Estatismo
Estatismoa estatuak gizarte bateko arlo ekonomiko eta soziala eratu eta kudeatzean rol garrantzitsu eta positiboa duela baieztatzen duen teoria eta doktrina politikoa da. Anarkismoaren aurkakoa dela esan daiteke.
Zientzia politikoan, estatismoa da Estatuko agintaritza politikoa puntu bateraino legitimoa dela dioen doktrina.[1][2][3] Horrek ekonomia- eta gizarte-politika barne har dezake, bereziki fiskalitateari eta ekoizpen-bitartekoei dagokienez.
1850eko hamarkadaz geroztik, estatismo terminoak erabilera nabarmena izan zuen Estatu Batuetako diskurtso politikoan, batez ere 1930ko eta 1940ko hamarkadetan. Esan bezala, estatismoaren aurkakotasunari antiestatismo edo anarkismo deritzo. Azken horrek talde hierarkiko guztiak erabat baztertzen ditu.[4]
Orokorrean
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estatismoak forma asko har ditzake gobernu txikietatik gobernu handienetara. Minarkismoa filosofia politikoa bat proposatzen estatu minimo bat proposatzen duena, gaueko estatu zaintzaile bat: pertsonak eraso, lapurreta, kontratua ez betetzea eta iruzurretik babesteko militarrak, polizia eta auzitegiak soilik izango dituena. Suhiltzaileak, espetxeak eta bestelako funtzioak ere sar daitezke ikuspegi honetan.[5] Ongizate-estatua beste modu bat da estatismoaren espektroan.[6] Filosofia autoritarioek estatua tresna indartsu eta autoritario gisa hartzen dute legeak egiteko edo morala eta kultura-praktikak behar den bezala betearazteko.[7][8] Totalitarismoak nahiago ohi du estaldura goreneko Estatu maximo bat.[9][10]
Teoria politikoak denbora luzean zalantzan jarri ditu Estatuaren izaera eta eskubideak. Korporatibismo mota batzuek jarrera morala goresten dute: korporazio-taldea, eskuarki Estatua, bere parteen batura baino handiagoa da, eta gizabanakoek Estatuari zerbitzatzeko betebehar morala dute. Mendebaldeko kulturetako estatismorako eszeptizismoa Ilustrazioaren filosofian errotuta dago. John Lockek eragin nabarmena izan zuen pentsamendu modernoan 1688ko Ingalaterrako Iraultzaren aurretik eta ondoren argitaratutako idazkietan, bereziki Tolerantziari buruzko gutun bat (1667), Gobernuaren bi tratatu (1689) eta Giza ulermenari buruzko saiakera bat (1690). 1689ko testuan, teoria politiko liberalaren oinarria ezarri zuen, adibidez, pertsonen eskubideak gobernua baino lehen zeudela; gobernuaren helburua eskubide pertsonalak eta jabetzakoak babestea dela; pertsonek desegin ditzaketela haiek egiten ez dituzten gobernuak; eta gobernu ordezkatzaile hori dela eskubideak babesteko modurik onena.[11]
Estatismo ekonomikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estatismo ekonomikoak iritzi hau sustatzen du: Estatuak zeregin garrantzitsua, beharrezkoa eta legitimoa duela ekonomiaren alderdi nagusien zuzendaritzan, dela zuzenean estatuaren jabetzako enpresen bidez, dela ekoizpenaren plangintza ekonomikoaren bidez, dela zeharka, esku-hartze ekonomikoaren eta erregulazio makroekonomikoaren bidez.[12]
Estatu kapitalismoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kapitalismo estatala kapitalismo mota bat da, estatu edo estatu mailako zuzendaritzaren jabetzako enpresa komertzialen kontzentrazio handiak dituena, kapitalaren metaketan, soldatapekoen lanean eta merkatuen esleipenean oinarritutako ekonomian oinarritua.
Kasu batzuetan, estatuko kapitalismoa politika ekonomikoei dagokie, hala nola dirigismoari, esaterako, XX. mendearen bigarren erdian Frantzian eman zenari, eta gaur egun Txinako eta Singapur Herri Errepublikako egungo ekonomiei dagokiena, non gobernuak kontrol-akzioak baititu burtsan kotizatzen duten enpresetan.[13] Zenbait autorek ere Ekialdeko Blokeko ekonomia zaharrak estatuko kapitalismo gisa definitzen dituzte.
Estatuaren esku-hartzea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estatismo terminoa erabiltzen da, batzuetan, merkatuaren gainean gobernuaren esku-hartzearen, erregulazioaren eragin handia dituzten merkatu-ekonomiak izendatzeko. Esku-hartze handia duten merkatu-ekonomiei "ekonomia mistoak" deitzen zaie batzuetan. Interbentzionismo ekonomikoak dio Estatuak zeregin legitimoa edo beharrezkoa duela ekonomia kapitalista baten esparruan, merkatuetan esku hartuz, sektore pribatuko industriaren soberakinen kontra arautuz eta merkatuak behar bezala ekoizten ez dituen ondasunak eta zerbitzuak emanez edo ordezkatuz.
