu zizkion Parke Nazionaletako Organismo Autonomoari. Aipaturiko txostenak bide eman zuen 2000ko hamarkadaren hasieran, Madrilgo Erkidegoko gobernuaren, Alberto Ruiz-Gallardón-ekin lehendakaria eta Pedro Calvo bai Ingurumen-kontseilaria, arnas helburu hau bizitu ahal zezan. Harrezkero, Madrilgo Erkidegoko eta Gaztela eta Leongo administrazioek izapideak burutu zituzten definitzeko eta Parke Nazional berria botatzeko. Gobernu madrildarrak, Esperanza Aguirre lehendakariagatiko goiburuak, proiektua aurkeztu zuen 2006ko otsailaren 8ko Peñalara-ko Natura-Parkean publikoki Guadarrama-ko bere autonomia-erkidegoari buruzko Parke Nazionaleko lekuko. 2006ko azaroaren 7an PORN-a (Guadarrama-ko Zerrako Baliabide Naturalen Antolamendu-Plana) Madrilgo Batzarragatik onartu zen, botoekin Alderdi Popularraren alde eta Espainiako Alderdi Sozialista Langileena eta Izquierda Unida, iritzia, ohiko talde ekologisten artean ere, adierazi zuten onartutako testuak babesa ez zuela handitzenen aurka jada existentea (natura-parkea), baizik hura arren, larreak eta bazkak bezala zonetako erabilera aldaketa urbanizagarritara baimentzeara eta barne eski-estazioen instalazioetara adibidez, txikiagotzen. Azkenik, PORN hau erretiratu zen, Hala ere 2009.aren amaieran beste bat onartuz, plangintza hau beste alderdi politiko batzuek kritikatuta izan da gogorki (PSOE-a eta IU, votación,5-ean kontra jarri zirenak ) talde ekologistak, erregulazio horretaz sierra-aren babes maila txikiagotuko litzatekeela iruditzen zaienak, gehitu zirenetara.

2008ko urtarrilaren 30ean Gaztela eta Leongo Batzordeak parke nazionalari uko egin zion Guadarrama-n, moduan autonomia-erkidego honetan aurrez ikusitako babestutako zona, 83 000ko dago, eskualdeko parkeko kalifikazioa izango luke. Azkenik, Gaztela eta Leongo Batzordeak bere lurraldea 2010eko urtarrilean doitzen duen PORN-a onartu zuen.

Azkenik, 2013ko ekainaren 13an Diputatuen Kongresuak Guadarrama-ko Zerrako Parke Nazionaleko adierazpen Legearen parlamentuko izapidea onartzen du. Parke berria jaiotzen da 33.960 hektareako azalera batekin, Madrilen (21 714ren) eta Gaztela eta Leonen (12 246ren) artean banatuta. Legeko argitalpena Estatuko Aldizkari Ofizialean gertatu zen 2013ko ekainaren 26an.

Kultura

Literatura eta artea Erdi Arotik zerrako aipuak literatura-lanetan agertzen dira. Mendi hauek ziren, mendiak ospetsuekiko bere topaketak ziren bezala bidaiarientzat behartutako pasatze bat, batzuek gordinki islatzen dituzten larreko artzainak, Hita-ko, eta muga bukoliko eta italianizantesetako beste idazle batzuetako Artzapeza egin zuenez gero, bezala adibidez Íñigo López de Mendoza, Mendoza lehenago aipatuta familiaren, Santillana-ko Markesa. Hala ere, Guadarrama-ren distira intelektuala produzitu zen XIX mendearen bigarren erdian eta lehen laurdenean XX, hartako Francisco Giner de los Ríos, Ramón Menéndez Pidal, Pío Baroja, bezala egileak Antonio Machado izan zuten esperientziarekin edo José Ortega-rekin eta Gasset-ekin.

Felipe IV-eko erretratuak, Dukea Olibadietako Kondea edo printzea El ehiztaria Baltasar Carlos ixten duten zeru velazqueños ospetsuak, Guadarrama-ko Zerrako gailurren kontra ebakita daude. XIX mendeko paisajistei itxaron behar da (Carlos de Haes eta bere ikasleak) Zerra protagonista bihur dadila harengatik beragatik.

