Hirudinea edo izaina (gaztelaniaz sanguijuela) anelidoen taldeko animalia bat da. Ur gezetako zizare mota xurgatzailea da, gorputzetik odola ateratzeko erabiltzen zena. Jatorriz Europakoa da eta milaka urtez erabili izan da medikuntzan.

Nolakoak dira?

Izainak anelidoak dira, eta metamero izeneko gorputz segmentatuak dituzte. Segmentu bakoitzak nerbioak, muskuluak eta bizi-organoak ditu. Digestio-sistemak eraztun horiek ahotik uzkira zeharkatzen ditu. Gorputz-segmentuen kopuru konstantea dute, bentosak muturretan, ez dute ketarik eta barrunbe zelomatikoak dituzte. 5 eta 12 milimetro artean neurtzen dute. Gainera, gorputza atsegina da xurgatzen duen odol guztia gordetzeko. Espezie motaren arabera kolore ezberdinak izan ditzake. Bi kikara ditu, bata buruan elikatzeko (aurrealdean) eta bestea uzkian este animalia batzuen larruazalari itsasteko (atzekaldean). Honek, lurrean arrastaka ibiltzen laguntzen dio, uretan zehar ibiltzeko erabiltzen diren gorputzeko paretako giharrak alde batera utzita. Ahoko bentosa bat aurreko muturrean eta hortzak biktimen azala mozteko daukate. Listuan antikoagulatzaileak eta anestesiko lokalak dituzten substantziak jariatzen dituzte.

Hirudinea

Non bizi dira?

Izaina gehienak eremu tropikaletan bizi dira, hau da, klima epeletan eta uretako ingurune batzuetan bizitzeko hobeto moldatuta daude. Batez ere, ur sakonetan aurkitzen dira, turbulentzia handirik izaten ez dituzten ur eremuetan. Normalean harrien edo uretako landareen azpian aurkitzen dira, argirik gabe dauden lekuetan. Espezie batzuk ur gazitan bizi daitezke, baina gehienak ur gezetan (ibaietan, adibidez) aurki ditzakegu. Izaina kopurua munduan azken urteetan asko murriztu da, hori dela eta kontserbatzeko eta iraungi ez daitezen neurriak hartu dira.

Ezaugarriak

Barietate morfologiko handiko ornogabe hermafroditak dira, lurreko, itsasoko eta ur gezako espezieak barne. Morfologikoki, burua, enborra eta buztana dituzte, eta eraztun ugariz osatuta daude. Zizare mota bat da eta lurreko zizareen ahaideak dira, nahiz eta berengandik ezberdinak izan beren xurgatzaileengatik eta bizi diren habitat motagatik. Gainera, luzera 5 eta 12 milimetrotik gorakoa dute eta 600 izain espezie inguru daude, baina ohikoena medikuntzako izaina edo izain arrunta da. Animalia ornodunen eta ornogabeen odolaz edo gorputzeko beste fluido batzuez elikatzen dira, gizakiak barne. Nerbio-sistema bat dute, garuna eta zentzumenen organoak dituena, ingurunea detektatzeko. Kumeak ikasteko eta zaintzeko gai dira. Bukatzeko, espezie batzuek 20cm arteko luzera izan dezakete eta beltza, kafea, oliba berdea edo gorria izan daitezke.

Zer jaten dute?

Hirudinea ezpezie batzuk ur gezatan bizi dira eta moluskuetan eta zizareetan dauden substantzia batzuetatik elikatzen dira; beste batzuk, ordea, haragijaleak dira, har txikiak, gasteropodoak, krustazeoak, larbak, zapaburuak, arrainkumeak, intsektuak eta abar jaten dituzte. Bera bezain luzea den zizare oso bat irensteko gai dira. Horretaz gain, ur gezetako ekosistemetan, hirudinea gehienak arrainen mende daude. Beste batzuk beste bizidun handiago batzuetatik ateratzen duten odolaz elikatzen dira. Haien hortz txikiekin larruazalari lotzen zaizkio eta ahal duten odol guztia zurrupatzen dute. Bere ahoak hiru masailezur zerratu ditu, ehun hortz txiki baino gehiagorekin osatuta. Hirudineak daukan listua, anestesikoak, hodi zabaltzaileak eta peptido antikoagulatzaileak dituenez, 10 minututik ordubetera pasa daiteke biktima ohartu gabe. Gainera, odola xurgatzeko duten gaitasunari esker, bederatzi hilabete egon daitezke jan gabe.

Nola ugaltzen dira?

