Zenote: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

08:29, 17 uztaila 2015ko berrikusketa

Zenotea (maierazko dzonot edo ts'onot hitzetik) dolina mota bat da, harrizko ertz pikoak eta ur gezaz betea dagoena. Batez ere Yucatán penintsulan aurki daitezke, eta Karibeko uharte batzuetan ere bai.

Itxura biribilkarakoak, ingurune karstikoan sortzen dira. Hasieran, lur azpiko leize bat da, euri urak kareharrian eratua. Leizearen tamaina handitu ahala, lurrazaletik hurbildu eta sabaia erortzen da, kanpotik ikusgai bihurtuz. Gehien bat, itsas mailaren beheratzean sortu ziren, Pleistozenoko glaziazioen garaietan.

Espeleologoek aurkitu dutenez, Yucatán penintsulako zenote ugari elkarri lotuak daude, eta hauek itsasoarekin^[1], lur azpiko ur sare konplexua sortuz.

Sailkapena

Hiru zenote mota daude:

Irekia
Erdiirekia
Lurrazpikoa (leizea)

Sailkapen hau zenotearen adinarekin zerikusia du, zenote zaharrak guztiz irekiak baitaude eta gazteen sabai oraindik zutik baitiraute.

Zenoteak maia kulturan

Maiek azpimunduko jainkoekin harremanetan jartzeko bitartekotzat hartzen zituzten zenoteak, aho bat irudikatzen baitzuten. Ur gezako gordailutzat erabiltzeaz gain, gurtza lekutzat erabiltzen ziren, bertara eskaintzak eta giza sakrifizioak jaurtiz.

Iruditegia

Valladolideko zenotea
Chichén Itzáko zenote sakratua
Zenotea Quintana Roon
Murgila zenote batean

Erreferentziak

↑ Interconexiones entre cenotes y entre éstos y el mar

Ikus, gainera

Chicxulub kraterra

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Zenote

[1] Interconexiones entre cenotes y entre éstos y el mar

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Cenote brunnen Chichen itza.jpg|thumb|250px|Zenote sakratua [[Chichén Itzá]] hirian.]]
-'''Zenote''' bat ([[gaztelania]]tik ''cenote'', eta hau [[maia hizkuntzak|maierazko]] ''dzonot'' edo ''ts'onot'', ''"putzu"'') [[dolina]] mota bat da, harrizko ertz pikoak eta [[ur]] gezaz betea dagoena. Batez ere [[Yucatán penintsula]]n aurki daitezke, eta [[Karibe (argipena)|Karibeko]] uharte batzuetan ere bai.
+'''Zenotea''' ([[maia hizkuntzak|maierazko]] ''dzonot'' edo ''ts'onot'' hitzetik) [[dolina]] mota bat da, harrizko ertz pikoak eta [[ur]] gezaz betea dagoena. Batez ere [[Yucatán penintsula]]n aurki daitezke, eta [[Karibe (argipena)|Karibeko]] uharte batzuetan ere bai.
 Itxura [[zirkulu|biribilkarakoak]], ingurune [[karst]]ikoan sortzen dira. Hasieran, lur azpiko [[haitzulo|leize]] bat da, euri urak [[kareharri]]an eratua. Leizearen tamaina handitu ahala, lurrazaletik hurbildu eta sabaia erortzen da, kanpotik ikusgai bihurtuz. Gehien bat, itsas mailaren beheratzean sortu ziren, [[Pleistozeno]]ko glaziazioen garaietan.