Elkargo profesional

Elkargo profesional edo elkargo ofizial izaera profesionaleko edo gremioko elkartea da, lanbide liberaletan dihardutenek osatua, eta estatuek (zuzenbide publikoko korporazioek) eta estatuko arauek ezagutzen edo kontrolatzen dituzte. Elkargoan elkartutako kideak elkargo-kide dira. Eskulan edo artisau jardueretan aritzen direnek, berriz, gremio izeneko antzeko erakundeak osatzen dituzte.

Helburuak eta ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hona hemen profesionalen elkargoen helburuak:

ospea eta hobekuntza lortzeko, lanbideen ariketa antolatzea.
erabiltzailen edo elkargo-kideen ordezkaritza eta haien eskubideen defentsa.
elkargoko kideen interes profesionalen defentsa, eta
kideen jardunbide profesional egoki eta etikoa zaintzea.

Estatutuek, lanbide-elkargo gehienetan idatziak, lanbide bakoitzari dagokion jardueraren garapenari egiten diote erreferentzia, eta aho batez etikotzat jotzen diren eta lanbidearen gizarte-onerako balio duten jarduera-ildoak jasotzen ditu.

Gaur egun, eta eredu berriei jarraituz, zenbait lanbide-elkargori akreditatuak izatea eskatzen zaio. Nazioarte mailan, Lanbidearteko Kontseiluen Mundu Erakundetik zuzenduak izan daitezke, eta, tokiko mailan, herrialde bakoitzeko Lanbidearteko Kontseilutik.

Elkargoen egoera zenbait herrialdetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Latinoamerika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Garai batean, Latinoamerikan, lanbide-elkartze profesionala oso ondo kokatuta zegoen gizartean; hala ere, herrialde bakoitza kasu bat da:

Kolonbian, 1991ko konstituzioaren 26. artikuluak honela dio: «Legez onartutako lanbideak elkargotan antola daitezke. Horien barne egitura eta funtzionamendua demokratikoak izango dira. Legeak eginkizun publikoak esleitu dakizkieke, eta behar diren kontrolak ezar diezazkiekete». Herrialde horretan, oso antolatua dagoen elkargo profesionala Psikologoena da, deontologia- eta bioetika-kodeak (2006ko 1090. legea) gidatzen duena.
Dominikar Errepublikan, berriz, modu berri bat sortu da lanbideak antolatzeko, jarduera arautzeko eta kidetasun politikoen araberako zuzendaritza-postuetan arduradunak kokatzeko politikak duen eragina saihesteko. Horrela, lanbide-jardunaren etika eta gardentasuna bultzatu dira, eta, aldi berean, erantzukizunak ezarri ahal izateko mekanismoak ere sortu dira. Izan ere, askotan, lanbide-elkargoek ez baitzuten bermatzen gizartearen edo profesional horiek egiten zituzten zerbitzuen babesa, gizarteko hainbat sektore eta bezero arriskuan jarriz eta erakunde horien zuzendaritzan kargu politikoak izanda arazo profesionalak edo gizarte bera behar bezala konpondu gabe. Horregatik, herrialde bakoitzean, gaia arautuko duen lanbidearteko kontseilu bat egon behar du. Asociación de Ingeniería y Consultoria Dominicana Asicdom, Inc-eko Res. 113(I)2013 erabakiak dioen bezala, 2012an sortu eta 2013an baieztatutako OMCI Lanbiderteko Kontseiluen Munduko Erakundeari herrialdeak atxikimendua sinatu beharko diote, Dominikar Errepublikak CID Lanbidearteko Kontseilu Dominikarrarekin egin bezala^[1]^[2].

Europa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europan, batez ere, Mediterraneoko herrialdeetan ezartzen da. Frantzian, Espainian, Italian eta Portugalen dute indar handiena. Badaude antzeko erakundeak Erresuma Batuan eta herrialde anglo-saxoietan, Errege Dekretu bidez sortuak (royal chárter) lanbideen jarduna antolatzeko.

Alemanian, funtzio hori ganberek betetzen dute, hala nola Ingenieurkammer-ek (Ingeniarien Ganbera) edo Notarkammerek (Notarioen Ganbera. Ganberen bidez araututako lanbide batzuetan, legez, Meister maila (maisua) lortu behar da arlo horretako instalazio edo enpresa batez arduratzeko.

