Energia ilun: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Kultura zientifikoa}}) |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{HezkuntzaPrograma}} |
{{HezkuntzaPrograma|Kultura zientifikoa}} |
||
[[Fitxategi:Cosmological composition.jpg|thumb|375px|[[NASA]]ren grafiko honetan laburbildutako kalkuluen arabera, unibertsoaren energia edukieraren 70 % inguru '''energia iluna''' litzateke, bere egotea unibertsoaren hedapenean nabaritu daiteke, baina bere izatearen azken arrazoia ia guztiz ezezaguna zaigu.]] |
[[Fitxategi:Cosmological composition.jpg|thumb|375px|[[NASA]]ren grafiko honetan laburbildutako kalkuluen arabera, unibertsoaren energia edukieraren 70 % inguru '''energia iluna''' litzateke, bere egotea unibertsoaren hedapenean nabaritu daiteke, baina bere izatearen azken arrazoia ia guztiz ezezaguna zaigu.]] |
||
'''Energia iluna''', [[kosmologia fisikoa]]n, [[espazio]]an dagoen [[energia]] mota bat da, [[Unibertsoaren hedapen metrikoa|Unibertsoaren hedapena]] areagotzen duen presioa eragiten du, grabitate indar aldarazle bat bilakatuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?|hizkuntza=en-US|data=2017-02-20|url=https://www.nytimes.com/2017/02/20/science/hubble-constant-universe-expanding-speed.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-05-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=P. J. E.|abizena=Peebles|izenburua=The cosmological constant and dark energy|orrialdeak=559–606|abizena2=Ratra|izena2=Bharat|data=2003-04-22|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/RevModPhys.75.559|aldizkaria=Reviews of Modern Physics|alea=2|zenbakia=75|doi=10.1103/RevModPhys.75.559|sartze-data=2018-05-31}}</ref>. Energia ilunaren izatea, [[Unibertsoaren hedapen metrikoa|Unibertsoa hedapena azeleratu]] batean dagoela dirudiela baieztatzen duten behaketei azalpena emateko maiz erabiltzen den argudioa da. [[Lambda-CDM Eredua|Kosmologiako eredu estandarrean]], energia ilunak unibertsoaren masa-energia totalaren hiru laurden edo %73a osatzen du. |
'''Energia iluna''', [[kosmologia fisikoa]]n, [[espazio]]an dagoen [[energia]] mota bat da, [[Unibertsoaren hedapen metrikoa|Unibertsoaren hedapena]] areagotzen duen presioa eragiten du, grabitate indar aldarazle bat bilakatuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?|hizkuntza=en-US|data=2017-02-20|url=https://www.nytimes.com/2017/02/20/science/hubble-constant-universe-expanding-speed.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-05-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=P. J. E.|abizena=Peebles|izenburua=The cosmological constant and dark energy|orrialdeak=559–606|abizena2=Ratra|izena2=Bharat|data=2003-04-22|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/RevModPhys.75.559|aldizkaria=Reviews of Modern Physics|alea=2|zenbakia=75|doi=10.1103/RevModPhys.75.559|sartze-data=2018-05-31}}</ref>. Energia ilunaren izatea, [[Unibertsoaren hedapen metrikoa|Unibertsoa hedapena azeleratu]] batean dagoela dirudiela baieztatzen duten behaketei azalpena emateko maiz erabiltzen den argudioa da. [[Lambda-CDM Eredua|Kosmologiako eredu estandarrean]], energia ilunak unibertsoaren masa-energia totalaren hiru laurden edo %73a osatzen du. |
||
22:59, 3 urtarrila 2019ko berrikusketa
Energia iluna, kosmologia fisikoan, espazioan dagoen energia mota bat da, Unibertsoaren hedapena areagotzen duen presioa eragiten du, grabitate indar aldarazle bat bilakatuz[1][2]. Energia ilunaren izatea, Unibertsoa hedapena azeleratu batean dagoela dirudiela baieztatzen duten behaketei azalpena emateko maiz erabiltzen den argudioa da. Kosmologiako eredu estandarrean, energia ilunak unibertsoaren masa-energia totalaren hiru laurden edo %73a osatzen du.
Energia ilunarekin lotutako gaien artean konstante kosmologikoa[3], unibertsoa modu homogeneoan betetzen duen dentsitate konstanteko energia, eremu-teoria kuantikoa, kintaesentzia, bere energia dentsitatea denboran eta espazioan alda daitezkeen eremu-dinamikoak. Izan ere, Espazioan konstanteak diren eremu-eskalarren ekarpenak ere normalki konstante kosmologikoaren barnean sartzen dira. Konstante kosmologikoa hutsaren energian sortu zela uste da[4]. Espazioarekin batera aldatzen diren eremu-eskalarrak zehaztea zaila da, aldaketak oso astiro eman baidaitezke.
Erreferentziak
- ↑ (Ingelesez) «Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?» The New York Times 2017-02-20 ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2018-05-31).
- ↑ Peebles, P. J. E.; Ratra, Bharat. (2003-04-22). «The cosmological constant and dark energy» Reviews of Modern Physics 75 (2): 559–606. doi:. (Noiz kontsultatua: 2018-05-31).
- ↑ (Ingelesez) Carroll, Sean M.. (2001-02-07). «The Cosmological Constant» Living Reviews in Relativity 4 (1) doi:. ISSN 2367-3613. PMID 28179856. PMC PMC5256042. (Noiz kontsultatua: 2018-05-31).
- ↑ Kragh, Helge. (2011-11-20). «Preludes to dark energy: Zero-point energy and vacuum speculations» arXiv:1111.4623 [physics] (Noiz kontsultatua: 2018-05-31).