Estatu-sozialismoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estatu-sozialismoa, orokorrean, faktore bi hauei eragiten dieten sozialismo-moduaren inguruan dihardu: ekoizpen-bitartekoen estatu-jabetza eta estatuak zuzendutako baliabideen esleipena. Sarritan, sobietar itxurako estatu komunista ohien motako sistema ekonomikoaz hitz egiteko erabiltzen da, eta, hedaduraz, Ipar Korea, Kuba eta Txinako Herri Errepublikaz aritzeko ere.
Estatu-sozialismoaren kritikoek argudiatzen dute sobietar ereduko estatuetan agerian uzten diren ezaugarriak estatu-kapitalismo formak baino ez zirela,[14] eta ahala, ekonomia-eredu sobietarrak estatuak eta gizarte-hierarkiak zuzendutako kapital-metaketaren prozesuan oinarritzen zela.[15]
Politikoki, estatu-sozialismoa askotan erabiltzen da ideologia edo mugimendu politiko sozialista oro izendatzeko, hau da, estatu-boterea sozialismoa eraikitzeko erabiltzearen alde egiten duen edozein ideologia edo mugimendu politiko sozialista izendatzeko, edo Estatuak iraultza sozialistaren arrakasta ziurtatzeko egokia eta erabilia izan behar duela uste izateko. Normalean alderdi-estatu bakarra defendatzen duten sozialista marxista-leninistentzat erabiltzen da.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Bakunin, Mikhail. (1990). Statism and Anarchy.. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 978-0-521-36182-8..
- ↑ (Ingelesez) Cudworth, Erika; Hall, Timothy; McGovern, John. (2007). The Modern State: Theories and Ideologies. Edinburgh University Press ISBN 978-0-7486-2175-0. (kontsulta data: 2023-05-24).
- ↑ (Ingelesez) Barrow, Clyde W.. (1993-03-01). Critical Theories of the State: Marxist, Neomarxist, Postmarxist. Univ of Wisconsin Press ISBN 978-0-299-13713-7. (kontsulta data: 2023-05-24).
- ↑ (Ingelesez) Craig, Edward. (2005). Anarchism. The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy. Routledge ISBN 978-0-415-32495-3..
- ↑ (Ingelesez) Machan, Tibor R.. (2002-12-01). «Anarchism and Minarchism: A Rapprochement» Journal des �conomistes et des �tudes Humaines 12 (4) doi:. ISSN 1145-6396. (kontsulta data: 2023-05-24).
- ↑ (Ingelesez) Friedrich, Carl J. (Carl Joachim). (1974). Limited government: a comparison. Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall ISBN 978-0-13-537167-1. (kontsulta data: 2023-05-24).
- ↑ (Ingelesez) «Definition of authoritarian | Dictionary.com» www.dictionary.com (kontsulta data: 2023-05-26).
- ↑ (Ingelesez) West, Robin. (1988-01-01). «The Authoritarian Impulse in Constitutional Law» Georgetown Law Faculty Publications and Other Works (kontsulta data: 2023-05-26).
- ↑ (Ingelesez) Arendt, Hannah. (1966). The origins of totalitarianism. New York : Harcourt Brace & World (kontsulta data: 2023-05-26).
- ↑ (Ingelesez) Gleason, Abbott. (1995). Totalitarianism : the inner history of the Cold War. New York : Oxford University Press ISBN 978-0-19-505017-2. (kontsulta data: 2023-05-26).
- ↑ (Ingelesez) Boaz, David. (2010-01-19). The Libertarian Reader: Classic and Contemporary Writings from Lao Tzu to. Simon and Schuster ISBN 978-1-4391-1833-7. (kontsulta data: 2023-05-29).
- ↑ (Ingelesez) Jones, R. J. Barry (2001). Statism. Routledge Encyclopedia of International Political Economy. Vol. 3. New York City, New York: Taylor & Francis.
- ↑ (Ingelesez) Musacchio, Aldo (2012). Leviathan in Business: Varieties of State Capitalism and Their Implications for Economic Performance.
- ↑ (Ingelesez) Michie, Jonathan (2001). Reader's Guide to the Social Sciences. Routledge.1595. or. ISBN 978-1579580919. State capitalism has inconsistently been used as a synonym for 'state socialism', although neither phrase has a stable denotation.
- ↑ (Ingelesez) Badie, Bertrand; Berg-Schlosser, Dirk; Morlino, Leonardo, eds. (2011). International Encyclopedia of Political Science. SAGE Publications. 2459. or. ISBN 978-1412959636. The repressive state apparatus is in fact acting as an instrument of state capitalism to carry out the process of capital accumulation through forcible extraction of surplus from the working class and peasantry.