Herriko arkitektura Parke nazionalaren ingurunean garatutako herriko arkitekturak granitoaren erabilera du ezaugarri nagusi bezala itxuretan. Bere gneis-aukeran, haitzeko mota hau oso zonan aberatsa da eta bere ustiapena oso garrantzitsua izan da mendeetan zehar. Ohikoa ere da harri-zokaloekiko adreilu ezkutuko itxura zuriak aurkitzea. Zeramikako teila arabiarrekiko makurtutako estalkietako eta zur-teilatu-hegaletako erabilera oso ohikoa da ere, etxebizitza handietako balkoi presentzia bezala. Armazoiak zura dira eta zerrako isurialde madrildarreko iparrean daude arbel eraikuntza batzuk, bai estalkietan bai itxuretan erabilitako material bat. Hau da Ayllón-eko ondoko Zerran dagoen arbelaren ugaritasunagatik. Hotzari aurre egiteko zulo txikiko erabilera, bateko edo bi landaretako erabilera eta etxebizitzaren eta abereak gordetzera zuzendutako sailen arteko espazioaren compartición-a zerraren herriko arkitekturaren beste ezaugarri batzuk dira. Bazkek eta baratzeek mugatzen duten harriko hesiek herriak inguratzen dituen paisaia bereizten dute.

Zonako udalen tren-geltoki askok, Alpedrete-ko eta Cercedilla-koak bezalako, arkitektura hau, baita ere XX mendearen hasieretako familia bakarreko etxebizitza ugariak mantentzen dituzte. Zeinen hirigune historikoa oso ondo mantenduta dagoen eta mendi-arkitektura hau salbuespenezko eran erakusten duen herriak daude. Algunos de estos pueblos son Buitrago del Lozoya y Lozoya.

Parkearen kudeaketa

41/1997 Legeak, 1997an 4/1989 Legearen aldaketa partzial bezala onartuta, kudeaketa-banaketa eta Espainiako parke nazionalen erantzukizunak diktatzen ditu. Guadarrama-ko parke nazionalaren kasuan, lege hau aldaketa nabarmenik gabe emango da. Parke Nazionalak Organismo Autonomoa, Nekazaritzako, Elikadurako eta Ingurumeneko Ministerioaren mendeko organismoa, funtzio ekonomikoei arreta ipintzeko eta parkearen funtzionamenduko arduraduna izango da. Gaztela eta Leongo autonomia-erkidegoak eta Madril dira giza baliabideek natura-erreserbaren kudeaketarako ematearen arduradunak. Aipatu behar dira Parke Nazional-Sarearen Batzordea bezala kide anitzeko organoetako presentzia, Komisio Mistoak eta Parke Nazionaleko, eta kide bakarreko organoetako, Patronatu-lehendakari bat eta zuzendari-kontserbadore bat bezala, Patronatuak ere. Pacionales-a 2007ko parke legeak ezartzen du autonomia-erkidego konpetenteak izango direla kudeatzen duten eta parke nazionalen kudeaketa itsasak salbu, zeinen konpetentzia estatura ematen den, finantzatzen dutenak.

Bide fisikoa

Guadarrama-ko Parke Nazionalaren osotasuna dago Guadarrama-ko Zerra barruan, Sistema Zentraleko kidea den mendi-sistemako. Batzuei 80 km-eko luzera batekin, 20 km-ak gainditzen ez dituen zabalerarekin eta hego-mendebalde-ipar-ekialdea bere norabidearekin, Guadarrama-ko Zerra parte da iparra goi-lautaden arteko zatiketa naturala eta hegoa Penintsula Iberiarreko zona zentroa osatzen duten. Sistema Zentraleko mendikateko hau zonaren parte da eta mendikatea osatzen duten zerra zabalenetako bat da. Isurialde ipar-mendebaldetarreko mendi hauen oinarria kokatzen da 1.100en eta 1.200 metroen artean, eta hego-ekialdea 900en eta 1.100 metroren arteko isurialdean. Piko nagusien tontor ertaina 1.000 metroko da, eta haietako altuena Peñalara da 2.428 metroz. Guadarrama-ko Zerrak ibaiko haranean hasten du, Gredos-eko Zerrako banantzen duen eta Somosierra-ko (ipar-ekialdea muturreko) mendatean amaitzen duen, Alberche (hego-mendebaldeko muturra) banantzeko balio izanez ibaietako arro hidrografikoetara Tajo eta Duero eta emanez bat Tajora, eta Duratón-era, Cega-ra, Pirón-era, Eresma-ra bere nagusi, Lozoya ibaiak diren bezala, Sagastietako, Guadarrama-ko eta Cofio-ko batzuk, Mairuak eta Voltoya Duerora. Ipar-ekialdea bere muturraren koordenatuak 41º 4' N ' dira' 3º 44' O, eta bere hego-mendebaldeko muturrekoak dira 40º 22' 4. N-a 18' O.