Espainiako elkargo profesionalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espainiako Konstituzioak bi artikulutan babesten du elkargo profesionalak sortzea. 36. artikuluak honela dio:

«

Legeak arautuko ditu lanbide elkargoen araubide juridikoaren berezitasunak eta tituludun lanbideen ariketa. Elkargoen barne egiturak eta funtzionamendua demokratikoak izan behar dute.

»

Bestalde, 26. artikuluak honela dio:

«

Debekatuta daude Administrazio Zibilaren eta erakunde profesionalen arloko Ohorezko Epaitegiak

»

Lanbide elkargoei buruzko legearen lehenengo artikuluak, izatez, honela aitortzen ditu elkargoak: «Zuzenbide publikoko korporazioak, nortasun juridiko propioa eta beren helburuak betetzeko gaitasun osoa dutenak». Lege horren arabera, elkargo horien funtsezko helburuak dira: «Lanbideen erabilera antolatzea, haien ordezkaritza esklusiboa eta elkargokideen interes profesionalak defendatzea».

Legeak elkargoei esleitzen dizkien eginkizunei dagokienez, nabarmentzekoa da bosgarren artikuluko i) atalean ezarritakoa eta hitzez hitz dioena elkargoei dagokiela «beren eskumenen esparruan elkargokideen jarduera profesionala antolatzea, etika eta duintasun profesionala zainduz eta partikularren eskubideak behar bezala errespetatuz eta diziplina ahalmena erabiltzea lanbidean eta elkargoan».

Beraz, Espainiako elkargo profesionalek hiru eginkizun dituzte:

Eraginkortasun handiagoa bermatzeko, lanbidea arautzen duten irizpideak finkatzen dituzte. Gaur egun, elkargo profesionalen kalterako, beste erakunde eta instituzio batzuk ari dira funtzio hori betetzen.

Elkargoko kideei ezartzen zaizkien deontologia profesionaleko kodeak prestatzen dituzte. Orientabide etiko horiek ez dira profesionalaren moralaren aurkakoak, eta, kodeari kontrakorik egin gabe, zeinu desberdinekoak izan daitezkeen jarduerak egin ditzake.

Kode deontologikoen aginduak betetzen ez dituzten elkargoko kideak zigortzeko aukera. Alderdi horrek Zuzenbidearen zenbait antzekotasun ditu deontologiarekin, nahiz eta zigor ahalmena agintari profesionalen esku egon eta ez epaileen esku.

Lanbide elkargoak zenbakitan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espainiako elkargoetan milioi eta erdi profesional inguru daudela kalkulatzen da. Zuzeneko enpleguaren % 6 baino zertxobait gehiago dira, eta zeharkako enpleguaren % 8,8. BPGan duen eragina % 8,8koa da, eta % 10eko (BEG) dute^[3].

Betebehar profesionalak: Lanbidearen ospea zaindu eta defendatzea, eta etika-kodean agindutakoaren arabera erabiltzea.

Lan profesionalen onespena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lanbide Teknikoen Elkargoek (batez ere, ingeniaritzakoek eta arkitekturakoek) elkargoko kideen lan profesionalak onetsi behar dituzte. Onespena lan jakin batzuen kontrol teknikorako ekintza bat da, Administrazioak araudi baten bidez eskuordetu ohi duena. Onespenaren xedea, gutxienez, honako hauek egiaztatzea da: 1) Lanaren egilearen identitatea eta lanbide-gaikuntza 2) Lan profesionalaren dokumentazioa formalki zuzentzea eta osotasun formala izatea, kasuan kasuko lanari aplika dakiokeen araudiaren arabera.

Onespenak, aurrekoaz gain, baldintza tekniko jakin batzuk betetzen direla bermatu behar du, eta, beraz, lan profesionalen kalitatea kontrolatzeko mekanismoa da.

Batez ere, eta 25/2009 Legearen arabera, onespena gizartearentzako eta kontsumitzaileentzako babesa da lanbide-praktika txar baten ondoriozko erantzukizun zibilari dagokionez: «Elkargoak onetsitako lan profesional batek eragindako kalteen kasuan, lan profesional hori ikustean elkargoak agerian jarri behar izan dituen akatsek eragindako kalteen erantzule subsidiarioa izango da elkargoa, baldin eta lan horretan onetsitako elementuekin zerikusi zuzena badute»»^[4].

