Danbolin (gaztainak erretzeko tresna)

Danbolina
Osagaiak	burdina, altzairu herdoilgaitza, aluminioa

Danbolina gaztainak erretzeko tresna bat da, forma zilindrikokoa eta metalezko xaflaz egina, tarte erregularretan zulo txikiekin eta birak emateko kirten bat duena. Gaztainak erretzeko, tapa batetik gaztainak sartu eta danbolina su gainean jartzen da eta aldiro bueltak eman. Maiz, danbolin gisa garbigailuen arropa-ontzi zilindrikoak erabiltzen dira, propio egindako danbolinak bezalaxe, zulotxoak tarte erregularretan baitituzte.

Ezaugarriak

Danbolina burdinaz edo altzairuz egin ohi da. Zulo txikien bidez beroa sartzen da barrura. Danbolin tradizionalek kirten luze bat dute, erabiltzaileak eskuz biratu ahal izateko. Batzuetan, garbigailu zahar baten arropa-ontzia erabiltzen da danbolin gisa, antzeko forma eta zuloak dituztelako.

Historia

Danbolina tresna zaharra da, eta Euskal Herrian aspalditik erabiltzen da. XIX. mendean eta XX. mendearen hasieran, baserri askotan erabiltzen zen, gaztainak negurako prestatzeko. Garai hartan, gaztaina elikagai nagusietako bat zen, eta danbolina ezinbesteko bihurtu zen hauek erretzeko prozesuan.

Baserri inguruneetan, negu hotzetan, gaztainak lehortu, gorde eta erretzea ezinbesteko prozesua zen familia askorentzat. Prozesu horretan danbolina erabiltzen zen, su gainean jarriz eta eskuz biratuz. Igartubeiti Baserri Museoak gordetzen duen XIX. mendeko danbolin baten arabera, garai hartan jada zulo txikiekin egindako metalezko egiturak erabiltzen ziren, beroa ondo sartzeko.

Danbolina ez zen soilik etxeko erabilerarako tresna; herriko ospakizunetan ere oso presente zegoen. Adibidez, Gaztañerretan, kalean erabiltzen zen gaztainak erretzeko eta jai giroan banatzeko. Horrela, ohitura hori belaunaldiz belaunaldi transmititu da, eta kultura ondare bihurtu.

Gaur egun ere, danbolinak presente jarraitzen du hainbat ospakizun eta azokatan. Udazkenean, herri askotan oraindik erabiltzen dira gaztainak erretzeko eta saltzeko. Tresna hau modernizatu egin da zenbait tokitan: bueltak eskuz eman beharrean, motor bidez automatizatuta funtzionatzen duten danbolinak sortu dira.

2024an, gazteentzako lehiaketa bat antolatu zen Euskal Herrian, danbolina bezalako tresna tradizionalak berrasmatzeko eta diseinu modernoagoak sortzeko helburuarekin. Helburua zen belaunaldi berrien artean tresna horien erabilera eta balioa sustatzea.

Erabilera tradizionala

Danbolina XIX. eta XX. mendearen hasieran ohikoa zen Euskal Herriko baserrietan, gaztainak erretzeko erabiltzen zelako. Garai hartan, gaztaina elikagai nagusietako bat zen, eta udazken partean jasotako uzta negurako prestatzen zen tresna honen bidez. Su gainean jartzen zen danbolina, eta pertsona batek eskuz biratzen zuen, gaztainak modu uniformean erretzeko. Egurrezko sua erabiltzen zen, barruan edo kanpoan, eguraldiaren arabera.

Erabilera gaur egun

Gaur egun, danbolina batez ere jaietan eta azoketan erabiltzen da, bereziki udazkenean, gaztainak garaian daudenean. Euskal Herriko herri askotan danbolinak ikusi daitezke kaleko postuetan, zeinetan gaztainak erretzeko erabiltzen dituzten, giro herrikoi eta tradizionalean. Gaztainerre Eguna bezalako ospakizunetan ere erabiltzen da ohitura hau, belaunaldi arteko transmisioa sustatzeko asmoz.

Zenbait tokitan, danbolina modernizatu egin da: motor bidez biratzen diren modeloak agertu dira, eta, horrela, eskuzko biraketa saihesten da. Aldi berean, danbolin tradizionalak artisau eran egiten eta saltzen jarraitzen da, tokiko azoketan edo kultura ekitaldietan, eta elementu identitario gisa baloratua izaten jarraitzen du.

Kultura eta sinbologia

Gaztainak.

Danbolina Euskal Herriko kultura eta tradizioaren parte da. Gaztainak erretzea ohitura zaharra da, belaunaldiz belaunaldi transmititu dena, eta danbolina tresna garrantzitsu eta sinbolikoa bihurtu da horretan. Jai berezietan, hala nola Gaztañerretan, danbolina kalean erabiltzen da festa giroan gaztainak erretzeko, eta horrelako ospakizunetan belaunaldi arteko lotura eta kultur transmisioa irudikatzen du.

Materialak eta aldaketak

Hasieran, danbolinak eskuz egiten ziren burdinaz, eta tradizionalki horrela erabili izan dira urte luzez. Gaur egun, beste material batzuk ere erabiltzen dira, hala nola altzairu herdoilgaitza edo aluminioa, iraunkortasun handiagoa eskaintzen dutelako. Era berean, danbolin automatizatuagoak sortu dira zenbait tokitan, motor txikiekin biratzen direnak eskuz biratu beharrik gabe. Hala eta guztiz ere, danbolina artisau modura egiten eta saltzen jarraitzen da hainbat azoka eta kultura ekitalditan.

Eragin ekonomikoa

Zenbait herritan, udazkeneko azoketan danbolinarekin gaztainak saltzea diru-sarrera iturri garrantzitsua bihurtu da, bereziki Gaztainerre Eguna eta antzeko ospakizunetan. Postuek tokiko ekoizleei aukera ekonomikoa eskaintzen diete, eta aldi berean, artisau danbolinak ere egiten eta saltzen dira, eskulangintza eta tokiko ekonomia indartuz.

Gainera, danbolinaren inguruko jarduerek belaunaldien arteko transmisioa sustatzen dute. Eskoletan eta familietan antolatutako tailerrei esker, haur eta gazteek tresna tradizional honen erabilera ikasten dute. Eusko Jaurlaritzaren Gaztenek Berri programaren bidez ere, lehen sektorea eta landa-inguruneko tresna tradizionalen transmisioa bultzatzen da.

Antzeko tresnak

"Caldarroste"

Beste herrialde batzuetan ere badaude antzeko helburua duten tresnak. Esaterako, Italian, caldarroste egiteko sarez egindako zartagin bereziak erabiltzen dituzte. Hala ere, danbolin berezia da: egitura itxia eta forma zilindrikoa du, gaztaina barrutik eta kanpotik uniformeki erretzeko aukera emateko.

Kanpo estekak

• Gaztaina
• Gaztainerre eguna
• Euskal sukaldaritza
• Otamotz: Juanito Mendiaraz, artisaua eta asmatzailea
• Irekia: 26 gazte sartu dira Gaztenek Berri programan

• Datuak: Q16516833