Parkeko zonak

Parkea zonatan banatzeko irizpide desberdinak kontuan har daitezke. Kokapenekoa badarabilgu, ipar-ekialdea zonan eta hego-mendebaldekoan bana daiteke. Bi area hauek daude Navacerrada-ko portuen artean ulertutako zonatik eta Barrutietatik, 5,6 km-ek haien artean bananduta, bananduta. Bi portuak korapilo menditsu garrantzitsuan daude bere altitudeagatik eta bere erdialdeko kokapenagatik. Parkea isurialdeen irizpidea erabiliz bana daiteke ere. Tajo ibaikoa hego-ekialdera begiratzen duen eta erabat Madrilgo Erkidegoan dagoena da. Bestea Duero ibaiko, urak ipar-mendebalderantz isurtzen dituenekoa, da. Badago Segoviako Gaztela eta Leongo probintzien, gehienbat, eta, hego-mendebaldeko zonan, Ávilaren artean banatuta. Gailurreria menditsuen garrantziaren irizpideari arreta ipiniz, zerra osatzen da lerrokatze, bigarren mailako gailurreriez eta muinoez eta zerra periferiko txikiez. Lerrokatze nagusia Dueroko eta Tajoko arroen banatzailea da, luzera 80 km ditu eta egiten du Madrilgo komunitatearen eta Gaztela eta Leonen arteko mugaren. Ondoren bigarren mailako gailurreria menditsuak deskribatzen dira.

Zerra honetako zona zentralean dago gailurreria menditsua, Soka Luze bezala ezagututa, mendebal-ekialdea norabidea. Adar hau Madrilgo Erkidegoan barrentzen da, hasten da Navacerrada-ko (mendebala muturreko) portuan eta 16 km-eko luzera bat du. 2000 altitude-msnm-etatik inoiz jaisten ez duen gailurreria beldurgarria eta guzti Morcuera-ko (hau muturreraino eramaten dut) portura iristea da. Baditu hego-mendebalde-ipar-ekialdea orientazioa, luzera batzuei 18 km eta bere pikorik altuena da Perdiguera 1862 msnm-ekin.

Carpetanos mendiak iparra Guadarrama-ko zerraren hamaikako nagusiaren, zein Peñalara-ren eta Somosierra-ko portuaren (ipar-ekialdea muturraren, Ayllón-eko zerrarekin elkartzen den tokian) artean ulertuta dagoen, lekua jasotzen duen izena da. Zonarik Somosierra-ko portuaren hurbilekoena, hots, iparra Carpetanos mendietako muturra, ezagutzen du ere Somosierra-ren zerra izenarekin. Soka Luzearen eta Morcuera-ko, eta Guadarrama-ko zerraren (Carpetanos mendietako zonaren) hamaikako nagusiko zerraren artean Lozoya-ko harana hedatzen da, Sistema Zentral eta erakargarritasun turistiko handiarekinaren mendi-haran eredu onenetako bat hainbeste neguan —mendi-kirola, eskia— udan bezala.

Beste adarkadura bat, La Mujer Muerta (edo Quintanar-eko zerra) deituta parke nazional barruan egongo ez den, Peces Ibai-mendixkan (Navacerrada-ko mendatetik hurbil) hasten duen, ekialdeko mendebalera orientatzen den eta Segoviako probintziako erabat dena, dago. 11 km-eko luzera bat du eta adar honetako hainbat pikok 2000 msnm-ak gainditzen dituzte, haien artean Montón de Trigo-a dago. La Mujer Muerta-ren eta lerrokatze nagusiaren artean dago Moros ibaiko harana, Segoviako probintzian kokatuta.

Jada deskribatutako lerrokatze menditsuez gain, daude zerra txikiko sail bat eta mendi nagusietako kanpoaldean kokatutako muinoak, mendi-uharteak deituta. Lur lauek erabat inguratuta daude baina hain Guadarrama-ko zerratik hurbil egoteagatik honetako lekua kontuan hartzen zaie. Hala ere, montañs periferiko hauen gehiengoa ez dira parke nazional barruan egongo, baizik trantsizio-zonako edo nazionala inguratuko duen eskualdeko parkeko izango dira. Alde madrildarrean daude, Zuloko (1404 msnm-etako) zerra, Cañal muinoa (1331 msnm), eta Las Machotas (1466 msnm) hegora, Ahuntzainaren zerrara, San Pedro-ren (1423 msnm-en) muinoaren, iparreko ordenatuta.