Elkargo profesionalei egindako kritikak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Batzuetan, profesionalek berek kritikatzen dituzte elkargoak erakunde garestiak direlako eta lanbide jakin batzuetan aritu nahi duenak nahitaez elkargokide izan behar duelako. Elkargoek erantzuten dute esanez elkargo profesional batean egoteak bestela posible ez litzatekeen kontrol eta jarraipen bat ahalbidetzen duela, baina aurkariek diote lanbide gehienek ez dutela derrigorrezko kidetasunik, eta estatuak askoz gutxiago eta merkeago gainbegiratzen duela haien lana. Edo badaude lanbide-elkargorik ez duten lanbideak ere, edota eduki ezin dutenak, eta haien lana estatuak beharrezkotzat jotzen dituen alderdietan dago araututa. Gainera, bere kontrakoek defendatzen dutenez, pribilegioak sortzen ditu unibertsitateko goi-mailako hezkuntzarentzat (nahiz eta araututa ez daudenean, baina unibertsitatekoak izan ditzaketen) goi mailako hezkuntzako beste lanbide batzuekin alderatuta, nola hala goi-mailako lanbide-prestakuntza, zeina, emandako tituluaren bitartez, lanbideko goi-mailako teknikari gisa izendatzen den.

Bestalde, tituludun berriak lanean has daitezen, jende askok uste du kuotak laneratzeko oztopoa direla. Zenbait elkargok kuota murriztuak ezartzen dituzte graduatu berrientzat; beste batzuetan, berriz, inolako diru-sarrerarik izan aurretik, sartzen denari mila euro baino gehiago ordaintzea eskatzen zaio. Gainera, zenbait elkargori, hala nola botikariei, jabe ez diren botikarien interesen gainetik farmazia-jabeen interesak defendatzea egotzi izan zaie.

Onespena ere kritikatu izan da, eta kritikatua da. Horren aldekoek diote intrusismoa prebenitzen duen eta arkitekto eta ingeniarien lanen kalitatea indartzen duen Administrazioaren kontrol delegatuko ekintza dela. Baina aurkakoek diote unibertsitatea bera arduratzen dela profesionalak gaitasuna duela ziurtatzeaz eta legezko izapideak betetzen direla estatuak kontrolatzen duela. Horrela, onespena alferrikako tramitea bihurtuko litzateke, elkargo horiek finantzatzeko bakarrik balioko bailuke. Ildo horretatik, partikular-talde batek lanbide jakin batzuei arauak eta kuotak ezartzeak Erdi Aroko gremioak gogorarazten dituela esaten dute eta gaur egun lanbide-elkargoek erabiltzen dituzten argudio berak erabiltzen zituztela beren existentzia defendatzeko.

2012ko Ommnibus Legeak ingeniaritzetan eta arkitekturan nahitaezko onespena indargabetu zuenetik, nabarmen handitu dira proiektuen faltsifikazioak, gaitasunik gabeko profesionalen jarduerak eta titulu ez duten profesional tituludunen plantak egiten dituzten pertsonen jarduerak. Administrazioak kontrol eraginkorrik ez egitean, bereziki eremu pribatuan, erantzukizunik gabeko pertsona horien esku utzi du dena, eta arazoak datozenean soilik atzematen dira.

Ordainsariak edo publizitatea finkatzeari buruzko alderdiak ere errepikariak izaten dira profesionalen elkargoei egindako kritiketan. Hala ere, esan behar da, 1997. urteaz geroztik, ordainsari profesionalak gutxi gorabeherakoak direla. Profesionala librea da bere ordainsariak ezartzeko orduan. Bere lanbide-elkargoko gutxieneko ordainsariaren kontzeptua aipatzen duen profesionala iruzur egiten ari da. Gutxi gorabeherako ordainsarien baremoak, izan ere, erabiltzailearentzako (zerbitzu profesional bat kontratatu nahi duena eta zenbatetsitako kostuei buruzko informaziorik ez duena) edo justizia-epaitegietarako (peritajea) gida dira. Gutxi gorabeherako ordainsari horien bidez, gainera, lanbide-elkargoak abusuak saihestea lortzen du.