Kotxe batek bihurgunean duen kanporanzko indarra da indar zentrifugoa (gezi morea).

Indar zentrifugoa biraka ari den gorputz batek kanporantz daukan irudizko indarra da. Indar zentrifugoaren aurkako indarra indar zentripetua da.

Indar zentrifugoa sentitu dezakegu zirkuluan azkar mugitzen garenean; zirkulutik hegan aterako garela iruditzen zaigu. Hau objektu guztiek lerro zuzenean mugitu nahi dutelako da, inertziaren legea deitzen dena.

Nolanahi ere, objektu bat biribilean mugitzeko, biraraziko duen indar bat behar du. Indar horrek objektuari tira egiten dio erdialderako norabidean. Fisikan, hau indar zentripetua deitzen da. Egia esan, sentitzen dugun indar zentrifugoaren kontrako norabidean tiratzen du.

Erraz imajina daiteke nolako indar zentrifugoa dagoen tiobibo batean. Zirkuluan biratzen duenean, eserlekuek flotatzen dute eta bidaiariek zirkulutik kanpo hegan egiten dutela iruditzen zaie; hau da, indar zentrifugoa sentitzen dute. Benetako indarra kateen bidez eragiten da eta eserlekua mugimendu zirkular bat egitera behartzen duen benetako indarra indar zentripetua da. Tiobiboaren erdigunearen eta eserlekuaren artean egiten du indarra.

Mugimendu zirkularrean mugitzen diren beste adibide asko daude. Adibidez, planetak orbita zirkular batean edo eguzkiaren inguruko orbita eliptiko batean mugitzen dira. Indar zentripetua grabitatearen indarra da hemen. Auto batean, pneumatikoen eta errepidearen arteko marruskaduratik dator indar zentripetua. Izotzezko plaka batean, autoak ezin du birarik egin, derrapatu baizik. Bizikleta edo motozikleta batekin, berriz, gauzak zailagoak dira: gidaria bihurgunera makurtu daiteke eta horrek beste indar bat sortzen du.

Interesgarriena indar zentripetua falta denean gertatzen dena da. Hau hainbat kasutan ikus daiteke: zakur busti batek bere burua astintzen duenean, bere ilajea biraketa mugimendu labur batean jartzen du. Ilea itsatsita dagoenez, ez da erortzen. Hala ere, ur tantak inertziaren ondorioz hegan ateratzen dira. Antzeko zerbait gertatzen da entsaladen zentrifugagailuarekin. Garbigailuan "zentrifugatua" programaren zatia ere badago. Bertan, danborra eta arropak oso azkar biratzen dira. Hala ere, ur tantek lerro zuzenean hegan egin nahi dute, eta, beraz, danborraren zuloetatik kanpora irteten dira.

Gizakiok hainbat motatako makina zentrifugatzaileak erabiltzen ditugu. Makina horiek arropa zentrifugatzeko erabiltzen ziren, garbigailu modernoak egon aurretik. Zentrifugagailuak ere badaude, gauza guztiek pisu bera ez dutela aprobetxatzen dutenak. Adibidez, zentrifugagailu bat erabil daiteke esne-gaina eta esne astunena bereizteko. Medikuek zentrifugagailuak ere behar dituzte: pazientearen odola duen hodi bati eusten diote eta azkar biratzen uzten dute. Orduan odola zatitu egiten da, zati astunak behealdean, zati arinagoak goialdean. Hortik aurrera, medikuak odolaren hainbat analisi egin ditzake.

Adibideak

• Garbigailuetan indar zentrifugoa gertatzen da. Jantziei ura kentzeko erabiltzen da.
• Letxugari ura kentzeko erabiltzen den tresnak ere indar zentrifugoa erabiltzen du.
• Ibilgailuek bihurgune batean sartzerakoan kanporanzko indarra jasaten dute. Hori ere indar zentrifugoa da.

Français