Parkearen mugak Parke Nazionalak kokatutako 34.500 hektarea izango ditu Madrilgo Erkidegoko ipar-mendebaldean. Natura-erreserbaren forma luzetarakoa da, Guadarrama-ko Zerrako erdikoa hego-mendebaldetik zonan zeharreko ipar-ekialdera hedatuz. Parke Nazionalaren punturik hegoaldekoena Guadarrama-ko Mendatea da, iparraldekoena El Nevero-ren pikoa, eta ekialdekoena da Canencia-ko Mendatea, Soka Luzeko ekialdera kokatuta. Piko guztiak eta zerrako haran nagusiak Parke Nazional barruan egongo dira. Madrilgo Erkidegoan "Preparque-ko" zona bat eskualdeko Parkeko 41.000ko begirunearekin egongo da dago babes maximoko (berezko Parke Nazionaleko) zonarako inguratuko duen azalerako. Autonomia-erkidego honetan berean egongo da 25.100ekin trantsizioa deitutako hirugarren zona periferikoagoa" dago azalerako eta babeseko maila txikiagoarekin. Guztira, egongo da 75.500 dago Madrilgo Erkidegoaren barruan babestutako zonako. Gaztela eta Leonen egongo da zerrako isurialde ipar-mendebaldetarra babestuko duen Eskualdeko Parkea.

Udal urbilak Udaletako populazio apartarekin inguratuta egongo da. Madrilgo Erkidegoaren kasuan, haietako asko esperimentatzen ari dira hazkunde urbanistiko handia, zein txiki Parke Nazional berriaren sorreraz ikusiko den. Madrilgo Erkidegoan, udal parkearekin mugatzen dituztenez beteena Guadarrama da, 13.032 biztanlerekin. Kokatutako gune turistiko animatua da La Peñota-ren hegora eta oso Guadarrama-ko Mendatetik hurbil. Hiri honetako ipar-ekialderantz dago Cercedilla, Zazpi Pikoren ondoan eta Fuenfría-ko haraneko kokatutako aurrekoa baino udal txikiagoa. Hemendik Navacerrada-ko eta Barrutietako mendateetara igotzen duen tren turistikoa irteten da. La Maliciosa-ren hegoaldearen ondoan eta Barranca-ren haranaren oinarrian Navacerrada, ostalaritza-eskaintza handiarekiko beste herri turistiko bat, finkatzen da. Hegoa La Pedriza-ren mugan, Manzanares, ekialdera gehiago, dago Real-a, Erdi Aroko bere gaztelu irtenagatik ospetsu bihurtutako hiribildua. Udal honetan aldaera ere ostatuan dago. Azkenik Real-en Soto, Miraflores de la Sierra, Bustarviejo, Canencia eta Rascafría nabarmendu behar dira edertasun paisajistiko handiko beste bi udal mugakide bezala Parke Nazionalarekin.

Har ezazu parte Wikimedia 2030 Estrategiaren eztabaidan

eu

16 urtez Wikilariok lan egin dugu, elkarrekin, gizateriaren historian eraiki den jakintza librearen iturririk handiena eraikitzeko. Gaur egun webgune talde bat baino zerbait gehiago gara. Mugimendu bat gara, baloreekin eta helburu indartsu batekin: mundu bat non gizaki bakoitzak, libreki, jakintza guztiaren batura parteka dezakeen.

Mugimendu gisa eztabaida bat hasi dugu etorkizuneko munduan Wikimediak izan behar duen paperari buruz. Eztabaidan parte hartzera gonbidatzen zaitugu.

Honako hau da erantzun nahi dugun galdera handia:

Zer da mugimendu gisa
lortu edo eraiki nahi duguna hurrengo 15 urteotan?
Har ezazu parte eztabaidan

Mezu hau jaso duzu azken 30 egunotan aldaketaren bat egin duzulako Wikipedian. Edozein galdera baduzu, idatzi Theklan lankideari. -MediaWiki message delivery (eztabaida) 20:35, 19 martxoa 2017 (UTC)