Hirudinea gehienak hermafroditak dira, gonada femenino eta maskulinoekin. Honek arraren ugal-organoa eta baita emearen ugal-organoa dituztela esan nahi du, organismo bakoitzak bi sexu-organoak dituela hain zuzen ere. Ugaltzeko, zakila gonoporo femeninoan sartu eta espermatozoideak baginan sartu behar dira. Gainera, bizi-ziklo zuzena dute, hau da, larbarik gabe, eta gazteak zibot baten barruan garatzen dira.

Izainak Euskal Herrian

Euskal Herriko izainak eskualdeko ekosistema urtarrei esker agertzen dira. Animalia horiek Euskal Autonomia Erkidegoan duten presentziari buruzko informazio askorik ez badago ere, badakigu eremu horretan dagoen ur-aniztasunaren parte direla.

Izaki horiek paper garrantzitsuak betetzen dituzte Euskal Autonomia Erkidegoko ekosisteman, deskonposatzeko rola baitute, eta uretan bizi diren beste izaki ornogabe batzuen harrapariak dira.

Kontserbazioari dagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoko uretako habitatak zaintzea funtsezkoa da izainen eta uretako beste bizimodu batzuen populazioei eusteko. Eskualdeko ibaien eta erreken babesa eta baliabide hidrikoen kudeaketa iraunkorra ald

erdi garrantzitsuak dira ekosistema urtarren osasuna eta aniztasuna bermatzeko, izainen populazioak barne.

Euskal Herriko izainen merkatua medikuntza tradizionalarekin eta odoluste-terapiarekin lotuta egon da historikoki. Hala ere, gaur egun, erabilera dezente murriztu da beste garai batzuekin alderatuta.

Izainen erabilera herrialdearen arabera aldatu egin daitekeela argitzea garrantzitsua da. Euskal Autonomia Erkidegoan, izainak biltzeari eta salerosteari buruzko erregulazio espezifikoak egotea baliteke, batez ere arrisku larrian badaude.

Baliteke Euskal Herriko izainen merkatua iraganean bezain arrunta ez izatea; izan ere, oraindik ere izainen merkatuarekin zerikusia duen jarduera bat egotea baliteke, baina gaur egun jarduera hori erabilera zientifiko eta komertzialetara bideratuta dago.

Datu bitxiak

1. Izainek 5 eta 12 milimetro artean neurtzen duten arren, munduko barietaterik handienak Amazoniako euri oihanean bizi da eta 30 zentimetro neurtzen du.
2. Estimulu desberdinei erantzuteko, kolorea aldatzeko gaitasuna dute.
3. 27 urteko bizitzera irits daitezke.

   Ba al dakizu   

Antzinatik, anelido txiki hauek gaixotasun asko tratatzeko erabili ziren, odola isuriz. Metodo horretan odola ateratzen da, odol ateratzeak gorputza sendatuko duelakoan. Helburu medikoekin erabili ziren, onurengatik. Antikoagulatzaileak dira, anelido horien listuan hirudina aurkitzen baitugu, herdoilaren koagulazioa inhibitzea lortzen duen agentea. Gainera, antiinflamatorio gisa erabiltzen ziren, anestesikoak mina baretzen dutelako, eta basodilatadoreak, edalontziak handitzeko eta fluxu hobea emateko jarduten dutelako. Hauek dira medikuntzan izainak erabili dituzten herrialdeak: -Europa: Hirudo medicinalis -Asia: Hirudinaria manillensis -Amazonas: Haementeria ghilianii

1. 32 garun, 3 masailezur eta 3 bihotz dituzte.
2. Izainak haien pisua baino bost aldiz odol gehiago xurgatzeko gai dira.
3. Medikuntzan 3.000 urtez erabili izan dira gaixotasun fisikoak eta mentalak sendatzeko. Bestalde, oso baliagarriak dira ere trombosiak tratatzeko, koaguluak disolbatzen dituen substantzia bat gorputzaren barruan daukatelako.
4. Kumeak ikasteko eta zaintzeko gai dira.
5. Zibilizazio greko eta erromatarrean odolusteak egiteko eta gaitzak saihesteko erabiltzen ziren.
6. XVIII. eta XIX. mendeetan, izainak Europako farmazietan saltzen ziren eta oso ezagunak bihurtu ziren. Erabilera masibo horrek Europan izainen populazioa nabarmen murriztea ekarri zuen, eta gaur egun, medikuntzan gehien erabiltzen den espeziea, H. medicinalis, galtzeko arriskuan dago.